GROMADA VI-7 SIARCZANY I SIARCZYNY

Transkrypt

1 GROMADA VI-7 SIARCZANY I SIARCZYNY Podstawowym elementem struktury jest anion [SO 4 ] 2-. Powstają w niskich temperaturach w środowisku utleniającym; są produktami utworów hipergenicznych, zwłaszcza ewaporacji wód morskich i jeziornych. Wiele siarczanów metali cięŝkich powstaje w strefie utlenienia kruszców. KLASA 2. SIARCZANY BEZWODNE Siarczany pojedyncze krystalizują w układzie rombowym, w klasie bipiramidy rombowej mmm. Anhydryt CaSO 4 - pokrój tabliczkowy, słupowy, - skupienia ziarniste, zbite, pręcikowe lub włókniste; często skupienia w halicie (trzewiowiec), - tw. 3.5; łupliwość doskonała (010) i (100), - bezbarwny, biały, szary, niebieski, czerwonawy, czasem niemal czarny; połysk szklisty lub perłowy rozpuszcza się w HCl i H 2 SO 4, pod wpływem wody przechodzi w gips, - niektóre okazy wykazują czerwoną luminescencję, - jest rozpowszechnionym składnikiem skał solnych i innych skał osadowych, takŝe powstaje w utworach hydrotermalnych niskich temperatur, - współwystępuje z gipsem, halitem, polihalitem i inymi siarczanami z K-Mg złóŝ soli. - występowanie w Polsce: skały anhydrytowe i anhydrytowo-gipsowe w niecce północnosudeckiej, skały cechsztyńskie NiŜu Polskiego (Kłodawa, Inowrocław), osady mioceńskie przedkarpacia (Wieliczka, Bochnia, Barycz). Celestyn SrSO 4 - kryształy tabliczkowe i słupkowe, szczotki krystaliczne, - skupienia ziarniste, włókniste, zbite, - tw ; łupliwość doskonała (001), - bezbarwny, biały, często niebieskawy, czasem Ŝółty, czerwony; połysk szklisty, perłowy, - niektóre okazy wykazują luminescencję, - jest minerałem utworów osadowych, rzadziej spotykany w hydrotermalnych, - parageneza: siarka, kalcyt, aragonit, - występuje w pogipsowych osadach węglanowych, w marglach kredowych i K-Mg złoŝach soli (Tarnobrzeg, Czarkowice, Swoszowice, Kazimierz n/wisłą). Baryt BaSO 4 - pokrój kryształów i skupień ziarnistych tabliczkowy, - tw ; łupliwość doskonała (001), - minerał cięŝki cwł. 4,48 g/cm 3, - bezbarwny, biały lub zabarwiony na szaro, Ŝółto, niebiesko, czerwono, brązowo; połysk szklisty lub perłowy, - czasem wykazuje luminescencję, - pochodzenie hydrotermalne (raczej niskie temperatury), rzadziej w utworach osadowych czy wietrzeniowych, - paragenza: minerały kruszcowe, zwłaszcza galena, kalcyt, fluoryt, kwarc, - występowanie w Polsce: Boguszów k/wałbrzycha, Stanisławów k/jawora, Góry Świętokrzyskie.

2 Anglezyt PbSO 4 - kryształy słupowe, tabliczkowe, bipiramidalne; pseudomorfozy po galenie, - skupienia ziarniste, naskorupienia na galenie, - tw. 3.0; łupliwość niewyraźna, - biały, szary; silny połysk- diamentowy, jedwabisty, - jest minerałem utworów hydrotermalnych, powstaje w strefie utlenienia kruszców Pb, - współwystępuje z galeną, cerusytem, tlenowodorotlenkami Fe. Glauberyt CaNa 2 [SO 4 ] 2 - układ jednoskośny, - tabliczki lub słupki; skupienia ziarniste, - tw. 2-3; przełam muszlowy, - bezbarwny, szary; połysk szklisty lub woskowy, - jest składnikiem ewaporatów morskich, - współwystępuje z halitem, sylwinem, karnalitem i innymi solami K-Mg złóŝ soli (Kłodawa). Langbeinit K 2 Mg 2 [SO 4 ] 3 i Glaseryt K 3 Na[SO 4 ] 2 często występują w skupieniach drobnoziarnistych, średnia twardość 3-4, bezbarwne, białawe, Ŝółtawe, czerwone, o szklistym połysku. Często tworzą wykwity w ewaporatach morskich i jeziornych. Występują w K-Mg złoŝach soli. KLASA 3. SIARCZANY BEZWODNE ZAWIERAJĄCE INNY ANION Oprócz anionu (SO 4 ) 2- zawierają takŝe anion (OH) - lub Cl -, O 2-, F - [CO 3 ] 2_. Najczęściej występują w strefie utlenienia, takŝe w obszarach działalności ekshalacji wulkanicznej, a takŝe roztworów hydrotermalnych, najczęściej niskich temperatur. Wiele z nich powstaje jako ewaporaty jeziorne. Ałunit Kal 3 [(OH) 6 (SO 4 ) 2 ] - kryształy romboedryczne kostki, tabliczki, - skupienia ziarniste, zbite lub włókniste, - tw ; łupliwość dobra (001), - biały, często szaro, Ŝółtawo, czerwonawo lub brunatnie zabarwiony; połysk szklisty lub perłowy, ziemisty, - jest produktem działalności powulkanicznej; powstaje wskutek oddziaływania wód siarczanowych na skały magmowe ałunityzacja skaleni potasowych. Znany jest takŝe z utworów hydrotermalnych i osadowych takŝe ewaporatów morskich. Jarosyty to nazwa na roztwory stałe między następującymi ogniwami: Jarosyt KFe 3 [(OH) 6 (SO 4 ) 2 ] natrojarosyt NaFe 3 [(OH) 6 (SO 4 ) 2 ] - hydroniojarosyt (H 3 O)[(OH) 6 (SO 4 ) 2 ] - kryształy romboedryczne, tabliczkowe - sk. ziarniste, włókniste, łuskowe, naskorupienia, naloty, - tw ; niewyraźna łupliwość, - barwa Ŝółta, brązowa, ochrowoŝółta lub brunatnoczarna; połysk szklisty lub ziemisty, - w dotyku tłusty; nie rozpuszcza się w wodzie (jak podobny do niego copiapit), rozpuszcza się w HCl, - jest produktem przeobraŝeń pirytu lub markasytu, - występuje w łupkach menilitowych, gnejsach, w wyrobiskach kopalń kruszców i węgla, - współwystępuje z ałunitem i uwodnionymi siarczanami Ŝelaza. 2

3 Brochantyt Cu 4 [(OH) 6 SO 4 ] - kryształy słupowe, - częściej skupienia igiełkowe, włókniste lub ziarniste, - tw ; przełam muszlowy, - barwa szmaragdowa, zielona (jasno-lub ciemnozielona); połysk szklisty lub perłowy, - powstaje w strefie utlenienia kruszców Cu, zwłaszcza w klimacie suchym, - parageneza: azuryt, malachit, kupryt, tenoryt, atacamit, chryzokola. KLASA 4. SIARCZANY UWODNIONE Są to minerały strefy utlenienia oraz produkty ewaporatów. Ilość drobin wody od 0,5 H 2 O do 18 H 2 O. Proste siarczany uwodnione: Gips CaSO 4 2H 2 O - klasa słupa jednoskośnego 2/m, - pokrój kryształów najczęściej tabliczkowy, słupowy (znanych jest około 70 postaci), najczęściej ściany (010), (110), (111); często zbliźniaczony (100), (010) jaskółcze ogony, - skupienia bezbarwne, przezroczyste i grubotabliczkowe selenit, skupienia włókniste szpak gipsowy, tworzy takŝe skupienia rozetkowe, drobnowłókniste, z wrostkami ziaren piasku róŝe pustyni oraz skupienia drobnoziarniste, zbite- alabaster, - tw ; łupliwość doskonała(010), - bezbarwny; domieszki zabarwiają go na biało, szaro, Ŝółtawo, brązowo lub niebieskawo, - rozpuszcza się w gorącym HCl, - jest minerałem wtórnym, krystalizuje z wody morskiej (T niŝsza niŝ dla krystalizacji anhydrytu), powstaje równieŝ jako produkt hydratacji anhydrytu; jest składnikiem skał anhydrytowo-gipsowych i pospolitym składnikiem skał solnych, - jest produktem wietrzenia siarczków; znany jest takŝe z utworów hydrotermalnych, - parageneza: siarka, halit, aragonit, anhydryt, celestyn, Kizeryt MgSO 4 H 2 O - najczęściej występuje w skupieniach ziarnistych, takŝe zbitych, - tw. 3.5, - biały, Ŝółtawy, brunatny, czerwony; połysk szklisty lub perłowy, - łatwo rozpuszcza się w wodzie, absorbuje wilgoć i przechodzi w epsomit, - jest składnikiem ewaporatów morskich, - występuje w K-Mg złoŝach soli. Rozenit FeSO 4 4H 2 O - najczęściej tworzy wykwity na wietrzejących siarczkach Fe; tworzy takŝe skupienia zbite i ziemiste, - bezbarwny, białawy; połysk szklisty (dla skupień ziemistych matowy). Chalkantyt CuSO 4 5H 2 O - układ trójskośny, - kryształy o pokroju grubotabliczkowym, krótkosłupowym, - często tworzy naloty, naskorupienia, nacieki, - tw. 2.5, - barwa niebieska; połysk szklisty, - łatwo rozpuszcza siew wodzie, - powstaje w strefie utlenienia kruszców miedzi. 3

4 Melanteryt FeSO 4 7H 2 O - kryształy krótkosłupowe, tabliczkowe, - często skupienia naciekowe, naskorupienia, skupienia proszkowe, - tw. 2.0, - barwa zielona, Ŝółtozielona; połysk szklisty, - na powietrzu traci wodę i rozsypuje się na proszek, - występuje w strefie utlenienia kruszców Ŝelaza i wśród skał zawierających piryt lub markasyt, - parageneza: piryt, markasyt, epsomit, halotrichit, copiapit. Epsomit MgSO 4 7H 2 O - najczęściej wykształcony w postaci skupień włóknistych, naskorupień, stalaktytów, - nacieków, skupień ziemistych lub proszkowych, - tw , - bezbarwny, czasem zabarwiony na Ŝółtawo, zielonawo, czerwonawo; połysk jedwabisty, - na powietrzu traci wodę i matowieje; smak gorzki, rozpuszcza się w wodzie, - rozpowszechniony w strefie przeobraŝeń minerałów i skał, z których uruchomiona została siarka; pospolity na hałdach i w wyrobiskach górniczych, znany z K-M złóŝ soli, - paragenza: melanteryt, halotrichit, kizeryt. Mirabilit Na 2 SO 4 10H 2 O - znany pod nazwą sól glauberska, - krótkie słupki lub igiełki; często skupienia zbite, naskorupienia, - tw , - bezbarwny lub biały; połysk szklisty, - na powietrzu ulega odwodnieniu i rozsypuje się na proszek; łatwo rozpuszcza się w kwasach, - smak kwaśnosłodki, - występuje wśród osadów słonych jezior i w złoŝach soli oceanicznej, - parageneza: gips, halit, thenardyt (Na 2 SO 4 ). Pikromeryt K 2 Mg[SO 4 ] 2 6Η 2 Ο, Syngenit K 2 Ca[SO 4 ] 2 H 2 O posiadają wiele wspólnych cech: - kryształy słupowe lub wydłuŝone tabliczki, skupienia ziarniste, - tw. 2.5, - bezbarwne lub zabarwione na odcienie róŝowawe; połysk szklisty, - występują w K-Mg złoŝach soli, - parageneza: polihalit, kainit, langbeinit. ZłoŜone siarczany uwodnione: Polihalit K 2 MgCa 2 [SO 4 ] 4 2H 2 O - kryształy tabliczkowe dość rzadko, - częściej skupienia włókniste, sferolity, skupienia ziarniste lub zbite, - tw. 3.5, - bezbarwny, róŝowy, czarny, Ŝółtawy, szarawy; połysk szklisty lub Ŝywiczny, - rozpuszcza się w wodzie, - minerał solnych ewaporatów morskich, - tworzy skały polihalitowe, - parageneza: halit, sylwin, gips, anhydryt. Halotrichit FeAl 2 [SO 4 ] 4 22H 2 O - kryształy igiełkowe lub włókniste, - skupienia zbite lub spilśnione (azbesty), 4

5 - tw. 1.5, - bezbarwny, białawy, Ŝółtawy, zielonawy; połysk szklisty lub jedwabisty, - łatwo rozpuszcza się w wodzie, pod wpływem powietrza łatwo się kruszy, - powstaje w strefie wietrzenia skał ilastych zawierających piryt lub markasyt; znany ze złóŝ węgla, - często współwystępuje z copiapitem. KLASA 5. SIARCZANY UWODNIONE ZAWIERAJĄCE INNY ANION Kainit KMg[Cl SO 4 ] 3H 2 O - kryształy tabliczkowe, - skupienia ziarniste, - tw ; łupliwość dokładna, - bezbarwny, szarawy, Ŝółty, czerwonawy, fioletowy; połysk szklisty, - smak gorzkosłony, łatwo rozpuszcza się w wodzie, - jest składnikiem ewaporatów solnych, - parageneza: sylwin, halit, karnalit i inne siarczany K-Mg. Copiapit (Fe 2+, Mg)Fe 3+ 4[OH (SO 4 ) 3 ] 2 20H 2 O - rzadko wykształca kryształy, - częściej tworzy luźne skupienia lub naskorupienia, skupienia zbite, - tw , - barwa Ŝółta do pomarańczowej lub zielonawej; połysk perłowy, - rozpuszcza się w wodzie, - współwystępuje z melanterytem, halotrichitem, pirytem i markasytem jako produkt przeobraŝenia tych siarczków. GROMADA VI-8 CHROMIANY I DWUCHROMIANY W tej grupie minerałów chrom występuje w anionie [CrO 4 ] 2- jako kation Cr 6+. Utlenienie chromu do jego najwyŝszego stopnia ma miejsce w środowisku o silnym potencjale utleniającym. W strefie utlenienia kruszców Pb, Pb-Ag, Pb-Cu lub Pb-Zb krystalizują chromiany metali cięŝkich. W przyrodzie występują głównie chromiany ołowiu. Krokoit PbCrO 4 - układ jednoskośny; klasa 2/m, - często wykształca kryształy o pokroju słupowym, - skupienia pręcikowe, ziarniste, powłoki na kruszcach, - tw , - minerał bardzo cięŝki cwł. 6,0 g/cm 3, - charakterystyczna pomarańczowoczerwona barwa i rysa; silny diamentowy połysk, - powstaje w strefie utlenienia galeny, - współwystępuje z cerusytem, piromorfitem, kwarcem. GROMADA VI-9 MOLIBDENIANY Molibdeniany powstają w warunkach bardzo wysokiego potencjału utleniającego z molibdenitu MoS 2 tworzy się wpierw tlenek molibdenu. W tej grupie minerałów występuje anion [MoO 4 ] 2-, w którym pierwiastek molibden jest utleniony do Mo 6+. W przyrodzie znane są molibdeniany Pb, Ca i Fe 3+. Najpowszechniej występuje wulfenit. Wulfenit PbMoO 4 - układ tetragonalny, 5

6 - kryształy tabliczkowe, bliźniaki, - skupienia siatkowe, ziarniste lub zbite, - tw. 3.0; łupliwość niewyraźna, przełam muszlowy, - minerał bardzo cięŝki - cwł. 6,8-7,0 g/cm 3, - barwa Ŝółta, miodowa, lekko czerwonawa; rysa biała; połysk diamentowy, tłusty, - występuje w strefie utlenienia galeny, - parageneza: galena, kalcyt, dolomit. GROMADA VI-10 WOLFRAMIANY Podobnie jak chromiany i molibdeniany to takŝe nieliczna grupa minerałów. W ich strukturze występuje anion [WO 4 ] 2-, a wolfram ma takŝe wartościowość (6+). Wolframiany powstają w utworach pneumatolitowych, hydrotermalich oraz w strefie metamorfizmu kontaktowego. Najpowszechniej występującymi w przyrodzie minerałami tej grupy są scheelit i wolframity. Ferberyt FeWO 4 - układ jednoskośny, - kryształy tabliczkowe, słupowe, - skupienia ziarniste i zbite, - tw. 5.5; łupliwość doskonała, - barwa czarna, szaroczarna; rysa ciemnobrązowa do czarnej; połysk półmetaliczny, matowy, - minerał bardzo cięŝki cwł. 6,8-7,5 g/cm 3, - utwory pneumatolitowe, hydrotermalne; jest częstym składnikiem pegmatytów, - parageneza: scheelit, topaz, turmaliny, kasyteryt, beryl, molibdenit, miki litowe. - Hübneryt MnWO 4 - układ jednoskośny, - kryształy płytkowe, - skupienia płytkowe, półkuliste, - tw. 5,0; łupliwość doskonała, - barwa brunatnoczerwona lub brunatnoczarna; rysa brązowa, zielonkawoszara; połysk półmetaliczny, matowy, - minerał bardzo cięŝki cwł. 6,4-7,1 g/cm 3, - utwory pneumatolitowe, hydrotermalne; jest częstym składnikiem pegmatytów, - parageneza: scheelit, topaz, turmaliny, kasyteryt, beryl, molibdenit, miki litowe, Wolframit (Fe,Mn)WO 4 - jest środkowym członem szeregu izomorficznego ferberyt hübneryt - układ jednoskośny - kryształy tabliczkowe, słupowe, - skupienia zbite i ziarniste, - tw ; doskonała łupliwość, - barwa czarna, ciemnobrązowa; rysa czarna, czarnobrązowa; połysk półmetaliczny, matowy, - minerał bardzo cięŝki cwł. 7,1-7,5 g/cm 3, - utwory pneumatolitowe, hydrotermalne; jest częstym składnikiem pegmatytów, - parageneza: scheelit, topaz, turmaliny, kasyteryt, beryl, molibdenit, miki litowe. 6

7 Scheelit CaWO 4 - układ tetragonalny, - kryształy bipiramidalne, piramidalne, tabliczkowe, - skupienia ziarniste, zbite, naskorupienia, - tw ; łupliwość niewyraźna, - barwa biała, Ŝółta, brązowa, czasem zielonkawa, czerwonawa; połysk diamentowy, tłusty, - silna luminescencja, - występuje w pegmatytach, utworach metamorfizmu kontaktowego i hydrotermalnych, - parageneza: wolframit, molibdenit, fluoryt, kwarc. GROMADA VI-11 FOSFORANY W grupie tej anion fosforanowy [PO 4 ] 3-, gdzie P 5+. Fosforany to jedna z najliczniejszych grup minerałów. Większość fosforanów to minerały utworów pegmatytowych, hydrotermalnych i osadowych. W wielu fosforanach występują dodatkowe aniony (OH) -, Cl -,(CO 3 ) 2_, (SO 4 ) 2-, (SiO 4 ) 4_, (AsO 4 ) 3_. KLASA 2. FOSFORANY BEZWODNE Minerały te związane są z krystalizacją pegmatytów litowych i berylowych oraz z ich strefami utlenienia. Monacyt CePO 4 - układ jednoskośny, - kryształy tabliczkowe, słupowe, - tw ; łupliwość wyraźna, - barwa brązowa, Ŝółta, czerwona, pomarańczowa,; rysa szarobiała; połysk diamentowy, - jest dość cięŝki cwł. 5g/cm 3, - zawiera domieszki lantanowców oraz Th wtedy jest minerałem radioaktywnym, - występuje w pegmatytach, granitach i gnejsach, - parageneza: ilmenit, rutyl, cyrkon, ksenotym, - jest odporny na działanie czynników klimatycznych, przechodzi do osadów mechanicznych piaski monacytowe. Ksenotym YPO 4 - układ teragonalny, - kryształy słupowe, bipiramidalne, tabliczkowe, - skupienia gruboziarniste i promieniste, - tw ; łupliwość doskonała, - barwa Ŝółtobrązowa, zielonkawa, szara, czerwona, rysa Ŝółtawobrązowa; połysk tłusty, szklisty, - jest dość cięŝkim minerałem cwł bliski 5g/cm 3, - zawiera liczne domieszki lantanowców, a takŝe Zr oraz uranu i thoru, co sprawia, Ŝe ma własności radioaktywne, - występuje w utworach pegmatytowych i osadowych - jest odporny na działanie czynników klimatycznych, przechodzi do osadów mechanicznych, - parageneza: monacyt, apatyt, fergusonit, cyrkon, gadolinit, uraninit. KLASA 3. FOSFORANY BEZWODNE ZAWIERAJĄCE INNY ANION Fluoroapatyt Ca 5 [F (PO 4 ) 3 ] - układ heksagonalny, - często wykształca kryształy o pokroju słupowym lub grubotabliczkowym, - tworzy takŝe skupienia ziarniste, zbite, skorupowe, ziemiste i oolitowe, - tw. 5.0; łupliwość niewyraźna, 7

8 - barwa: w zasadzie bezbarwny, lecz złoŝone przyczyny nadają mu zabarwienie białe, Ŝółtawozielone, zielone, niebieskawe, fioletowe, czerwone; połysk szklisty lub tłusty, - często zawiera domieszki lantanowców (nadaje się im lokalne nazwy), - bardzo często wykazuje luminescencję, - występuje w utworach pegmatytowych, pneumatolitowych, hydrotermalnych i osadowych, - tworzą skały magmowe neapit, apaneit -płw. Kola, - odporne na działanie czynników klimatycznych przechodzą do utworów osadowych, - parageneza: fluoryt, kasyteryt, topaz, - jest waŝnym składnikiem fosforytów. Apatyty to grupa fosforanów obejmująca fluoroapatyt a takŝe apatyt hydroksylowy Ca 5 [OH (PO 4 ) 3 ], apatyt chlorowy Ca 5 [Cl (PO 4 ) 3 ] i apatyt węglanowy Ca 5 [F (PO 4,CO 3,OH) 3 ]. Apatyty węglanowe i hydroksylowe budują organizmy zwierząt, nagromadzając się w osadach ilastych, mułkowych i piaszczystych. Bardzo drobnoziarnista mieszanina apatytu węglanowego, hydroksylowego i fluorowego tworzy kolofan, który jest głównym składnikiem apatytów. - tw.3,0-4,0, - barwa szara, brunatna, Ŝółtawa; połysk matowy. Pseudomalmachit Cu 5 [(OH) 2 PO 4 ] 2 - kryształy słupkowe rzadko, - częściej skupienia naciekowe, groniaste, stalaktyty, naskorupienia, - tw , - barwa ciemnoszmaragdowa, ciemnozielona; rysa zielona; połysk szklisty, tłusty, - powstaje w strefie utlenienia kruszców miedzi, - współwystępuje z azurytem, malachitem, innymi wtórnymi minerałami miedzi (cornvallit, olivenit, austinit), a takŝe kalcytem, chalcedonem. Piromorfit Pb 5 [Cl (PO 4 ) 3 ] - układ heksagonalny, - kryształy słupowe, czasem tabliczkowe, - skupienia ziarniste, sferolitowe, groniaste, - tw. 3,5-4,0; brak łupliwości; przełam muszlowy, - barwa zielona, Ŝółta, brązowa, Ŝółtawoczerwona; silny diamentowy połysk, - występuje w strefie utlenienia kruszców ołowiu, - często tworzy pseudomorfozy po galenie i cerusycie, - tworzy ciągły szereg izomorficzny z arsenianem ołowiu mimetezytem. KLASA 4. FOSFORANY UWODNIONE Minerały tej klasy powstają w warunkach hydrotermalnych oraz w strefie utlenienia. Waryscyt Al[PO 4 ] 2H 2 O - kryształy pseudoregularne, ośmiościenne rzadko, - częściej tworzy skupienia ziarniste, naskorupienia, skupienia nerkowate, groniaste, sferolitowe, - tw. 3.5; łupliwość wyraźna, - biały, zielony, niebieskawozielony; rysa biała; połysk szklisty, - tworzy się w warunkach hipergenicznych lub hydrotermalnych niskich temperatur, - współwystępuje z wavellitem, crandalitem, limonitem, - znany z Gór Świętokrzyskich. 8

9 Wiwianit Fe 2+ 3[PO 4 ] 8H 2 O - kryształy słupowe, tabliczkowe, - skupienia włókniste, promieniste, ziemiste, - tw. 2; łupliwość doskonała, - barwa biała szybko przechodząca w indygo lub niebieskoczarną; połysk szklisty lub perłowy, - powstaje z przeobraŝenia kruszców Ŝelaza, - znany z torfów, rud darniowych, - parageneza: syderyt, limonit. KLASA 5. FOSFORANY UWODNIONE ZAWIERAJĄCE INNY ANION Turkus CuAl 6 [(OH) 2 PO 4 ] 4 4H 2 O i Chalkosyderyt CuFe 6 [(OH) 2 PO 4 ] 4 4H 2 O Tworzą ciągły szereg izomorficzny. - kryształy bardzo rzadkie, słupowe, - najczęściej występuje w postaci skupień drobnokrystalicznych, zbitych, naskorupień i nacieków, - tw , - barwa od niebieskiej do zielonej; rysa biała lub zielonawa; połysk tłusty, - powstają w strefie wietrzenia, - parageneza: goethyt, chalcedon, kaolinit. Wavellit Al 3 [(OH) 3 (PO 4 ) 2 ] 5H 2 O - kryształy słupowe lub igiełkowe, - skupienia promieniste, włókniste, - tw ; łupliwość dokładna, - biały, Ŝółty, zielonkawy, niebieskawy, brązowy; rysa biała; połysk szklisty, perłowy lub jedwabisty, - krystalizuje z roztworów hydrotermalnych niskich temperatur; powstaje takŝe w strefie hipergenicznej, - parageneza: hematyt. GROMADA VI-12 ARSENINY I ARSENIANY W strukturze arseninów występuje anion [AsO 3 ] - i te minerały są rzadsze od arsenianów, w których występuje anion tetraedryczny [AsO 4 ] 3-. Występują w strefach kontaktowo-metasomatowych, ekshalacji wulkanicznych i w strefie utlenienia kruszców. KLASA3. ARSENIANY BEZWODNE ZAWIERAJĄCE INNY ANION Olivenit Cu[OH AsO 4 ] - kryształy słupowe, igiełkowe i tabliczkowe, - skupienia nerkowate, włókniste, ziemiste, - tw. 3.0, - barwa oliwkowozielone, brunatne, szarawe; połysk szklisty lub diamentowy, - powstaje w strefie utlenienia kruszców Cu. Mimetezyt Pb 5 [Cl (AsO 4 ) 3 ] - kryształy słupowe, tabliczkowe, - skupienia ziarniste, ziemiste i włókniste, - tw , 9

10 - barwa biała, Ŝółta, pomarańczowa, brązowa, zielona, szara; połysk diamentowy i tłusty, - parageneza: galena, piromorfit. KLASA 4 ARSENIANY UWODNIONE Erytryn Co 3 [AsO 4 ] 2 8H 2 O - kryształy słupowe, igiełkowe, - tworzy skupienia włóknisto-promieniste, wykwity kwiat kobaltowy, skupienia ziemiste i proszkowe, - tw , - barwa róŝowoczerwona, fiołkowa; połysk diamentowy, perłowy, - powstaje w strefie utlenienia kruszców Co. Annabergit Ni 3 [AsO 4 ] 2 8H 2 O - kryształy włoskowe, - wykwity kwiat niklowy - oraz naskorupienia, skupienia ziemiste i proszkowe, - tw , - barwa i rysa zielona; połysk szklisty, - powstaje w strefie utlenienia kruszców Ni. GROMADA VI-14 WANADANY Wanadynit Pb 5 [Cl (VO 4 ) 3 ] - kryształy słupowe z bipiramidą, - skupienia włókniste, ziarniste, - tw. 3.0; brak łupliwości, przełam muszlowy, - barwa Ŝółta, czerwona, brunatna; połysk diamentowy, - występuje w strefie utlenienia kruszców Pb, - parageneza: piromorfit, mimetezyt, wulfenit, cerusyt. 10

11 NajwaŜniejsze cechy omawianych minerałów: Nazwa Wzór Sposób występowania Anhydryt CaSO 4 sk.ziarniste, tabliczki, słupki Twardość Łupliwość Barwa/zabarwienie Parageneza Szczególna cecha 3,5 doskonała bezbarwny/nieb.czerw. gips, halit, - polihalit i innie siarczany K-Mg - Celestyn SrSO 4 słupki 3,0-3,5 doskonała bezbarwny/niebieski siarka, kalcyt, aragonit Baryt BaSO 4 kryształy i skupienia płytkowe Gips CaSO 2 2H 2O tabliczki i sk. tabliczkowe Melanteryt FeSO 4 7H 2O sk. ziarniste, proszkowe 3,0-3,5 doskonała bezbarwny/ŝółty/róŝowy galena, kalcyt, fluoryt, kwarc 1,5-2,0 doskonała bezbarwny/ŝółty siarka, aragonit, anhydryt, celestyn 2,0 - Ŝółty/zielony piryt, markasyt, epsomit, cocpiapit, halotruchit Polihalit K 2MgCa 2[SO 4] 4 2H 2O sk. ziarniste 3,5 - czerwonawy halit, sylwin, inne siarczany K-Mg Wolframity (Fe,Mn)WO 4 sk.ziarniste 5,0-5,5 doskonała brązowoczarny molibdenit scheelit, topaz, turmaliny, beryl, miki litowe Scheelit CaWO 4 sk.ziarniste 4,5-5,0 niewyraźna bezb. /czerwony, Ŝółty wolframit, molibdenit, fluoryt, kwarc Fluoroapatyt Fluoroapatyt Ca 5[F (PO 4) 3] kr. słupkowe 5,0 niewyraźna bezb./ŝółty, zielony niebieski, czerwony fluoryt, kasyteryt. topaz Pseudomalachit Cu 5[(OH) 2 PO 4] 2 sk. ziarniste 4,5-5,0 - szmaragdowy olivenit, cornwallit, malachit inne wtórne min Cu; kalcyt Turkus i CuAl 6[(OH) 2 PO 4] 4 4H 2O sk. ziarniste 3,5-4,0 - niebieska do zielonej geothyt, chalcedon chalkosyderyt CuFe 6[(OH) 2 PO 4] 4 4H 2O minerał cięŝki - na powietrzu rozsypuje się na proszek - czarnobrązowa rysa wł. luminesc. wł. luminesc

12 Zapamiętaj paragenezy: I.Minerały występujące w strefie utlenienia kruszców Fe: Tlenki i tlenowodorotlenkiŝelaza, syderyt, rozenit, melanteryt, jarosyty, halotrichit i copiapit II.Minerały wystepujące w strefie utlenienia kruszców Zn-Pb: Smitsonit, hydrocynkit, (hemimorfit), cerusyt, fosgenit, anglezyt, wanadynit, wulfenit, krokoit, piromorfit i mimetezyt. III.Minerały- ewaporaty wód morskich i jeziornych: Halit, sylwin, karnalit, bischofit, boraks rodzimy, kolemanit, anhydryt, langbeinit, glaseryt, glauberyt, kizeryt, epsomit, pikromeryt, polohalit, syngenit i kainit. IV. W strefie utlenienia kruszców Co erytryn Ni annabergit, Cu atacamit, azuryt, malachit, pseudomalachit, turkus, chalkosyderyt i chalkantyt, olivenit, austinit. GROMADA VI-15 MINERAŁY URANYLU. W warunkach podwyŝszonego potencjału utleniającego uran przechodzi od walencyjności U 4+, jaką posiada np. w uraninicie UO 2, do walencyjności U 6+. Tworzy się wtedy jon uranylowy [OU 2 ] 2+. Ten złoŝony kation krystalizuje w wodorotlenkach, węglanach, siarczanach, fosforanach, arsenianach, wanadanach, moliobdenianach i innych oraz w krzemianach. Kation [UO 2 ] 2+ występuje z grupą hydroksylową i anionem [CO 3 ] 2-, [SO 4 ] 2-. Becquerelit 6[UO 2 ][OH] 2 Ca(OH) 2 4H 2 O - kryształy heksagonalne, - tw. 2,0-3,0, - minerał cięŝki cwł. około 6g/cm 3, - barwa Ŝółta w róŝnych odcieniach, rysa Ŝółta; połysk tłusty, - jest minerałem promieniotwórczym, - występuje w strefie utlenienia uraninitu. Curit 3PbO 8UO 3 4H 2 O - kryształy igiełkowe, słupkowe, skupienia igiełkowe, zbite, ziemiste, - tw , - barwa i rysa pomiarańczowoczerwona; połysk szklisty, - strefa utlenienia uraninitu. Gummit - to mieszanina wodorotlenków uranylu, - skupienia zbite i naskorupienia, - tw , - barwa Ŝółta, pomarańczowa, czerwona, brunatna; połysk woskowy, tłusty, matowy i tłusty. Autunit Ca[UO 2 ][PO 4 ] 2 10(12-18)H 2 O Torbenit Cu[UO 2 ][PO 4 ] 2 10(12-18)H 2 O - tworzą kryształy tabliczkowe, 12

13 - skupienia łuskowe, - tw , - barwa intensywnie Ŝółta autunit i intensywnie zielona torbenit; połysk szklisty, - silnie promieniotwórcze, - występują w strefie utlenienia utworów hydrotermalnych i pegmatytów. Uranofan (H 3 O) 2 Ca[UO 2 ][SiO 4 ] 2 3H 2 O - słupki lub igiełki, - skupienia promieniste, włókniste i zbite, - tw , - barwa cytrynowa lub słomkowoŝółta; połysk szklisty, - występuje w strefie hipergenicznej. Opracowała: dr hab. Maria Czaja 13