Stan narządu słuchu u dzieci leczonych niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi w przebiegu chorób tkanki łącznej

Transkrypt

1 Otorynolaryngologia Muszyński P i ws. Stan 2011, narządu 10(2): słuchu 81-86u dzieci leczonych niesteroidowymi lekami rzeciwzaalnymi Stan narządu słuchu u dzieci leczonych niesteroidowymi lekami rzeciwzaalnymi w rzebiegu chorób tkanki łącznej Hearing organ function in children treated for inflammatory connective tissue diseases with non-steroid anti-inflammatory drugs Piotr Muszyński 1/, Zbigniew Żuber 2/, Magdalena Dutsch-Wicherek 1/, Sebastian Kocoń 1/, Paweł Stręk 1/, Jacek Składzień 1/, Elżbieta Reroń 1/, Barbara Ryba 1/ 1/ Katedra i Klinika Otolaryngologii Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie 2/ Wojewódzki Secjalistyczny Szital Dziecięcy im. Św. Ludwika w Krakowie Wrowadzenie. Zaalne układowe choroby tkanki łącznej (ZUChTŁ) zaliczane są do immunoatii. W rzebiegu samej choroby, jak i jej leczenia notuje się rzejściowe lub trwałe uszkodzenia słuchu. Cel racy. Ocena stanu narządu słuchu u dzieci leczonych niesteroidowymi lekami rzeciwzaalnymi z owodu ZUChTŁ. Materiał i metody. Gruę badaną stanowiło 62 dzieci hositalizowanych z owodu chorób tkanki łącznej, a gruę kontrolną 40 dzieci zdrowych. U wszystkich rzerowadzono badanie odmiotowe, rzedmiotowe i audiometryczne (audiometria tonalna, imedancyjna, słowna i emisje otoakustyczne wywołane trzaskiem TEOAE). Wyniki. Wszystkie badane dzieci miały rawidłowe zaisy audiometrii rogowej tonalnej, audiometrii wysokich częstotliwości oraz audiometrii słownej. Zarówno w gruie dzieci chorych jak i kontrolnej uzyskano odruchy z mięśnia strzemiączkowego i rawidłowe wartości ciśnienia statycznego. W gruie dzieci chorych arametry wartości gradientu i odatności statycznej były niższe aż 85% dzieci miało krzywą tymanometryczną tyu As. W badaniu TEOAE owtarzalność zaisu całkowita i dla 4 khz była istotnie mniejsza, a oziom odowiedzi całkowitej istotnie niższy u dzieci chorych w orównaniu ze zdrowymi. Podobna zależność obserwowana była u dzieci leczonych od 4 do 6 tygodni w orównaniu z dziećmi leczonymi krócej (do 4 tygodni). Wnioski. TEOAE i tymanometria wydają się być bardziej czułymi testami oceny zaburzeń w narządzie słuchu u dzieci leczonych z owodu rzewlekłych chorób tkanki łącznej w orównaniu z audiometrią tonalną, w tym również wysokoczęstotliwościową. Słowa kluczowe: otoemisja, ślimak, choroby tkanki łącznej Introduction. Chronic inflammatory connective tissue diseases are classified as immunoathies. Transient or ermanent hearing loss resulting from the disease itself or the treatment has been well documented. Aim. To evaluate the function of the hearing organ in children treated with non-steroid anti-inflammatory drugs for chronic connective tissue diseases. Materials and methods. The test grou included 62 children hositalised for connective tissue disease, while the control grou consisted of 40 healthy children. Subjective and objective examinations and audiometric tests (ure tone, imedance, seech and transient-evoked otoacousitc emission TEOAE) were erformed in all articiants. Results. The thresholds of ure tone and seech audiometry as well as high frequency audiometry results were normal in all examined children. The staedial reflex was resent, and the static ressure results were normal in both grous. In the children with the disease, the values of the gradient and of the static immitance were lower; the tymanometric curve was of the As tye in as much as 85% of the children. In TEOAE test, both total and 4 khz, reeatability was significantly smaller, and the total resonse level was significantly lower in the children with the disease comared to healthy ones and in those treated for 4 to 6 weeks comared with the children treated for shorter time (u to 4 weeks). Conclusions. TEOAE and tymanometry seem to be more sensitive in assessing hearing organ abnormalities than ure tone, including high frequency ure tone audiometry, in children treated for chronic inflammatory diseases of the connective tissue. Key words: otoacoustic emission, cochlear, chronic inflammatory connective tissue diseases Otorynolaryngologia 2011, 10(2): Adres do koresondencji / Address for corresondence Piotr Muszyński Katedra i Klinika Otolaryngologii Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie ul. Śniadeckich 2, Kraków; tel

2 82 Otorynolaryngologia 2011, 10(2): WSTĘP Zaalne układowe choroby tkanki łącznej (ZUChTŁ) należą do immunoatii. Patogeneza tej gruy schorzeń nie została do końca oznana, a obraz kliniczny nie zawsze ozwala na ostawienie rozoznania. W rzebiegu tych chorób dochodzi do owikłań narządowych, dotyczących serca, łuc, nerek, narządu ruchu. Cechy te składają się na obraz choroby układowej [1]. Rola infekcji w zaoczątkowaniu rocesu zaalnego nadal stanowi istotną hiotezę, jednakże nie została w sosób rzekonujący udowodniona. Niewątliwie zaburzenia immunologiczne stanowią odłoże rozwoju rzewlekłego rocesu zaalnego, będącego istotą tego tyu choroby. Nieznane mechanizmy stoją u odłoża zachorowania, a reakcje autoimmunizacyjne zaoczątkowują i nastęnie rzez wiele lat odtrzymują rocesy zaalne [1,2]. Zaalne układowe choroby tkanki łącznej nie należą do rzadkości. Najleiej oracowaną z unktu widzenia eidemiologicznego jest reumatoidalne zaalenie stawów na którą zachorowalność oceniono odowiednio 6,4-7 rzyadków na 100 tys. dzieci na rok [1]. Drugie miejsce, bezośrednio o reumatoidalnym zaaleniu stawów, zajmuje ierwotny zesół Sjögrena, którego wystęowanie szacowane jest w oulacji dorosłych na 1-3%, z czego 5,5% stanowią dzieci [1]. Z innych ostaci ZUChTŁ należy wymienić: toczeń rumieniowaty układowy (zachorowalność 0,5 na 100 tys. dzieci/rok), zaalenie skórno-mięśniowe (zachorowalność 2 na 100 tys. dzieci/rok), twardzina układowa (zachorowalność 0,2 na 100 tys. dzieci/rok) [1]. Leczenie w zaalnych układowych chorobach tkanki łącznej jest zawsze długotrwałe i nie ozbawione działań ubocznych. Ma to szczególne znaczenie, gdy rowadzi się je u chorego w okresie rozwojowym. Leczenie nastręcza zazwyczaj dużo trudności, czego rzyczyną tego jest nieznajomość etiologii i niedostateczna znajomość mechanizmów atogenetycznych choroby. Z zasady do czasu ustalenia ostatecznego rozoznania, a w niektórych jednostkach o jego ustaleniu, wrowadza się leczenie objawowe (rzeciwzaalne, rzeciwbólowe), stosując niesteroidowe leki rzeciwzaalne (NLPZ) [2,3]. Najczęściej są to: związki salicylowe (w dawce 50 mg/kg mc/dobę), naroksen (ok. 10 mg/kg mc/dobę), diklofenak sodu (10 mg/kg mc/dobę), indometacyna (1-2 mg/kg mc/dobę) [3,4]. Dziś bardzo rzadko stosowanymi lekami są chinina i chlorchinina, o których zastosowaniu oisywano wystąienie trwałego lub rzejściowego uszkodzenia słuchu [4]. W rzebiegu ZUChTŁ i jej leczeniu wystęować mogą objawy ze strony narządu słuchu. Salicylaty mogą owodować intensywne szumy uszne, które obserwuje się u 0,3 1,7% rzyjmujących go chorych wraz z, najczęściej odwracalnym, uośledzeniem słuchu. Objawy te są zależne od dawki i wysokiego stężenia leków w surowicy krwi i ustęują najczęściej o ich odstawieniu [5-7]. Najrawdoodobniej związane jest to z zahamowaniem rodukcji cytorotekcyjnych rostaglandyn i tromboksanu, a tym samym rodukcji mediatorów odtrzymujących roces zaalny. Prowadzi to do zaburzenia rzeływu krwi rzez ślimak oraz rzejściowych, odwracalnych zaburzeń rocesów metabolicznych w tym narządzie [4-6]. Ponieważ ołączenia kosteczek ucha środkowego mają budowę anatomiczną odobną do budowy innych ołączeń stawowych ciała, mogą być one objęte zmianami reumatycznymi. W 1963 roku Coeman o raz ierwszy oisał niedosłuch rzewodzeniowy u trzech chorych leczonych z owodu reumatoidalnego zaalenia stawów, który nazwał otoarthritis. Od tego czasu w wielu kolejnych badaniach otwierdzono wystęowanie zarówno niedosłuchu rzewodzeniowego, jak i czuciowo-nerwowego u chorych z tym schorzeniem [9-14]. Goodwill i ws. w 1972 roku zauważyli jednak znacząco częstsze wystęowanie niedosłuchu o charakterze czuciowo-nerwowym niż rzewodzeniowym, który jak się sodziewano owinien wystęować częściej z uwagi na zmiany zaalne w obrębie stawów łańcucha kosteczek słuchowych [12]. Zgodnie z oinią wielu autorów zajmujących się roblematyką narządu słuchu w rzebiegu chorób tkanki łącznej u osób dorosłych najczęściej, bo aż w 26-47% rzyadków obserwowane jest czuciowonerwowe uośledzenie słuchu [9,12,14-16]. Fakt ten wiązano z długotrwałym leczeniem choroby związkami ototoksycznymi. Celem racy była ocena stanu funkcjonalnego ślimaka u dzieci leczonych niesteroidowymi lekami rzeciwzaalnymi z owodu chorób zaalnych tkanki łącznej. Wyniki badań oddano analizie, która była wykonywana w korelacji: z ostacią choroby tkanki łącznej, jej aktywnością, czasem trwania rocesu chorobowego i leczenia. MATERIAŁ I METODY W racowni audiologicznej Krakowskiej Kliniki Otolaryngologii CMUJ rzebadano gruę 62 dzieci hositalizowanych z owodu chorób tkanki łącznej. W gruie tej było: 48 dzieci leczonych z owodu młodzieńczego idioatycznego zaalenia stawów, 4 dzieci z twardziną układową, 3 z toczniem układowym, 3 dzieci z zesołem Sjögrena i 4 z zaaleniem skórno-mięśniowym. Kwalifikacja do rogramu badawczego nastęowała o ustaleniu końcowego rozoznania. Średni czas trwania rocesu chorobowego tj. od wystąienia ierwszych objawów do ostawienia ostatecznej diagnozy wynosił od 2-12 tygodni, w trakcie którego acjenci oddani byli monoteraii z zastosowaniem niesteroidowych leków

3 Muszyński P i ws. Stan narządu słuchu u dzieci leczonych niesteroidowymi lekami rzeciwzaalnymi rzeciwzaalnych. U wszystkich dzieci badania wykonano w trakcie aktywnego rocesu chorobowego, odczas którego badania laboratoryjne wskazywały na rawidłową funkcję nerek i wątroby. Do gruy kontrolnej zakwalifikowano 40 dzieci otologicznie zdrowych w wieku 4,5-17 lat. W gruie tej było 16 chłoców i 24 dziewcząt. U dzieci tych nie stwierdzono objawów układowej choroby tkanki łącznej. U wszystkich dzieci zakwalifikowanych do analizy wykonano: badanie odmiotowe (wywiad uzyskany u rodziców), badanie rzedmiotowe tj. badanie narządów otologicznych ze szczególnym uwzględnieniem otoskoii, badania audiometryczne: audiometrię rogową tonalną, audiometrię mowy, audiometrię wysokich częstotliwości, audiometrię imedancyjną. emisję otoakustyczną wywołaną trzaskiem. W audiometrii imedancyjnej analizowano nastęujące arametry: 1. ciśnienie w jamie bębenkowej, 2. odatność statyczną, 3. odruch z mięśnia strzemiączkowego, 4. tymanogram. W ocenie otoemisji analizowano nastęujące arametry: 1. całkowitą owtarzalność, 2. owtarzalność dla częstotliwości 4 khz, 3. amlituda całkowitej odowiedzi. Charakterystykę gruy badanej oraz gruy kontrolnej rzedstawiono w tabeli I. Do analizy wartości wyników badań użyto testu Fishera (dającego wartość testu F) wystęującego w literaturze od nazwą testu analizy wariancji. Testem tym bada się wływ czynnika klasyfikującego na wartości wyników rzerowadzonego badania. Test weryfikuje hiotezę zerową o braku efektów oszczególnych czynników. WYNIKI U wszystkich dzieci uzyskano rawidłowe zaisy zarówno audiometrii rogowej tonalnej, jak i słownej. Podobnie, rawidłowe wyniki uzyskano w audiometrii wysokich częstotliwości (ryc. 1). W audiometrii imedancyjnej analizowano u wszystkich dzieci zarówno z gruy dzieci chorych jak i gruy kontrolnej uzyskano odruchy z mięśnia strzemiączkowego i rawidłowe wartości ciśnienia statycznego. Analiza średnich wartości gradientu i odatności dotyczącej gruy dzieci leczonych z owodu układowych chorób tkanki łącznej wykazała, że arametry te są zdecydowanie niższe w orównaniu z wynikami, które uzyskano w gruie kontrolnej. Miało to odwzorowanie w zaisie tymanometrycznym. Ty As zaisu uzyskano u 53 dzieci co stanowi 85,5% gruy badanej (ryc. 2). U wszystkich dzieci leczonych z owodu układowych chorób tkanki łącznej uzyskano odowiedzi otoemisji wywołanej trzaskiem (TEOAE). Jednakże dzieci z gruy kontrolnej miały statystycznie zna- Tabela I. Ogólna charakterystyka badanych gru Wiek: x±sd [min max] (w latach) Płeć: Liczebność (N) (%) Wiek: x±sd [min max] (w latach) Chłocy n=24 (31,1%) 12,0 ± 3,14 [7 17] Grua chorych n=62 Grua kontrolna n=40 12,09±3,80 [5 18] Dziewczęta n=38 (68,9%) 12,13 ± 4,11 [5 18] Chłocy n=11 (36,7%) 12,41 ± 3,89 [5,5 17] 12,47±3,13 [5,5 17] Dziewczęta n=29 (63,3%) 12,50 ± 2,72 [5,5 16] x ± SD średnie ± odchylenie standardowe Ryc. 1. Audiometria wysokich częstotliwości w zakresie częstotliwości Hz w gruie dzieci zdrowych i chorych. Linia czarna grua dzieci chorych; linia szara grua dzieci zdrowych

4 84 Otorynolaryngologia 2011, 10(2): Ryc. 2. Porównanie uśrednionych tymanogramów w gruie dzieci zdrowych i chorych miennie większy rocent owtarzalności zaisu (F=421 a=0.01) (tab. II). Analiza owtarzalności zaisu TEOAE wykazała, że dla gruy dzieci chorych uzyskano istotną statystycznie różnicę (F=14,48 a=0.01) w gruie dzieci leczonych oniżej 4 tygodni w orównaniu z dziećmi leczonymi od 4 do 6 tygodni. Powtarzal- ność zaisu była większa u dzieci chorych leczonych krócej niż 4 tygodnie (tab. III). Kolejnym arametrem, który oddano analizie była owtarzalność sygnału TEOAE dla 4kHz. Podobnie jak w rzyadku całkowitej owtarzalności, wartość ta była w gruie dzieci chorych statystycznie znamiennie niższa w orównaniu z gruą kontrolną (F=135,73 a=0.01) (tab. II). Wykazano również różnicę istotną statystycznie owtarzalność zaisu TEOAE dla tej częstotliwości rzy orównaniu gruy dzieci chorych leczonych krócej niż 4 tygodnie w orównaniu z dziećmi leczonymi od 4 do 6 tygodni (F = 21,90 a= 0.01) (tab. III). Poziom całkowity odowiedzi u dzieci leczonych z owodu układowych chorób tkanki łącznej był statystycznie znamiennie mniejszy w orównaniu z gruą kontrolną (F = 145,52 a= 0.01) (tab. IV). Analizując oziom całkowitej odowiedzi w gruie dzieci chorych stwierdzono istotną statystycznie różnicę ze względu na czasu leczenia. Dzieci leczone oniżej 4 tygodnia miały znamiennie statystycznie większy oziom całkowitej odowiedzi w orównaniu z ozostałymi chorymi dziećmi (F=19,40 a=0.01) (tab. V). Tabela II. Powtarzalność sygnału TEOAE dla odowiedzi całkowitej i w aśmie 4 khz w gruie badanej i kontrolnej Powtarzalność sygnału TEOAE Grua badana n=62 Grua kontrolna n=40 (%) całkowita 66% ± 6,8* 66% ± 7,1* 92% ± 5,3 91% ± 6,2 =0,001 dla 4 khz 62,6% ± 9,7* 61,3% ± 10,2* 84,1% ± 8,07 84% ± 9,3 =0,001 * istotność statystyczna różnic między gruami, UP ucho rawe, UL ucho lewe Tabela III. Powtarzalność sygnału TEOAE dla odowiedzi całkowitej i w aśmie 4 khz w gruie dzieci chorych w zależności od czasu trwania leczenia Powtarzalność sygnału TEOAE Czas leczenia <4 tygodni Czas leczenia 4-6 tygodni (%) całkowita 68% ± 30* 68% ± 31* 62% ± 52,7 62% ± 51,3 =0,001 dla 4 khz 66,1% ± 6,11* 66,5% ± 7,12* 55,6% ± 11,62 55,2% ± 12,6 =0,001 * istotność statystyczna różnic między gruami, UP ucho rawe, UL ucho lewe Tabela IV. Poziom całkowitej odowiedzi TEOAE w gruie badanej i kontrolnej Poziom całkowity [db SPL] Grua badana n=62 Grua kontrolna n=40 18,5 ± 8,3* 18 ± 10,2* 28 ± 7,02 27 ± 11,4 =0,001 * istotność statystyczna różnic między gruami, UP ucho rawe, UL ucho lewe Tabela V. Porównanie oziomu całkowitej odowiedzi TEOAE (db SPL) w gruie dzieci chorych (n=62) w zależności od czasu leczenia Poziom całkowity [db SPL] Czas leczenia <4 tygodni Czas leczenia 4-6 tygodni 66,1 ± 6,11* 66,5 ± 7,12 55,6 ± 11,62* 55,2 ± 12,6 =0,001 * istotność statystyczna różnic między gruami, UP ucho rawe, UL ucho lewe

5 Muszyński P i ws. Stan narządu słuchu u dzieci leczonych niesteroidowymi lekami rzeciwzaalnymi DYSKUSJA Użycie o raz ierwszy terminu rheumatismus rzyisuje się Galenowi [1]. Jednak już w 1880 roku laryngolog Morell Mackenzie zwrócił uwagę na to, że rocesem chorobowym mogą być objęte tak małe stawy jak staw ierścienno-nalewkowy w krtani [14]. Fakt, że zmiany zwyrodnieniowe mogą również dotyczyć ołączeń stawowych ucha środkowego otwierdzili w swoich badaniach histoatologicznych Gussen oraz Goodwill [12,13]. Znalazło to także otwierdzenie w badaniach tymanometrycznych. W badaniach własnych u wszystkich dzieci leczonych z owodu tkanki łącznej, jak i gruy kontrolnej uzyskano odruch z mięśnia strzemiączkowego. Jednakże w gruie dzieci chorych arametry wartości gradientu i odatności statycznej były znamiennie statystycznie niższe niż w gruie kontrolnej, w konsekwencji czego uzyskano nierawidłowe zaisy tymanometryczne tyu As [9,10,17]. W rzedstawionej analizie u wszystkich dzieci uzyskano rawidłowe wyniki badań w audiometrii tonalnej i słownej, co nie wyklucza atologii układu transmisyjnego rzewodzącego dźwięki w uchu środkowym, która jednakże nie rowadzi do niedosłuchu rzewodzeniowego. Dobrze udokumentowany jest fakt wystęowania obustronnego ogorszenia słuchu dla częstotliwości wysokich oraz szumów usznych u chorych leczonych niesteroidowymi lekami rzeciwzaalnymi [18]. Dolegliwości te najczęściej ojawiają się rzy długotrwałej teraii dużymi dawkami NLPZ (owyżej 4g/24h u osób dorosłych), zwłaszcza gdy towarzyszą im niewydolność nerek, wątroby czy też hyoalbuminemia [4,19,20]. Jest to efekt najrawdoodobniej zmian morfologicznych, które zaobserwowano w komórkach rzęsatych oraz w rążku naczyniowym zakrętu odstawnego ślimaka. Niesteroidowe leki rzeciwzaalne hamują cyklooksygenazę, a nierawidłowy oziom metabolitów kwasu arachidonowego, wyrażający się obniżonym oziomem rostaglandyn i odwyższonym oziomem leukotrienów, może być odowiedzialny za ich ototoksyczność [21-23]. W gruie dzieci badanych, zarówno leczonych NLPZ, jak i z gruy kontrolnej, uzyskano rawidłowe rogi słyszenia dla rzewodnictwa owietrznego w zakresie częstotliwości 8-16 khz. Stan ten można tłumaczyć faktem krótkotrwałego rowadzenia teraii, monitorowanej badaniami serologicznymi wydolności nerek i wątroby [23]. Wielu autorów uważa, że zmiany w uchu wewnętrznym sowodowane rzez NLPZ są związane ze zwolnieniem rzeływu krwi rzez ślimak oraz rzejściowymi, odwracalnymi zaburzeniami rocesów metabolicznych w tym narządzie [24]. Prowadzi to do zahamowania izoenzymów cyklooksygenazy kwasu arachidonowego COX1 i COX2 [25,26]. Uważa się, że rzeciwzaalne działanie NLPZ wywołane jest zahamowaniem COX2. Zjawisko zmniejszenia rzeływu krwi jest konsekwencją hamowania aktywności COX1 i zmniejszenia rodukcji rostaglandyn o działaniu rozszerzającym na naczynia, co może rowadzić do uszkodzenia komórek rzęsatych zewnętrznych [23,24,27]. To tutaj dochodzi do zamiany energii mechanicznej na imulsy nerwowe rzekazywane dalej do ośrodkowego układu nerwowego. Komórki te są również oscylatorem drgań akustycznych oraz ełnią kluczową funkcję w fizjologii ucha wewnętrznego odowiadając za jego wysoką selektywność częstotliwościową [28]. Miarą rocesów aktywnych zachodzących w zewnętrznych komórkach rzęsatych ślimaka jest emisja otoakustyczna [29]. Dla właściwej rejestracji otoemisji niezbędna jest rawidłowa funkcja aaratu transmisyjnego ucha środkowego [30,31]. Według Kema otoakustyczna emisja wywołana trzaskiem może być rejestrowana u rawie 100% rawidłowo słyszących osób, jednakże może być zredukowana jeżeli róg słyszenia jest wyższy od 30 db HL [19,32-35]. Badanie to jest stosowane u noworodków i niemowląt jako wykładnik rocesów atologicznych toczących się zarówno w uchu środkowym jak i w ślimaku [18,30]. W rzerowadzonej analizie u wszystkich badanych dzieci zarówno w gruie chorych na ZUChTŁ, jak i w gruie kontrolnej uzyskano odowiedzi w otoemisji akustycznej wywołanej trzaskiem. Powtarzalność zaisu TEOAE była jednakże większa w gruie dzieci zdrowych, w orównaniu z dziećmi chorymi. Różnica między gruami zdecydowanie wzrastała rzy orównaniu gruy dzieci chorych leczonych NLPZ rzez okres od 4-6 tygodni z gruą kontrolną. Podobne wyniki uzyskano oddając analizie wartości rocentowej owtarzalności dla 4000 Hz oraz arametr oziomu całkowitej odowiedzi. Powyższe wyniki ozostają w korelacji z nierawidłowymi zaisami tymanometrycznymi tyu As. WNIOSKI 1. Zmiany w odatności ucha środkowego u dzieci leczonych NLPZ w rzebiegu ZUChTŁ nie są wystarczające do wywołania istotnych zmian rogu słyszenia. 2. Czas trwania rocesu chorobowego, a co za tym idzie jego leczenia wływa na ogorszenie arametrów w badaniu TEOAE. 3. Przerowadzone badania nie dają odowiedzi na ile osłabione arametry badania TEOAE w gruie dzieci chorych na ZUChTŁ wynikało z zaburzeń rzetwarzania dźwięku w uchu środkowym, a na ile z ogorszenia funkcji ucha wewnętrznego.

6 86 Otorynolaryngologia 2011, 10(2): Piśmiennictwo 1. Romicka AM. Zaalne choroby reumatyczne w wieku rozwojowym. Redakcja naukowa Anna M. Romicka Katarzyna Rostroowicz-Denisiewicz. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa Stanowisko Zesołu Eksertów ds. Reumatologii Dziecięcej rzy Konsultancie Krajowym w Dziedzinie Reumatologii dotyczące teraii biologicznej w leczeniu młodzieńczego idioatycznego zaalenia stawów. Reumatologia 2009; 47(3): Tuszkiewicz-Misztal E., Olesińska E. Postęy w reumatologii dziecięcej w 2005 i 2006 roku. Med Prakt Pediatr 2007; 3: Śliwińska-Kowalska M. Audiologia Kliniczna. Wydawnictwo Mediton, Łódź Wrześniok D, Buszman E, Matusiński B. Ototoksyczność s u b s t a n c j i l e c z n i c z ych. C zę ś ć I I. D i u re t y k i ętlowe, niesteroidowe leki rzeciwzaalne, leki rzeciwnowotworowe i rzeciwmalaryczne. Wiad Lek 2003; 56: Walker EM, Fazekas-May MA, Bowen WR. Nehrotoxic and ototoxic agents. Clin Lab Med 1990; 10: Tange RA. Ototoxicity. Adverse drug react. Toxi-col Rev 1998; 17: Seligmann H, Podoshin L, Ben-David J. Drug induced tinnitus and other hearing disorders. Drug Saf 1996; 14: Muszyński P, Składzień J, Reroń E, Stręk P, Poielski L, Dutsch-Wicherek M, Kocoń S, Bartnik J. Otoemisja akustyczna wywołana trzaskiem u dzieci z młodzieńczym idioatycznym zaaleniem stawów Katedra i Klinika Otolaryngologii CMUJ. Otolaryngol Pol 2007; 61: Muszyński Piotr. Funkcja ucha środkowego i ostrość słuchu u dzieci z młodzieńczym rzewlekłym zaaleniem stawów. Katedra i Klinika Otolaryngologii CMUJ, Praca doktorska Coeman WSC. Rheumatoid Oto-arthritis? British Med 1963; 14: Goodwill CJ, Lord I, Knill Jones RP. Hearing in rheumatoid arthritis. A clinical and audiometnc survey. Ann Rheum Dis 1972: 31: Gussen P. Polyarteritis nodosa and deafness: a human temoral bone study. Arch Otorhinolaryngol 1977; 217: Jenkins HA, Pollak AM, Fisch U. Polyarteritis nodosa as a cause of sudden deafness: a human temoral bone study. Laryngoscoe 1987; 97: Biasi D, Fiorino F, Carletto A, Carmaschi P, Zeminian S, Bambara L. Middle ear function in rheumatoid arthritis: a multile frequency tymanometric study. Clin Ex Rheumatol 1996: 14: Brooker DS. Rheumatoid arthritis: oto-rhino-laryngological manifestations. Clin Otolaryngol 1988; 13: Dekker PJ, Isdale AH. Sensoneural hearing loss in juvenile chronic arthritis. Br J Rheumatol 1992; 31: Raut W, Cullen J, Cathers G. Hearing loss in arthritis. Otolaryngol 2001; 30: Ikiz AO, Unsal E, Kirkim G, Erdag TK, Guneri EA. Hearing loss and middle ear involvement in atients with juvenile idioathic arthritis. Int J Pediatr Otorhinolaryngol 2007; 71: Rybak LP. Hearing: the effects of chemicals. Otolaryngol Head Neck Surg. 1992; 106: Puel JL. Bobbin RP, Fallon M. Salicylate, mefenamate, meclofenamate, and Quinnie on cochlear otentials. Otolaryngol Head Neck Surg 1990; 102: 66: Jung TT, Rhee CK, Lee CS, Park YS, Choi DC. Ototoxicity of salicylate, nonsteroidal antiinflammatory drugs, and quinine. Otolaryngol Clin North Am 1993; 26: Chiodo AA, Alberti PW. Exerimental, clinical and reventive asects of Ototoxicity. Eur Arch Otorhinolaryngol 1994; 251: Koivunen P, Uhari M, Laitakari K, Alho OP, Luotonen J. Otoacoustic emissions and tymanometry in children with otitis media. Ear Hear 2000; 21: Rainsford KD. Profile and mechanisms of gastrointestinal and other side effects of nonsteroidal anti-inflammatory drugs (NSAlDs). Am J Med 1999; 107: 27S-35S. 26. Whittie BJ. Mechanism underlying intestinal injury induced by anti-inflammatory COX inhibitors. Eur J Pharmacol 2004; 500: Abdo MH, Feghali JG, Staells DR. Abdo MH, Feghali JG, Staells DR. Transient evoked otoacoustic emissions: clinical alications and technical considerations. Int J Pediatr Otorhinolaryngol 1993; 25: Zenner HP. Kurczliwość A.C. i D.C. czuciowych komórek słuchowych u ssaków-nowe oglądy na fizjologię rocesu słyszenia. Otolaryngol Pol 1992; 4: Kem DT. Stimulated acoustic emissions from within the human auditory system. J Acoust Soc Am 1978; 64: Benito-Orejas JI, Ramírez B, Morais D, Almaraz A, Fernández-Calvo JL. Comarison of two-ste transient evoked otoacoustic emissions (TEOAE) and automated auditory brainstem resonse (AABR) for universal newborn hearing screening rograms. Int J Pediatr Otorhinolaryngol 2008; 72: Bray P, Kem D. An advanced cochlear echo technique suitable for infant screening. Br J Audiol 1987; 21: Kem D. Stimulated acoustic emission from the human auditory system, J Acoust Soc Am 1978: Kem DT, Bray P, Alexander L, Brown AM. Acoustic emission cochleograhy ractical asects. Scand Audiol 1986; (Sul 25): Kvaeraer KJ, Engdahl B, Amesen AR, Mair IWS. Temorary threshold shift and otoacoustic emissions after industrial noise exosure. Scand Audiol 1995; 24: Probst R, Lonsbury-Martin BL, Martin GK, Coats AC. Otoacoustic emissions in ears with hearing loss. Am J Otolaryngol 1987; 8: