Podstawowe systemy etyczne: eudajmonizm, deontonomizm, personalizm. Paweł Bortkiewicz

Transkrypt

1 Podstawowe systemy etyczne: eudajmonizm, deontonomizm, personalizm Paweł Bortkiewicz

2 ETYKA ETYKA normatywną nauką o moralności w jej centrum człowiek = podmiot działania moralnego {antropologia etyka}

3 CZŁOWIEK W CENTRUM ETYKI... i pytania: co właściwie powinienem i dlaczego? co jest moralnie dobre, co złe? i dlaczego? ze względu na co powinienem postępować dobrze?

4 propozycje odpowiedzi SZCZĘŚCIE EUDAJMONIZM KORZYŚĆ/POŻYTEK UTYLITARYZM OBOWIĄZEK DEONTONOMIZM AFIRMACJA DRUGIEGO CZŁOWIEKA PERSONALIZM

5 EUDAJMONIZM EUDAJMONIZM - (gr. [eudaimonía] prawdziwe, pełne szczęście, pomyślność, dobrobyt, zamożność, bogactwo) teoria eudajmonii (szczęścia); pogląd etyczny, wg którego szczęście jest ostatecznym celem i najwyższym dobrem człowieka; stanowisko etyczne, wg którego czyn jest moralnie powinny ze względu na osiągnięcie szczęścia przez działający podmiot.

6 W starożytnej i średniowiecznej etyce dobro = cel ludzkiego postępowania dobro najwyższe, którym jest szczęście, stanowi ostateczny cel działającego podmiotu i nadaje najgłębszy sens ludzkiej moralności etyka, wyjaśniając moralność, analizuje najpierw dobro jako cel taką etykę często nazywa się eudajmonistyczną. E. jawi się tu jako teoria szczęścia rozumienie szczęścia i jego roli w strukturze moralności rozumienie człowieka + założenia filozoficznych

7 Demokryt - zadowolenie z życia, osiągane przez rozumny umiar, który wprowadza do duszy harmonię i spokój [ataraksía], niezależnie od warunków zewnętrznych oraz od wewnętrznych predyspozycji człowieka (e. ataraktyczny) Sokrates - celem życia człowieka jest doskonalenie własnej duszy poprzez cnotę [areté] = doskonalenie rozumu przez poznanie i wiedzę szczęście nie jest zależne od bogów, występuje tylko w duszy człowieka jako następstwo jej udoskonalenia przez cnotę (e. aretyczny).

8 Arystyp, uczeń Sokratesa - celem najwyższym człowieka jest doznawanie konkretnej przyjemności [hedoné] zmysłowej, szczęściem natomiast jest suma pojedynczych przyjemności (e. hedonistyczny). Antystenes i szkoła cynicka - szczęście ma warunek konieczny i zarazem wystarczający w cnocie = samowystarczalności i niezależności ([autárkeia]) człowieka od dóbr i uwarunkowań zewnętrznych oraz od wszelkiej przyjemności (e. autarkiczny)

9 Arystoteles - szczęście jest najwyższym dobrem człowieka jako bytu rozumnego. człowiek jest jednością duchowo-cielesną/ dusza jest doskonalsza od ciała dobra doskonalące duszę są większe i cenniejsze od dóbr cielesnych dobrem najwyższym człowieka (szczęściem) tylko to, co go doskonali = rozum rozum kieruje do celu przez wyznaczanie odpowiedniej miary dla różnych rodzajów czynności = cnotę najdoskonalszy akt rozumu = najwyższe dobro człowieka (jego szczęście) = teoretyczna kontemplacja prawdy człowiek chcąc osiągnąć szczęście musi stać się filozofem (e. kontemplatyczny).

10

11 ocena eudajmonizmu ukierunkowani niejednoznaczność e na cel szczęścia dobra psychologia racjonalność brak kategoryczności brak bezinteresowności

12 UTYLITARYZM UTYLITARYZM = wiele doktryn etycznych, wspólne twierdzenie: o wartości moralnej czynu świadczą jego praktyczne skutki. jeśli sprzyjają one osiągnięciu celu uznanego za dobry, to działanie jest pożyteczne, czyli moralnie słuszne; jeśli nie to działanie było szkodliwe, czyli moralnie złe. Wartość moralna ma więc charakter instrumentalny: działanie jest dobre lub złe tylko jako środek do jakiegoś celu

13 UTYLITARYZM Jeremi Bentham ( ) John Stuart Mill ( )

14 UTYLITARYZM BENTHAM W działaniu chodzi o możliwie jak najwięcej szczęścia dla możliwie największej liczby ludzi MILL W działaniu chodzi nie tylko o możliwie jak najwięcej szczęścia dla możliwie największej liczby ludzi ale żeby szczęście miało jak największą jakość - intensywność

15 UTYLITARYZM Miernikiem słuszności jakiegoś działania jest wzrost poczucia szczęścia (przyjemności) i zmniejszenie poczucia nieszczęścia (cierpienia) tych, których działania utylitarystyczne dotykają. Kryterium porównania jakości z ilością korzyści (przyjemności) jest sąd tych, którzy na podstawie własnego doświadczenia posiadają najlepszą możliwość takiego porównania

16 UTYLITARYZM

17 CECHY UTYLITARYZMU KLASYCZNEGO użyteczność = właściwość jakiegoś przedmiotu, dzięki której sprzyja on wytwarzaniu korzyści, zysku, przyjemności, dobra lub szczęścia miernikiem słuszności jakiegoś działania jest wzrost poczucia szczęścia (przyjemności) i zmniejszenie poczucia nieszczęścia (cierpienia) tych, których działania utylitarystyczne dotykają. społeczeństwo jest wspólnotą, złożoną z indywidualnych osób, które się traktuje, jakoby stanowiły jego członki czyli jest (...) sumą interesów składających się na nie jednostek. Na czym polega interes jednostki? Mówi się, iż rzecz służy interesom jednostki lub jest w jej interesie, jeśli przyczynia się do powiększania całkowitej sumy jej przyjemności

18 Kryterium porównania jakości z ilością korzyści (przyjemności) jest sąd tych, którzy na podstawie własnego doświadczenia posiadają najlepszą możliwość takiego porównania. (...) Akt rządu uważa się za zgodny z zasadą użyteczności, gdy prawo czy nakaz użyteczności, jest zgodny z zasadą użyteczności. Czy słuszność tej zasady była kiedykolwiek formalnie podana w wątpliwość? (...) Taki dowód jest zarówno niemożliwy, jak niepotrzebny. Nie ma i nigdy nie było istoty ludzkiej, nawet tak tępej lub zwyrodniałej, która by nie kierowała się zasadą użyteczności w wielu, a może w większości wypadków swego życia. (...) Niepodobna zbić słuszności tej zasady za pomocą argumentów

19 podsumowanie utylitaryzmu klasycznego wiersz Arthura Hugha Clougha ( ): Twym Bogiem będzie jeden Bóg, oszczędniej to niż bogów dwóch. Żadnych obrazów nie darz czcią, Prócz tych, co na monecie lśnią. Przeklinać nigdy się nie godzi, Wrogowi wszak to nie zaszkodzi. W niedzielę pośpiesz do kościoła: Szacunek wszystkich zdobyć zdołasz.

20 Czcij swych rodziców i przełożonych, A wynagrodzą ci trud poniesiony. Nie będziesz bliźnich swych zabijać, Lecz nikt nie każe ci ich utrzymywać. Nie będziesz także cudzołożyć, To rzadko daje jakąś korzyść. Nie będziesz kradł, to próżna praca, Oszustwo bardziej się popłaca. Nie będziesz kłamać, kłamstwo przecież Na własnych skrzydłach może lecieć. Cudzego nie pożądaj, lecz od lat Walkę o zysk uznaje świat.

21 UTYLITARYZM WSPÓŁCZESNY PETER SINGER ur. w 1946 r. w Melbourne, bioetyk australijski, absolwent University of Oxford. od 1977 r. kierownik katedry filozofii na Monash University w Melbourne, organizator uniwersyteckiego Centrum Bioetyki Człowieka dorobek Singera: prawie 30 książek, setki artykułów naukowych i popularnych

22 UTYLITARYZM WSPÓŁCZESNY PETER SINGER Jest coś paradoksalnego w szczegółowym omawianiu dorobku, który ktoś postrzega jako etycznie niebezpieczny" Jacqueline A. Liang upowszechnianie analizowanych poglądów ale - nie wolno pozostać obojętnym wobec opinii, które są skierowane przeciw tradycyjnym wartościom

23 UTYLITARYZM WSPÓŁCZESNY

24 UTYLITARYZM WSPÓŁCZESNY PETER SINGER Współczesne problemy etyczne wymagają regulacji z perspektywy teraźniejszości skutecznym narzędziem tej regulacji - zmodyfikowana wersja klasycznego utylitaryzmu przejście ze sfery teoretycznej do praktycznych zastosowań Krytyka etyki chrześcijańskiej i współczesnej ( nowe przykazania ) Praktyka eutanazji (również niemowląt uszkodzonych dzieci ) Równość praw zwierząt i ludzi (zwolennik wegetarianizmu) Eksperymentowanie na ludziach zamiast na zwierzętach Eugenika i aborcja warunkiem postępu ludzkości Wykorzystanie mediów, biznesu i polityki w promocji utylitaryzmu

25 UTYLITARYZM WSPÓŁCZESNY PETER SINGER Współczesny utylitaryzm nastawiony jest przede wszystkim na wprowadzanie konkretnych rozstrzygnięć, nawet bez znalezienia wystarczających dla nich motywów. Tygodniowe niemowlę nie jest racjonalną i samoświadomą istotą, i jest wiele zwierząt, których racjonalność, samoświadomość, świadomość, zdolność odczuwania itd. przewyższają analogiczne cechy ludzkiego tygodniowego czy miesięcznego niemowlęcia. Jeżeli płód nie ma takiego samego roszczenia do życia jak osoba, okazuje się, że nowo narodzone niemowlę nie ma go również i że życie nowo narodzonego niemowlęcia ma dla niego mniejszą wartość niż życie świni, psa czy szympansa dla zwierzęcia niebędącego człowiekiem.

26 UTYLITARYZM WSPÓŁCZESNY Poświęcenie pożytku indywiduów, by promować nieosobowe wartości powszechnego dobra (bogactwo, szczęście) w świecie" = =

27 CZŁOWIEK W CENTRUM ETYKI

28 UTYLITARYZM A TRADYCYJNA HIERARCHIA ŚWIATA Czy rzeczywiście nowoczesny świat, w którym przeżywamy niewątpliwą rewolucję biomedyczną, stał się na tyle innym światem, by zapomnieć o wartościach leżących u jego fundamentów? Czy rezygnacja z tych wartości zapewni nam lepsze jutro?

29 DEONTONOMIZM Deon obowiązek, powinność Heteronomiczny obowiązek z zewnątrz (nakaz władcy) Teonomiczny (wola prawodawcza Boga) Autonomiczny obowiązek z wnętrza (z własnego sumienia) Np. imperatyw kategoryczny Kanta

30 DEONTONOMIZM Natychmiast po wylądowaniu Mały Książę ukłonił się z szacunkiem Latarnikowi. - Dzień dobry. Dlaczego przed chwilą zgasiłeś swą lampę? - Taki rozkaz - odpowiedział Latarnik. - Dzień dobry. - Cóż to znaczy rozkaz? - Rozkaz gaszenia lampy. Dobry wieczór. Zapalił lampę. - Dlaczego zapaliłeś?

31 DEONTONOMIZM - Taki jest rozkaz - odpowiedział Latarnik. - Nie rozumiem - rzekł Mały Książę. - Nic tu nie ma do rozumienia. Rozkaz jest rozkazem. Dzień dobry. Zgasił lampę. Następnie otarł sobie czoło chustką w czerwoną kratę. - Mam straszną pracę. Kiedyś miała ona sens. Gasiłem latarnię rano, a zapalałem wieczorem. W dzień mogłem odpoczywać, a w nocy spałem... - A czy teraz zmienił się rozkaz? - Rozkaz się nie zmienił. Na tym polega tragizm sytuacji. Z roku na rok planeta obraca się szybciej, a rozkaz się nie zmienia.

32 Mały Książę przyjrzał się Latarnikowi i poczuł sympatię dla tego człowieka, który tak wiernie wypełniał rozkaz. Przypomniał sobie zachody słońca na własnej planecie, kiedy podziwiał je wciąż na nowo, przesuwając tylko krzesełko. [...] Podczas dalszej podróży Mały Książę powiedział sobie: "Tym człowiekiem pogardzaliby wszyscy, i Król, i Próżny, i Pijak, i Bankier. Mimo to on jeden nie wydaje mi się śmieszny. A to prawdopodobnie dlatego, że nie zajmuje się tylko sobą."

33 Oświecenie - Etyka obowiązku Racjonalizm i empiryzm Emmanuel Kant ( ) aby zagadnienia moralne, np. dotyczące tego, czy powinniśmy opiekować się chorymi miały sens, musimy posiadać wolną wolę. Człowiek musi mieć wybór postępowania

34 Oświecenie - Etyka obowiązku Wolna wola istnieje, to znaczy Trudno udowodnić, że nie istnieje Racjonalizm i empiryzm Emmanuel Kant ( ) Kant wierzył, że ludzie mają wolną wolę. Gdyby tak nie było, skarżenie się na złe, czy bezprawne traktowanie ze strony innych ludzi nie miałoby sensu, ponieważ ludzie ci nie mieliby możliwości innego postępowania

35 Oświecenie - Etyka obowiązku Emmanuel Kant ( ) Obowiązek a wolna wola IMPERATYW KATEGORYCZNY Postępuj tylko według takiej zasady, co do której mógłbyś jednocześnie chcieć, aby stała się prawem powszechnym Podporządkowanie prawu powszechnemu etyka uniwersalistyczna Powszechne i konieczne prawo moralna subiektywizm agnostycyzm aprioryzm Istnienie bezwzględnego dobra

36

37 ocena deontonomizmu kategoryczność bezinteresowność brak racjonalności formalizm

38 PERSONALIZM Termin personalizm zaproponowany został przez Friedricha Schleiermachera ( ) na oznaczenie wiary w osobowego Boga (przeciwstawienie się panteizmowi) oraz przez Ch. Renouviera na określenie jego własnego systemu filozoficznego. Termin podjęła i rozszerzyła współczesna kultura określając nim kierunek, w którym zagadnienia antropologiczne, poznawcze, psychologiczne i etyczne koncentrują się wokół pojęcia osoby lub osobowości ludzkiej. Personalizm w centrum świata wartości umieszcza dobro i rozwój osoby ludzkiej jako nadrzędną zasadę, której podporządkowane są wszystkie inne dobra osiągnięte przez człowieka w wyniku jego wolnej działalności.

39 PERSONALIZM Personalizm można odnieść do: koncepcji uznającej szczególną rolę i wartość osoby ludzkiej ze względu na nią samą i dostrzegającej w człowieku byt nie tylko biologiczny i historyczny, ale przede wszystkim transcendujący naturę i historię: (B. P. Bowne, J. Ward, W. Stern, M. Scheler; programu postulującego rozwój osoby ludzkiej jako cel życia społecznego i głoszącego prymat wartości osobowych (rozumu i wolności) przed wartościami ekonomicznymi i strukturami społecznymi, które warunkują ich postęp i rozwój ONTOLOGIA (prawo naturalne) AKSJOLOGIA (wartości) NORMA PERSONALISTYCZNA

40 PERSONALIZM W personalizmie rolę metody uzasadnienia norm moralności pełni norma personalistyczna, która nie jest opozycyjna wobec prawa naturalnego. Jest w stosunku do niej komplementarna. Jej miejsce w etyce wynika z faktu, że niemal ogół norm występujących i dotyczących ludzkiej moralności określa przede wszystkim zasadę odniesienia do osoby: własnej, a także do drugiej osoby lub osób. NORMA PERSONALISTYCZNA Norma ta jako zasada o treści negatywnej stwierdza, że osoba jest takim dobrem, z którym nie godzi się używanie, które nie może być traktowane jako przedmiot użycia i w tej formie jako środek do celu. W parze z tym idzie treść pozytywna normy personalistycznej: osoba jest takim dobrem, że właściwe i pełnowartościowe odniesienie do niej stanowi tylko miłość. (K. Wojtyła)