Europa średniowieczna

Transkrypt

1 Europa średniowieczna Średniowieczna Europa przechodziła ogromne przeobrażenia, tworzyły się nowe państwa i kształtowały społeczeństwa stanowe. Symbolem tamtych czasów jest drabina feudalna. Stany diametralnie różniły się prawami i zamożnością, a spoiwem była religia. Życie każdego człowieka miało być podporządkowane woli Boga, której interpretatorem był papież. Reprezentant najwyższej władzy świeckiej cesarz toczył z nim spór o panowanie w Europie. Echem ich walk stało się używane do dziś sformułowanie pójść do Canossy. Obydwa ośrodki władzy organizowały krucjaty wyprawy wojenne w obronie wiary chrześcijańskiej. W architekturze i sztuce powstało wiele wybitnych dzieł, np. kompleks pałacowy w Akwizgranie czy tkanina z Bayeux. V

2 1. Wskaż zasięg terytorialny imperium Karola Wielkiego. 2. Przedstaw organizację władzy w państwie Franków za panowania Karola Wielkiego. 3. Wymień osiągnięcia kulturowe państwa Karola Wielkiego. 4. Opisz znaczenie renesansu karolińskiego dla kultury europejskiej. Państwo Karola Wielkiego Czasy Merowingów i pierwszych Karolingów 19 V w. zjednoczenie Franków przez Chlodwiga. 496 chrzest Chlodwiga. Wykształcenie się języka francuskiego. VI w. spisanie prawa salickiego. Wzrost znaczenia majordomów kosztem władców. 732 bitwa pod Poitiers (zwycięstwo Karola Młota nad Arabami). 751 obalenie dynastii Merowingów i przejęcie władzy przez Pepina Krótkiego z dynastii Karolingów. 756 utworzenie Państwa Kościelnego. Karol Wielki 771 koronacja Karola Wielkiego na króla Franków. Liczne podboje północnej części Półwyspu Iberyjskiego, północnej i środkowej części Półwyspu Apenińskiego, zwycięskie wojny z Sasami, zniszczenie państwa Awarów. 800 koronacja Karola Wielkiego na cesarza rzymskiego, odnowienie Cesarstwa Rzymskiego. Uniwersalizm karoliński. Organizacja państwa Karola Wielkiego Administracja monarchia patrymonialna państwo własnością władcy podział kraju na hrabstwa i marchie kontrola administracji przez urzędników królewskich (missi dominici) nadawanie beneficjów urzędnikom Gospodarka oparta na rolnictwie wielkie majątki ziemskie jako centra społeczno-gospodarcze reforma monetarna wprowadzenie srebrnego denara Armia ciężka jazda trzonem armii piechota rekrutowana z osób wywodzących się z mniej zamożnych grup społecznych błyskawiczna mobilizacja mobilność Renesans karoliński Okres intensywnego rozwoju kultury tworzenie szkół przyklasztornych i przykatedralnych nawiązywanie do kultury antycznej podział nauczanych przedmiotów na siedem sztuk wyzwolonych trivium i quadrivium wzrost znaczenia kopistów wprowadzenie minuskuły karolińskiej Znaczenie renesansu karolińskiego rozwój życia naukowego edukacja przyszłych elit upowszechnienie się języka łacińskiego wśród elit wsparcie uczonych przez władcę elita naukowa elitą władzy styl romański w budownictwie rozpowszechnienie uniwersalizmu karolińskiego Gustav Faber, Merowingowie i Karolingowie, Warszawa Rosamond McKitterick, Królestwa Karolingów, Władza, konflikty, kultura, Warszawa Ernest W. Wies, Karol Wielki. Cesarz i święty, Warszawa

3 1. Oceń znaczenie traktatu w Verdun dla upadku imperium karolińskiego. 2. Przedstaw koncepcję uniwersalistyczną Ottonów. 3. Wskaż różnice i podobieństwa między koncepcjami cesarstw Karola Wielkiego i Ottonów. Państwo Ottonów 20 Rozpad monarchii Karola Wielkiego 814 Ludwik I Pobożny następcą Karola Wielkiego. 843 traktat w Verdun i podział ziem imperium karolińskiego Karol Łysy zachodnia część cesarstwa, królestwo zachodniofrankijskie Ludwik Niemiecki wschodnia część cesarstwa, królestwo wschodniofrankijskie Lotar tytuł cesarza i środkowa część cesarstwa Od państwa wschodniofrankijskiego do cesarstwa 911 śmierć Ludwika Dziecięcia ostatniego Karolinga w państwie wschodniofrankijskim. 919 wybór Henryka I na króla, umowny początek państwowości niemieckiej. 936 Otton I królem Niemiec. 954 stłumienie powstania Słowian połabskich. 955 wygrana z Węgrami w bitwie na Lechowym Polu. 962 koronacja Ottona I na cesarza. Cesarstwo Ottona III Otton III idea cesarstwa uniwersalistycznego stworzenie imperium chrześcijańskiego odbudowa Cesarstwa Rzymskiego cesarstwo federacją państw: Galii, Germanii, Italii (Romy) i Słowiańszczyzny (Sclavinii) 1000 zjazd gnieźnieński, utworzenie w Polsce metropolii kościelnej. Idee cesarstw uniwersalistycznych Uniwersalizm karoliński Karol Wielki (odnowa Imperium Rzymskiego). Uniwersalizm Ottonów Otton III (odnowa imperium Franków). Uniwersalizm Karolingów i uniwersalizm Ottonów Podobieństwa Różnice odnowienie uniwersalnego Cesarstwa Rzymskiego podporządkowanie cesarstwu innych ludów chrześcijaństwo religią państwową chrystianizacja ziem wchodzących w skład cesarstwa sojusz władz państwowych z Kościołem dążenie Ottonów do podporządkowania Kościoła państwu koncepcja Cesarstwa Rzymskiego według Ottona III federacja czterech państw (narodów) o równych prawach, wśród nich Słowian Gerd Althoff, Ottonowie. Władza królewska bez państwa, Warszawa Jerzy Strzelczyk, Otton I Wielki, Poznań Jerzy Strzelczyk, Otton III, Wrocław

4 1. Wyjaśnij rolę wikingów w procesie powstawania nowych państw w Europie. 2. Scharakteryzuj kierunki ekspansji Normanów i oceń jej skutki. 3. Opisz organizację społeczną, gospodarkę i wierzenia Słowian. 4. Przedstaw proces tworzenia się państw w Europie Środkowo-Wschodniej z uwzględnieniem ich chrystianizacji. Powstanie nowych państw w Europie 21 Najważniejsze kierunki ekspansji Normanów Północne tereny dzisiejszej Francji Normandia. Wyspy Brytyjskie. Południowa część Półwyspu Iberyjskiego i Sycylia. Grenlandia. Ameryka Północna. Ruś. Nowe państwa w Europie Księstwo Normandii założone w 911 r. przez wikingów. Norwegia utworzona pod koniec IX w., Harald I Pięknowłosy pierwszym królem. Dania pod panowaniem Kanuta Wielkiego obejmująca Norwegię, Anglię i południową Szwecję, X/XI w. Królestwo Szwecji utworzone w drugiej połowie X w., Eryk Zwycięski pierwszym władcą. Anglia podbita przez Wilhelma Zdobywcę w 1066 r. (bitwa pod Hastings). Państwo Samona pierwsze państwo słowiańskie, utworzone w VI w. Państwo Bułgarów założone w 681 r. przez wodza Asparucha. Państwo Wielkomorawskie powstałe na początku IX w., działalność misyjna Cyryla i Metodego. Czechy powstałe na początku X w. Ruś Kijowska utworzona w IX w. przez Warega Ruryka. Węgry książę Stefan I Święty koronowany na króla w 1001 r. Słowianie Organizacja społeczna ród opole plemię grody decyzje plemienne podejmowane na wiecach zebraniach wolnych członków plemienia wódz stojący na czele drużyny wojów Gospodarka rolnictwo podstawą gospodarki gospodarka wypaleniskowa samowystarczalność plemion Wierzenia politeizm kult sił przyrody i przodków Swarożyc bóg ognia, Perun bóg błyskawic, Weles bóg magii i bogactwa Aleksander Gieysztor, Mitologia Słowian, Warszawa Marc Morris, Podbój normański, Warszawa Benedykt Zientara, Świt narodów europejskich, Warszawa

5 1. Przedstaw genezę feudalizmu. 2. Wyjaśnij, czym była drabina feudalna. 3. Omów rolę feudalizmu w średniowiecznym społeczeństwie. Feudalizm w Europie 22 System feudalny Feudalizm system społeczno-gospodarczo-polityczny oparty na własności ziemi. Pan feudalny sprawujący władzę nad chłopem. Renta feudalna świadczenia na rzecz pana: pańszczyzna, danina, czynsz. Poddaństwo uzależnienie ekonomiczne i prawne chłopów. System lenny Suzeren monarcha. Senior pan sprawujący władzę nad wasalem. Wasal wolny człowiek służący seniorowi w zamian za otrzymane lenno. Lenno ziemia wasala otrzymana od seniora. Hołd lenny ceremonia, podczas której wasal oddawał się pod opiekę seniora. Komendacja akt oddania się wolnej osoby w zależność od seniora. Inwestytura uroczyste nadanie w użytkowanie wasalowi ziemi pochodzącej z dóbr seniora. Immunitety przywileje (ekonomiczne i sądowe) zwalniające ziemie pana od świadczeń lub uprawniające do sprawowania sądu. W Europie Zachodniej wasal mojego wasal nie jest moim wasalem. W Anglii król seniorem wszystkich wasali. Drabina feudalna hierarchiczny podział państwa: suzeren, senior, wasal, chłop. Feudalizacja państwa i Kościoła osłabienie władzy państwa i Kościoła. Rozdrobnienie feudalne osłabienie władzy królewskiej i tworzenie się niezależnych księstw. Anarchia feudalna skrajna forma rozdrobnienia feudalnego polegająca na krwawej rywalizacji możnych. Marc Bloch, Społeczeństwo feudalne,, Warszawa Maurice Keen, Rycerstwo, Warszawa Susan Reynolds, Lenna i wasale. Reinterpretacja średniowiecznych źródeł, Kęty

6 1. Wskaż przyczyny sporu papiestwa z cesarstwem. 2. Opisz założenia reform kluniackiej i gregoriańskiej. 3. Wytłumacz, na czym polegała wielka schizma wschodnia. 4. Wyjaśnij, jakie były następstwa sporu o inwestyturę. 5. Oceń rolę zakonów w średniowiecznej Europie. Rywalizacja cesarstwa z papiestwem Rywalizacja cesarstwa z papiestwem 23 Spór o inwestyturę spór między cesarstwem a papiestwem o nadawanie godności biskupom i opatom. Cezaropapizm przewaga cesarstwa w świecie chrześcijańskim nad papiestwem. Papocezaryzm przewaga papiestwa w świecie chrześcijańskim nad cesarstwem. Kryzys w Kościele symonia handel stanowiskami kościelnymi nikolaizm nieprzestrzeganie zasad celibatu nepotyzm obsadzanie wyższych stanowisk kościelnych krewnymi Reformy w kościele Reforma kluniacka X/XI w. opactwo w Cluny ośrodkiem odnowy religijnej powrót do reguły św. Benedykta z Nursji ograniczenie pracy fizycznej na rzecz modlitwy i namysłu nad Pismem Świętym odnowa moralna oparta na ideałach ubóstwa, celibatu i pobożności wybór papieży przez konklawe, czyli zgromadzenie kardynałów Reforma gregoriańska 1075 ogłoszenie przez papieża Grzegorza VII dokumentu Dictatus papae mianowanie i detronizacja cesarza w gestii papieża potępienie symonii oraz wprowadzenie celibatu zakaz mianowania biskupów przez świeckich władców Wielka schizma wschodnia Rywalizacja Rzymu i Konstantynopola o prymat w świecie chrześcijańskim. Podział na Kościół wschodni (prawosławny) i Kościół zachodni (rzymskokatolicki). Spór cesarza Henryka IV z papieżem Grzegorzem VII Nałożenie przez papieża Grzegorzem VII ekskomuniki na króla Henryka IV ukorzenie się króla Henryka IV w Canossie. Atak Henryka IV na Rzym, wybór antypapieża i zmuszenie Grzegorza VII do ucieczki z Rzymu koronacja Henryka IV na cesarza przez antypapieża. Zakończenie sporu o inwestyturę 1122 konkordat w Wormacji zgoda cesarza na rezygnację z nadawania godności biskupom i opatom, podtrzymanie prawa nadawania lenn niektórym duchownym I sobór laterański przeniesienie uchwalonych praw na wszystkie państwa chrześcijańskie. Powstanie nowych zakonów Benedyktyni Benedykt z Nursji, VI w. Cystersi Robert z Molesme, XI w. Franciszkanie Franciszek z Asyżu, XIII w., zakon żebraczy. Dominikanie Dominik Guzmán, początek XIII w., zakon żebraczy. Wpływ zakonów na rozwój gospodarczy i kulturalny krajów europejskich. Krzysztof Skwierczyński, Recepcja idei gregoriańskich w Polsce do początku XIII wieku,, Toruń Ernst W. Wies, Cesarz Henryk IV. Canossa i walka o panowanie nad światem, Warszawa

7 1. Podaj przyczyny podjęcia wypraw krzyżowych. 2. Wyjaśnij, dlaczego upadła idea ruchu krucjatowego. 3. Wskaż religijne, polityczne i społeczne skutki wypraw krzyżowych. 4. Wymień zakony rycerskie powstałe w Ziemi Świętej i wyjaśnij, dlaczego je utworzono. Wyprawy krzyżowe 5. Oceń rolę zakonów rycerskich w średniowiecznej Europie. 24 Wyprawy krzyżowe Przyczyny Religijne ochrona miejsc świętych oraz pielgrzymów przed muzułmanami wzrost religijności społeczeństwa i propagowanie ideału rycerza Chrystusa Polityczne okazja do zwiększenia roli papiestwa w okresie rywalizacji z cesarstwem chęć poszerzenia granic chrześcijańskiej Europy wzrost roli rycerstwa Najważniejsze wydarzenia 1095 apel papieża Urbana II w Clermont wezwanie do krucjaty I krucjata i utworzenie Królestwa Jerozolimskiego 1192 zgoda Saladyna na odbywanie pielgrzymek chrześcijan do Jerozolimy 1204 zdobycie i złupienie Konstantynopola, utworzenie Cesarstwa Łacińskiego, zhańbienie idei krucjat 1291 klęski krzyżowców i upadek ostatniej twierdzy chrześcijańskiej Akki 7 krucjat w latach Społeczno-gospodarcze możliwość awansu społecznego i wzbogacenia się podczas wyprawy ożywienie wymiany handlowej poszukiwanie lepszego miejsca do osiedlenia Skutki Religijne rozwój ruchu pielgrzymkowego pogłębienie różnic między Kościołem wschodnim a zachodnim długotrwałe pogorszenie się relacji między światem muzułmańskim a zachodnim Polityczne wzrost potęgi papiestwa wzrost znaczenia miast włoskich upadek Cesarstwa Bizantyjskiego Społeczno-gospodarcze niechęć do pogan i innowierców intensywna wymiana kulturowa i handlowa powstanie zakonów rycerskich Zakony rycerskie Powołane w celu obrony chrześcijan pielgrzymujących do Ziemi Świętej, m.in. templariusze, joannici, Krzyżacy. Ślubowanie wierności papieżowi i realizacja jego polityki przez zakonników. Budowa zamków i nadania ziemskie dla zakonów. Na czele zakonów rycerskich wielki mistrz. Stworzenie ośrodków władzy w Europie odrębnych wobec władców. Hans Eberhard Mayer, Historia wypraw krzyżowych, Kraków Steven Runciman, Dzieje wypraw krzyżowych, Warszawa Michael Walsh, Wojownicy Pana. Chrześcijańskie zakony rycerskie, Kraków

8 1. Wymień przyczyny ożywienia gospodarczego i społecznego w Europie Zachodniej XI XIII w. 2. Opisz rolę cechów w życiu gospodarczym średniowiecznych miast. 3. Wyjaśnij, w jaki sposób miasta przyczyniły się do rozwoju handlu. Zmiany gospodarcze i społeczne w XI XIII w. 4. Przedstaw genezę i rozwój republik kupieckich. 25 Ożywienie gospodarcze XI XIII w. Zmiany klimatyczne na bardziej sprzyjające uprawie zbóż. Ruch kolonizacyjny na wschodzie Europy poszukiwanie nowych obszarów pod zakładanie miast i wsi. Wzrost liczby wsi i miast. Postęp techniczny. Targi miejskie i wiejskie. Rozwój gospodarki towarowo-pieniężnej. Wieś Upowszechnienie nowej metody uprawy ziemi trójpolówki. Wynalezienie pługa, upowszechnienie młynów wodnych i wiatraków. Tworzenie samorządów wiejskich wójt lub sołtys na czele. Ukształtowanie się grupy wolnych chłopów. Wolnizna zwolnienie z opłat osadników zakładających nowe wsie. Miasto Powstanie cechów rzemieślniczych. Rozwój miast. Cechy zrzeszenia przedstawicieli danego rzemiosła (pełnoprawnymi członkami byli tylko mistrzowie). Społeczeństwo miejskie patrycjat, pospólstwo i plebs. Zakładanie banków. Rzemiosło i handel Rozwój sukiennictwa, metalurgii, budownictwa. Gildie organizacje zrzeszające kupców. Hanza związek kupców i miast Morza Bałtyckiego i Morza Północnego. Samorząd miejski burmistrz, rajcy. Republiki miejskie (republiki kupieckie) Powstanie silnych republik miejskich na terenie Włoch (Wenecja, Florencja, Siena, Genua) ośrodki handlu, produkcji i kultury. Republika Wenecka potężny ośrodek polityczno-gospodarczy, jeden z najważniejszych w regionie basenu Morza Śródziemnego. Jacques Le Goff, Średniowiecze i pieniądze. Esej z antropologii historycznej, Warszawa Henryk Samsonowicz, Życie miasta średniowiecznego, Poznań Wacław Szyszkowski, Wenecja. Dzieje Republiki , Toruń