ŁACIŃSKI WSCHÓD XI-XV WIEK

Transkrypt

1 ŁACIŃSKI WSCHÓD XI-XV WIEK Michel Balard Przekład Waldemar Ceran Wydawnictwo WAM Kraków 2010

2 Spis treści Michel Balard i jego dzieło (Waldemar Ceran) Przedmowa Część pierwsza STAN WIEDZY Rozdział pierwszy POCZĄTKI EKSPANSJI Mahomet i Karol Wielki Rzym i Konstantynopol w XI wieku Łacinnicy w Konstantynopolu i w Cesarstwie Bizantyńskim (IX-XI wiek) Kupcy zachodni w Konstantynopolu przed rokiem Łacińscy najemnicy w Bizancjum Łacinnicy w Egipcie i w Syro-Palestynie przed rokiem Pielgrzymki do Jerozolimy przed 1095 rokiem Pielgrzymka do Jerozolimy, czyn egzystencjalny Jerozolima, święte miasto chrześcijan Drogi i aktorzy pielgrzymki w XI wieku Rozdział drugi WSTRZĄS SPOWODOWANY KRUCJATAMI (XII WIEK) Idea i realia krucjaty w XII wieku Zarys historiografii krucjaty Apel Urbana II i odpowiedź chrześcijan Ślubowanie i przywileje krzyżowców Formowanie składu wyprawy krzyżowej Finansowanie Organizacja Marszruty krzyżowców Krótki przegląd wypraw krzyżowych Pierwsza wyprawa krzyżowa Z Zachodu do Konstantynopola Z Konstantynopola do Jerozolimy Powstanie Królestwa Jerozolimskiego Druga wyprawa krzyżowa Ludwik VII Konrad III

3 592 SPIS TREŚCI Trzecia krucjata Początek i nawoływanie do krucjaty Rekrutacja, stan liczebny, finansowanie Wodzowie krucjaty Pielgrzymki do Jerozolimy w XII wieku Ekspansja Normanów (XI-XII wiek) Warunki i cele ekspansji normandzkiej Pierwsza ekspansja normańska: Robert Guiscard ( ) i Boemund ( ) Ostatnie ekspedycje Normanów przeciwko Bizancjum Rozdział trzeci PAŃSTWA ŁACIŃSKIE NA WSCHODZIE W XII WIEKU Hrabstwo Edessy ( ) Powstanie i ewolucja hrabstwa Edessy Struktura hrabstwa Edessy Księstwo Antiochii w XII wieku Powstanie i ewolucja księstwa w XII wieku Struktura i instytucje księstwa Antiochii Hrabstwo Trypolisu w XII wieku Powstanie i ewolucja hrabstwa w XII wieku Struktura i instytucje hrabstwa Trypolisu Łacińskie Królestwo Jerozolimskie w XII wieku Władcy Gotfryd z Bouillon, obrońca Świętego Grobu ( ) Baldwin I ( ) Baldwin II ( ) Fulko z Andegawenii ( ) Kontestowana regentka: Melisanda, królowa jerozolimska ( ) Baldwin III ( ) Amalryk I ( ) Baldwin IV ( ) Od 1185 do 1187 roku Władza króla i instytucje królestwa Władza królewska Instytucje Królestwa Jerozolimskiego System feudalny Zaludnienie Ziemi Świętej w XII wieku Sytuacja Franków w 1099 roku i ponowne zaludnianie Jerozolimy Kolonizacja miejska Ludność łacińska: Pulanie Ludność łacińska: Włosi

4 SPIS TREŚCI 593 Nobilowie i senioraty Ludność tubylcza Muzułmanie Chrześcijanie wschodni Druzowie Żydzi Obrona Ziemi Świętej Skład armii Strategia i taktyka Fortyfikacje Kościół łaciński i Kościoły wschodnie Założenie Kościoła łacińskiego w Ziemi Świętej Organizacja Kościoła łacińskiego Stosunki z Kościołami wschodnimi Zakony rycerskie Zakon Szpitala Świętego Jana z Jerozolimy (szpitalnicy) Zakon Świątyni (templariusze) Zakon Szpitala Najświętszej Panny Marii Domu Niemieckiego w Jerozolimie (krzyżacy) Rozdział czwarty ROZWÓJ GOSPODARCZY (XII WIEK) Rolnictwo w Ziemi Świętej Kolonizacja wiejska Produkcja rolna Łacinnicy w Bizancjum w XII wieku Najemnicy i dygnitarze łacińscy w Bizancjum Ekspansja handlowa w XII wieku W Syro-Palestynie Osiedlanie się Włochów w Syro-Palestynie Przywileje przyznawane włoskim republikom morskim Organizacja działalności handlowej Handel W Egipcie W Cesarstwie Bizantyńskim Wenecjanie Pizańczycy Genueńczycy Piractwo Rozdział pią ty PODZIELONE KULTURY? Pomieszanie kultur w XII wieku

5 594 SPIS TREŚCI Życie intelektualne w faktoriach i państwach frankońskich w XII wieku Wymiana umiejętności technicznych Sztuka krzyżowców Zaczątki akulturacji Życie intelektualne w państwach łacińskich w XIII wieku Wytwórczość artystyczna Czy łaciński Wschód był pośrednikiem kulturalnym? Społeczeństwo łacińsko-orientalne? Rozdział szósty KRUCJATY W XIII WIEKU Czwarta krucjata i jej konsekwencje Czwarta krucjata Początki i wezwanie do krucjaty Rekrutacja, stan liczebny, finansowanie Wyprawa Kto zawinił? Rozłam chrześcijaństwa Partitio Romanie Kradzież relikwii Kościół Łaciński w Konstantynopolu Wojny i krucjaty (XIII wiek) Krucjata dzieci (1212) Piąta krucjata ( ) Początki i wezwanie do krucjaty Rekrutacja, stan liczebny, finansowanie Wyprawa Krucjata Fryderyka II ( ) Krucjaty Kapetyngów Krucjata Tybalda IV z Szampanii ( ) Siódma krucjata ( ) Ósma krucjata (1270) Wojny kolonialne Od 1204 do 1261 roku Od 1261 roku do bitwy pod Curzolą ( ) Rozdział siódmy PAŃSTWA ŁACIŃSKIE NA WSCHODZIE W XIII WIEKU Państwa Franków w Syro-Palestynie Antiochia i Trypolis w XIII wieku Królestwo Akki Królestwo bez króla?

6 SPIS TREŚCI 595 Interwencja Mongołów Społeczeństwo frankońskie bez sternika? Koniec państw łacińskich w Syro-Palestynie Niszczenie państw łacińskich przez Bajbarsa ( ) Upadek państw łacińskich; Kalawun i al-aszraf Chalil ( ) Królestwo Cypru Państwa powstałe w wyniku czwartej krucjaty Cesarstwo Łacińskie w Konstantynopolu Cesarstwo do 1216 roku Cesarstwo zdominowane przez Wenecję Życie w Cesarstwie Łacińskim Wegetacja i upadek Cesarstwa Łacińskiego Księstwo Morei Formowanie się kolonialnej domeny weneckiej Kreta w XIII wieku Weneckie posiadłości na Morzu Egejskim Rozdział ósmy HANDEL LEWANTYŃSKI W XIII WIEKU Kupcy zachodni w Romanii W Konstantynopolu W Grecji frankońskiej Zachodnia penetracja na Morze Czarne Przed rokiem Sieć faktorii zachodnich w XIII wieku Zachodnia faktoria na Morzu Czarnym: założenie Kaffy Kupcy zachodni we wschodniej części Morza Śródziemnego Kupcy zachodni na Cyprze Zachodni kupcy w Armenii Cylicyjskiej Handel zachodni w Syro-Palestynie Handel zachodni w Egipcie Rozdział dziewią ty PIELGRZYMKI I MISJE CHRZEŚCIJAŃSKIE W XIII WIEKU Pielgrzymki do Jerozolimy Pielgrzymki do miejsc świętych w XIII wieku Transport pielgrzymów i ich pobyt w Ziemi Świętej Misje chrześcijańskie i Kościoły katolickie na Wschodzie Rozdział dziesią ty ŁACINNICY, GRECY, MAMELUCY I OSMANOWIE (XIV-XV WIEK) Wojny, ligi i krucjaty

7 596 SPIS TREŚCI Odzyskać Ziemię Świętą Zakaz handlu z Saracenami Plany odzyskania Ziemi Świętej Bizancjum, Wenecja i Genua w XIV wieku Panowanie Andronika II ( ) Emiraty tureckie, Zachód i reakcje bizantyńskie ( ) Zachód, Bizancjum i Turcy w drugiej połowie XIV wieku Bizancjum i włoskie republiki morskie w drugiej połowie XIV wieku Zachód a upadek Konstantynopola Burgundia i krucjata w XV wieku Idea krucjaty na dworze burgundzkim Przygotowania do krucjaty Terytoria kolonizowane Ludzie z Zachodu w świecie egejskim i bałkańskim w XIV wieku Chios genueńska (XIV-XV wiek) Dwa podboje wyspy Chios Oryginalny rząd kolonialny: mahona Struktury społeczne Kreta wenecka (XIV-XV wiek) Struktury społeczne na Krecie Kreta wyzyskiwana kolonia Katalończycy i Outremer Kompania Katalońska i księstwo Aten Cypr w XIV i XV wieku Niestabilna monarchia Kosmopolityczne społeczeństwo Pomyślny rozwój Cypru w pierwszej połowie XIV wieku Famagusta genueńska ( ) Rodos pod władzą rycerzy (XIV i XV wiek) Podbój wyspy i pierwsze lata zakonu Miasto Rodos w XIV i XV wieku Rodos, wysunięty bastion chrześcijaństwa Łacinnicy na Morzu Czarnym (XIV-XV wiek) Sieć zachodnich faktorii Kaffa i genueńska Gazaria Administracja faktorii w Outremer Administracja królestwa Lusignanów na Cyprze Administracja kolonii genueńskich i weneckich System konsularny kupców innych nacji

8 SPIS TREŚCI 597 Rozdział jedenasty ŁACINNICY I HANDEL LEWANTYŃSKI (XIV-XV WIEK) Organizacja transportu W Wenecji W Genui W innych miastach kupieckich Korsarstwo i piractwo Zmienność koniunktury Drogi i towary handlowe Morze Czarne w wymianie międzynarodowej (XIV-XV wiek) Cypr Kilka towarów handlu lewantyńskiego Rozdział dwunasty PIELGRZYMKI I MISJE CHRZEŚCIJAŃSKIE (XIV-XV WIEK) Pielgrzymki do Jerozolimy w XIV i XV wieku Pielgrzymi udający się do Jerozolimy Organizacja pielgrzymki Geografia sakralna Ziemi Świętej Misje i Kościoły łacińskie na Wschodzie (XIV-XV wiek) Misja chrześcijańska u Mongołów północnych i w Chinach Misje w Persji Dominikanie na Wschodzie Część druga BADANIA I DYSKUSJE Emigracja zachodnia Ilu było krzyżowców? Ilu ludzi z Zachodu na stałe osiedliło się na Wschodzie? Bilans płatniczy Nierówna wymiana? Konkluzja Część trzecia INFORMACJE BIBLIOGRAFICZNE: ŹRÓDŁA I LITERATURA Zbiory bibliograficzne i historiografia Czasopisma specjalistyczne Wielkie kolekcje źródeł

9 598 SPIS TREŚCI Najnowsze wydania źródeł (wybór) Zbiory artykułów Bibliografia ogólna Opracowania ogólne poświęcone krucjatom Pierwsza krucjata Druga krucjata Trzecia krucjata Czwarta krucjata Piąta krucjata Szósta krucjata Siódma i ósma krucjata Krucjaty i ligi w XIV i XV wieku Państwa łacińskie w Syro-Palestynie Zakony rycerskie na Wschodzie Ekspansja handlowa Żegluga i transport morski na Wschód Faktorie i kolonie na Wschodzie Łacinnicy i Cesarstwo Bizantyńskie Romania genueńska Romania wenecka Pielgrzymki Podróże na Wschód Misje Uzupełnienie do wydania polskiego (lata ) Związki Zachodu z Lewantem w XI-XV wieku w polskich publikacjach (Waldemar Ceran) Przekłady źródeł Prace ogólne, encyklopedie, słowniki Prace monograficzne i artykuły Indeks osób, ludów i dynastii Indeks nazw geograficznych i miejsc Indeks rzeczowy Spis map i tablic