KONIUNKTURA W ROLNICTWIE I KWARTAŁ 2017

Transkrypt

1 Instytut Rozwoju Gospodarczego SZKOŁA GŁÓWNA HANDLOWA W WARSZAWIE Piotr Szajner Konrad Walczyk KONIUNKTURA W ROLNICTWIE I KWARTAŁ 217 ISSN Badanie okresowe nr 114

2 BADANIA KONIUNKTURY GOSPODARCZEJ INSTYTUTU ROZWOJU GOSPODARCZEGO SGH Rada Programowa: Elżbieta Adamowicz (Przewodnicząca), Joanna Klimkowska (Sekretarz), Andrzej Kowalski, Marco Malgarini, Gernot Nerb, Ataman Ozyildirim, Janusz Stacewicz, István János Tóth Komitet Redakcyjny i adres Redakcji: Konrad Walczyk (Redaktor naczelny) Piotr Szajner Anna Jacygrad ul. Madalińskiego 6/8, 2-13 Warszawa Wydawnictwo: Szkoła Główna Handlowa w Warszawie Al. Niepodległości 162, 2-4 Warszawa Opracowanie powstało w wyniku wspólnych badań Instytutu Rozwoju Gospodarczego SGH z Instytutem Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej - PIB Wersja elektroniczna czasopisma jest wersją pierwotną Publikacja została zrecenzowana zgodnie z wytycznymi MNiSW Copyright by Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa 217 Wszelkie prawa zastrzeżone. All rights reserved. ISSN Informacje zawarte w niniejszym biuletynie oparte są na wynikach ankietowego badania koniunktury nr 114. W badaniu uczestniczyło 26 gospodarstw rolnych. Metoda badawcza opisana jest na stronie

3 3 SPIS TREŚCI I. OMÓWIENIE WYNIKÓW BADANIA...4 II. WYNIKI SZCZEGÓŁOWE...7 1) Wskaźnik koniunktury...7 2) Nastroje gospodarstw rolnych ) Przychody pieniężne ) Oszczędności ) Zadłużenie ) Zakupy nawozów mineralnych ) Zakupy pasz treściwych ) Zakupy środków ochrony roślin ) Inwestycje w maszyny i urządzenia ) Inwestycje w budynki i budowle ) Dostępność kredytów preferencyjnych ) Zamiar wzięcia kredytu ) Zaciągnięcie kredytu preferencyjnego ) Zaciągnięcie kredytu rynkowego ) Znaczenie dopłat UE względem uzyskanych przychodów III. SUMMARY... 1 IV. KONIUNKTURA W ROLNICTWIE W 216 R.... 2

4 4 I. OMÓWIENIE WYNIKÓW BADANIA 1. W styczniu 217 r. koniunktura w polskim rolnictwie poprawiła się. Jest to czwarty kwartał z rzędu poprawy koniunktury rolnej. Wartość wskaźnika koniunktury IRG SGH (IRGAGR) wzrosła wprawdzie bardzo niewiele, bowiem zaledwie o,6 punktu, z poziomu -,9 pkt. do -,3 pkt., jednak ta poprawa jest niespodzianką, bowiem dotąd w historii badania koniunktury rolnej przez Instytut nie zdarzyło się, by z uwagi na ujemne oddziaływanie czynników sezonowych (zimowe osłabienie aktywności rolniczej) wartość wskaźnika IRGAGR zwiększyła się w pierwszym kwartale roku. Poprawa koniunktury jest przede wszystkim skutkiem nadzwyczajnego przypływu optymizmu u rolników wartość wskaźnika zaufania zwiększyła się o 9, punktu, z poziomu -2,2 pkt. do +7,3 pkt. Wartość wskaźnika wyrównanych przychodów pieniężnych, drugiej składowej IRGAGR, obniżyła się o 3,9 punktu, z poziomu -7,8 pkt. do -11,7 pkt. Zmiana wartości wskaźnika przychodów jest co do kierunku typowa dla tej pory roku, lecz co do rozmiaru najmniejsza w historii badania. Wartości wskaźnika koniunktury i obu wskaźników cząstkowych są wyższe niż rok temu o, odpowiednio: 9,9, 1,3 i 9, pkt. Poprawa koniunktury uwidacznia się również w zmianach wartości sald odpowiedzi na pozostałe pytania ankiety zadłużenie gospodarstw rolnych obniżyło się, oszczędności i zakupy obrotowych środków produkcji wprawdzie zmniejszyły się, lecz ich spadek był mniejszy niż zazwyczaj, wzrósł i to znacznie odsetek rolników zamierzających podjąć inwestycje. Krótko mówiąc, dotąd nie mieliśmy do czynienia z równie dobrym początkiem roku w polskim rolnictwie. Jedyną rysą na tym obrazie jest przewidywane przez rolników pogorszenie się ich sytuacji finansowej w następnym kwartale. 2. Poprawa koniunktury nie jest jednak powszechna zmiany wartości wskaźnika koniunktury były zróżnicowane między badanymi grupami gospodarstw rolnych. Poprawę koniunktury odczuły zwłaszcza gospodarstwa bardziej efektywne: duże, tj. o powierzchni 1- ha (wzrost wartości wskaźnika o 2, pkt.) i powyżej ha (o,6 pkt.), prowadzone przez młodszych rolników, w wieku do 3 lat (o,2 pkt.) i 31-4 lat (o 2,7 pkt.), z wykształceniem wyższym (o 1,2 pkt.) i średnim lub pomaturalnym zawodowym (o 1,3 pkt.). Poprawę koniunktury zanotowały również gospodarstwa położone w makroregionach: środkowowschodnim (o 2,3 pkt.) i północnym (o 1, pkt.) oraz zajmujące się chowem i hodowlą zwierząt (o 1,6 pkt.), rozmnażaniem roślin (o 9,8 pkt.) i działalnością mieszaną (o 3, pkt.). Poprawa koniunktury w gospodarstwach z produkcją zwierzęcą jest pośrednio przede wszystkim skutkiem dużego wzrostu cen skupu mleka i trzody chlewnej, które mają wysoki udział w strukturze towarowej produkcji rolnictwa. Największe spadki wartości wskaźnika koniunktury odnotowano w gospodarstwach najmniejszych, do 7 ha powierzchni (spadek wartości IRGAGR o 8,9 pkt.), położonych w makroregionie zachodnim (o 9,3 pkt.), zajmujących się uprawą roślin innych niż wieloletnie (o 8,3 pkt.), prowadzonych przez osoby pow. 6 roku życia (o 3,9 pkt.), z wykształceniem podstawowym lub zasadniczym zawodowym (o,6 pkt.). 3. Wartość salda odpowiedzi na pytanie o wielkość przychodów pieniężnych obniżyła się 1 o 19,1 pkt. w porównaniu z wartością z października 216 r. i wynosi -18,1 pkt. Mimo to jest ponad dwukrotnie wyższa niż przed rokiem (wyniosła wówczas -36,7 pkt.). Spadek i ujemna wartość salda w I kwartale roku jest zjawiskiem zwyczajnym. Wynika z sezonowego zmniejszenia się wielkości produkcji rolnej i sprzedaży produktów rolnych. Tegoroczny spadek przychodów jest jednak znacznie 1 Salda odpowiedzi na pytanie o wielkość przychodów pieniężnych nie należy mylić ze wskaźnikiem wyrównanych przychodów pieniężnych. Wskaźnik jest średnią ważoną czterech sald: dwóch diagnostycznych i dwóch prognostycznych z okresu, w którym jest liczony, i z okresu poprzedzającego. Jest więc niejako obciążony przeszłością. Taka jego konstrukcja ma na celu osłabić jego podatność na silne wahania poszczególnych sald po wpływem czynników nadzwyczajnych i działających krótkotrwale.

5 mniejszy niż zwykle w I kwartale (średnia wartość salda w I kwartale jest równa -32,1 pkt., a przeciętny jej spadek względem wartości z IV kwartału roku wcześniejszego wynosi 28,1 pkt.). Spadek przychodów odnotowały niemal wszystkie badane grupy gospodarstw rolnych; największy gospodarstwa położone w makroregionie zachodnim (o 28,4 pkt.), o powierzchni powyżej ha (o 32,1 pkt.), prowadzące działalność w zakresie uprawy roślin innych niż wieloletnie (o 36,6 pkt.), prowadzone przez osoby w wieku 46-6 lat (o 26,6 pkt.), z wykształceniem średnim lub pomaturalnym zawodowym (o 19,4 pkt.). O wzroście przychodów informują jedynie gospodarstwa rolne zajmujące się chowem i hodowlą zwierząt (wartość salda wyższa o 8,1 pkt.). Jest on skutkiem wzrostu cen skupu mleka i trzody chlewnej, który w styczniu 217 r. wyniósł, odpowiednio: 18,1 i 23,8. Rolnicy spodziewają się, że ich przychody w II kwartale br. również zmniejszą się, lecz spadek ten będzie niewielki, znacznie mniejszy od zanotowanego w styczniu. 4. Wartość salda odpowiedzi na pytanie o oszczędności gospodarstw rolnych również obniżyła się, o 2,6 pkt. do poziomu -26,4 pkt. Jest jednak wyższa niż przed rokiem o 16,7 pkt. i wyższa od średniej dla I kwartału (o 1,9 pkt.). Kwartalne zmiany wartości salda są zróżnicowane między poszczególnymi grupami gospodarstw rolnych. Największe spadki zanotowały gospodarstwa położone w makroregionie północnym (o 16, pkt.), o powierzchni pow. ha (o 14,6 pkt.), zajmujące się uprawą roślin innych niż wieloletnie (o 19,9 pkt.), prowadzone przez osoby w wieku 46-6 lat (o 7, pkt.), z wykształceniem podstawowym (o 6, pkt.). Największe zaś wzrosty wartości salda odnotowano w gospodarstwach o powierzchni 1- ha (o 3,2 pkt.), położonych w makroregionie południowym (o 8,6 pkt.), zajmujących chowem i hodowlą zwierząt (o 19, pkt.), prowadzonych przez osoby w wieku do 3 lat (o 6,7 pkt.). Rolnicy przewidują pogorszenie się stanu ich oszczędności w następnym kwartale.. Względna poprawa sytuacji finansowej gospodarstw rolnych przyczyniła się do dalszego spadku ich zadłużenia. Proces ten trwa nieprzerwanie od początku badania przez IRG koniunktury w rolnictwie. Wartość salda jest niższa niż przed kwartałem wprawdzie tylko o,8 punktu (w przypadku tego pytania spadek wartości salda oznacza poprawę sytuacji), ale osiągnęła historyczne minimum (-38,4 pkt.). Spadek zadłużenia odnotowano w większości badanych grup gospodarstw rolnych. Rolnicy spodziewają się pogorszenia się stanu ich zadłużenia w kolejnym kwartale. 6. Kwartalnie wzrosły wartości sald odpowiedzi na pytania o wielkość zakupów nawozów mineralnych, pasz treściwych i środków ochrony roślin o, odpowiednio: 4,9, 4, i 1,9 pkt. Wzrosty odnotowano dla niemal wszystkich wyróżnianych gospodarstw domowych (z wyjątkiem prowadzonych przez osoby w podeszłym wieku). W porównaniu ze styczniem 216 r. wyższe są wartości sald wydatków na obrotowe środki produkcji roślinnej (w przypadku nawozów mineralnych o 6,3 pkt., a środków ochrony roślin o 1,3 pkt.), a niższa wartość salda zakupów pasz treściwych (o 1,1 pkt.). Od dłuższego czasu obserwujemy tendencję do przestawiania się gospodarstw rolnych z produkcji zwierzęcej na roślinną. 7. Rosną inwestycje. Odsetek gospodarstw, które zamierzają dokonać zakupu maszyn i urządzeń rolniczych, zwiększył się aż o 4, pkt. proc., zaś o 1,9 punktu procentowego wzrósł odsetek gospodarstw, które planują dokonać inwestycji w budynki i budowle. Wzrost inwestycji obserwujemy w prawie wszystkich badanych grupach gospodarstw rolnych. W przypadku inwestycji w budynki i budowle spadek zanotowano tylko w makroregionie północnym (nieduży, o 1,9 pkt. proc.), zaś jeśli chodzi o inwestycje w maszyny i urządzenia w makroregionie środkowozachodnim (o 2,7 pkt. proc.) i zachodnim (o,7 pkt. proc.) oraz w gospodarstwach prowadzonych przez młodych rolników (o 2,9 pkt. proc.) i prowadzących działalność w zakresie rozmnażania roślin (o 36,4 pkt. proc.).

6 6 8. Poprawa sytuacji finansowej gospodarstw rolnych skłania je do sięgania po kredyt na finansowanie rozwoju produkcji. Odsetek gospodarstw rolnych, które zamierzają zaciągnąć kredyt, wzrósł z 22,9 do 26,9. Nieco zmniejszył się odsetek gospodarstw, które zaciągnęły kredyt na warunkach preferencyjnych (o 1,4 pkt. proc.). Nie zmienił się natomiast odsetek gospodarstw, które wzięły kredyt na warunkach rynkowych (wynosi 21,9). 9. W ciągu ostatniego roku istotnie wzrosło znaczenie dopłat bezpośrednich z funduszy UE w finansowaniu produkcji rolnej. Wartość salda odpowiedzi na to pytanie zwiększyła się z 16,8 pkt. do 28,9 pkt. Ogólnie rzecz biorąc, blisko połowa ankietowanych rolników uważa, że dopłaty mają duże znaczenie dla ich działalności. Jedynie w przypadku gospodarstw małopowierzchniowych i zajmujących się uprawą roślin wieloletnich ten odsetek jest mniejszy i wynosi ok. 3.

7 7 II. WYNIKI SZCZEGÓŁOWE 1. Wskaźnik koniunktury w rolnictwie , 1,,, -, -1, -1, -4-2, IRGAGR średnia trend liniowy składnik cykliczny (prawa skala) Q4 21 Q1 216 Q2 216 Q3 216 Q4 216 Q wskaźnik przychodów pieniężnych -13,7-21,2-19,2-1,1-7,8-11,7 2. wskaźnik zaufania -4,9-3, -3, -,8-2,2 7,3 wskaźnik koniunktury (1.ˣ ) -1,8-1,2-14, -7, -,9 -, wskaźnik wyrównanych przychodów pieniężnych wskaźnik zaufania

8 8 Wskaźnik koniunktury wg makroregionów 2, ,1-6,1 -,4-6,4 -,7-6,8-7,6-8,4-8,3-1,7-14,6-17,2-16,1-2,6 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q1 216 Q4 216 Q1 217 Wskaźnik koniunktury wg powierzchni gospodarstw rolnych,6 1, ,7-6, -7,2-7,2-1,4-12,1-16,1-17,1-2,4-22,1 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q1 216 Q4 216 Q ,3 Wskaźnik koniunktury wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne, - -3,9-1,2-1 -7, -7,7-8, ,9-13,9-1, -16,8-18, do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q1 216 Q4 216 Q1 217

9 9 Wskaźnik koniunktury wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne, -1,2 - -,9-4,6 -,1-1 -8, -9, , ,1 podstawowe i zasadnicze zawodowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q1 216 Q4 216 Q1 217 Wskaźnik koniunktury wg grup PKD 27 1,2, 2, ,4-7,1-4,6-1,1-3,7-9,3-1,8-7,9-1,2-7, ,4-2 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich rozmnażanie roślin Q1 216 Q4 216 Q ,4 chów i hodowla zwierząt działalność mieszana

10 1 2. Nastroje gospodarstw rolnych saldo średnia trend liniowy Q4 21 Q1 216 Q2 216 Q3 216 Q4 216 Q z ufnością 16,4 18,3 19,1 19,7 18,1 24,2 2. z obawą 69,2 67,1 64,8 66,4 68, 6,4 3. ze strachem 14,4 14,6 16,1 13,9 13,4 1,4 saldo (1.-3.) 2, 3,7 3,,8 4,7 13,8 wskaźnika zaufania (1.-2.ˣ,1-3.) -1,8-1,2-3, -,8-2,2 7,3 Nastroje gospodarstw rolnych wg makroregionów ,9 19,2 17, 13,1 1 7,4 3,7 7, 7,9,4,7 2,9 7, ,4 -, ,7 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q1 216 Q4 216 Q1 217

11 11 Nastroje gospodarstw rolnych wg powierzchni gospodarstw rolnych , ,7 17,1 11, 1 7,6,7 2,1 3, ,1-3,8-6,2-6,4 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q1 216 Q4 216 Q Nastroje gospodarstw rolnych wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 32, , 12,7 6,6 8,7 19,6 8,,1,9, do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat -,1-6,7 Q1 216 Q4 216 Q1 217

12 12 Nastroje gospodarstw rolnych wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne , 19,9 1 13,1 1,9 7, 6,4 8, ,2 -,4 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q1 216 Q4 216 Q Nastroje gospodarstw rolnych wg grup PKD 27 26,9 27, ,8 13,6 7,2 7,1 2, 1, -,1 11, 17,2 3,3,2 12, uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich -8, rozmnażanie roślin chów i hodowla zwierząt działalność mieszana Q1 216 Q4 216 Q1 217

13 13 3. Przychody pieniężne stan przewidywania średnia stanu trend liniowy stanu Q4 21 Q1 216 Q2 216 Q3 216 Q4 216 Q1 217 przewidywania 1. wzrosły 27,8 13,4 17,4 24,2 32,9 21, 24,4 2. nie zmieniły się 33, 36,6 41, 38,1 3,2 39,8 4,6 3. zmalały 39,2,1 41,1 37,8 31,9 39,1 3, brak, 9, 8, 7,3,4 9,6 8,3 saldo (1.-3.) -11,4-36,7-23,7-13,6 1, -18,1 -,6 2 Przychody pieniężne wg makroregionów 1 8,6,7 1, ,2-3, -1,7-11,9-19, -23,8-27,7-29,2-3,8-36,1-42,6-46,3 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q1 216 Q4 216 Q1 217

14 Przychody pieniężne wg powierzchni gospodarstw rolnych 16, ,6-4,6-11, -16, -1,8-19,8-2,1-31,7-3,9-3,8-38,9 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q1 216 Q4 216 Q1 217 Przychody pieniężne wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 1 3,1 1,7 1, ,7-8,6-7, , -3,4-38,2-2,3-31, ,6-6 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q1 216 Q4 216 Q1 217

15 1 Przychody pieniężne wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 1,6,2 4, ,3-19,2-21,3-11,4-4 -3,9 - -4,1 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q1 216 Q4 216 Q Przychody pieniężne wg grup PKD 27 37, ,1 3, ,7-26, uprawa roślin innych niż wieloletnie -2, -4,2-11,4 uprawa roślin wieloletnich -2,9-7, rozmnażanie roślin -4,3-43,7 chów i hodowla zwierząt -1,9-21,1-3,8 działalność mieszana Q1 216 Q4 216 Q1 217

16 16 4. Oszczędności stan przewidywania średnia stanu trend liniowy stanu Q4 21 Q1 216 Q2 216 Q3 216 Q4 216 Q1 217 przewidywania 1. wzrosły 16,1 8, 7, 12,9 1, 14,2 1, 2. nie zmieniły się 4,9 39,9 43,9 42, 4,2 4,2 44,9 3. zmalały 43, 1,6 48,6 4,1 39,3 4,6 44,6 4. brak 19,6 19,3 19,8 18,2 17,4 16,4 16,1 saldo (1.-3.) -26,9-43,1-41,1-32,2-23,8-26,4-34,1 Oszczędności wg makroregionów ,1-36,6-39,8-27,3-21,8-18,1-31,9-18,9-18, -26,4-27,1-37, - -44,9-44,8-6 -3,7 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q1 216 Q4 216 Q1 217

17 17 Oszczędności wg powierzchni gospodarstw rolnych , -24,3-24,1-2,9-2,8-27,3-29,1-3,6-38,1-44,7-43,9-43,7 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q1 216 Q4 216 Q1 217 Oszczędności wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne ,2-23,9-23,4-2, -23,4-22,7-27,7-3,9-36,1-37,3-43, -4,8 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q1 216 Q4 216 Q1 217

18 Oszczędności wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne -17,7-22,6-29,1-26,3-26,9-33, -42,9-47,6 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q1 216 Q4 216 Q ,7 Oszczędności wg grup PKD 27, , ,9-21,4-21,9-17,8-12, ,8-3,7-31,6-28, -26, ,1 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich rozmnażanie roślin -4,2 chów i hodowla zwierząt -43,8 działalność mieszana Q1 216 Q4 216 Q1 217

19 19. Zadłużenie stan przewidywania średnia stanu trend liniowy stanu Q4 21 Q1 216 Q2 216 Q3 216 Q4 216 Q1 217 przewidywania 1. wzrosło 1,2 12,8 14,6 11,4 11,3 1,7 13,9 2. nie zmieniło się 43,9 38,3 4,4 43,1 39,7 4,2 39,2 3. zmalało 4,9 48,9 4, 4, 48,9 49,1 46,8 4. brak 3,6 32, 34,8 33,8 32,9 36,8 36,3 saldo (1.-3.) -2,7-36,1-2,4-34,1-37,6-38,4-32,9 Zadłużenie wg makroregionów , ,7-32,4-33,4-3,8-3,4-31,-3,1-4,2-44,9-47, -47,7-4,9-6 -,8 -,1 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q1 216 Q4 216 Q1 217

20 2 Zadłużenie wg powierzchni gospodarstw rolnych ,9-28, -34, -34,9-3, -37,4-38,9-38,3-37,2-36,1-36,2-42,1 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q1 216 Q4 216 Q1 217 Zadłużenie wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne ,3-28,8-32,1-31,1-32,6-36,8-36,1-38,1-37,7-39,2-4, -39,4 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q1 216 Q4 216 Q1 217

21 Zadłużenie wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne -33,4-33,8-32,6-4,2-38,4-37, -37,6-43,4 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q1 216 Q4 216 Q ,2 Zadłużenie wg grup PKD ,3-1, -18, -3-26,7-2, ,7-33,2-38,7-41,6-42,8-47,6-33,6-3,6-3,3-6 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich rozmnażanie roślin Q1 216 Q4 216 Q ,7 chów i hodowla zwierząt działalność mieszana

22 22 6. Zakupy nawozów mineralnych saldo średnia trend liniowy Q4 21 Q1 216 Q2 216 Q3 216 Q4 216 Q wzrosły 11,7 12, 14, 1,6 12,8 13,8 2. nie zmieniły się 8,2 6,4 8,3 8,2 6,1 62,9 3. zmalały 3,1 27,7 27,2 26,3 27,1 23,2 4. nie dokonano 8,9 11,2 4, 3,8 9, 8, saldo (1.-3.) -18,4-1,7-12,7-1,7-14,3-9,4 Zakupy nawozów wg makroregionów - -2, ,4-8,8-8,3-8, -1,7-1,7-11,4-13,1-14,7-16,9-17,1-18,9-21,4-2,3 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q1 216 Q4 216 Q1 217

23 23 Zakupy nawozów wg powierzchni gospodarstw rolnych 2,7 - -1,4-1 -8,9-7, ,1-17,9-2,1-23,3-22,7-2,7-26,8-28,3 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q1 216 Q4 216 Q ,6 Zakupy nawozów wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 4, ,3-13,1-1,7-1,8-2,4-17,6-14, -16,6-24, ,6 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q1 216 Q4 216 Q1 217

24 24 Zakupy nawozów wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne ,2-6,3-9, -16, -1,4-14,2-18,8-22,6 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q1 216 Q4 216 Q ,2 2 Zakupy nawozów wg grup PKD 27 16,7 1, ,6-8,2-8,7-13,7-12,8-12,8-16,1-2,4-12,7-16,1-17, ,6-4 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich -33,3 rozmnażanie roślin chów i hodowla zwierząt działalność mieszana Q1 216 Q4 216 Q1 217

25 2 7. Zakupy pasz treściwych saldo średnia trend liniowy Q4 21 Q1 216 Q2 216 Q3 216 Q4 216 Q wzrosły 22,9 18,9 14,9 14, 11, 1,3 2. nie zmieniły się 3,2 8,3 8,9 8, 6, 6, 3. zmalały 23,9 22,8 26,2 27, 29, 24,3 4. nie dokonano 31, 3,8 27,4 32,8 31, 37,8 saldo (1.-3.) -1, -3,9-11,3-12, -18, -14, 1 Zakupy pasz wg makroregionów 6, ,3 -,9-8,2-1,9-1,6-11,8-12,8-16,8-16, -18, -19, -21,6-2,8-22,8 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q1 216 Q4 216 Q1 217

26 26 Zakupy pasz wg powierzchni gospodarstw rolnych -,4 -,9-1 -6, -1-12,7-13, ,1-2,7-18,6-24,1-23,6-17, -3-32,1 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q1 216 Q4 216 Q1 217 Zakupy pasz wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 1 3,6 1,2 1, , -17, -9,2-9, -2,9-17,8-14,3-1, do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat -28,8 Q1 216 Q4 216 Q1 217

27 27 Zakupy pasz wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne - -1,2, ,4-12,3-7,3-1, ,6-18, , podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q1 216 Q4 216 Q Zakupy pasz wg grup PKD 27 9,4 14, ,1-28,4-28, uprawa roślin innych niż wieloletnie -1,8-21,7-3,6 uprawa roślin wieloletnich -32,3-34,8 rozmnażanie roślin Q1 216 Q4 216 Q ,8-2,1 chów i hodowla zwierząt -1,3-16, -2, działalność mieszana

28 28 8. Zakupy środków ochrony roślin saldo średnia trend liniowy Q4 21 Q1 216 Q2 216 Q3 216 Q4 216 Q wzrosły 9,7 1,6 12,9 16,9 1,8 1,2 2. nie zmieniły się 8,3 6,6 61,8 8,4 9,6 62,7 3. zmalały 32, 28,8 2,3 24,7 29,6 27,1 4. nie dokonano 12,2 17,1,9 4,8 13,1 1,2 saldo (1.-3.) -22,3-18,2-12,4-7,8-18,8-16,9 Zakupy środków ochrony roślin wg makroregionów ,6-6, ,1-21,6-19,8-14,2-14,9-22,1-12,8-16,8-18,7-2,2-22,1-1, , północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q1 216 Q4 216 Q1 217

29 29 Zakupy środków ochrony roślin wg powierzchni gospodarstw rolnych - -3, , -13, ,4-23,2-2,4-24,8-26, -19,1-19,6-18, ,1 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q1 216 Q4 216 Q1 217 Zakupy środków ochrony roślin wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne - -2,8-1,3-1 -6, ,2-16, -13,4-21,2-21,7-18,9-16, ,9-38, do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q1 216 Q4 216 Q1 217

30 3 - Zakupy środków ochrony roślin wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne -2,4 -, , , -22,3-22, -18,7-19,9-17,6-3 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q1 216 Q4 216 Q Zakupy środków ochrony roślin wg grup PKD 27 27, 2 1 2,6 4, 3, ,7-14,1-14, -2,1-24,4-3,2-1,8-19,8-21, -22,2 - uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich -43,3 rozmnażanie roślin Q1 216 Q4 216 Q1 217 chów i hodowla zwierząt działalność mieszana

31 31 9. Inwestycje w maszyny i urządzenia dokonano średnia trend liniowy w Q4 21 Q1 216 Q2 216 Q3 216 Q4 216 Q1 217 dokonano 4,1 42,6 37,9 39,7 38,2 42,2 nie dokonano 9,9 7,4 62,1 6,3 61,8 7,8 6 Inwestycje w maszyny i urządzenia wg makroregionów ,8 37,7 47, 3,2 32,1 29,4 4,7 44,6 42,842,1 41,6 38,2 33, 3,83, 2 1 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q1 216 Q4 216 Q1 217

32 32 Inwestycje w maszyny i urządzenia wg powierzchni gospodarstw rolnych ,1 27,2 3,3 19,9 19,3 28, 43,3 4, 43,1 3,8 48,8, 1 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q1 216 Q4 216 Q1 217 Inwestycje w maszyny i urządzenia wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne ,7,1 2,2 47,7 42,4 49, 39,4 33,7 37, 33, 2 19, 2,8 1 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q1 216 Q4 216 Q1 217

33 33 Inwestycje w maszyny i urządzenia wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 6, ,2 32,1 36, 43, 39, 43,9 47,4 47,6 2 1 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q1 216 Q4 216 Q Inwestycje w maszyny i urządzenia wg grup PKD ,6 42,8 38,6 48,3 33,7 4,4 3,6, 4,64,9 46,7 41,1 3, 4,4 2 13,6 1 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich rozmnażanie roślin chów i hodowla zwierząt działalność mieszana Q1 216 Q4 216 Q1 217

34 34 1. Inwestycje w budynki i budowle dokonano średnia trend liniowy w Q4 21 Q1 216 Q2 216 Q3 216 Q4 216 Q1 217 dokonano 21, 18,8 14,1 16,8 16,7 18,6 nie dokonano 79, 81,2 8,9 83,2 83,3 81,4 Inwestycje w budynki i budowle wg makroregionów ,9 18, 16,1 1,3 1, 13,7 17,117, 2,6 21,9 18, 22,4 13,6 1 9,6 9,6 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q1 216 Q4 216 Q1 217

35 3 Inwestycje w budynki i budowle wg powierzchni gospodarstw rolnych ,8 21,1 2, ,1 1,9 9,9 1,1 1,9 14, 17,4 17, 18,4 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q1 216 Q4 216 Q1 217 Inwestycje w budynki i budowle wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 3 26, , 21,9 18,4 18,8 21,2 16,2 1,8 16,1 9,9 9,7 12,2 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q1 216 Q4 216 Q1 217

36 36 Inwestycje w budynki i budowle wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 3 3, ,7 24, ,2 14,1 14,9 17,2 16,1 18,8 1 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q1 216 Q4 216 Q1 217 Inwestycje w budynki i budowle wg grup PKD , ,4 1,6 13,7 28,3 24,24,8 2, 19,4 23,7 2,719,8 19,6 18, 16,6 1 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich rozmnażanie roślin chów i hodowla zwierząt działalność mieszana Q1 216 Q4 216 Q1 217

37 Dostępność kredytów preferencyjnych tak średnia trend liniowy w Q4 21 Q1 216 Q2 216 Q3 216 Q4 216 Q1 217 tak 76,3 76,3 77,4 7,9 74,8 74,2 nie 23,7 23,7 22,6 24,1 2,2 2,8 Dostępność kredytów preferencyjnych wg makroregionów ,8 7,6 78,4 78, 76,977, 77,4 74,6 76,3 79, 78, , ,1 71,4 71, północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q1 216 Q4 216 Q1 217

38 38 Dostępność kredytów preferencyjnych wg powierzchni gospodarstw rolnych ,3 64, 74,6 68,6 6,7 67, 76,9 78, 7,4 7, 78,9 78, do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q1 216 Q4 216 Q1 217 Dostępność kredytów preferencyjnych wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne , 79,7 71,9 77,9 7,4 76,3 74,6 74, 74,8 69,7 63,2 62, do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q1 216 Q4 216 Q1 217

39 Dostępność kredytów preferencyjnych wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 7,8 76,1 73,7 69, 74,8 7,3 78, 76,8 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe 8,7 Q1 216 Q4 216 Q ,3 76,3 72, Dostępność kredytów preferencyjnych wg grup PKD 27 79,8,4 73,4 7, 76,8 7, 7,8 7,1 72,1 67, 6,4 4, uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich rozmnażanie roślin chów i hodowla zwierząt działalność mieszana Q1 216 Q4 216 Q1 217

40 4 12. Zamiar wzięcia kredytu tak średnia trend liniowy w Q4 21 Q1 216 Q2 216 Q3 216 Q4 216 Q1 217 tak 27,9 28,3 22,8 23,3 22,9 26,9 nie 72,1 71,7 77,2 76,7 77,1 73,1 Zamiar wzięcia kredytu wg makroregionów 4 36,2 3 31,9 31,13,9 31, ,7 24,2 19,7 18,8 26,3 19,3 2,3 1,7 1, 18,3 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q1 216 Q4 216 Q1 217

41 41 Zamiar wzięcia kredytu wg powierzchni gospodarstw rolnych ,8 39,8 3 32, , 17,2 26, 22,6 26, ,9 9,8 13, 12,3 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q1 216 Q4 216 Q1 217 Zamiar wzięcia kredytu wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 4 36, ,1 28,9 32,1 26,1 31,1 2,4 2,3 23,9 18, ,8 13, do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q1 216 Q4 216 Q1 217

42 42 Zamiar wzięcia kredytu wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne ,1 22,3 28,9 2, 34,1 28,8 29,6 26, 2 17,4 1 1 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q1 216 Q4 216 Q ,7 Zamiar wzięcia kredytu wg grup PKD , 23,3 28, 2,2 31,1 2, 32, 3,3 24,4 28,1 26,8 22, 2, ,8 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich rozmnażanie roślin chów i hodowla zwierząt działalność mieszana Q1 216 Q4 216 Q1 217

43 Zaciągnięcie kredytu preferencyjnego tak średnia trend liniowy w Q4 21 Q1 216 Q2 216 Q3 216 Q4 216 Q1 217 tak 37,1 39,1 33,4 34,8 37,4 36, nie 62,9 6,9 66,6 6,2 62,6 64, Zaciągnięcie kredytu preferencyjnego wg makroregionów 46,7 44, 44, 36,1 3,7 39, 37,9 37,1 36,33,9 34,4 3, 21, 18,8 19,8 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q1 216 Q4 216 Q1 217

44 44 Zaciągnięcie kredytu preferencyjnego wg powierzchni gospodarstw rolnych 6 4,9 2,6 4, , 38,6 36, , 17, 14, 1,1 14,8 19,6 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q1 216 Q4 216 Q1 217 Zaciągnięcie kredytu preferencyjnego wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne , 41,1 33,1 34,9 4,2 39,4 38,9 37,4 36, , 22,6 21,1 1 1 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q1 216 Q4 216 Q1 217

45 Zaciągnięcie kredytu preferencyjnego wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 34, 3,8 3,8 41,1 4,8 39, 38,1 34,8 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q1 216 Q4 216 Q , ,7 42, 36,7 uprawa roślin innych niż wieloletnie Zaciągnięcie kredytu preferencyjnego wg grup PKD 27 37,6 2,6 21,8 uprawa roślin wieloletnich 36,1 12, 18,2 rozmnażanie roślin 42,943,7 Q1 216 Q4 216 Q , chów i hodowla zwierząt 37, 36,3 33,2 działalność mieszana

46 Zaciągnięcie kredytu rynkowego tak średnia trend liniowy w Q4 21 Q1 216 Q1 216 Q3 216 Q4 216 Q1 217 tak 2,6 24, 18,8 2,3 21,9 21,9 nie 79,4 76, 81,2 79,7 78,1 78,1 Zaciągnięcie kredytu rynkowego wg makroregionów ,92,6 2,8 17,3 18, 12,9 28, 26,2 23,8 24,4 22,7 21,6 21,1 21, 14, 1 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q1 216 Q4 216 Q1 217

47 47 Zaciągnięcie kredytu rynkowego wg powierzchni gospodarstw rolnych ,8 29,4 29,9 2 22,8 22, 21, ,9 14,3 1,2 14,1 14,7 11,4 1 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q1 216 Q4 216 Q , Zaciągnięcie kredytu rynkowego wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 2 2 2,2 22,2 23,4 23,4 23,1 24,7 21,6 21,6 19,1 18,6 1 1, 1 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q1 216 Q4 216 Q1 217

48 48 Zaciągnięcie kredytu rynkowego wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 3 3 3,4 2 22,2 23, 23,2 21,7 21,8 22,1 23, ,4 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q1 216 Q4 216 Q1 217 Zaciągnięcie kredytu rynkowego wg grup PKD ,3 32, ,9 22, 2,8 19,4 1,2 12,3 18,2 12, 27,7 27,4 22, 2,219,6 1 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich rozmnażanie roślin chów i hodowla zwierząt działalność mieszana Q1 216 Q4 216 Q1 217

49 49 1. Znaczenie dopłat UE względem uzyskanych przychodów Q1 212 Q1 213 Q1 214 Q1 21 Q1 216 Q duże 4,6 44,4 42,4 3,1 3,6 42,2 2. średnie 42, 42, 4,2 48,9 4,6 44, 3. małe 11,9 13,2 12, ,8 13,3 4. żadne, nie otrzymuję,,6,,9,6 1, saldo (1.-3.) 33,7 31,2 3,1 19,1 16,8 28, ,6 36,9 Znaczenie dopłat UE względem uzyskanych przychodów wg makroregionów 1,8 2,4 48,3 46,9 42,6 39,8 3, 33, , 14,6 11,4 8,4 9,1,3,8 1, 1,3 1, północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy duże średnie małe żadne 6 Znaczenie dopłat UE względem uzyskanych przychodów wg powierzchni gospodarstw rolnych 43,6 47,4 43,1 43,3 48,7 4,2 4 3,4 3 29,2 27,2 2 17,2 13,6 1 6,1 1,4 2,3,7,6 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha duże średnie małe żadne

50 6 Znaczenie dopłat UE względem uzyskanych przychodów wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 4 47,9 39,6 4,9 4,6 43, 39,7 48,3 34, ,6 14,7 12, 1,6 3,7,6 1,,7 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat duże średnie małe żadne Znaczenie dopłat UE względem uzyskanych przychodów wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 44, 42, 4, 46, 43,2 44,1 13,4 13, 12,7,8,9 1,6 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe duże średnie małe żadne 6 4 4,244,4 Znaczenie dopłat UE względem uzyskanych przychodów wg grup PKD 27 4, 1,4 4, 46,8 42,42,9 39, 3 2,9 22, ,3,7 uprawa roślin innych niż wieloletnie 2,7 uprawa roślin wieloletnich 14,1 14,6,, 1,1 1,1 rozmnażanie roślin chów i hodowla zwierząt działalność mieszana duże średnie małe żadne

51 1 III. SUMMARY In January 217 economic situation of Polish farms improved again. Although the IRG SGH agricultural indicator (IRGAGR) increased by.6 points only, from -.9 pts to -.3 pts, the betterment was surprising as it had never happened earlier that due to negative seasonal factors (winter slowdown in agricultural activity) the indicator grew in the first quarters. The growth of the indicator in the 1 st quarter of 217 was mainly a result of an extraordinary rise in farmers optimism the confidence indicator grew by 9. pts, from -2.2 pts to +7.3 pts. On the other hand, the smoothed money income indicator, which is the other component of IRGAGR, declined by 3.9 pts, from -7.8 to -1.7 pts). The fall of the income indicator was the lowest to be recorded since the beginning of the survey. The composite indicator, as well as its components, are now higher than one year ago by: 9.9, 1.3 and 9. pts, respectively. The improvement of economic situation of farms reflected in changes of the other balances farmers indebtedness dropped, and savings, purchases of agricultural production inputs and the percentage of farms willing to make investments increased. Summing up, such a good beginning of a year in the Polish agriculture has been recorded for the first time since RIED started to conduct the survey. The only dark spot in this picture is the worsening of financial situation farmers expect to come up over the next quarter.

52 2 IV. KONIUNKTURA W ROLNICTWIE W 216 R. To był dobry rok dla polskiego rolnictwa. Rok, który zakończył trwającą dwa lata dekoniunkturę. Już pierwszy kwartał zapowiadał odwrócenie się tendencji spadkowej. Wprawdzie wartość wskaźnika koniunktury rolnej (IRGAGR) zmniejszyła się w porównaniu z IV kwartałem 21 r. (o 4,4 pkt.), na czym zaważył większy od spodziewanego spadek przychodów z produkcji rolnej, lecz za sprawą rosnącego optymizmu wśród rolników pogorszenie się koniunktury było płytsze niż zazwyczaj o tej porze roku. W drugim kwartale nastąpiła poprawa koniunktury wartość wskaźnika IRGAGR wzrosła o 1,2 pkt. Wzrost był jednak niższy od oczekiwań. Przyczyną osłabienia się tempa wzrostu aktywności rolniczej było załamanie się nastrojów gospodarstw rolnych i niższy od prognozowanego wzrost przychodów pieniężnych. Trzeci kwartał utrwalił i wzmocnił tendencję wzrostową. Wartość wskaźnika koniunktury zwiększyła się o 7 punktów. Wzrost cen sprzedaży produktów rolnych i urodzajne zbiory przełożyły się na poprawę sytuacji finansowej gospodarstw i tchnęły w rolników nadzieję, iż poprawa ta utrzyma się w dłuższym okresie. Na krajowym rynku rolnym zarysowała się po raz pierwszy od ponad dwóch lat lekka tendencja zwyżkowa cen skupu, w tym głównie produktów zwierzęcych, kukurydzy, rzepaku i buraków cukrowych. Wzrost cen skupu był pochodną poprawy koniunktury na światowym rynku rolnym. W październiku koniunktura poprawiła się po raz trzeci z rzędu (wartość IRGAGR zwiększyła się o 1,1 pkt.). Poprawa koniunktury była skutkiem zwiększenia się produkcji rolnej i wzrostu przychodów pieniężnych gospodarstw rolnych, wynikającego z rosnących cen na rynkach produktów rolnych, zwłaszcza mleka, trzody chlewnej oraz niektórych zbóż. Ponownie czynnikiem stymulującym wzrost krajowych cen w skupie była poprawa koniunktury na rynku światowym. Nastroje rolników jednak pogorszyły się, co należy wiązać z nadchodzącym zimowym spowolnieniem aktywności rolniczej. W tym względzie zaznaczyła się wyraźnie dychotomia zmian wartości wskaźników składowych ogólnego wskaźnika koniunktury. O ile naprzemienne wzrosty i spadki wartości wskaźnika zaufania były zgodne z rytmem zmian sezonowych, o tyle zapoczątkowany w II kwartale stały wzrost wartości wskaźnika wyrównanych przychodów pieniężnych był skutkiem złożonego wpływu rosnących cen skupu i nadzwyczajnie sprzyjających wzrostowi produkcji warunków pogodowych. Badanie zróżnicowania koniunktury w zależności od wybranych cech gospodarstwa rolnego potwierdza dotychczasowe spostrzeżenia. Im większe gospodarstwo oraz im młodszy nim kierujący i lepiej wykształcony, tym lepiej sobie ono radzi w zmiennej koniunkturze. Bardziej efektywne są również gospodarstwa położone w makroregionach zachodnim i północnym oraz zajmujące się produkcją roślinną. Szczegółowe wyniki przedstawione są na poniższych rysunkach. Pokazują one przeciętne w 216 r. wartości wskaźnika koniunktury w badanych przekrojach gospodarstw rolnych. Jak widać, ogólnie rzecz biorąc, wartość wskaźnika koniunktury była w 216 r. wyższa niż w 21 r. W gorszej sytuacji niż rok wcześniej znalazły się tylko gospodarstwa położone w makroregionach północnym i zachodnim oraz prowadzone przez osoby w wieku 46-6 lat i z wykształceniem podstawowym lub zasadniczym zawodowym.

53 Przeciętna wartość wskaźnika koniunktury wg makroregionów -, -2,6-6 -, ,7-1,8-1, ,3-14, -1,6-1,6 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Przeciętna wartość wskaźnika koniunktury wg powierzchni gospodarstw rolnych 1, - -2, , -11, -14,1-16, -19,4-2,8 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Przeciętna wartość wskaźnika koniunktury wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne ,1 -, ,3-9,2-12, -14,6-1,1-1,8 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat

54 4 Przeciętna wartość wskaźnika koniunktury wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne ,7-1, , -9, ,4-1,6 podstawowe i zasadnicze zawodowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Przeciętna wartość wskaźnika koniunktury wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne -3,6 uprawa roślin innych niż wieloletnie,2 uprawa roślin wieloletnich -,7 rozmnażanie roślin ,6 chów i hodowla zwierząt -13,2 działalność mieszana Z kwartału na kwartał sytuacja finansowa gospodarstw rolnych ulegała stopniowej poprawie. Wartości sald odpowiedzi na pytania o przychody pieniężne i oszczędności był w IV kwartale wyższe niż w I kwartale o, odpowiednio: 37,7 i 19,3 pkt., oraz wyższe niż w IV kwartale 21 r. o, odpowiednio: 12,4 i 3,1 pkt. Wartość salda odpowiedzi na pytanie o stan zadłużenia była w IV kwartale niższa od wartości z I kwartału 216 r. i IV kwartału 21 r. o, odpowiednio: 1, i 11,9 pkt. (w tym przypadku spadek wartości salda oznacza poprawę). Wraz z poprawą sytuacji finansowej gospodarstw rolnych rosły ich zakupy obrotowych środków produkcji roślinnej. Spadek zanotowaliśmy dopiero w IV kwartale, co wynika z sezonowego rytmu zmian tej produkcji (zimowy przestój). Niemniej jednak, na koniec 216 r. wartości sald odpowiedzi na pytania o wielkość wydatków na nabycie nawozów sztucznych i środków ochrony roślin były wyższe niż w IV kwartale 21 r. (odpowiednio: -14,3 vs -18,4 pkt. i -18,8 vs -22,3 pkt.). Przeciwną zmianę obserwowaliśmy w wydatkach na zakup pasz treściwych. Utrwala się bowiem tendencja zastępowania produkcji zwierzęcej roślinną, która, jak wynika z badania, jest bardziej dochodowa. Być może, powstrzyma ją, o ile się utrzyma, zanotowany ostatnio wzrost cen na rynkach produktów zwierzęcych.

55 W rytmie sezonowych zmian koniunktury zmieniały się zamierzenia inwestycyjne gospodarstw rolnych, na koniec roku jednak odsetki rolników planujących inwestycje w maszyny i urządzenia oraz budynki i budowle były niższe niż w I kwartale 216 r. o, odpowiednio: 4,4 i 2,1 pkt. proc., a od wartości z IV kwartału 21 r. o, odpowiednio: 1,9 i 4,3 pkt. proc. Dobra koniunktura w rolnictwie w ubiegłym roku nie przełożyła się zatem na inwestycje. Podstawą rozwoju przez gospodarstwa rolne ich potencjału produkcyjnego są dobre perspektywy sprzedaży. Być może, zapowiada je nadzwyczajny przypływ optymizmu u rolników, który zanotowaliśmy w styczniu br. Impet produkcyjny pociągnął jednak za sobą wzrost zainteresowania finansowaniem produkcji rolnej kredytem. Wprawdzie w II kwartale odsetek rolników, którzy zaciągnęli kredyt bankowy, zmniejszył się względem I kwartału, z 24, do 18,8, a odsetek rolników, którzy zaciągnęli kredyt na warunkach preferencyjnych, obniżył się z 39,1 do 33,4, lecz w kolejnych kwartałach odsetki te systematycznie rosły. Pomimo wzrostu pozostają one na poziomach niższych niż w latach wcześniejszych. W przypadku kredytów preferencyjnych odsetek gospodarstw rolnych, które z niego korzystają, maleje od początku badania koniunktury rolnej przez IRG SGH. Zamiar wzięcia kredytu deklarowało w IV kwartale 22,9 ankietowanych gospodarstw rolnych, o,4 pkt. proc. mniej niż w I kwartale, i, punktów procentowych mniej niż w IV kwartale 21 r. Trwały spadek zainteresowania finansowaniem produkcji ze środków obcych należy tłumaczyć przede wszystkim poprawą sytuacji finansowej gospodarstw rolnych, a w mniejszym stopniu również zmniejszeniem się dostępności kredytów. Podsumowując, rok 216 r. był rokiem ożywienia w polskim rolnictwie, spowodowanego przede wszystkim dobrą koniunkturą na rynkach światowych i świetnymi zbiorami, które odzwierciedliły się w ponadprzeciętnych wynikach finansowych gospodarstw rolnych.