Studia nad innowacyjnością. Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej Raport woj.

Transkrypt

1

2

3 Studia nad innowacyjnością woj. podkarpackiego Listopad 2014 Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej Raport 2014 dr Anna Lewandowska dr Robert Pater dr Mateusz Stopa mgr Małgorzata Janiec

4

5 Publikacja przygotowana na potrzeby Koncepcji systemu monitorowania i ewaluacji Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Podkarpackiego na lata została opracowana w ramach Zadania nr 4 projektu systemowego. Samorząd Województwa Podkarpackiego Realizuje projekt systemowy pn. Wzmocnienie instytucjonalnego systemu wdrażania Regionalnej Strategii Innowacji w latach w województwie podkarpackim Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie w partnerstwie z Urzędem Marszałkowskim Województwa Podkarpackiego realizuje Zadanie nr 4. Pn. Utworzenie i rozbudowa systemu monitorowania i ewaluacji Regionalnej Strategii Innowacji Zadanie współfinansowane ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego, budżetu państwa oraz budżetu Samorządu Województwa Podkarpackiego w ramach projektu systemowego pn. Wzmocnienie instytucjonalnego systemu wdrażania Regionalnej Strategii Innowacji w latach w województwie podkarpackim ISBN Studia nad innowacyjnością woj. podkarpackiego ISBN Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej. Raport Copyright by IG WSIiZ w Rzeszowie Wydawca: Instytut Gospodarki Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania ul. Sucharskiego 2; Rzeszów tel , fax instytut@wsiz.rzeszow.pl

6 Spis treści Streszczenie... 1 Najważniejsze ustalenia... 2 Wprowadzenie Siły sprawcze innowacji (niezależne od firm) Ogólny poziom edukacji Szkolnictwo podstawowe i średnie Skolaryzacja Nauczanie języków obcych w szkołach Komputeryzacja szkół Szkolnictwo wyższe Powszechność szkolnictwa wyższego Wyższe szkoły techniczne Kształcenie ustawiczne Nakłady na badania i rozwój niezależne od przedsiębiorstw przemysłowych Podsumowanie Aktywność innowacyjna przedsiębiorstw Nakłady na działalność badawczo-rozwojową Działalność innowacyjna Wnioski patentowe złożone do Europejskiego Urzędu Patentowego Współpraca w zakresie działalności innowacyjnej Podsumowanie Wyniki działalności innowacyjnej Produkt Krajowy Brutto Przychody z działalności innowacyjnej Zatrudnienie w działalności B+R Wykorzystanie technologii informacyjno-telekomunikacyjnych (ICT) w przedsiębiorstwach Środki automatyzacji procesów produkcyjnych Podsumowanie... 85

7 4. Wnioski Spis rysunków Spis tabel Pozycja woj. podkarpackiego na tle regionów (NUTS-2) Unii Europejskiej w 2013 r Klasyfikacja województw pod względem sił sprawczych innowacji Klasyfikacja województw pod względem aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw Klasyfikacja województw pod względem wyników działalności innowacyjnej Bibliografia O autorach Informacje wydawnicze Instytut Gospodarki WSIiZ w Rzeszowie

8

9 Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport / 1 Streszczenie Głównym celem monitoringu Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Podkarpackiego jest bieżące dostarczanie niezbędnych informacji o trendach innowacyjności regionu oraz postępach wdrażania Strategii, które pozwolą głównym decydentom w województwie poprawić jakość i efektywność wdrażania strategii. W monitoringu, jako uzupełnienie badań ilościowych CATI (wśród ośrodków B+R, Instytucji Otoczenia Biznesu, uczelni, przedsiębiorstw), oraz badań empirycznych obejmujących badania jakościowe IDI (wywiady z liderami innowacji, badanie opinii odbiorców projektów pilotażowych), przeprowadzane są także badania na podstawie danych zastanych co w pełniejszy sposób diagnozuje innowacyjność woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej. Badanie to umożliwia nie tylko zebranie danych sprawdzonych, miarodajnych i oddających poziom oraz zmiany innowacyjności województwa, ale także pozwala na porównanie woj. podkarpackiego pod względem pewnych mierników do innych województw i regionów Unii Europejskiej. W ramach zaproponowanej Koncepcji ewaluacji i monitoringu Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Podkarpackiego na lata podkreślono, że dane statystyczne z Głównego Urzędu Statystycznego i Eurostat powinny stanowić główne źródło informacji dla monitoringu stopnia i dynamiki innowacyjności województwa podkarpackiego. Wyniki najnowszego badania obejmującego dane za rok 2013 znajdują się w poniższym opracowaniu.

10 2 / Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport Najważniejsze ustalenia Pod względem sił sprawczych innowacji woj. podkarpackie zajęło w 2013 r. 14 miejsce w kraju. W porównaniu do poprzedniego roku pozycja ta spadła o 1 miejsce. Po dwuletnim wzroście, w roku 2013 odnotowano drugi rok z rzędu nieznaczny spadek tego wskaźnika. Pod względem dynamiki zmian sił sprawczych innowacyjności w latach województw odnotowało poprawę. Województwo podkarpackie znalazło się w grupie regionów o dodatnim tempie wzrostu wskaźnika sił sprawczych innowacji. W latach wszystkie spośród wskaźników poprawiały się w województwie. Zmiany te prowadzą do poprawy kapitału ludzkiego województwa, ze szczególnym ukierunkowaniem na potrzeby przedsiębiorstw w zakresie absolwentów studiów inżynieryjno-technicznych. Niestety w przypadku większości czynników niezależnych od przedsiębiorstw, a wpływających na ich zdolności do wprowadzania innowacji województwo podkarpackie wypadło poniżej średniej krajowej. Podobnie do poprzednich lat najgorzej województwo wypada pod względem liczby uczestników studiów doktoranckich w przeliczeniu na 10 tys. ludności. Bardzo niskimi wskaźnikami województwo charakteryzowało się również w przypadku relatywnej liczby słuchaczy studiów podyplomowych i nauczycieli akademickich, a także odsetka osób kształcących się ustawicznie i relatywnej liczby studentów. Kolejny rok z rzędu wskazuje się więc na przede wszystkim bardzo słabo zakorzenioną wśród mieszkańców województwa ideę uczenia się przez całe życie. Wpływa to negatywnie zarówno na jakość zasobów pracy w województwie, jak i jest czynnikiem oddziałującym na wzrost bezrobocia strukturalnego, co przyczynia się do utrzymywania się stopy bezrobocia w regionie na wysokim poziomie. Znacznie lepiej przedstawia się sytuacja Podkarpacia pod względem aktywności innowacyjnej podkarpackich przedsiębiorstw. Pomimo słabych warunków rozwoju innowacyjności w 2013 r. województwo znalazło się na 2 miejscu w kraju, będąc na najwyższej pozycji wśród regionów wschodniej Polski. / Instytut Gospodarki WSIiZ w Rzeszowie

11 Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport / 3 Woj. podkarpackie dobrze wypada na tle kraju zarówno pod względem nakładów na działalność B+R, jak i innowacyjności. Te pierwsze wyraźnie wzrosły w 2013 r. (wzrost dotyczy nakładów wewnętrznych i zewnętrznych). Najlepiej ocenionym komponentem wskaźnika aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw były nakłady na działalność badawczo-rozwojową w przeliczeniu do PKB. Jeśli chodzi o innowacyjność podkarpackich przedsiębiorstw przemysłowych w 2013 r. to są bardziej innowacyjne głównie pod względem odsetka innowacyjnych firm, jak i wielkości środków przeznaczanych na innowacje. Pod względem wyników działalności innowacyjnej woj. podkarpackie zajęło w 2013 r. wysokie 7 miejsce. Było zarazem na najwyższym miejscu w regionie wschodniej Polski, który wśród polskich regionów (NUTS-1) uplasował się na ostatniej pozycji za regionem północno-zachodnim. Podkarpacie pozytywnie wypada na tle kraju pod względem udziału przychodów ze sprzedaży produktów innowacyjnych w przychodach ogółem, a w szczególności tych innowacyjnych tylko dla rynku. Tradycyjnie podkarpackie przedsiębiorstwa przemysłowe są również dobrze wyposażone w środki automatyzacji procesów produkcyjnych przypadających, jak i chętnie współpracują w zakresie działalności innowacyjnej. Wyraźnie poniżej przeciętnej dla kraju województwo wypada w przypadku relatywnej liczby aplikacji patentowych złożonych do Europejskiego Urzędu Patentowego. Pod względem tego wskaźnika kraj jest jednak wyraźnie zróżnicowany, począwszy od wskaźnika na poziomie 32% krajowego w podlaskim, przez 78% w podkarpackim, po 458% w mazowieckim.

12 4 / Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport Wprowadzenie Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej jest drugim corocznym raportem będącym rezultatem badań służących diagnozie innowacyjności województwa podkarpackiego, ale także pozwalającym na porównanie woj. podkarpackiego pod względem określonych mierników do innych województw i regionów Unii Europejskiej. Realizacja badania w regularnych rocznych cyklach umożliwia także zdiagnozowanie zmian jakie mają miejsce na przestrzeni lat. Dla monitorowania stopnia i dynamiki zmian innowacyjności województwa wyodrębniono, zgodnie z zaleceniami Regionalnej Strategii Innowacji oraz Eurostat wskaźniki innowacyjności. Dane zostały dobrane i sklasyfikowane na podstawie Regional Innovation Scoreboard (RIS) 1. Umożliwia to porównywalność ich wyników z tymi dla innych regionów UE, jak i stanowi potwierdzenie dostępności danych. Dodatkowo wskaźniki te uzupełniono o te dostępne w statystyce GUS, które były porównywalne w układzie województw. Dane mają charakter ilościowy. Dla analizy innowacyjności zgodnie z RIS przyjęto trzy obszary innowacyjności: siły sprawcze innowacji, reprezentujące niezależne od przedsiębiorstw czynniki kreujące innowacyjność, aktywność innowacyjna przedsiębiorstw, na które składają się nakłady przedsiębiorstw na działalność innowacyjną, wyniki działalności innowacyjnej, a więc rezultaty nakładów na innowacje oraz czynników na nie wpływających, które są niezależne od przedsiębiorstw. W ramach poszczególnych obszarów wyodrębniono wskaźniki innowacyjności. Poszczególne wskaźniki są prezentowane w układzie rocznym i porównywane, kiedy jest to tylko możliwe i zasadne, do średniej dla Polski, województw wschodniej Polski, innych województw (dane GUS) oraz średniej dla Unii Europejskiej i regionów Unii Europejskiej na poziomie NUTS-2 (dane Eurostat). Dane na ogół były zbierane dla lat , co jest podyktowane ich dostępnością. W przypadku niedostępności danych dla tego okresu zaznaczono to w opisie. Przyjęte wskaźniki zaprezentowano poniżej. Siły sprawcze innowacji (niezależne od firm) 1 H. Hollanders, S. Tarantola, A. Loschky, Regional Innovation Scoreboard (RIS) 2009, Pro Inno Europe, grudzień / Instytut Gospodarki WSIiZ w Rzeszowie

13 Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport / 5 Współczynnik skolaryzacji brutto (szkolnictwo podstawowe, gimnazjalne) Współczynnik skolaryzacji brutto (zasadnicze szkoły zawodowe, zawodowe i ogólnozawodowe oraz policealne) Udział absolwentów studiów technicznych w ogóle absolwentów studiów wyższych Studenci kierunków matematyczno-statytystycznych, inżynieryjnotechnicznych, informatycznych, dot. produkcji i budownictwa oraz architektury i budownictwa w relacji do ogółu studentów Uczniowie obowiązkowo i dodatkowo uczący się języków obcych w szkołach dla dzieci i młodzieży do liczby uczniów w tych szkołach ogółem Słuchacze studiów podyplomowych na 10 tys. ludności Uczestnicy studiów doktoranckich na 10 tys. ludności Liczba uczniów przypadających na 1 komputer z dostępem do Internetu Studenci na 10 tys. ludności w wieku lata Absolwenci na 10 tys. ludności Nauczyciele akademiccy na 10 tys. ludności Szkoły wyższe techniczne na 10 mln ludności Udział szkół wyposażonych w komputery Nakłady na B+R w sektorze rządowym i szkolnictwa wyższego (na 10 tys. ludności) Ludność podlegająca kształceniu ustawicznemu jako odsetek ludności w wieku lata Ludność z wykształceniem wyższym jako odsetek ludności w wieku lata Aktywność innowacyjna przedsiębiorstw Nakłady na B+R w sektorze przedsiębiorstw na 1 mieszkańca Nakłady na B+R w sektorze przedsiębiorstw na 1 zatrudnionego w działalności B+R

14 6 / Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport Nakłady wewnętrzne faktycznie poniesione na B+R ogółem na podmiot gospodarczy Nakłady wewnętrzne inwestycyjne faktycznie poniesione na B+R na podmiot gospodarczy Nakłady zewnętrzne na B+R na podmiot gospodarczy Nakłady na B+R w sektorze przedsiębiorstw na podmiot gospodarczy Przedsiębiorstwa, które poniosły nakłady na działalność innowacyjną do ogółu przedsiębiorstw Przedsiębiorstwa innowacyjne w przemyśle i usługach do ogółu przedsiębiorstw z danego sektora Liczba wniosków patentowych składanych w Europejskim Urzędzie Patentowym na mln mieszkańców Wyniki działalności innowacyjnej Dynamika Produktu Krajowego Brutto w cenach stałych na 1 mieszkańca (rok poprzedni = 100) Udział przychodów netto ze sprzedaży produktów innowacyjnych w przychodach netto ze sprzedaży ogółem Udział przychodów netto ze sprzedaży produktów innowacyjnych dla rynku na eksport w przychodach netto ze sprzedaży ogółem Przedsiębiorstwa posiadające środki automatyzacji procesów produkcyjnych jako odsetek ogółu podmiotów gospodarczych Liczba zatrudnionych w działalności B+R na aktywnego zawodowo Liczba zatrudnionych w działalności B+R na pracującego Przedsiębiorstwa przemysłowe, które współpracowały w zakresie innowacji do ogółu przedsiębiorstw Odsetek firm wykorzystujących technologie informacyjno-telekomunikacyjne wykorzystujące komputery, korzystające z sieci LAN, posiadające dostęp do Internetu, posiadające Intranet, własną stronę Internetową, prezentują ofertę przez Internet, otrzymujące i składające zamówienia przez sieć, wykorzystujące Internet w kontaktach z administracją publiczną / Instytut Gospodarki WSIiZ w Rzeszowie

15 Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport / 7 Zatrudnienie w sektorach wysokiej techniki (przetwórstwo przemysłowe wysokiej techniki oraz wiedzo-intensywne usługi wysokich technologii) jako odsetek całkowitego zatrudnienia w danym sektorze Tak ustalone wskaźniki umożliwiają monitorowanie stanu innowacyjności w województwie na tle pozostałych regionów oraz dynamiki jej zmian. Przyczynia się to do oceny skuteczności działań innowacyjnych w regionie. Wyników analiz powyższych wskaźników nie da się jednak bezpośrednio powiązać z działaniami podejmowanymi w ramach RSI, a raczej z ogółem działań proinnowacyjnych w regionie. Jednak wzięcie pod uwagę danych dla lat sprzed realizacji RSI pozwala porównać ówczesną dynamikę zmian innowacyjnych w regionie z obecną i w ten sposób ustalić zachodzące zmiany działań proinnowacyjnych w województwie podkarpackim. Ostatecznym celem badań jest ocena poziomu i zmian innowacyjności województwa podkarpackiego w latach i porównanie zaobserwowanych tendencji do tych w kraju. Pozwoli to na ustalenie miejsca województwa podkarpackiego pod względem innowacyjności w porównaniu do pozostałych województw oraz konwergencji lub dywergencji tego poziomu w stosunku do kraju. W ten sposób sklasyfikowano województwo podkarpackie na tle kraju pod względem innowacyjności w 2013 r. oraz jej dynamiki w okresie Do klasyfikacji przyjęto jedynie wskaźniki powstałe na podstawie danych GUS, z pominięciem danych Eurostat. Jest to wynikiem znacznych luk w danych Eurostat, w szczególności różnej liczby regionów, dla których dostępne były poszczególne dane. Dane takie analizowano, jednak nie brano pod uwagę w ostatecznej klasyfikacji. Znaczna część tych danych posiada jednak polskie wykorzystano. odpowiedniki w statystyce GUS, które Spośród dostępnych danych GUS do obliczenia wskaźników innowacyjności wybrano te, które według autorów w największym stopniu determinowały stopień innowacyjności województwa 3. Po dobraniu wskaźników dla poszczególnych 2 W pierwszym badaniu przyjęto dłuższy okres analizy dla wyodrębnienia zmian pozycji województwa w ostatnich latach. W opisie znajdują się zarówno tendencje w ostatnich latach, jak i porównania do roku poprzedniego, którym na ogół był 2008 r. W kolejnych raportach pod uwagę brane będą okresy roczne, tj. w kolejnym raporcie oceniana będzie pozycja woj. podkarpackiego w 2010 r. i jej dynamika w okresie Część danych nie była dostępna dla całego analizowanego okresu. W takim wypadku do klasyfikacji przyjęto dane dla lat, dla których były one dostępne. Ze względu na niewielką liczbę klasyfikowanych podmiotów (16 województw) oraz niezbyt dużą liczbę przyjętych do analizy wskaźników nie stosowano statystycznych metod klasyfikacji, nadając poszczególnym wskaźnikom równe wagi.

16 8 / Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport województw i regionów, przeliczono je w stosunku do średniej dla Polski. Ostatecznej klasyfikacji województw i regionów pod względem poziomu innowacyjności w 2013 r. oraz jej dynamiki w latach dokonano obliczając średnią arytmetyczną poszczególnych wskaźników, komponentów wskaźnika innowacyjności. / Instytut Gospodarki WSIiZ w Rzeszowie

17 1. Siły sprawcze innowacji (niezależne od firm) 1.1. Ogólny poziom edukacji Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport / 9 Wśród czynników, które przyczyniają się do rozwoju innowacyjności danego regionu jest współpraca środowisk naukowych i przedsiębiorstw. Istotną rolę odgrywa system edukacji, który determinuje odpowiednie kompetencje pracowników i ilość specjalistów. Miarą powszedniości kształcenia są współczynniki skolaryzacji. Współczynnik skolaryzacji brutto określa (wyrażony procentowo) stosunek wszystkich osób uczących się na danym poziomie (niezależnie od wieku) do całej populacji (według stanu w dniu 31 grudnia) osób będących w wieku nominalnie przypisanym temu poziomowi kształcenia. Natomiast współczynnik skolaryzacji netto wyraża stosunek (procentowy) liczby osób w nominalnym wieku kształcenia na danym poziomie do liczby ludności zdefiniowanej, jak przy współczynniku skolaryzacji brutto, czyli do całej populacji osób będących w wieku nominalnie przypisanym temu poziomowi kształcenia 4. Analizując dane dotyczące edukacji posłużono się Międzynarodową Standardową Klasyfikacją Kształcenia (International Standard Classification of Education, w skrócie ISCED), która została opracowana przez UNESCO na początku lat siedemdziesiątych, aby służyła jako narzędzie wygodne do gromadzenia i opracowywania oraz prezentowania statystyki w zakresie edukacji zarówno w poszczególnych krajach jak i na arenie międzynarodowej. W najnowszej klasyfikacji ISCED 5 wyróżniono 7 poziomów edukacyjnych: 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, w których na potrzeby prowadzonej analizy przyjęto: poziom 0 wychowanie przedszkolne, poziom 1 kształcenie podstawowe lub pierwszy etap edukacji podstawowej, poziom 2 niższy poziom kształcenia średniego lub drugi etap edukacji podstawowej kształcenie gimnazjalne, poziom 3 kształcenie średnie (wyższy poziom), poziom 4 kształcenie powyżej średniego, ale nie wyższe kształcenie policealne, 4 Np. współczynnik skolaryzacji netto dla poziomu szkoły podstawowej wyliczamy dzieląc liczbę uczniów szkół podstawowych na początku danego roku szkolnego w wieku 7-12 lat (wiek przypisany do tego poziomu) przez liczbę ludności w wieku 7-12 lat według stanu w dniu 31 XII tego samego roku; wynik podajemy w ujęciu procentowym. 5 Najnowsza klasyfikacja, znana pod nazwą ISCED 1997 została zaaprobowana przez Konferencję Ogólną UNESCO na jej 29 sesji w listopadzie 1997 r.

18 10 / Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport poziom 5 - Pierwszy etap kształcenia wyższego (nie prowadzący bezpośrednio do zaawansowanych kwalifikacji badawczych) studia wyższe I i II stopnia, poziom 6 - Drugi etap kształcenia wyższego (prowadzący do zaawansowanych kwalifikacji badawczych) studia doktoranckie. Od 2002 r. można zaobserwować powolne zmniejszanie się liczby wszystkich uczniów i studentów (poziomy kształcenia 0-6 w systemie edukacyjnym) w Polsce. Tendencję spadkową można zauważyć również w przypadku regionów wschodniej Polski, jak i województwa podkarpackiego. Polska nie jest jednak pod tym względem odosobniona w Unii Europejskiej. Wprawdzie w 2005 r. nastąpił jednoroczny nieznaczny wzrost, jednak w kolejnym roku ich liczba spadła dosyć gwałtownie. Tendencja ta, choć łagodniejsza była kontynuowana w kolejnych latach. Rysunek 1 Uczniowie i studenci na wszystkich poziomach edukacji (poziomy 0-6) odsetek ogółu populacji. Źródło: Eurostat. Po kilkuletnim wzroście w latach , od 2003 r. w Polsce zmniejsza się wskaźnik liczby uczniów i studentów do ogółu populacji. Trend ten wystąpił także w woj. podkarpackim i był nawet nieznacznie silniejszy. W Unii Europejskiej (UE-27) w latach wskaźnik ten utrzymywał się na w miarę stabilnym poziomie, znacznie niższym niż w Polsce (wskaźnik niższy o ok. 3 punkty proc.), po czym spadł. W 2012 r. wskaźnik ten w województwach wschodniej Polski wyniósł 21,7%, nieznacznie mniej niż w Polsce i nieco więcej niż w woj. podkarpackim. Najnowsze dane dla Unii Europejskiej wskazują, że analizowany odsetek w 2011 r. wyniósł 21,6. Brak w tym wypadku danych dla lat późniejszych. / Instytut Gospodarki WSIiZ w Rzeszowie

19 Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport / 11 Na tle pozostałych regionów (na poziomie NUTS-2) Unii Europejskiej pod względem odsetka osób z podstawowym i gimnazjalnym wykształceniem w 2013 r. województwo podkarpackie zajmowało 277 pozycję na 304 regiony, dla których dane są dostępne. Oznacza to nieznaczne pogorszenie o 1 pozycję w stosunku do roku poprzedniego. Przy tej samej ilości regionów, nt. których dostępne są dane, to jest to pozycja zbliżona w stosunku do roku poprzedniego. Na tle Polski Podkarpacie zajmuje 10 pozycję. Tabela 1 Odsetek osób w wieku lata posiadających wykształcenie podstawowe (primary) i gimnazjalne (lower secondary education) - poziomy 1-2 (według ISCED 1997). Pozycja województwa na tle Pozycja / n 2013 Pozycja / n 2012 Unia Europejska Pozycja 277 Pozycja 278 Unia Europejska n 304 n 304 Polska Pozycja 10 Pozycja 10 Polska n 16 n 16 *n oznacza liczbę regionów, dla których dostępne były dane Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostat. Pod względem odsetka osób z wykształceniem średnim wśród populacji w wieku lat Podkarpacie zajmowało w UE w 2013 r. wysokie 18 miejsce, poprawiając swoją pozycję o 3 miejsca w stosunku do roku poprzedniego. Na tle Polski było na 6 miejscu, co oznacza ten sam poziom w stosunku do roku poprzedniego. Tabela 2 Odsetek osób w wieku posiadających wykształcenie średnie (upper secondary) - poziom 3(według ISCED 1997). Pozycja województwa na tle Pozycja / n 2013 Pozycja / n 2012 Unia Europejska Pozycja 18 Pozycja 21 Unia Europejska n 302 n 304 Polska Pozycja 6 Pozycja 6 Polska n 16 n 16 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostat. Znacznie gorzej wypada województwo w przypadku odsetka populacji z wykształceniem wyższym. W 2013 r. zajmowało 192 miejsce wśród 302 regionów UE. Na tle pozostałych województw Polski uplasowało się na 9 miejscu. W obu przypadkach jest to nieznaczna poprawa pozycji w stosunku do roku poprzedniego.

20 12 / Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport Tabela 3 Odsetek osób w wieku posiadających wykształcenie wyższe (tertiary education) - poziomy 5-6 (według ISCED 1997). Pozycja województwa na tle Pozycja / n 2013 Pozycja / n 2012 Unia Europejska Pozycja 192 Pozycja 197 Unia Europejska n 302 n 304 Polska Pozycja 9 Pozycja 12 Polska n 16 n 16 Tabela 4 Odsetek osób w wieku i posiadających wykształcenie średnie (upper secondary) lub wyższe (tertiary education) poziom 3 i 5-6 (według ISCED 1997). Pozycja województwa na tle Pozycja / n 2013 Pozycja / n 2012 Unia Europejska Pozycja 25 Pozycja 26 Unia Europejska n 302 n 304 Polska Pozycja 6 Pozycja 7 Polska n 16 n 16 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostat. W 2013 r. odsetek osób w wieku posiadających wyższe wykształcenie w województwie podkarpackim wyniósł 23,1%. Był on zbliżony do tego w pozostałych województwach wschodniej Polski. Zdecydowanie wyższym odsetkiem może się pochwalić jedynie województwo mazowieckie (35,4%), w pozostałych regionach nie przekroczył on w 2013 r. 26,7%. Najniższy odsetek 20,7% wystąpił w woj. kujawsko-pomorskim i warmińsko-mazurskim. Ponad 67% populacji w wieku w województwie podkarpackim miało w analizowanym roku średnie wykształcenie. Najwyższy odsetek w Polsce wystąpił w woj. wielkopolskim, najniższy natomiast w mazowieckim. Spośród województw wschodniej Polski województwo podkarpackie było na najwyższej pozycji. / Instytut Gospodarki WSIiZ w Rzeszowie

21 Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport / 13 Rysunek 2 Odsetek osób w wieku posiadających wykształcenie gimnazjalne, średnie i wyższe [%]. Źródło: Eurostat. W 2013 r. odsetek osób w wieku i posiadających wykształcenie średnie lub wyższe w województwie podkarpackim wyniósł ponad 90%. Spośród województw wschodniej Polski województwo podkarpackie było na najwyższej pozycji. Najwyższy odsetek w Polsce wystąpił w woj. śląskim (93,5%), najniższy natomiast w warmińsko-mazurskim (83%). Rysunek 3 Odsetek osób w wieku i posiadających wykształcenie średnie lub wyższe [%]. Źródło: Eurostat.

22 14 / Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport W latach obserwowaliśmy ustawiczny wzrost odsetka osób z wyższym wykształceniem, zarówno w woj. podkarpackim, jak i przeciętnie w całej UE. W 2012 r. obserwujemy nieznaczny spadek w całej UE, Polsce i województwach wschodniej Polski. W wypadku Podkarpacia w 2013 r. był to ten sam poziom co w poprzednim roku. W okresie 2009/2010 dynamika tego wzrostu na Podkarpaciu zmniejszyła się. Woj. podkarpackie słabiej wypada również w tych latach na tle Polski oraz woj. wschodniej Polski. Począwszy od roku 2008 odsetek osób z wykształceniem średnim w Polsce i woj. wschodniej Polski oraz UE w badanym okresie nieznacznie spadał. W przypadku Podkarpacia również obserwujemy podobną tendencję, przy nieznacznym wzroście w 2010 roku, jednak dalszym spadku w latach r. (spadek z 68% w 2010 r. do 67,1% w 2013 r.). Rysunek 4 Odsetek osób w wieku posiadających wykształcenie średnie (górny wykres) i wyższe (dolny wykres) Źródło: Eurostat. / Instytut Gospodarki WSIiZ w Rzeszowie

23 Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport / Szkolnictwo podstawowe i średnie Skolaryzacja W stosunku do innych regionów (na poziomie NUTS-2) w Polsce pod względem odsetka osób uczących się w wieku 7-12 (szkolnictwo podstawowe) województwo podkarpackie zajmowało stosunkowo odległą 15 pozycję w 2013 r. I jest to identyczna pozycja w stosunku do roku ubiegłego. Generalnie wskaźnik ten utrzymuje się, przy minimalnych wahaniach w poszczególnych latach, na niezmienionym poziomie od 2003 r. Nie uległo także poprawie na tle innych regionów w Polsce miejsce województwa podkarpackiego pod względem współczynnika skolaryzacji netto. W 2012 r. zajęło ono pod tym względem 12 miejsce w kraju. Pod względem odsetka osób w wieku lat (szkolnictwo gimnazjalne) województwo podkarpackie zajęło w 2013 r. 15 miejsce i utrzymało swoją pozycję w stosunku do roku poprzedniego. Współczynnik skolaryzacji brutto dla tego wieku wyniósł w 2013 r. 95,49%. Na podobnym poziomie wystąpił współczynnik skolaryzacji netto w szkolnictwie gimnazjalnym dla województwa podkarpackiego. W tym przypadku jednak Podkarpacie zajęło 7 pozycję na tle Polski (poziom wskaźnika wyniósł 92,57%). W latach można zauważyć stały spadek odsetka osób uczących się w szkołach podstawowych w wieku 7-12 lat w stosunku do ogółu osób w tej grupie wiekowej, zarówno w woj. podkarpackim, jak i przeciętnie w całej Polsce. Wskaźnik ten w latach obniżył się z 97,68% do 95,33%. Dopiero w 2009 r. wskaźnik ten wzrósł, jednak od 2010 r. ponownie ulega systematycznemu zmniejszeniu, osiągając w 2013 r. poziom 92,67% w województwie podkarpackim. Wpłynęło to na ulokowanie woj. podkarpackiego na odległym 12 miejscu. Tabela 5 Szkolnictwo podstawowe wiek 7-12 lat [%] Współczynnik skolaryzacji brutto Współczynnik skolaryzacji netto Region Region Podkarpackie 94,90 95,85 Podkarpackie 92,67 93,11 Pozycja Pozycja n n *n oznacza liczbę regionów, dla których dostępne były dane Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.

24 16 / Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport Tabela 6 Szkolnictwo gimnazjalne wiek lat [%] Współczynnik skolaryzacji brutto Współczynnik skolaryzacji netto Region Region Podkarpackie 95,49 95,93 Podkarpackie 92,57 92,93 Pozycja Pozycja 7 7 n n *n oznacza liczbę regionów, dla których dostępne były dane Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Rysunek 5 Odsetek osób uczących się w szkołach podstawowych w wieku 7-12 lat w stosunku do ogółu osób w tej grupie wiekowej [%] Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Województwo podkarpackie lepiej wypada pod względem wskaźnika liczby uczniów w wieku lat w stosunku do ogółu osób w tej grupie wiekowej. Wskaźnik ten dla woj. podkarpackiego przekraczał w 2012 r. średnią dla Polski. Było to jednak wynikiem jego poprawy w 2009 r. W latach notowano spadek (przy niewielkim wzroście w 2007 r.) tego odsetka, zarówno w woj. podkarpackim, jak i przeciętnie w Polsce. W okresie analizowany wskaźnik poprawił się o niespełna 1 punkt proc. Odwrócenie tendencji spadkowej skutkowało dla woj. podkarpackiego osiągnięciem w 2009 r. poziomu 94,83%. Niestety od kolejnego roku obserwujemy ponowny trend spadkowy, do poziomu 92,57% w roku Wyższy poziom analizowanego wskaźnika osiągnęły woj. łódzkie, małopolskie, śląskie, lubelskie, świętokrzyskie, wielkopolskie i mazowieckie (to ostatnie z poziomem 98,01%). / Instytut Gospodarki WSIiZ w Rzeszowie

25 Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport / 17 Rysunek 6 Odsetek osób uczących się w gimnazjach w wieku lat w stosunku do ogółu osób w tej grupie wiekowej [%] Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Pod względem odsetka osób uczących się w szkołach ponadpodstawowych w wieku lat w stosunku do ogółu osób w tej grupie wiekowej województwo podkarpackie zajmowało w 2013 r. 10 miejsce w przypadku zasadniczych szkół zawodowych i wysokie 2 miejsce w przypadku szkół zawodowych i ogólnozawodowych. Wskaźnik ten w przypadku szkół zawodowych i ogólnozawodowych uległ nieznacznej poprawie od 2010 roku, lepsze były jedynie woj. świętokrzyskie. Podobnie jest w przypadku zasadniczych szkół zawodowych. W 2013 r. woj. podkarpackie pod tym względem zajęło 10 miejsce i jest to identyczna pozycja w stosunku do roku ubiegłego.

26 18 / Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport Tabela 7 Współczynniki skolaryzacji - szkolnictwo ponadpodstawowe i ponadgimnazjalne wiek lat [%] Współczynnik skolaryzacji netto Zasadnicze szkoły zawodowe Szkoły zawodowe i ogólnozawodowe Region Podkarpackie 12,15 12,53 34,46 33,58 Pozycja n *n oznacza liczbę regionów, dla których dostępne były dane Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Rysunek 7 Odsetek osób uczących się w szkołach zawodowych i ogólnozawodowych (górny wykres) i w zasadniczych szkołach zawodowych (dolny wykres) w wieku lat w stosunku do ogółu osób w tej grupie wiekowej [%] Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. / Instytut Gospodarki WSIiZ w Rzeszowie

27 Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport / 19 34,46% osób w wieku lat w woj. podkarpackim uczyło się w szkołach zawodowych i ogólnozawodowych. Najniższym poziomem wskaźnika charakteryzowało się woj. zachodniopomorskie (28,16%). W przypadku zasadniczych szkół zawodowych wskaźnik ten dla woj. podkarpackiego stale do 2009 r. rósł, z poziomu 11% w 2002 r. do 14,59% w 2009 r. Może to mieć pozytywny wpływ na rynek pracy. Nie wpływa jednak pozytywnie na możliwości rozwoju i kapitału ludzkiego, który przekładałby się na działania innowacyjne. Zwiększa bowiem jedynie wąskie kwalifikacje w danym zawodzie. Od 2010 odnotowuje się nieznaczny spadek do 12,15% w 2013 r. Być może świadczy to o odwróceniu trendu i stopniowego odchodzenia od tego typu kształcenia. Województwem, które w tym zakresie kształci najmniejszy odsetek osób w szkołach zawodowych jest woj. podlaskie z poziomem 8,53% osób w danej grupie wiekowej. W 2013 r. Podkarpacie znajdowało się na 12 miejscu wśród regionów Polski pod względem odsetka osób w wieku lat uczących się w szkołach policealnych. W porównaniu do roku 2012 oznacza to spadek o 1 miejsce. Tabela 8 Szkolnictwo policealne wiek lat [%] Współczynnik skolaryzacji netto szkoły policealne Region Podkarpackie 5,90 6,69 Pozycja N *n oznacza liczbę regionów, dla których dostępne były dane Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Rysunek 8 Odsetek osób uczących się w szkołach policealnych w wieku lat w stosunku do ogółu osób w tej grupie wiekowej [%] Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

28 20 / Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport Począwszy od 2002 r. (wskaźnik na poziomie 6%) do 2006 r. (wskaźnik na poziomie 9,7%) odsetek młodzieży uczącej się w szkołach policealnych w wieku lat w stosunku do ogółu młodzieży w tej grupie wiekowej sukcesywnie wzrastał. Na podobnym poziomie wskaźnik ten utrzymywał się w kolejnych dwóch latach, jednak w roku 2007 tendencja ta została odwrócona. W rezultacie wskaźnik spadł do poziomu 5,90% w 2013 r. Pod tym względem liderem w kraju jest woj. lubelskie, dla którego wskaźnik ten był na poziomie 8,36% w 2012 r., natomiast w najsłabszym regionie opolskim kształtował się na poziomie 4,47%. Nauczanie języków obcych w szkołach Pod względem odsetka dzieci i młodzieży, która obowiązkowo uczy się języków obcych w szkołach podstawowych i gimnazjalnych województwo podkarpackie zajęło stosunkowo wysokie 4 miejsce w stosunku do pozostałych regionów Polski w 2013 r. Jest to wskaźnik charakteryzujący się sukcesywnym trendem wzrostowym, co znajduje odzwierciedlenie w poprawie pozycji Podkarpacia na tle pozostałych województw. W stosunku do 2005 r., kiedy wyniósł 114% przez kolejne pięć lat wzrósł o prawie 30 punktów proc. (dane uwzględniają uczenie się kilku języków). Najwyższym wskaźnikiem charakteryzuje się woj. podlaskie, lubelskie i opolskie (145%), najniższym natomiast warmińsko-mazurskie (139%). Nieco słabiej Podkarpacie wypada pod względem nauki języków obcych jako dodatkowych. Pod tym względem woj. podkarpackie zajęło w 2013 r. 6 miejsce w kraju, i poprawiło swoją pozycję o 2 miejsca w stosunku do roku poprzedniego. Średnia dla Polski wyniosła 10%. Najlepszy pod tym względem wskaźnik wystąpił w woj. mazowieckim, wielkopolskim i dolnośląskim (12%), najniższy śląskim (7%). Niezbyt wysoka pozycja woj. podkarpackiego jest dodatkowo potęgowana tendencją spadkową, która postępuje od 2007 r. Jest ona typowa dla wszystkich regionów Polski. / Instytut Gospodarki WSIiZ w Rzeszowie

29 Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport / 21 Tabela 9 Odsetek dzieci i młodzieży uczących się języków obcych w szkołach podstawowych i gimnazjalnych i średnich do ogółu uczniów w tych szkołach (bez szkół specjalnych) [%] Obowiązkowo uczący się języka obcego Dodatkowo uczący się języka obcego Region Region Podkarpackie Podkarpackie Pozycja 4 5 Pozycja 6 8 n n *n oznacza liczbę regionów, dla których dostępne były dane ** Uwaga: dane uwzględniają uczenie się kilku języków; stąd liczby większe od 100 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Rysunek 9 Odsetek dzieci i młodzieży obowiązkowo (górny wykres) i dodatkowo (dolny wykres) uczący się języków obcych w szkołach podstawowych i gimnazjalnych i średnich do ogółu uczniów w tych szkołach [%] Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

30 22 / Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport Komputeryzacja szkół Pod względem komputeryzacji szkół podstawowych i gimnazjów woj. podkarpackie zajmuje stosunkowo odległe miejsca na tle pozostałych regionów Polski. Liderem w tym zakresie jest woj. łódzkie (97,97% dla szkół podstawowych i 87,14% dla gimnazjów), a najsłabsze woj. lubuskie (91,96% dla szkół podstawowych) i małopolskie (77,79% dla gimnazjów). Pod względem odsetka szkół ponadgimnazjalnych, które są wyposażone w komputery przeznaczone do użytku uczniów z dostępem do Internetu województwo podkarpackie zajmowało w 2012 r. 6 miejsce. W stosunku do roku poprzedniego oznacza to poprawę o trzy pozycje. Na tle kraju sytuacja w tym zakresie uległa nieznacznej poprawie w stosunku do średniej dla Polski. Tabela 10 Odsetek szkół wyposażonych w komputery przeznaczone do użytku uczniów z dostępem do Internetu [%] Szkoły podstawowe Region Podkarpackie 95,06 93,61 Pozycja 8 9 N Gimnazja Region Podkarpackie 80,41 80,82 Pozycja N Szkoły ponadgimnazjalne Region Podkarpackie 64,7 62,5 Pozycja 6 9 N *n oznacza liczbę regionów, dla których dostępne były dane Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Na tle województw wschodniej Polski pod względem odsetka szkół podstawowych, które są wyposażone w komputery dla uczniów z dostępem do Internetu Podkarpacie wypada stosunkowo dobrze, zdecydowanie słabiej zaś w przypadku gimnazjów. Pomimo tego w obydwu przypadkach obserwuje się stałą tendencję wzrostową tych odsetków. 64,7% ogółu szkół ponadgimnazjalnych w woj. podkarpackim było w 2012 r. wyposażonych w komputery przeznaczone do użytku uczniów z dostępem do Internetu. Na tle pozostałych regionów Polski Podkarpacie lokuje się w czołówce. / Instytut Gospodarki WSIiZ w Rzeszowie

31 Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport / 23 Najwyższym wskaźnikiem charakteryzowało się woj. łódzkie (71,1%), a najniższym kujawsko-pomorskie (56,4%). W kraju na przestrzeni analizowanych lat obserwuje się trend wzrostowy tego wskaźnika z wyraźnym zwiększeniem dynamiki wzrostu w latach Zmiany w szkolnictwie odnotowane na przestrzeni ostatnich ośmiu lat znalazły odzwierciedlenie w ponad dwukrotnym zwiększeniu liczby szkół ponadgimnazjalnych, które są wyposażone w komputery dla uczniów z dostępem do Internetu. W przypadku Podkarpacia poziom ten zwiększył się z 27,2% w 2002 r. do 64,7% w 2012 r. Rysunek 10 Odsetek szkół podstawowych (górny wykres) i gimnazjach (dolny wykres) wyposażonych w komputery przeznaczone do użytku uczniów z dostępem do Internetu [%] Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

32 24 / Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport Rysunek 11 Odsetek szkół ponadgimnazjalnych wyposażonych w komputery przeznaczone do użytku uczniów z dostępem do Internetu [%] Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Pomimo wzrostu odsetka szkół wyposażonych w komputery Podkarpacie bardzo słabo wypada na tle kraju pod względem liczby uczniów szkół ponadgimnazjalnych, która przypada na 1 komputer z dostępem do Internetu przeznaczony do użytku uczniów. Pod tym względem zajmuje ono dalekie 13 miejsce w Polsce. Pozostało ono na niezmienionej pozycjiw stosunku do roku poprzedniego. Gorsze pod tym kątem jest jedynie woj. śląskie, wielkopolskie i małopolskie ze wskaźnikiem na poziomie 8,6, a najlepsze w kraju są woj. opolskie i lubuskie, dla których wskaźniki wyniosły odpowiednio 6,61 i 6,45. Znacznie lepiej Podkarpacie przedstawia się w przypadku liczby uczniów przypadających na 1 komputer w szkołach podstawowych i gimnazjach. Woj. podkarpackie jest pod tym względem liderem zarówno na tle wschodnich województw, jak i całej Polski. Pozycja ta nie ulega zmianie od 2008 roku. / Instytut Gospodarki WSIiZ w Rzeszowie

33 Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport / 25 Tabela 11 Liczba uczniów przypadająca na 1 komputer z dostępem do Internetu przeznaczony do użytku uczniów Szkoły podstawowe Region Podkarpackie 7,55 7,95 Pozycja 1 1 n Gimnazja Region Podkarpackie 8,66 9,2 Pozycja 2 1 n Szkoły ponadgimnazjalne Region Podkarpackie 8,38 8,84 Pozycja n *n oznacza liczbę regionów, dla których dostępne były dane Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Rysunek 12 Liczba uczniów szkół podstawowych (górny wykres), gimnazjów (środkowy wykres) i szkół ponadgimnazjalnych (dolny wykres) przypadających na 1 komputer z dostępem do Internetu przeznaczony do użytku uczniów

34 26 / Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. W okresie widać wyraźny spadek liczby uczniów zarówno szkół podstawowych jak i gimnazjów, która przypada na 1 komputer z dostępem do Internetu. W woj. podkarpackim w tym okresie w przypadku szkół podstawowych miał miejsce prawie czterokrotny spadek wskaźnika z poziomu ponad 35 osób w 2002 r. do ponad 7 w roku W przypadku gimnazjów liczba ta zmniejszyła się prawie trzykrotnie z poziomu ponad 23 osób w 2002 r. do ponad 8 w roku Dla szkół ponadgimnazjalnych również obserwujemy poprawę. W woj. podkarpackim liczba uczniów przypadających na 1 komputer z dostępem do Internetu spadła z ponad 34 osób w 2002 r. do ponad 8 osób w 2012 r. Trend ten jest typowy dla wszystkich regionów, pozycja województwa podkarpackiego na tle kraju w stosunku do roku poprzedniego pozostała na niezmienionej pozycji. Zmiana ta przyczynia się do rozwoju społeczeństwa informacyjnego, które staje się coraz powszechniejsze w dobie rozwoju nowoczesnych technologii Szkolnictwo wyższe Powszechność szkolnictwa wyższego Czynnikiem, który może ograniczyć, albo spowolnić w nieodległej przyszłości rozwój innowacyjności, jest brak specjalistów o wykształceniu technicznym i przyrodniczym. Przez lata obserwuje się zainteresowanie studiami na kierunkach informatycznych, jednak mimo tego należy zauważyć, że w Polsce występuje jedynie 13 inżynierów na 1000 mieszkańców. Dla porównania w zachodnich krajach Unii Europejskiej dwudziestu, co przy braku chętnych na studia techniczne i przyrodnicze uznawane jest za poziom niewystarczający do podtrzymania rozwoju technologicznego. Kolejnym elementem wspierającym procesy innowacyjne jest / Instytut Gospodarki WSIiZ w Rzeszowie

35 Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport / 27 włączenie dorosłych osób do kształcenia się przez całe życie. W Polsce odsetek dorosłych biorących udział w różnych formach kształcenia jest zaledwie połową średniej w UE. Analizując dane Eurostat prezentowane w Labour Force Survey 2012 można dojść do wniosku, że Polskie PKB mogłoby być wyższe, gdyby udało się zaktywizować zawodowo tzw. starszych pracowników (w wieku lat), do poziomu zbliżonego do naszych sąsiadów, takich jak Niemcy czy nawet Litwa. Na tle wszystkich regionów (na poziomie NUTS-2) Unii Europejskiej pod względem odsetka studentów w wieku lata województwo podkarpackie zajmowało 61 pozycję w 2012 r. co oznacza poprawę w stosunku do roku poprzedniego. Analizując kształtowanie się badanego wskaźnika na tle UE należy zwrócić uwagę na odmienną liczbę regionów dla których są dostępne dane, co oczywiście ma wpływ na pozycję Podkarpacia w stosunku do innych regionów. Na tle Polski, Podkarpacie zajmuje przedostatnie 15 miejsce, podobnie jak w roku poprzednim. Tabela 12 Odsetek studentów szkół wyższych (poziomy 5-6 według ISCED) jako % populacji w wieku lata [%]. Pozycja województwa na tle Pozycja / n 2012 Pozycja / n 2011 Unia Europejska Pozycja 61 Pozycja 89 Unia Europejska n 70 n 250 Polska Pozycja 15 Pozycja 15 Polska n 16 n 16 *n oznacza liczbę regionów, dla których dostępne były dane Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostat.

36 28 / Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport Rysunek 13 Studenci szkół wyższych (poziomy 5-6 według ISCED) jako odsetek populacji w wieku lata w 2012 roku [%]. Źródło: Eurostat. Odsetek studentów kształcących się na poziomach 5-6 według klasyfikacji ISCED, a więc na studiach magisterskich oraz doktoranckich w całkowitej liczbie uczniów i studentów (poziomy 0-6 według ISCED) w województwie podkarpackim wyniósł 16,4% (poziom zbliżony jak w roku poprzednim). Oznacza to przedostatnią pozycję w kraju, wyprzedzając jedynie województwo lubuskie (wskaźnik równy 13%). Podobna sytuacja ma miejsce w przypadku odsetka studentów na poziomie 5 i 6 w wieku lata. Wskaźnik ten w woj. podkarpackim na tle pozostałych polskich regionów był prawie najniższy i wyniósł w 2012 r. ponad 44%, ponownie wyższy jedynie od woj. lubuskiego. W woj. podkarpackim studiuje 3,7% ogółu studentów na poziomie 5 i 6 w kraju. Pod względem odsetka uczniów i studentów wszystkich etapów edukacji w całości populacji w 2012 r. Podkarpacie zajęło 14 miejsce w kraju ze wskaźnikiem na poziomie 0,7%, wyprzedzając pod tym względem woj. lubuskie i warmińsko-mazurskie. Najlepiej pod tym względem jest w woj. mazowieckim i małopolskim (wskaźnik wynosi odpowiednio 1,5 i 1,3%). / Instytut Gospodarki WSIiZ w Rzeszowie

37 Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport / 29 Tabela 13 Odsetek studentów w szkolnictwie wyższym i szkolnictwie ogółem w 2012 r. [%]. Odsetek studentów z poziomów 5-6 w ogóle uczniów i studentów (poziomy 0-6) Odsetek studentów z poziomów 5-6 w ogóle populacji w wieku lata Odsetek studentów z poziomów 5-6 w danym regionie w ogóle studentów z tych poziomów w kraju Odsetek uczniów i studentów z wszystkich poziomów kształcenia w ogóle populacji w danym województwie Łódzkie Mazowieckie Małopolskie Śląskie Lubelskie Podkarpackie Świętokrzyskie Podlaskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Lubuskie Dolnośląskie Opolskie Kujawsko-Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Pomorskie Źródło: Eurostat. Województwo podkarpackie zajmuje słabą 13 pozycję w kraju pod względem liczby studentów szkół wyższych na 10 tys. ludności. Pod tym względem wyprzedza woj. lubuskie, świętokrzyskie i warmińsko-mazurskie. Wskaźnik ten utrzymuje się na zbliżonym poziomie od 2002 roku, choć w 2011 roku nastąpiła pierwszy raz poprawa o 2 miejsca. Na podobnym 13 miejscu kształtuje się Podkarpacie pod względem liczby studentów w wieku lata.

38 30 / Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport Rysunek 14 Liczba studentów szkół wyższych ogółem (górny wykres) oraz absolwentów szkół wyższych w wieku (dolny wykres) na 10 tys. ludności Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Niska liczba studentów szkół wyższych na 10 tys. mieszkańców determinuje niski poziom liczby absolwentów szkół wyższych na 10 tys. mieszkańców. Woj. Podkarpackie zajmuje pod tym względem odległą 13 pozycję w kraju. Mimo utrzymywania się tendencji wzrostowej wskaźnika (85 osób w 2004 r., 96 osób w 2013 r.) wzrost jest zbyt słaby, żeby w perspektywie najbliższych lat zbliżyć się do średniej dla kraju. Co więcej od 2007 r. obserwuje się coraz większe rozbieżności pomiędzy poziomem wskaźnika dla kraju i dla województwa podkarpackiego, na niekorzyść Podkarpacia. W 2013 r. pod tym względem liczba absolwentów w woj. podkarpackim była mniejsza o 22 osoby od średniej dla kraju, dla porównania w 2004 r. różnica ta wynosiła 14 osób. / Instytut Gospodarki WSIiZ w Rzeszowie

39 Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport / 31 Tabela 14 Liczba studentów szkół wyższych na 10 tys. ludności Studenci ogółem Studenci w wieku lata Region Podkarpackie Pozycja n *n oznacza liczbę regionów, dla których dostępne były dane Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Tabela 15 Liczba absolwentów szkół wyższych na 10 tys. ludności Absolwenci ogółem Region Podkarpackie Pozycja n *n oznacza liczbę regionów, dla których dostępne były dane Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Rysunek 15 Liczba absolwentów szkół wyższych Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Zarówno pod względem liczby słuchaczy studiów podyplomowych, jak i uczestników studiów doktoranckich województwo podkarpackie zajmuje odległą 15 pozycję na tle regionów Polski. Słabsze pod tym względem jest jedynie woj. lubuskie oraz świętokrzyskie i podlaskie. Niewielki poziom analizowanych wskaźników przekłada się na potencjał naukowy w obszarze B+R, szczególnie w przypadku słuchaczy studiów doktoranckich. Z kolei mała liczba słuchaczy studiów podyplomowych świadczy o słabo rozpowszechnionym modelu kształcenia ustawicznego wśród dorosłych tak charakterystycznego i promowanego w krajach rozwiniętych. Pomimo niskich poziomów obu wskaźników obserwuje się na

40 32 / Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport przestrzeni lat powolny wzrost, co pozwala mieć nadzieję, że zostanie on utrzymany w przyszłości. Tabela 16 Liczba słuchaczy studiów podyplomowych i studentów studiów doktoranckich na 10 tys. mieszkańców Słuchacze studiów podyplomowych Uczestnicy studiów doktoranckich Region Podkarpackie Pozycja n *n oznacza liczbę regionów, dla których dostępne były dane Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Rysunek 16 Liczba słuchaczy studiów podyplomowych (górny wykres) i doktoranckich (dolny wykres) na 10 tys. mieszkańców Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. / Instytut Gospodarki WSIiZ w Rzeszowie

41 Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport / 33 Niezbyt korzystnie wypada województwo podkarpackie także pod kątem liczby nauczycieli akademickich liczonych na 10 tys. mieszkańców. Najlepszy wskaźnik w tym zakresie jest charakterystyczny dla woj. małopolskiego 37 osób. Najgorszy natomiast i jednocześnie podobny do podkarpackiego ma woj. lubuskie 12 osób. Wprawdzie na przestrzeni lat w woj. podkarpackim, jak i całej Polsce obserwowano systematyczny wzrost wskaźnika, z poziomu 8 osób w 1999 r. do 16 w 2005 r., jednak od 2006 do 2013 wskaźnik ten ustabilizował się na poziomie 15 osób, nie wykazując tendencji do zmian. Tabela 17 Liczba nauczycieli akademickich na 10 tys. mieszkańców Nauczyciele akademiccy Region Podkarpackie Pozycja n *n oznacza liczbę regionów, dla których dostępne były dane Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Rysunek 17 Liczba nauczycieli akademickich na 10 tys. mieszkańców Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Wyższe szkoły techniczne Dane obrazujące liczbę wyższych szkół technicznych na 10 mln mieszkańców stawiają woj. podkarpackie na stosunkowo odległym 11 miejscu na tle pozostałych regionów. Jest to identyczna pozycja w stosunku do roku ubiegłego. W całym analizowanym okresie wskaźnik ten utrzymuje się na stałym poziomie. Liderem w tym zakresie jest woj. zachodniopomorskie (11,6), a najsłabsze woj. warmińsko-mazurskie z brakiem tego typu szkół w ogóle.

42 34 / Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport Tabela 18 Liczba wyższych szkół technicznych na 10 mln mieszkańców Wyższe szkoły techniczne Region Podkarpackie 4,7 4,7 Pozycja n *n oznacza liczbę regionów, dla których dostępne były dane Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Rysunek 18 Liczba wyższych szkół technicznych na 10 mln mieszkańców Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Pod względem liczby studentów w wyższych szkołach technicznych w stosunku do ogółu studentów województwo podkarpackie na tle pozostałych regionów Polski zajmowało w 2013 r. 3 miejsce. W stosunku do roku poprzedniego oznacza to utrzymanie dotychczasowej pozycji. Podobnie kształtowała się pozycja woj. podkarpackiego w przypadku liczby absolwentów wyższych szkół technicznych w stosunku do absolwentów szkół wyższych ogółem. Podkarpacie zajęło stosunkowo wysokie 7 miejsce, które uległo pogorszeniu o 1 miejsce w stosunku do roku poprzedniego. Tabela 19 Odsetek studentów i absolwentów w wyższych szkołach inżynieryjno-technicznych w stosunku do studentów i absolwentów wyższych szkół ogółem [%] Studenci Absolwenci Region Podkarpackie Pozycja n *n oznacza liczbę regionów, dla których dostępne były dane Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. / Instytut Gospodarki WSIiZ w Rzeszowie

43 Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport / 35 Liczniejsze generacje absolwentów szkół średnich (ponadgimnazjalnych) oraz zwiększony wśród nich odsetek osób kontynuujących naukę w szkołach wyższych, znajdują swoje odzwierciedlenie w rosnącym odsetku studentów wyższych szkół inżynieryjno-technicznych w woj. podkarpackim. Pod względem wzrostowej tendencji Podkarpacie wyróżnia się na tle woj. wschodniej Polski oraz kraju, gdzie nie obserwujemy wyraźnego wzrostu. W latach odsetek studentów w wyższych szkołach inżynieryjno-technicznych w woj. podkarpackim wzrósł o 4 punkty proc. Wskaźnik ten wzrósł z 7% w roku 2004 do 11% w roku Najlepszy pod tym względem wskaźnik w 2013 r. wystąpił w woj. dolnośląskim (13%), zaś najniższy poziom był obserwowany w woj. warmińsko-mazurskim (6%). Rysunek 19 Odsetek studentów w wyższych szkołach inżynieryjnotechnicznych [%] Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Podobne tendencje rysują się w przypadku odsetka absolwentów wyższych szkół inżynieryjno-technicznych. W okresie wskaźnik ten kształtuje się na zbliżonym poziomie - 6 %, przy niewielkich odchyleniach w trakcie tego okresu. Przy spadkowym trendzie charakterystycznym dla części województw, woj. podkarpackie na tle pozostałych regionów Polski pogorszyło swoją pozycję o 1 miejsce, zajmując 7 pozycję. Najwyższym wskaźnikiem charakteryzowało się woj. dolnośląskie i pomorskie 9%, zaś najniższy wskaźnik wystąpił w województwie świętokrzyskim, kujawskopomorskim i warmińsko-mazurskim 4%. Warto zauważyć, że woj. podkarpackie uplasowało się najwyżej na tle województw wschodniej Polski.

44 36 / Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport Rysunek 20 [%] Odsetek absolwentów wyższych szkół inżynieryjno-technicznych Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Pod względem odsetka studentów kierunków matematyczno-statystycznych województwo podkarpackie na tle innych regionów Polski zajmuje wysoką 3 pozycję. Począwszy od 2004 r. obserwuje się widoczny sukcesywny wzrost, z 0,4% w 2004 r. do 1,6% w 2013 r. W tym też okresie nastąpiła znacząca poprawa pozycji Podkarpacia na tle kraju, w 2004 r. woj. podkarpackie zajmowało przedostatnie miejsce przed woj. zachodniopomorskim. Pod względem odsetka liczby studentów kierunków informatycznych woj. podkarpackie wypadło również dobrze, zajmując 6 lokatę. Mimo tego wspomnieć należy o sukcesywnym spadkowym trendzie (spadek o blisko 2 punkty proc. na przełomie ostatnich dziesięciu lat). W przypadku liczby studentów kierunków inżynieryjno-technicznych, Podkarpacie zajęło 3 pozycję, która z roku na rok ulega poprawie. W 2013 r. wskaźnik wyniósł blisko 11%. Wyjątek stanowi tu rok 2007, w którym nastąpił spadek do poziomu 6% z 6,8% w 2004 r. Podkarpacie nie odbiega w tym przypadku od innych regionów, w których wskaźnik ten wykazuje tendencję wzrostową. Odległą, 7 lokatę zajmuje woj. podkarpackie pod względem odsetka studentów kierunków dot. produkcji i przetwórstwa. Słabsze pod tym względem były m.in. woj. pomorskie i kujawsko-pomorskie (ze wskaźnikiem 1,6%). Mimo tego na przestrzeni ostatnich sześciu lat obserwuje się powolny wzrost tego odsetka, z poziomu 0,7% w 2004 r. do 3,9% w 2013 r. Biorąc pod uwagę odsetek studentów kierunków dot. architektury i budownictwa, Podkarpacie zajmuje wysoką 4 pozycję z poziomem 6,9%. Pozytywnym zjawiskiem jest stały wzrost tego wskaźnika / Instytut Gospodarki WSIiZ w Rzeszowie

45 Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport / 37 z poziomu 2,2% w roku 2004 r. do 6,9% w 2013 r. Warto podkreślić, że poza kierunkami dot. produkcji i przetwórstwa, woj. podkarpackie zajmuje stosunkowo wysokie miejsce na tle pozostałych regionów Polski pod względem analizowanych kierunków studiów, mogących przyczynić się do wzrostu innowacyjności województwa. Istotny wpływ na poprawę pozycji woj. podkarpackiego w tym zakresie będzie miał fakt ile z tych osób pozostanie na terenie Podkarpacia. Tabela 20 studiów [%] Region/Okre s Łódzkie Mazowieckie Małopolskie Śląskie Lubelskie Podkarpackie Podlaskie Świętokrzysk ie Lubuskie Wielkopolski e Zachodniopo morskie Dolnośląskie Opolskie Kujawsko- Pomorskie Pomorskie Warmińsko - Mazurskie Odsetek studentów szkół wyższych według wybranych kierunków Studenci kierunków matematyczno statystycznych Studenci kierunków informatycznych Studenci kierunków inżynieryjno technicznych Studenci kierunków dot. produkcji i przetwórstwa Studenci kierunków dot. architektury i budownictwa , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,1 *n oznacza liczbę regionów, dla których dostępne były dane Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.

46 38 / Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport 1.4. Kształcenie ustawiczne Pod względem odsetka osób w wieku lata kształcących się ustawicznie województwo podkarpackie zajmowało w 2013 r. 271 miejsce wśród 301 regionów UE, których dane były dostępne. W 2013 r. przy nieznacznym pogorszeniu wartości wskaźnika, odnotowano tym samym spadek w stosunku do roku poprzedniego o 21 miejsc, przy tej samej liczbie regionów. Na tle kraju sytuacja w tym zakresie również uległa nieznacznej zmianie w analizowanym okresie. W 2013 r. Podkarpacie zajęło ostatnie 16 miejsce, co oznacza pogorszenie o 2 miejsca w stosunku do roku poprzedniego. Pozwala to przypuszczać, że kształcenie ustawiczne jest bardzo słabo rozpowszechnione wśród dorosłych w wieku lata. Tabela 21 Odsetek osób w wieku kształcących się ustawicznie [%]. Pozycja województwa na tle Pozycja / n 2013 Pozycja / n 2012 Unia Europejska Pozycja 271 ex aequo Pozycja 250 Unia Europejska n 301 n 301 Polska Pozycja 16 Pozycja 14 Polska n 16 n 16 *n oznacza liczbę regionów, dla których dostępne były dane Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat. Wśród populacji w wieku kształcenie ustawiczne mieszkańców Podkarpacia jest mało powszechne. Jedynie 2,6% z nich korzystało z kształcenia. Ten 16 wynik w kraju negatywnie wpływa zarówno na rynek pracy, zwiększając niedopasowanie strukturalne podaży pracy do popytu na pracę, jak i pogarsza możliwości tworzenia innowacji. Liderem w Polsce pod tym względem jest województwo mazowieckie, w którym wskaźnik ten był na poziomie 6,7%. / Instytut Gospodarki WSIiZ w Rzeszowie

47 Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport / 39 Rysunek 21 Odsetek osób w wieku lata korzystających z kształcenia ustawicznego [%]. Źródło: Eurostat. W przypadku populacji w wieku korzystających z kształcenia ustawicznego w pierwszych latach obecnego wieku notowaliśmy powolny wzrost. Jednak w 2008 r. odsetek ten nagle spadł do 2,9% z 3,8% w 2007 r. Wprawdzie w kolejnym roku wystąpił niewielki wzrost, jednak nie zniwelował on silnego spadku w 2008 r. W pozostałych województwach obserwowaliśmy zbliżone, aczkolwiek słabsze tendencje. W UE przeciętnie w latach wskaźnik utrzymywał się na stabilnym, znacznie wyższym niż w Polsce poziomie. Od 2011 roku wskaźnik ten zarówno w ujęciu całej UE, Polski, województw wschodnich Polski, jak i Podkarpacia ulega spadkowi. Jest to jeden z obszarów, które wymagają znacznej poprawy dla zwiększenia innowacyjności w województwie podkarpackim oraz w całej Polsce.

48 40 / Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport Rysunek 22 [%]. Odsetek populacji w wieku lata kształcących się ustawicznie Źródło: Eurostat Nakłady na badania i rozwój niezależne od przedsiębiorstw przemysłowych W przypadku nakładów na B+R w sektorze rządowym do PKB woj. podkarpackie zajmuje bardzo odległą 11 pozycję ze wskaźnikiem na poziomie 0% w 2009 r. Jest to spadek z poziomu już i tak minimalnego w stosunku do roku ubiegłego. Brak nakładów na B+R w sektorze rządowym odnotowano także w woj. świętokrzyskim, lubuskim, zachodniopomorskim, dolnośląskim i opolskim. Liderem w tym zakresie jest woj. mazowieckie (0,65%) i małopolskie (0,26%), w obu przypadkach jest to wzrost do roku poprzedniego. Niestety dla lat dane dotyczące nakładów na B+R w sektorze rządowym są dostępne jedynie dla 6 województw. Nieco lepiej wyglądają dane dotyczące nakładów na B+R w sektorze szkolnictwa wyższego, dane są dostępne dla 14 województw. W sektorze szkolnictwa wyższego Podkarpacie na tle innych regionów wypada stosunkowo dobrze zajmując w 2012 r. 6 pozycję, która w stosunku do roku poprzedniego oznacza spadek o cztery miejsca. W latach pomimo niskich nakładów na B+R w sektorze szkolnictwa wyższego, w większości regionów obserwuje się powolną tendencję wzrostową lub utrzymanie poziomu z poprzedniego roku. W przypadku Podkarpacia od 2010 r. obserwujemy znacznie większy wzrost niż w latach ubiegłych, do tej pory z roku na rok obserwowano zmniejszenie nakładów B+R. Można przypuszczać, że jest to efekt większego niż do tej pory udziału funduszy UE. Mimo zwiększonej wartości / Instytut Gospodarki WSIiZ w Rzeszowie

49 Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport / 41 wskaźnika w tym zakresie, można uznać, że wartość ta może niepokoić, ponieważ może to mieć odzwierciedlenie w ilości i jakości prowadzonych działań badawczorozwojowych oraz możliwej współpracy sfery nauki z przemysłem. Najlepiej w tym zakresie w 2012 r. wypadło tylko woj. lubelskie (0,65%), a najsłabiej opolskie (0,05%). Tabela 22 Nakłady na B+R do PKB [%] Sektor rządowy Sektor szkolnictwa wyższego Region Podkarpackie 0,00 0,01 0,26 0,37 Pozycja 11 (16) n *n oznacza liczbę regionów, dla których dostępne były dane Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Wśród wszystkich regionów woj. podkarpackie pod względem nakładów na B+R w sektorze szkolnictwa wyższego w przeliczeniu na aktywnego zawodowo zajmowało razem z woj. podlaskim w 2013 r. 9 pozycję w kraju z poziomem 0,15 mln PLN na aktywnego zawodowo (dla 2 województw brakuje danych). Począwszy od 2010 obserwuje się w tym zakresie wzrost. Lepsze pod tym względem były woj. małopolskie (0,42%) oraz mazowieckie (0,37%). Najsłabiej zaś wypadły woj. opolskie i warmińskomazurskie z nakładami na B+R na poziomie odpowiednio 0,08 i 0,11 mln PLN na aktywnego zawodowo. Podobnie Podkarpacie wypada pod względem nakładów na B+R w szkolnictwie wyższym na pracującego z poziomem 0,18 mln PLN (dla 2 województw brakuje danych), wyprzedzając woj. opolskie i świętokrzyskie (odpowiednio 0,09 i 0,14 mln PLN). Ta sama sytuacja występuje w wypadku nakładów na B+R w sektorze szkolnictwa wyższego na 1 mieszkańca. Podkarpacie zajmuje odległe 9 miejsce z poziomem 0,66 mln PLN. Słabiej wypadają m.in. woj. opolskie i kujawsko-pomorskie (odpowiednio 0,31 i 0,612 mln PLN). Liderem w tym zakresie było ponownie woj. pomorskie, a także podlaskie (odpowiednio 1,29 i 1,24 mln PLN).

50 42 / Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport Tabela 23 PLN] Relatywne nakłady na B+R w sektorze szkolnictwa wyższego [mln na aktywnego zawodowo na pracującego na 1 mieszkańca Region/Okres Łódzkie Mazowieckie Małopolskie Śląskie Lubelskie Podkarpackie Podlaskie Świętokrzyskie Lubuskie b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. Wielkopolskie Zachodniopomorskie b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. Dolnośląskie Opolskie Kujawsko-Pomorskie Pomorskie Warmińsko - Mazurskie Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Podsumowanie Pod względem sił sprawczych innowacji woj. podkarpackie zajęło w 2013 r. 14 miejsce w kraju. W porównaniu do poprzedniego roku oznacza to spadek o 1 miejsce. W latach województwo poprawiło swoją pozycję w kraju o 2 miejsca, a wskaźnik sił sprawczych innowacji od dwóch lat sukcesywnie się poprawia. Niestety rok 2012 i 2013 charakteryzował się spadkiem tego wskaźnika przy jednoczesnym zachowaniu dotychczasowej pozycji na tle pozostałych regionów. Za Podkarpaciem uplasowały się woj. warmińsko-mazurskie i lubuskie. Pod względem dynamiki zmian sił sprawczych innowacyjności w latach województw odnotowało / Instytut Gospodarki WSIiZ w Rzeszowie

51 Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport / 43 poprawę. Województwo podkarpackie znalazło się w grupie regionów o dodatnim tempie wzrostu wskaźnika sił sprawczych innowacji. Wyższą dynamiką charakteryzowało się 7 województw, w tym regiony północnej i wschodniej Polski. Spośród województw wschodniej Polski jedynie sytuacja w lubelskim i podlaskim poprawiała się pod tym względem nieznacznie szybciej niż na Podkarpaciu w ostatnim roku. Pod względem 4 spośród 17 obszarów innowacyjności woj. podkarpackie uplasowało się powyżej średniej dla kraju w 2012 r. (por. załącznik). Pierwsze dwa obszary dotyczą odsetka studentów studiów inżynieryjno-technicznych oraz zbliżonych, do których zaliczono studia matematyczno-informatyczne, a także te bezpośrednio związane z przemysłem i budownictwem. Trzeci obszar to odsetek gimnazjów wyposażonych w komputery przeznaczone do użytku uczniów z dostępem do Internetu, który w 2013 r. nieznacznie wzrósł. Czwartym obszarem był natomiast odsetek uczniów obowiązkowo i dodatkowo uczących się języków obcych. Co więcej w latach wszystkie spośród wymienionych wskaźników poprawiały się w województwie. Zmiany te prowadzą do poprawy kapitału ludzkiego województwa, ze szczególnym ukierunkowaniem na potrzeby przedsiębiorstw w zakresie absolwentów studiów inżynieryjno-technicznych. W przypadku większości czynników niezależnych od przedsiębiorstw, a wpływających na ich zdolności do wprowadzania innowacji województwo podkarpackie wypadło poniżej średniej krajowej. Podobnie do poprzednich lat najgorzej województwo wypada pod względem liczby uczestników studiów doktoranckich w przeliczeniu na 10 tys. ludności. Bardzo niskimi wskaźnikami województwo charakteryzowało się również w przypadku relatywnej liczby słuchaczy studiów podyplomowych i nauczycieli akademickich, a także odsetka osób kształcących się ustawicznie i relatywnej liczby studentów. Kolejny rok z rzędu wskazuje się więc na przede wszystkim bardzo słabo zakorzenioną wśród mieszkańców województwa ideę uczenia się przez całe życie. Wpływa to negatywnie zarówno na jakość zasobów pracy w województwie, jak i jest czynnikiem oddziałującym na wzrost bezrobocia strukturalnego, co przyczynia się do utrzymywania się stopy bezrobocia w regionie na wysokim poziomie.

52 44 / Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport 2. Aktywność innowacyjna przedsiębiorstw 2.1. Nakłady na działalność badawczo-rozwojową Pod względem wielkości nakładów na działalność B+R liczonych na 1 mieszkańca województwo podkarpackie w stosunku do innych regionów Polski w 2013 r. zajmowało 4 pozycję (372,9 PLN). Znaczny wzrost bezwzględnej wartości, oznacza wzrost w stosunku do roku poprzedniego, w którym było na 8 pozycji. Na tle wschodnich regionów Polski Podkarpacie wypada najkorzystniej. Najwyższe miejsce w kraju zajmuje woj. mazowieckie (1071,9 PLN), następnie małopolskie (494 PLN), a najsłabiej woj. opolskie (78,7 PLN). Pod względem wysokości nakładów na B+R w przeliczeniu na zatrudnionego w tej działalności Podkarpacie zajęło w 2013 r. 3 miejsce, poprawiając swoją pozycję w stosunku do roku poprzedniego 5 miejsc. Pod względem relacji nakładów na B+R do PKB (w cenach bieżących) w 2013 r. województwo uplasowało się na 4 miejscu. Jest to poprawa o 1 pozycję w stosunku do roku poprzedniego. Tabela 24 Relatywne nakłady na B+R. na 1 mieszkańca [PLN] na 1 zatrudnionego w B+R [tys. PLN] relacja do PKB (ceny bieżące) [%] Region/Okres Łódzkie , , Mazowieckie , , Małopolskie , , Śląskie , , Lubelskie , , Podkarpackie , , Podlaskie , , Świętokrzyskie , , Lubuskie , , Wielkopolskie , , Zachodniopomorskie , , Dolnośląskie , , Opolskie , , Kujawsko-Pomorskie , , Pomorskie , , Warmińsko - Mazurskie , , Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. / Instytut Gospodarki WSIiZ w Rzeszowie

53 Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport / 45 Rysunek 23 Nakłady na B+R na 1 mieszkańca (górny wykres), na 1 pracującego w działalności B+R (środkowy wykres) oraz w relacji do PKB (ceny bieżące) [PLN]. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

54 46 / Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport Pod względem wielkości nakładów wewnętrznych faktycznie poniesionych ogółem na działalność B+R do PKB województwo podkarpackie w 2011 r. (brak danych dla kolejnych lat) zajmowało 3 miejsce wśród wszystkich regionów w Polsce. Pozycja ta pozostała bez zmian w stosunku do roku poprzedniego. W 2010 r. w Podkarpaciu wielkość nakładów wewnętrznych faktycznie poniesionych ogółem do PKB kształtowała się na poziomie 0,95. Najwięcej w tym zakresie wydało woj. mazowieckie 1,37% i małopolskie 1,06%, najmniej woj. lubuskie 0,17%. Tabela 25 Nakłady wewnętrzne na działalność B+R [%]. Nakłady wewnętrzne na działalność B+R w relacji do PKB Region Podkarpackie 0,95 0,97 Pozycja 3 3 n *n oznacza liczbę regionów, dla których dostępne były dane Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Rysunek 24 PKB [%]. Nakłady wewnętrzne faktywnie poniesione na działalność B+R do Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Podkarpacie zajmuje 8 miejsce pod względem wielkości nakładów wewnętrznych faktycznie poniesionych na działalność B+R na mieszkańca. W 2012 r. wskaźnik ten wynosił 0,3 tys. PLN na mieszkańca wobec 0,09 w kilku poprzednich latach. Znacznie wyższe miejsce zajmuje woj. podkarpackie pod względem wielkości nakładów wewnętrznych faktycznie poniesionych ogółem na działalność B+R w przeliczeniu na podmiot gospodarczy. W 2012 r. nakłady te wyniosły 4,09 tys. PLN / Instytut Gospodarki WSIiZ w Rzeszowie

55 Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport / 47 na podmiot gospodarczy wobec 1,30 w roku Po kilku latach stagnacji województwa na odległych miejscach w kraju pod względem badanych wskaźników, od 2010 r. systematycznie wzrastają, co doprowadziło do znacznej poprawy pozycji województwa na tle kraju z miejsca 11. Województwo uległo jedynie woj. mazowieckiemu, w którym nakłady wewnętrzne na B+R są znacznie wyższe niż w innych regionach (0,92 w przeliczeniu na mieszkańca i 6,99 na podmiot gospodarczy). Podkarpacie charakteryzowało się zbliżonymi wartościami wskaźników do tych w woj. małopolskim. Tabela 26 Nakłady wewnętrzne na działalność B+R [tys. PLN]. Nakłady faktycznie poniesione ogółem na 1 mieszkańca Nakłady faktycznie poniesione ogółem na podmiot gospodarczy Region Podkarpackie 0,3 0,25 4,09 3,59 Pozycja n *n oznacza liczbę regionów, dla których dostępne były dane Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Rysunek 25 Nakłady wewnętrzne faktycznie poniesione na działalność B+R na mieszkańca (górny wykres) oraz na podmiot gospodarczy (dolny wykres) [tys. PLN].

56 48 / Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Pod względem nakładów wewnętrznych faktycznie poniesionych bieżących na działalność B+R w przeliczeniu na podmiot gospodarczy województwo podkarpackie zajmowało w 2013 r. 3 pozycję na tle innych województw Polski, i było lepsze o 3 miejsca w stosunku do roku poprzedniego. Jeszcze korzystniej Podkarpacie wypada pod względem nakładów na B+R faktycznie poniesionych inwestycyjnych na podmiot gospodarczy. W 2013 r. Podkarpacie utrzymało pod tym względem wysoką 2 pozycję, co oznacza spadek o 1 miejsce w stosunku do roku poprzedniego. W znacznej mierze pozycję tę należy zawdzięczać sektorowi przemysłu, który pod względem wysokości nakładów wewnętrznych faktycznie poniesionych ogółem był w 2013 r. na pierwszym miejscu w kraju. Tym samym pod tym względem województwo podkarpackie ustępuje jedynie woj. mazowieckiemu. Jednak w przypadku nakładów wewnętrznych faktycznie poniesionych poza przemysłem woj. podkarpackie zajęło w 2013 r. umiarkowane 5 miejsce w kraju. Oznacza to wzrost o 2 miejsca w stosunku do roku poprzedniego. Jest to szczególnie ważne z tego względu, że dotychczas pozaprzemysłowe sektory gospodarki, na które w największym stopniu składają się usługi charakteryzowały się jednymi z najniższych relatywnych nakładów wewnętrznych na działalność B+R. Tabela 27 Nakłady wewnętrzne na działalność B+R [tys. PLN]. Nakłady faktycznie poniesione Nakłady faktycznie poniesione inwestycyjne na podmiot bieżące na podmiot gospodarczy gospodarczy Region Podkarpackie 3,44 2,39 1,53 1,71 Pozycja n / Instytut Gospodarki WSIiZ w Rzeszowie

57 Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport / 49 Nakłady faktycznie poniesione w przemyśle na podmiot gospodarczy Nakłady faktycznie poniesione poza przemysłem na podmiot gospodarczy Region Podkarpackie 2,62 1,86 2,35 2,23 Pozycja n *n oznacza liczbę regionów, dla których dostępne były dane Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Rysunek 26 Nakłady wewnętrzne bieżące (górny wykres) oraz inwestycyjne (dolny wykres) faktycznie poniesione na B+R na podmiot gospodarczy [tys. PLN]. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Począwszy od 2002 r. w Polsce obserwuje się sukcesywny wzrost nakładów wewnętrznych na działalność B+R na podmiot gospodarczy. Tendencja ta

58 50 / Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport w województwie podkarpackim w latach charakteryzowała się jednak niewielką dynamiką i z tego też względu województwo nie doganiało liderów pod tym względem. Od 2010 r. nakłady te w województwie zdecydowanie wzrosły. Co więcej z wzrostu nakładów inwestycyjnych na B+R można wnioskować, że w przyszłości ten obszar regionalnej gospodarki będzie się rozwijał. Tendencja zmian wysokości nakładów w przemyśle w 2009 r. została zahamowana. Jednak odnotowany od 2010 r. wzrost w pełni ją zrekompensował. W sekcjach pozaprzemysłowych w latach nie zauważa się wyraźnego wzrostu nakładów wewnętrznych na B+R w woj. podkarpackim. Natomiast od 2010 r. wzrost był niezwykle ostry i stale się utrzymuje. Rysunek 27 Nakłady wewnętrzne faktycznie poniesione na B+R w przemyśle (górny wykres) oraz poza przemysłem (dolny wykres) na podmiot gospodarczy [tys. PLN]. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. / Instytut Gospodarki WSIiZ w Rzeszowie

59 Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport / 51 Dane dla 2013 r. pokazują, że pod względem wielkości nakładów zewnętrznych na działalność B+R w przeliczeniu na podmiot gospodarczy województwo podkarpackie zajmowało daleką 9 pozycję wśród pozostałych województw Polski i było o 2 miejsca lepsze w stosunku do roku poprzedniego. Większe nakłady w tym zakresie wystąpiły m.in. w woj. mazowieckim i śląskim (odpowiednio 2,13 i 0,85 tys. PLN na podmiot gospodarczy), najsłabiej zaś wypadło woj. zachodniopomorskie i lubuskie. Tabela 28 Nakłady zewnętrzne na działalność B+R [tys. PLN]. Nakłady ogółem na podmiot gospodarczy Region Podkarpackie 0,21 0,86 Pozycja 9 2 n *n oznacza liczbę regionów, dla których dostępne były dane Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Po kilkuletnim powolnym wzroście obserwowanym w latach w Polsce, w latach nastąpiło zwiększenie dynamiki nakładów zewnętrznych na B+R w przeliczeniu na podmiot gospodarczy. Tendencja ta wystąpiła także w woj. podkarpackim i była nawet silniejsza. W 2009 r. Podkarpacie na tle innych regionów uplasowało się na 3 miejscu (z nakładami w wysokości 0,31 tys. PLN na podmiot gospodarczy), ustępując jedynie woj. mazowieckiemu (0,8 tys. PLN na podmiot gospodarczy) i śląskiemu (0,52 tys. PLN na podmiot gospodarczy). Dla 2013 r. charakterystyczny jest znaczny spadek w wypadku woj. podkarpackiego do poziomu 0,21 tys. PLN na podmiot gospodarczy.

60 52 / Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport Rysunek 28 [tys. PLN]. Nakłady zewnętrzne ogółem na B+R na podmiot gospodarczy Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. W stosunku do pozostałych województw Polski pod względem nakładów na działalność B+R dokonywanych przez przedsiębiorstwa w relacji do PKB województwo podkarpackie zajmowało 1 pozycję w 2013 r., która nie uległa zmianie w stosunku do roku poprzedniego. W okresie nastąpił wzrost wysokości nakładów na B+R w przedsiębiorstwach województwa z poziomu 0,22% do 0,74%. W badanych latach jest to pierwszy tak znaczący wzrost, do tej pory wskaźnik ten utrzymywał się na zbliżonym poziomie ok. 0,22%. Skutkowało to znaczną poprawą miejsca na tle ogółu województw. Nieco mniejsze nakłady w relacji do PKB w tym obszarze posiadało woj. mazowieckie (0,48%) i pomorskie (0,44%), a najmniejsze zachodniopomorskie oraz opolskie i lubuskie z poziomem odpowiednio 0,07 i 0,08%. Tabela 29 Nakłady na działalność B+R w sektorze przedsiębiorstw do PKB [%]. Nakłady ogółem na podmiot gospodarczy Region Podkarpackie 0,74% 0,74% Pozycja 1 1 n *n oznacza liczbę regionów, dla których dostępne były dane Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. / Instytut Gospodarki WSIiZ w Rzeszowie

61 Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport / 53 Rysunek 29 [%]. Nakłady na działalność B+R w sektorze przedsiębiorstw do PKB Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Działalność innowacyjna Pod względem nakładów na działalność innowacyjną przedsiębiorstw z sektora usług na mieszkańca woj. podkarpackie zajęło w 2012 r. szóste miejsce (brak danych dla 2013 r.). Badany wskaźnik wyniósł 0,12 tys. PLN na mieszkańca. Najwyższy poziom tego wskaźnika wystąpił w woj. mazowieckim (2,11 tys. PLN na mieszkańca), najniższy zaś w woj. lubuskim i zachodniopomorskim 0,02 tys. PLN na mieszkańca. Podobną pozycję woj. podkarpackie zajęło pod względem nakładów przedsiębiorstw przemysłowych, które poniosły nakłady na działalność innowacyjną. W 2013 r. nakłady te w woj. podkarpackim były na poziomie 0,54 tys. PLN na mieszkańca. Pod tym względem województwo zajęło 7 pozycję w kraju, co oznacza identyczne miejsce w stosunku do roku poprzedniego. Tabela 30 Nakłady na działalność innowacyjną na mieszkańca [tys. PLN]. Przedsiębiorstwa z sektora usług Przedsiębiorstwa przemysłowe Region Podkarpackie b.d. 0,12 0,54 0,56 Pozycja n *n oznacza liczbę regionów, dla których dostępne były dane Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

62 54 / Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport Podobnie wypada woj. podkarpackie pod względem odsetka przedsiębiorstw, które poniosły nakłady na działalność innowacyjną. W 2013 r. woj. podkarpackie zajęło 9 pozycję w kraju pod względem odsetka przedsiębiorstw usługowych, które poniosły nakłady na innowacje, co oznacza spadek o 1 miejsce w stosunku do roku poprzedniego. Lepszą pozycję Podkarpacia notuje się w przypadku przedsiębiorstw przemysłowych. Woj. podkarpackie zajęło wysokie 2 miejsce, co jednak oznacza wzrost o 3 miejsca w stosunku do roku poprzedniego. Wskaźnik ten dla Podkarpacia spadł z poziomu 18,03% w 2008 r. do 15,80% w 2013 r. Tabela 31 Odsetek przedsiębiorstw, które poniosły nakłady na działalność innowacyjną [%]. Przedsiębiorstwa z sektora usług Przedsiębiorstwa przemysłowe Region Podkarpackie 7,81 8,78 15,80 14,41 Pozycja n *n oznacza liczbę regionów, dla których dostępne były dane Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Pod względem odsetka innowacyjnych przedsiębiorstw przemysłowych woj. podkarpackie zajmuje na tle kraju 4 miejsce (wskaźnik równy 19,89%). W stosunku do roku poprzedniego oznacza to wzrost aż o 4 pozycje. Równie stosunkowo wysoką 5 pozycję Podkarpacie zajmuje pod względem nowych lub istotnie ulepszonych procesów (14,52%). W przypadku nowych lub istotnie ulepszonych produktów (wskaźnik równy 13,24%) woj. podkarpackie ustępuje jedynie woj. podlaskiemu i opolskiemu (wskaźnik równy 15,77 i 13,70%). Wysoką pozycję 4 miejsce, woj. podkarpackie zajmuje pod względem nowych lub istotnie ulepszonych produktów dla rynku z poziomem 6,28%. Najsłabiej wypadają woj. warmińsko-mazurskie i zachodniopomorskie. Wśród przedsiębiorstw przemysłowych największy odsetek firm innowacyjnych wystąpił w kategorii firm dużych, które zatrudniają 250 i więcej pracowników, następnie średnich ( pracowników), a kolejno małych (10-49 pracowników). W przypadku dużych przedsiębiorstw przemysłowych Podkarpacia odsetek tych, które były innowacyjne wyniósł 65%, co oznacza nieznaczny wzrost wartości wskaźnika, jak i pozycji na tle innych województw w stosunku do roku poprzedniego. W kategorii przedsiębiorstw średnich województwo podkarpackie ustępuje jedynie woj. opolskiemu i małopolskiemu (wskaźnik równy 36,46 i 35,18%). Najsłabiej woj. podkarpackie wypadło w 2012 r. w kategorii firm małych (9,64%). / Instytut Gospodarki WSIiZ w Rzeszowie

63 Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport / 55 Tabela 32 Odsetek innowacyjnych przedsiębiorstw przemysłowych ogółem i wg rodzajów wprowadzonych innowacji [%]. Nowe lub istotnie ulepszone Ogółem produkty Region Podkarpackie 19,89 17,94 13,24 13,66 Pozycja n Nowe lub istotnie ulepszone dla rynku produkty Nowe lub istotnie ulepszone procesy Region Podkarpackie 6,28 6,92 14,52 13,15 Pozycja n *n oznacza liczbę regionów, dla których dostępne były dane Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Tabela 33 Odsetek innowacyjnych przedsiębiorstw przemysłowych wg klas wielkości [%]. Ogółem i więcej Region Podkarpackie 17,94 21,04 9,64 13,07 34,17 37,09 65,0 64,20 Pozycja n *n oznacza liczbę regionów, dla których dostępne były dane Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Pod względem odsetka przedsiębiorstw przemysłowych z sektora publicznego, które były innowacyjne woj. podkarpackie zajmowało w 2013 r. 3 miejsce (wskaźnik równy 26,09%). Pozycja ta nie uległa zmianie w stosunku do roku poprzedniego. Podkarpacie ustępowało m.in. woj. śląskiemu (36,25%), lubelskiemu (31,17%) i mazowieckiemu (28,21%). W przypadku odsetka przedsiębiorstw przemysłowych z sektora prywatnego woj. podkarpackie zajęło stosunkowo wysokie 5 miejsce w kraju ze wskaźnikiem w wysokości 19,53%. Oznacza to wzrost aż o 3 miejsca. Pod tym względem najlepiej wypadło woj. opolskie (22,44%), warmińsko-mazurskie (20,14%) i podlaskie (22,41%). Wzmocniło swoją pozycję Podkarpacie w przypadku przedsiębiorstw przemysłowych z sektora prywatnego, stanowiących własność zagraniczną. W 2013 r. 37,96% z nich było innowacyjne. Tym samym województwo poprawiło swoją pozycją aż o 5 miejsc w stosunku do roku ubiegłego. Największym odsetkiem tych przedsiębiorstw charakteryzowało się woj. świętokrzyskie (42,55%).

64 56 / Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport Tabela 34 Odsetek innowacyjnych przedsiębiorstw przemysłowych wg sektora własności [%]. ogółem sektor publiczny Region Podkarpackie 19,89 17,94 26,09 28,57 Pozycja n sektor prywatny, własność sektor prywatny, ogółem zagraniczna Region Podkarpackie 19,53 17,34 37,96 30,97 Pozycja n *n oznacza liczbę regionów, dla których dostępne były dane Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Wnioski patentowe złożone do Europejskiego Urzędu Patentowego Najnowsze dostępne dane dla 2010 r. pokazują, że pod względem liczby wniosków patentowych złożonych do Europejskiego Urzędu Patentowego (EPO) w przeliczeniu na milion mieszkańców województwo podkarpackie zajmowało 190 pozycję wśród 246 regionów UE. W stosunku do roku poprzedniego, kiedy zajęło 224 miejsce (dla n=246) oznacza to jedynie nieznaczną poprawę. Na tle Polski Podkarpacie uplasowało się w 2010 r. na 5 miejscu, i była to poprawa o pięć miejsc w stosunku do roku poprzedniego. Tabela 35 Liczba wniosków patentowych złożonych do EPO na milion mieszkańców. Pozycja województwa na tle Pozycja / n 2010 Pozycja / n 2009 Unia Europejska Pozycja 190 Pozycja 224 Unia Europejska n 244 n 246 Polska Pozycja 10 Pozycja 10 Polska n 16 n 16 *n oznacza liczbę regionów, dla których dostępne były dane Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostat. W 2010 r. na 100 tys. mieszkańców województwa podkarpackiego przypadało średnio 0,6 wniosku patentowego. To znacznie mniej niż w przypadku liderów, województw lubuskiego i mazowieckiego, w przypadku których wskaźnik ten wyniósł, odpowiednio 1,48 i 1,05. O jedno miejsce wyżej od Podkarpacia było województwo / Instytut Gospodarki WSIiZ w Rzeszowie

65 Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport / 57 łódzkie i małopolskie, natomiast pozostałe regiony Polski charakteryzowały się niższym od tego dla województwa podkarpackiego w Polsce wskaźnikiem liczby patentów do EPO na 100 tys. mieszkańców (ok. dwukrotnie niższym). Rysunek 30 Liczba wniosków patentowych złożonych w Europejskim Urzędzie Patentowym przypadających na milion mieszkańców [szt.]. Źródło: Eurostat. Pod względem liczby wniosków patentowych składanych do EPO przez przedsiębiorstwa informatyczne oraz telekomunikacyjne (ICT) na 100 tys. mieszkańców województwo podkarpackie w 2009 r. (brak danych za kolejne lata) posiadało wskaźnik na poziomie 0,953 ustępowało m.in. lubuskiemu, łódzkiemu i śląskiemu (wskaźnik równy odpowiednio 4,956; 4,151 i 1,059). Brak jest jednak danych dla trzech województw (por. tabela). Podobna sytuacja występuje w przypadku przedsiębiorstw wysokiej techniki. Liczba wniosków patentowych na 100 tys. mieszkańców w woj. podkarpackim na tle regionów, dla których dostępne były dane była wysoka. Wskaźnik ten dla woj. podkarpackiego był gorszy jedynie od tego w woj. lubuskim i łódzkim. Przy czym aż dla ośmiu województw brak jest danych.

66 58 / Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport Tabela 36 Liczba wniosków patentowych złożonych w Europejskim Urzędzie Patentowym przypadających na milion ludności według wybranych rodzajów technologii 6 w 2009 roku. Technologie informacyjnotelekomunikacyjne (ICT) ogółem Wysoka technika (high tech) ogółem Łódzkie 4,151 1,373 Mazowieckie 0,736 0,307 Małopolskie 0,043 bd Śląskie 1,059 0,646 Lubelskie 0,694 0,463 Podkarpackie 0,953 0,953 Świętokrzyskie bd bd Podlaskie 0,839 bd Wielkopolskie 0,294 bd Zachodniopomorskie bd bd Lubuskie 4,956 4,956 Dolnośląskie 0,869 0,695 Opolskie 0,242 0,242 Kujawsko-Pomorskie 0,484 bd Warmińsko-Mazurskie bd bd Pomorskie 0,451 bd Źródło: Eurostat. Od 2000 r. do 2008 r. sukcesywnie wzrastała liczba wniosków patentowych do EPO w przeliczeniu na 100 tys. mieszkańców w województwie podkarpackim. W 2005 r. liczba ta szczególnie gwałtownie wzrosła, jednak wzrost ten był krótkotrwały i w kolejnych latach jego dynamika ustabilizowała się. Wzrostową tendencję obserwujemy również w innych województwach, jednak w stosunku do średniej dla Polski tempo wzrostu tego wskaźnika na Podkarpaciu było wyższe. Na tle regionu wschodniej Polski w latach województwo podkarpackie wybijało się pod względem wysokości tego wskaźnika, ustępując jedynie woj. lubelskiemu. Oznacza to poprawę w stosunku do dwóch poprzednich lat, kiedy wskaźnik ten był na poziomie średniej dla wschodniej Polski. W stosunku do średniej dla Polski niekorzystna dla Podkarpacia różnica zmniejszała się w badanym okresie i w 2008 r. wskaźnik dla Podkarpacia był na niższym poziomie niż średnia dla kraju. W 2009 r. nastąpił spadek tego wskaźnika zarówno w UE, jak województw wschodnich Polski, w tym Podkarpacia. Analizując podregiony, dla których w badanym okresie były dostępne dane, obserwujemy, w miarę stabilny wskaźnik dla podregionu 6 W przypadku pozostałych rodzajów brak jest najnowszych danych dla województwa podkarpackiego. / Instytut Gospodarki WSIiZ w Rzeszowie

67 Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport / 59 rzeszowskiego. W wypadku podregionu tarnobrzeskiego, wskaźnik ten po znacznym wzroście w 2005 r. (do poziomu prawie 1,7 patentów na 100 tys. mieszkańców), w kolejnych latach systematycznie ulega spadkowi (do 0,32 patentów na 100 tys. mieszkańców w 2009 r.). Pomimo braku części danych za rok 2010 można zauważyć, że w przypadku woj. podkarpackiego nastąpił pewien wzrost (do 0,6 patentów na 100 tys. mieszkańców). Jest to o tyle pozytywne, że jest to jedno z czterech województw (lubuskie, kujawsko-pomorskie, warmińsko-mazurskie), w których wystąpił wzrost, w pozostałych regionach, dla których dostępne są dane wskaźnik ten uległ spadkowi. Rysunek 31 Liczba wniosków patentowych złożonych w Europejskim Urzędzie Patentowym przypadających na milion mieszkańców [szt.]. Źródło: Eurostat Współpraca w zakresie działalności innowacyjnej Wśród przedsiębiorstw przemysłowych, które współpracowały w zakresie działalności innowacyjnej w relacji do ogółu przedsiębiorstw w 2013 r. województwo podkarpackie na tle kraju uplasowało się na 4 pozycji. W stosunku do roku poprzedniego lokata ta poprawiła się o dwa miejsca, przy jednoczesnym zmniejszeniu analizowanego wskaźnika z 6,9% do 6,3%. W podziale według wielkości przedsiębiorstwa Podkarpacie korzystnie wypada w przypadku firm średnich (zatrudniających od 50 do 249) oraz dużych (zatrudniających powyżej 250 osób) i znacznie gorzej w przypadku firm małych (zatrudniających od 10 do 49 osób). W przypadku firm małych woj. podkarpackie w 2013 r. pogorszyło swoją pozycję o 1 miejsce, z poziomu wskaźnika równego 1,8% w roku poprzednim do 1,6%w roku Liderem w tym przypadku jest woj. lubuskie (wskaźnik 4,7%). Znacznie lepiej

68 60 / Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport woj. podkarpackie wypada w przypadku firm średnich i dużych, w których zajmuje wysokie lokaty (wskaźnik równy odpowiednio 16,6% i 32,9%). Obserwując liczbę przedsiębiorstw, które współpracowały w zakresie działalności innowacyjnej w latach zauważa się we wszystkich regionach (poza drobnymi wyjątkami) tendencję spadkową. Warto podkreślić, że wydatnie przyczyniło się do tego spowolnienie gospodarcze utrzymujące się kolejny rok, które w różnym stopniu odczuwają wszystkie przedsiębiorstwa. Pozytywnym znakiem jest nieznaczny wzrost, który został zaobserwowany w 2013 r. w większości regionów. Tabela 37 Przedsiębiorstwa przemysłowe, które współpracowały w zakresie działalności innowacyjnej jako odsetek ogółu przedsiębiorstw w 2013 r. [%]. Klasa wielkości ogółem i więcej Polska 5,2 2,0 10,6 30,8 Łódzkie 5,2 2,9 10,0 30,9 Mazowieckie 5,4 1,9 12,0 30,6 Małopolskie 6,4 3,4 12,9 33,0 Śląskie 5,3 1,6 11,4 32,1 Lubelskie 4,3 1,0 12,7 23,9 Podkarpackie 6,3 1,6 16,6 32,9 Podlaskie 6,5 3,2 8,5 46,0 Świętokrzyskie 5,6 3,5 6,8 32,7 Lubuskie 6,1 4,7 7,5 23,8 Wielkopolskie 4,8 2,1 8,4 32,7 Zachodniopomorskie 3,2 0,5 8,4 24,4 Dolnośląskie 6,1 2,0 11,4 34,0 Opolskie 6,9 1,8 16,3 39,0 Kujawsko-pomorskie 4,0 0,3 9,6 26,7 Pomorskie 3,9 1,8 6,9 24,7 Warmińsko-Mazurskie 4,1 1,3 10,6 16,0 Pozycja woj. podkarpackiego Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS / Instytut Gospodarki WSIiZ w Rzeszowie

69 Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport / 61 Rysunek 32 Przedsiębiorstwa przemysłowe, które współpracowały w zakresie działalności innowacyjnej jako odsetek ogółu przedsiębiorstw [%]. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Podsumowanie Ze względu na aktywność innowacyjną przedsiębiorstw w 2013 r. Podkarpacie utrzymało swoją pozycję sprzed roku i zostało sklasyfikowane na wysokim 2 miejscu w kraju, będąc na najwyższej pozycji wśród regionów wschodniej Polski. W przypadku dynamiki aktywności innowacyjnej w okresie województwo odnotowało poziom poniżej średniej dla Polski. Wpływ na to miał spadek wskaźnika aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw w ostatnim roku z 135,8 do 120,5. Pod względem poziomu innowacyjności województwo ustępowało jedynie woj. mazowieckiemu. Jednocześnie województwa najsłabsze lubuskie, zachodniopomorskie i opolskie charakteryzowały się znacznie niższym wskaźnikiem. Potwierdza to znaczne zróżnicowanie aktywności przedsiębiorstw poszczególnych regionów w zakresie innowacji, które stwierdzono w latach ubiegłych, utrzymuje się więc znaczna dyspersja tej aktywności. Woj. podkarpackie dobrze wypada na tle kraju zarówno pod względem nakładów na działalność B+R, jak i innowacyjności. Te pierwsze wyraźnie wzrosły w 2013 r. (wzrost dotyczy nakładów wewnętrznych i zewnętrznych). Najlepiej ocenionym komponentem wskaźnika aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw były nakłady na działalność badawczo-rozwojową w przeliczeniu do PKB. Spośród pozostałych mierników aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw jedynie relatywna wartość nakładów na innowacje w sektorze usług była wyraźnie niższa od przeciętnej

70 62 / Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport dla kraju. Tłumaczyć to można spadkiem odsetka przedsiębiorstw, które poniosły takie wydatki. Sektor przemysłowy woj. podkarpackiego jest bardziej innowacyjny pod względem odsetka innowacyjnych firm. Pod względem wielkości środków przeznaczanych na innowacje woj. podkarpackie do 2010 roku plasowało się poniżej przeciętnej dla kraju, w latach odnotowując wzrost. Niestety w 2013 r. przeciętnie w Polsce nakłady te nieznacznie wzrosły, podczas gdy w woj. podkarpackim spadły, tym samym plasując się poniżej średniej dla kraju liczonej w relacji do liczby mieszkańców. / Instytut Gospodarki WSIiZ w Rzeszowie

71 3. Wyniki działalności innowacyjnej 3.1. Produkt Krajowy Brutto Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport / 63 W latach obserwowaliśmy sukcesywny spadek dynamiki realnego Produktu Krajowego Brutto liczonego na 1 mieszkańca w woj. podkarpackim. Odwrócenie tej tendencji nastąpiło dopiero w 2008 r., gdzie wskaźnik ten osiągnął poziom 107,3%. Tendencja spadkowa nie była typowa zarówno dla Polski jak i regionu wschodniego Polski. Podobnie wygląda sytuacja w przypadku dynamiki realnego PKB w mld PLN. Oznacza to słabą synchronizację cyklu koniunktury mierzonego PKB w województwie i w kraju. Dynamika realnego produktu w województwie była niska w okresie rozkwitu polskiej gospodarki w latach Jednak uchroniła się przed dosyć wyraźnym spadkiem w 2008 r. Dane dla 2009 r. mówiące o spadku do poziomu 101,1% są reakcją regionalnej gospodarki na zjawiska kryzysowe w okresie ich największego nasilenia. Znajduje to potwierdzenie w badaniach nastrojów gospodarczych, które wskazywały w badanym okresie na silny spadek tempa wzrostu podkarpackiej gospodarki 7. W 2012 r. odnotowano nieznaczny spadek tego wskaźnika do poziomu 100,9%, zbliżając się do poziomu, który miał miejsce w latach Tabela 38 Dynamika Produktu Krajowego Brutto na 1 mieszkańca, ceny stałe, (rok poprzedni=100) [%]. Dynamika PKB na 1 mieszkańca Region Podkarpackie 100,9 105,1 Pozycja 11 2 n *n oznacza liczbę regionów, dla których dostępne były dane Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. 7 Por.

72 64 / Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport Rysunek 33 Dynamika Produktu Krajowego Brutto na 1 mieszkańca, ceny stałe, (rok poprzedni=100) [%] Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Przychody z działalności innowacyjnej Pod względem udziału przychodów netto ze sprzedaży produktów innowacyjnych w przychodach netto ze sprzedaży ogółem województwo podkarpackie zajęło 5 pozycję w kraju, ze wskaźnikiem na poziomie 8,49%. Liderem jest woj. pomorskie i wielkopolskie z poziomem 18,15% i 13,21%. Najsłabsze w tym zakresie było woj. warmińsko-mazurskie (wskaźnik równy 2,43%). Nieco gorszą 6 pozycję Podkarpacie zajmowało pod względem udziału przychodów netto ze sprzedaży produktów innowacyjnych tylko dla przedsiębiorstwa (wskaźnik równy 3,50%) oraz na eksport (4 miejsce i wskaźnik równy 5,36%). Podobna sytuacja występowała w przypadku udziału przychodów netto ze sprzedaży produktów innowacyjnych dla rynku oraz pod względem udziału przychodów netto ze sprzedaży produktów innowacyjnych dla rynku na eksport w przychodach netto ze sprzedaży ogółem. Pod kątem skali innowacji dla rynku ze wskaźnikiem na poziomie 4,99% w 2013 r. woj. podkarpackie zajęło 1 miejsce w kraju. Najmniejsze relatywne przychody tego typu wystąpiły w 2013 r. w woj. warmińsko-mazurskim (wskaźnik równy 1,18%). / Instytut Gospodarki WSIiZ w Rzeszowie

73 Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport / 65 Tabela 39 Udział przychodów netto ze sprzedaży produktów innowacyjnych w całkowitych przychodach przedsiębiorstw przemysłowych w 2013 r. [%]. Zakres przedmiotowy udział przychodó w netto ze sprzedaży produktó w innowacyj nych w przychoda ch netto ze sprzedaży ogółem udział przychodó w netto ze sprzedaży produktó w innowacyj nych dla rynku w przychoda ch netto ze sprzedaży ogółem udział przychodów netto ze sprzedaży produktów innowacyjny ch tylko dla przedsiębior stwa w przychodach netto ze sprzedaży ogółem udział przychodó w netto ze sprzedaży produktó w innowacyj nych na eksport w przychoda ch netto ze sprzedaży ogółem udział przychodó w netto ze sprzedaży produktów innowacyj nych dla rynku na eksport w przychoda ch netto ze sprzedaży ogółem Polska 8,65 3,80 4,85 4,66 2,04 Łódzkie 5,74 1,65 4,09 3,25 0,90 Mazowieckie 5,72 4,00 1,71 2,84 1,99 Małopolskie 6,49 4,02 2,47 3,60 2,44 Śląskie 10,09 4,48 5,61 6,63 2,37 Lubelskie 4,85 2,49 2,36 2,15 1,43 Podkarpackie 8,49 4,99 3,50 5,36 3,11 Podlaskie 5,08 3,24 1,84 2,09 1,29 Świętokrzyskie 6,35 3,21 3,14 4,49 2,34 Lubuskie 6,05 3,01 3,04 4,07 1,80 Wielkopolskie 13,21 3,92 9,30 9,75 2,34 Zachodniopomorskie 4,74 2,16 2,58 2,20 0,74 Dolnośląskie 9,95 3,71 6,24 5,55 2,29 Opolskie 7,37 4,46 2,91 3,12 1,79 Kujawsko-pomorskie 7,12 4,85 2,27 2,07 1,05 Pomorskie 18,15 3,74 14,42 5,19 2,40 Warmińsko- Mazurskie 2,43 1,18 1,26 1,16 0,71 Pozycja woj. podkarpackiego Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Największym udziałem przychodów netto ze sprzedaży produktów innowacyjnych w przychodach netto ze sprzedaży ogółem w województwie podkarpackim mogły się pochwalić przedsiębiorstwa duże, zatrudniające powyżej 250 osób. Firmy te ze wskaźnikiem równym 9,59% na tle pozostałych województw ustępowały m.in. przedsiębiorstwom z woj. pomorskiego, wielkopolskiego i śląskiemu (wskaźnik równy 23,96; 18,96 i 12,26%). Najlepszą pozycję zajmowały podkarpackie firmy średnie, zatrudniające od 50 do 249 osób. Z poziomem 8,11% Podkarpacie zajmowało na tle kraju w 2013 r. 1 miejsce. Najsłabiej (choć stosunkowo wysoka pozycja) zaś wypada Podkarpacie w przypadku firm małych, zatrudniających od 10 do

74 66 / Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport 49 osób. Z poziomem 2,27% zajęło 10 miejsce wśród pozostałych województw. Najlepsze w tej grupie firm okazały się woj. opolskie i mazowieckie (wskaźnik równy 5,92 i 5,88%). Tabela 40 Udział przychodów netto ze sprzedaży produktów innowacyjnych w przychodach netto ze sprzedaży ogółem przedsiębiorstw przemysłowych w 2013 r. według klas wielkości firm [%]. Klasa wielkości ogółem i więcej Polska 8,65 3,24 5,17 10,60 Łódzkie 5,74 3,75 4,09 6,83 Mazowieckie 5,72 5,88 6,40 5,59 Małopolskie 6,49 1,28 3,92 9,31 Śląskie 10,09 4,46 4,71 12,26 Lubelskie 4,85 1,00 7,13 4,68 Podkarpackie 8,49 2,27 8,11 9,59 Podlaskie 5,08 4,21 3,70 5,84 Świętokrzyskie 6,35 2,37 2,67 8,93 Lubuskie 6,05 3,48 5,76 6,77 Wielkopolskie 13,21 2,06 5,13 18,96 Zachodniopomorskie 4,74 4,25 3,95 5,53 Dolnośląskie 9,95 1,76 5,43 12,08 Opolskie 7,37 5,92 7,81 7,42 Kujawsko-pomorskie 7,12 0,29 5,42 10,50 Pomorskie 18,15 2,45 3,93 23,96 Warmińsko-Mazurskie 2,43 0,39 4,77 1,94 Pozycja woj. podkarpackiego Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Dosyć znaczne zróżnicowane występują w przypadku pozycji woj. podkarpackiego na tle pozostałych województw Polski pod względem udziału przychodów netto ze sprzedaży produktów innowacyjnych w przychodach netto ze sprzedaży ogółem w podziale według sektora własności. Wysokie 3 miejsce (wskaźnik równy 10,74%) woj. podkarpackiego zajęło w przypadku firm sektora publicznego. Dalsze 4 miejsce Podkarpacie zajęło w przypadku firm prywatnych zagranicznych oraz 5 w przypadku firm sektora prywatnego. Największy udział przychodów netto ze sprzedaży produktów innowacyjnych w przychodach netto ze sprzedaży ogółem w sektorze prywatnym wystąpił w 2013 r. w woj. wielkopolskim (wskaźnik równy 14,26%), a najmniejszy w warmińsko-mazurskim (2,48%). / Instytut Gospodarki WSIiZ w Rzeszowie

75 Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport / 67 Tabela 41 Udział przychodów netto ze sprzedaży produktów innowacyjnych w przychodach netto ze sprzedaży ogółem przedsiębiorstw przemysłowych w 2013 r. według sektora własności [%]. Sektor własności ogółem sektor publiczny sektor prywatny sektor prywatny - własność zagraniczna Polska 8,65 7,99 8,76 13,69 Łódzkie 5,74 11,13 5,57 10,38 Mazowieckie 5,72 0,60 6,80 11,59 Małopolskie 6,49 0,39 6,85 12,63 Śląskie 10,09 0,51 12,74 18,42 Lubelskie 4,85 0,71 5,55 11,13 Podkarpackie 8,49 10,74 8,41 14,19 Podlaskie 5,08 0,14 5,32 13,00 Świętokrzyskie 6,35 3,74 6,51 11,92 Lubuskie 6,05 3,94 6,09 5,06 Wielkopolskie 13,21 0,54 14,26 21,46 Zachodniopomorskie 4,74 0,19 4,98 6,14 Dolnośląskie 9,95 4,06 10,10 14,80 Opolskie 7,37 1,13 7,63 6,30 Kujawsko-pomorskie 7,12 1,92 7,57 5,04 Pomorskie 18,15 25,24 10,34 4,61 Warmińsko-Mazurskie 2,43 1,06 2,48 3,82 Pozycja woj. podkarpackiego Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

76 68 / Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport Rysunek 34 Udział przychodów netto ze sprzedaży produktów innowacyjnych ogółem (górny wykres) oraz innowacyjnych tylko dla przedsiębiorstwa (dolny wykres) w przychodach netto ze sprzedaży przedsiębiorstw przemysłowych w 2013 [%]. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Tabela 42 Udział przychodów netto ze sprzedaży produktów innowacyjnych w przychodach netto ze sprzedaży ogółem przedsiębiorstw przemysłowych [%]. Region Podkarpackie 8,49 8,75 Pozycja 5 3 n *n oznacza liczbę regionów, dla których dostępne były dane Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. W latach zmniejszał się udział przychodów netto ze sprzedaży produktów innowacyjnych w przychodach netto ze sprzedaży ogółem w woj. podkarpackim. W 2010 r. dynamika tego spadku była nieco niższa niż w roku poprzednim. Spadkową tendencję obserwujemy w całym regionie wschodniej Polski. W stosunku do średniej dla regionu wschodniej Polski, Podkarpacie wyraźnie się wybija, choć w stosunku do roku 2007 różnica pod tym względem znacznie się zmniejszyła. Rok 2013 był dla Podkarpacia okresem, w którym odnotowano spadek / Instytut Gospodarki WSIiZ w Rzeszowie

77 Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport / 69 w tym zakresie. Spadek ten był charakterystyczny nie tylko dla Podkarpacia ale i części województw. Tym samym woj. podkarpackie pogorszyło swoją wysoką 3 pozycję na tle pozostałych regionów o 2 miejsca. Odmienna tendencja występuje w przypadku udziału przychodów netto ze sprzedaży produktów innowacyjnych dla rynku na eksport w przychodach netto ze sprzedaży ogółem. Wskaźnik ten dla woj. podkarpackiego osiągnął wartość 3,11% w 2013 r. i był najlepszy spośród wszystkich regionów. Rysunek 35 Udział przychodów netto ze sprzedaży produktów innowacyjnych dla rynku (górny wykres), na eksport (środkowy wykres) oraz dla rynku na eksport (dolny wykres) w przychodach netto ze sprzedaży ogółem przedsiębiorstw przemysłowych w 2013 [%]. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

78 70 / Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport 3.3. Zatrudnienie w działalności B+R W 2013 r. województwo podkarpackie uplasowało się na 224 pozycji wśród 314 regionów (na poziomie NUTS-2) Unii Europejskiej, dla których dostępne były dane pod względem wskaźnika wielkości zasobów ludzkich zatrudnionych w przedsiębiorstwach związanych z nauką i techniką do ogólnej liczby ludności. Na tle polskich województw Podkarpacie znalazło się na 12 miejscu. W porównaniu do 2012 r. pozycja ta nie uległa zmianie. Tabela 43 Zasoby ludzkie w przedsiębiorstwach sektora nauki i techniki odsetek populacji. Pozycja województwa na tle Pozycja / n 2013 Pozycja / n 2012 Unia Europejska Pozycja 224 Pozycja 229 Unia Europejska n 314 n 311 Polska Pozycja 12 Pozycja 12 Polska n 16 n 16 *n oznacza liczbę regionów, dla których dostępne były dane Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat. W 2013 r. stosunek zatrudnionych w przedsiębiorstwach związanych z nauką i techniką do ogólnej liczby ludności w województwie podkarpackim wyniósł 23,3%. Pod tym względem liderem w kraju było województwo mazowieckie, dla którego wskaźnik ten wyniósł 34,8%, w najsłabszym regionie warmińsko-mazurskim był on na poziomie 21,6%. Nieco inaczej przedstawia się sytuacja, gdy weźmiemy pod uwagę liczbę zatrudnionych w przedsiębiorstwach związanych z nauką i techniką do liczby aktywnych zawodowo (pracujących oraz bezrobotnych). W tym przypadku województwo podkarpackie jest na 11 miejsce, ze wskaźnikiem na poziomie 32,9%. Rysunek 36 Zasoby ludzkie w przedsiębiorstwach związanych z nauką i techniką jako odsetek całkowitej populacji oraz ludności aktywnej zawodowo [%]. / Instytut Gospodarki WSIiZ w Rzeszowie

79 Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport / 71 Źródło: Eurostat. Pod względem odsetka osób zatrudnionych w nauce i technice (education) w całkowitej populacji w woj. podkarpackim wyniósł w 2013 r. 19,2%, co dało 12 lokatę w kraju. Mniejszy odsetek wystąpił w przypadku wzięcia pod uwagę odsetka osób zatrudnionych w nauce i technice (occupation) 13,7%, co dało 12 miejsce przed opolskim, warmińsko-mazurskim, kujawsko-pomorskim i świętokrzyskim. Udział osób zatrudnionych w nauce i technice (core) w ogólnej populacji wyniósł w województwie podkarpackim 9,6%, co dało dopiero 10 miejsce w kraju.

80 72 / Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport Tabela 44 Zasoby ludzkie w przedsiębiorstwach związanych z nauką i techniką jako odsetek całkowitej populacji oraz ludności aktywnej zawodowo w podziale według rodzaju pracownika nauki i techniki w 2013 roku [%]. Zasoby ludzkie w nauce i technice edukacja (education) jako odsetek całkowitej populacji jako odsetek aktywnych zawodowo Zasoby ludzkie w nauce i technice zawód (occupation) jako odsetek całkowitej populacji jako odsetek aktywnych zawodowo Zasoby ludzkie w nauce i technice (core) jako odsetek całkowitej populacji jako odsetek aktywnych zawodowo Łódzkie Mazowieckie Małopolskie Śląskie Lubelskie Podkarpackie Świętokrzyskie Podlaskie Wielkopolskie Zachodniopom orskie Lubuskie Dolnośląskie Opolskie Kujawsko- Pomorskie Warmińsko- Mazurskie Pomorskie Źródło: Eurostat. Od 2002 r. ustawicznie zwiększa się współczynnik liczby osób pracujących w przedsiębiorstwach związanych z nauką i techniką do ogólnej liczby ludności w Polsce. W 2000 r. wynosił on 14,3%, podczas gdy w 2009 r. był już na poziomie 22,1%. W latach jeszcze większa dynamika jego wzrostu wystąpiła w regionie wschodniej Polski oraz w samym województwie podkarpackim. W rezultacie, pomimo iż wskaźnik ten dla województwa podkarpackiego był niższy od średniej dla Polski, to różnica znacznie się zmniejszyła w stosunku do lat poprzednich. Co więcej w 2009 r. po raz pierwszy od 2001 r. wskaźnik ten dla Podkarpacia był wyższy od średniej dla województw wschodniej Polski i wyniósł 21,6%. W kolejnym 2010 r. był niemal identyczny jak dla wschodnich województw Polski. W latach obserwujemy nieznaczny spadek analizowanego wskaźnika dla województwa podkarpackiego, do poziomu 21,1% w 2011 roku. Jest to odmienne w stosunku do Polski oraz województw wschodnich Polski gdzie obserwujemy systematyczny wzrost. / Instytut Gospodarki WSIiZ w Rzeszowie

81 Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport / 73 Począwszy od 2012 roku ponownie obserwujemy wzrost do poziomu 23,3% w 2013 r. Jest to zgodne ze zmianami obserwowanymi zarówno w województwach wschodniej Polski, jak i średniej dla Polski. Rysunek 37 Zasoby ludzkie w przedsiębiorstwach związanych z nauką i techniką jako odsetek całkowitej populacji [%]. Źródło: Eurostat. Pod względem odsetka pracujących w przedsiębiorstwach przemysłu przetwórczego wysokiej techniki oraz wiedzo-intensywnych usług wysokiej techniki w ogóle pracujących województwo podkarpackie na tle UE zajmowało w 2013 r. 232 miejsce (wśród 271 regionów, dla których dostępne były dane). W stosunku do poprzedniego roku ta tak daleka pozycja uległa pogorszeniu o 5 miejsc. W stosunku do innych województw w Polsce pozycja ta również uległa pogorszeniu na skutek wzrostu analizowanego wskaźnika. W 2013 r. pod tym względem województwo podkarpackie zajęło 14 miejsce w kraju. W 2013 r. odsetek pracujących w przedsiębiorstwach przemysłu przetwórczego wysokiej techniki oraz wiedzo-intensywnych usług wysokiej techniki w ogóle pracujących w województwie wyniósł 1,4%. W stosunku do roku poprzedniego oznacza to spadek o 0,2 punktu proc. W tym okresie wzrost wskaźnika odnotowano w 8 spośród 15 województw. W latach pod tym względem Podkarpacie zostało wyprzedzone m.in. przez woj. mazowieckie, pomorskie i dolnośląskie. Zdecydowanie najwyższym wskaźnikiem charakteryzowało się woj. mazowieckie 5,5%, dla którego wskaźnik nieznacznie zmalał w 2013 r. w stosunku do roku poprzedniego. Najmniejszy wskaźnik wystąpił w województwach świętokrzyskim

82 74 / Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport i warmińsko-mazurskim, w którym wyniósł ok. 1%. Jedno województwo (świętokrzyskie) wschodniej Polski uplasowało się na ostatnim miejscu w Polsce pod względem analizowanego relatywnego zatrudnienia i w końcówce klasyfikacji w UE. Świadczy to o bardzo słabej pozycji tego regionu zarówno w kraju, jak i w całej UE. Tabela 45 Odsetek liczby pracujących w przedsiębiorstwach przemysłu przetwórczego wysokiej techniki oraz wiedzo-intensywnych usług wysokiej techniki w ogóle pracujących [%]. Pozycja województwa na tle Pozycja / n 2013 Pozycja / n 2012 Unia Europejska Pozycja 232 Pozycja 228 Unia Europejska n 271 n 273 Polska Pozycja 14 Pozycja 10 Polska n 15 n 16 *n oznacza liczbę regionów, dla których dostępne były dane Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat. Rysunek 38 Odsetek pracujących w przedsiębiorstwach przemysłu przetwórczego wysokiej techniki oraz wiedzo-intensywnych usług wysokiej techniki w ogóle pracujących [%]. Źródło: Eurostat. Wśród przedsiębiorstw przetwórstwa przemysłowego wysokiej i średniowysokiej techniki województwo podkarpackie na tle kraju uplasowało się na 6 pozycji pod względem wskaźnika liczby pracujących do ogółu pracujących w województwie. W stosunku do roku poprzedniego oznacza to pogorszenie o 2 miejsca, przy jednocześnie nieznacznym wzroście wartości wskaźnika do 6,1%. Pod względem / Instytut Gospodarki WSIiZ w Rzeszowie

83 Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport / 75 przemysłu wysokiej i średnio-wysokiej techniki województwo wypada na tle kraju umiarkowanie dobrze. Znacznie gorzej prezentuje się sytuacja pod względem sektora wiedzo-intensywnych usług. W tym przypadku Podkarpacie w 2013 r. było na 13 pozycji w kraju, jedynie przed województwem warmińsko-mazurskim (przy braku danych z trzech województw). W stosunku do roku poprzedniego wskaźnik liczby pracujących w tym sektorze do pracujących ogółem zmalał o 0,1 i jest to podobne miejsce województwa podkarpackiego jak w roku poprzednim. Spośród wiedzointensywnych usług najgorsza sytuacja panuje w woj. podkarpackim w usługach wysokiej techniki 8 oraz pozostałych usług rynkowych (poza pośrednictwem finansowym). Biorąc pod uwagę te sekcje woj. podkarpackie uplasowało się na równie dalekim 13 miejscu w kraju w 2013 roku. Nieco lepiej wypadło w przypadku pozostałych usług, zajmując 9 miejsce, w stosunku do roku poprzedniego jest to wzrost o 1 pozycję. Pomimo nieznacznego wzrostu wskaźników w tym zakresie widać stosunkowo daleką pozycję woj. podkarpackiego na tle pozostałych regionów w Polsce. Warto więc podkreślić, że rozwój województwa pod względem zatrudnienia w przedsiębiorstwach innowacyjnych powinien być w szczególności ukierunkowany na rozwój sektora usług, gdyż jest on, na tle kraju bardzo słabo rozwinięty, znacznie słabiej niż sektor przemysłu. 8 Brak danych dla woj. lubuskiego i opolskiego.

84 76 / Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport Tabela 46 Stosunek zatrudnienia w przetwórstwie przemysłowym wysokiej i średnio-wysokiej techniki oraz wiedzo-intensywnych usługach do całkowitej liczby pracujących w województwie w 2013 r. [%]. Przetwórstw o przemysłow e wysokiej i średniowysokiej techniki Wiedzointensywne usługi ogółem Wiedzointensywne usługi wysokiej techniki Wiedzointensywne usługi rynkowe (poza pośrednictwe m finansowym oraz usługami wysokiej techniki) Pozostałe wiedzointensywne usługi GEO/TIME Łódzkie Mazowieckie Małopolskie Śląskie Lubelskie Podkarpackie Świętokrzyskie Podlaskie Wielkopolskie Zachodniopom orskie Lubuskie Dolnośląskie Opolskie Kujawsko- Pomorskie Warmińsko- Mazurskie Pomorskie Źródło: Eurostat b.d b.d. b.d b.d. b.d b.d W 2013 r. województwo podkarpackie zajęło 6 miejsce w Polsce pod względem liczby zatrudnionych w działalności B+R w relacji do ludności aktywnej zawodowo. W porównaniu do poprzedniego roku oznacza to utrzymanie czwarty rok z rzędu tej / Instytut Gospodarki WSIiZ w Rzeszowie

85 Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport / 77 samej pozycji. W latach województwo awansowało o 2 miejsca. W 2010 r. stosunek zatrudnionych w B+R do ludności aktywnej zawodowo w województwie podkarpackim wyniósł 0,67%. Pod tym względem liderem w kraju były woj. mazowieckie i małopolskie, które jako jedyne przekroczyły granicę 1%. W najsłabszym województwach (świętokrzyskie i warmińsko-mazurskie) wskaźnik wyniósł 0,39%. Podobnie przedstawia się sytuacja, gdy weźmiemy pod uwagę liczbę pracujących w B+R w relacji do pracujących ogółem. W tym przypadku woj. podkarpackie również było w 2013 r. na 6 miejscu, ze wskaźnikiem 0,9%. Nie odnotowano w tym wypadku znaczących zmian, wprost przeciwnie utrzymanie dotychczasowych wartości i pozycji. Tabela 47 Udział zatrudnionych w działalności B+R [%]. Udział w ludności aktywnej Udział w pracujących ogółem zawodowo Region Podkarpackie 0,76 0,75 0,9 0,87 Pozycja n Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. W latach wskaźniki liczby zatrudnionych w B+R w relacji do ludności aktywnej zawodowo jak i pracujących ogółem utrzymywały się na zbliżonym poziomie, zarówno w województwie, jak i w kraju. Dopiero od 2010 r. wskaźniki te istotnie się zwiększyły. Obserwowany w woj. podkarpackim wzrost był jednak ponadprzeciętnie wysoki najwyższy w kraju. Wskaźnik zatrudnionych w B+R do aktywnych zawodowo zwiększył się w latach o 0,27 pkt. proc. wobec wzrostu o 0,03 średnio w kraju, natomiast w relacji do pracujących ogółem o 0,3 pkt. proc. wobec wzrostu o 0,05 średnio w kraju. Obecnie, w 2013 r. wskaźnik ten utrzymuje się na zbliżonym poziomie jak w roku poprzednim, plasując Podkarpacie na 6 pozycji na tle pozostałych regionów w kraju.

86 78 / Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport Rysunek 39 Udział zatrudnionych w działalności B+R w ludności aktywnej zawodowo (górny wykres) i pracujących ogółem (dolny wykres) [%]. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Nieznaczny wzrost wartości odsetka liczby pracujących w działalności B+R w relacji do aktywnych zawodowo województwo spowodował, że woj. podkarpackie korzystnie wypada w sektorze przedsiębiorstw, zajmując pozycję lidera ze wskaźnikiem równym 0,51% w 2013 r. Niemal trzykrotny wzrost tego wskaźnika w okresie został utrzymany, umacniając pozycję Podkarpacia od trzech lat. Podobnie do pracujących w B+R ogółem wskaźnik ten po kilku latach stabilizacji poprawił się dopiero w 2010 r. i utrzymywał na zbliżonym poziomie w 2013 r. Wzrost ten jednak był umiarkowany. Najsilniejsze pod tym względem w 2013 r. województwo małopolskie charakteryzowało się wskaźnikiem na poziomie 1,36%. Biegunowo odmiennie województwo podkarpackie wypada pod względem zatrudnienia w B+R w sektorze szkolnictwa wyższego. Wskaźnik na poziomie 0,27% ulokował je w 2013 r. na 14 miejscu. Jest to utrzymanie tej samej pozycji w stosunku do / Instytut Gospodarki WSIiZ w Rzeszowie

87 Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport / 79 roku poprzedniego. Pomimo gorszej pozycji, w stosunku do roku poprzedniego niewielka dotychczas wartość wskaźnika uległa w 2013 r. nieznacznemu polepszeniu. Najlepsze w tym zakresie było woj. małopolskie ze wskaźnikiem w wysokości 0,73%. Sektor ten w ostatnich latach notuje jednak pod względem tego wskaźnika wyraźną stagnację, zarówno w województwie, jak i w kraju. Tabela 48 Pracujący w B+R do aktywnych zawodowo oraz z podziałem na wybrane sektory [%] 9. W sektorze przedsiębiorstw do aktywnych zawodowo ogółem Region Podkarpackie 0,51 0,49 Pozycja 1 1 n W sektorze szkolnictwa wyższego do aktywnych zawodowo ogółem Region Podkarpackie 0,27 0,25 Pozycja n *n oznacza liczbę regionów, dla których dostępne były dane Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. 9 Brak jest danych o zatrudnieniu pracowników placówek B+R w województwie podkarpackim dla lat W 2008 r. pod tym względem województwo było na 13 miejscu w kraju.

88 80 / Diagnoza innowacyjności woj. podkarpackiego na tle regionów Polski i Unii Europejskiej: 2013 Raport Rysunek 40 Pracujący w działalności B+R w sektorze przedsiębiorstw (górny wykres) oraz szkolnictwa wyższego (dolny wykres) w stosunku do aktywnych zawodowo [%]. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Wykorzystanie technologii informacyjno-telekomunikacyjnych (ICT) w przedsiębiorstwach Pod względem wykorzystania technologii informacyjno-telekomunikacyjnych w przedsiębiorstwach w Polsce, województwo podkarpackie zajmuje zróżnicowaną pozycję w kraju. Na 15 lokacie znajduje się pod względem odsetka firm posiadających dostęp do Internetu i 14 pozycji posiadających własną stronę internetową. 5 miejsce dotyczy firm korzystających z wewnętrznej sieci komputerowej LAN, a 15 miejsce tych, które wykorzystują komputery. Równie niekorzystnie Podkarpacie wypada pod względem firm posiadających Intranet (8 pozycja). Choć należy wspomnieć, że nastąpił / Instytut Gospodarki WSIiZ w Rzeszowie