Jednolity Obszar Płatności w Euro z perspektywy Narodowego Banku Polskiego Wystąpienie Krzysztofa Rybińskiego, wiceprezesa NBP

Transkrypt

1 Jednolity Obszar Płatności w Euro z perspektywy Narodowego Banku Polskiego Wystąpienie Krzysztofa Rybińskiego, wiceprezesa NBP Konferencja Związku Banków Polskich Jednolity Obszar Płatności w Euro Struktura Organizacyjna SEPA w Polsce SEPA PL Klub Bankowca, 10 października 2006 Szanowni Państwo, Z pewnością nie wszyscy wiedzą, że pierwszy bank który spełniał wiele funkcji współczesnego banku centralnego powstał w 1609 roku, mam na myśli Bank Amsterdamu. Bank ten emitował własny pieniądz, zarządzał zasobem tego pieniądza poprzez operacje otwartego rynku i był operatorem systemu RTGS dla płatności wysoko-kwotowych, chociaż czterysta lat temu znaczenie słowa system było nieco inne niż dzisiaj i. Czterysta lat temu system RTGS Banku Amsterdamu dokonywał płatności równych PKB Holandii w ciągu trzech tygodni, teraz w wielu krajach potrzeba do tego mniej niż tydzień. Bankierom w siedemnastym wieku zarządzającym agio florena nie śniło się zapewne, że czterysta lat później będziemy nie tylko posługiwali się wspólną walutą europejską, ale również wdrażali standardy Jednolitego Obszaru Płatności w Euro, czyli SEPA. SEPA ma być faktem. Jest częścią wizji zjednoczonej Europy, gdzie usługi płatnicze są częścią wspólnego rynku, i można być pewnym, że wcześniej czy później systemy płatnicze krajów europejskich przestaną mieć cechy krajowych systemów płatniczych. Zgodnie z intencjami decydentów Unii Europejskiej za parę lat płatności transgraniczne w euro będą tak zunifikowane i tanie jak to ma miejsce obecnie w przypadku bezgotówkowych rozliczeń pieniężnych w ramach krajowych systemów płatniczych. Z punktu widzenia banku centralnego SEPA ma przynieść korzyści przede wszystkim obywatelom Europy, ale również przyczynić się do rozwoju rynku usług płatniczych. 1

2 Kiedy politycy snują wizje zjednoczonej Europy, wtedy podatnicy zadają pytanie ile to będzie kosztować. W długim okresie bilans korzyści i kosztów zjednoczonej Europy jest niewątpliwie korzystny, dotyczy to również idei SEPA. Warto jednak pamiętać, że w takim zakresie w jakim to jest możliwe o docelowym kształcie europejskiego systemu płatności powinien zdecydować rynek, który wybierze rozwiązanie najlepsze dla klientów banków. O ile na obszarze Eurolandu założenia stawiane w celu racjonalizacji i podnoszenia efektywności obrotu bezgotówkowego w euro mają swoje mocno ugruntowane podstawy ekonomiczne to w przypadku krajów spoza tego obszaru, do których należy także Polska, wprowadzenie SEPA winno być przedmiotem głębokiej debaty środowiskowej. Dlatego też Narodowy Bank Polski docenia powołanie przez polskie środowisko bankowe Forum SEPA Polska i wyraża głębokie przekonanie, że wypracowane w ramach tej współpracy programy i decyzje przyczynią się do wzrostu satysfakcji Polaków korzystających z usług krajowych banków poprzez wzrost atrakcyjności oferty produktowej, wzrost bezpieczeństwa i poziomu usług oraz obniżenie ich cen. Wraz w wprowadzeniem euro w obrocie bezgotówkowym w 1999 roku i gotówkowym w 2001 roku pojawiły się liczne korzyści dla mieszkańców strefy euro. Znikły koszty transakcyjne wymiany walut, obniżyły się preferencje kraju pochodzenia, czyli tzw. home bias na rynkach finansowych, spadła premia za ryzyko, euro stało się ważną walutą w której emituje się papiery wartościowe na międzynarodowych rynkach finansowych. Znani amerykańscy ekonomiści Menzie Chinn i Jakob Frankel przewidują, że jeżeli Wielka Brytania wejdzie do strefy euro, to już pod koniec drugiej dekady XXI wieku euro zastąpi dolara w roli światowej waluty rezerwowej ii, co może wiązać się z dodatkowymi korzyściami dla konsumentów w Europie, gdyż wtedy to właśnie Europie przypadnie możliwość korzystania z tego co Pierre-Olivier Gourinchas i Helene Rey określają mieniem nadzwyczajnego przywileju iii (ang. exorbitant privilege). W ślad za tymi zmianami nie nadążają dostatecznie szybko systemy płatnicze krajów Eurolandu, które do tej pory obsługiwały krajowe i międzynarodowe operacje detaliczne dokonywane w różnych walutach europejskich. Wyjątkiem były działania banków centralnych pod egidą Europejskiego Banku Centralnego, które w szybkim tempie opracowały oraz uruchomiły system TARGET dla rozliczeń brutto dokonywanych w czasie rzeczywistym, przeznaczony dla transakcji wysokokwotowych w euro. W przypadku obrotu bezgotówkowego w relacjach 2

3 paneuropejskich jedyną namacalną korzyścią wprowadzenia euro dla konsumentów były oszczędności z tytułu wymiany walut. Poza tym czas rozliczeń, jak i koszty transakcji transgranicznych pozostawały na tym samym wysokim poziomie, co przed wprowadzeniem wspólnej waluty, znacznie przewyższając ceny transakcji krajowych. Powodem tej sytuacji był m.in. brak odpowiedniej infrastruktury technicznej, rozbieżność stosowanych w poszczególnych krajach standardów (informacyjnych i biznesowych) oraz chęć czerpania korzyści finansowych przez sektor bankowy z tytułu wyższych opłat za transakcje transgraniczne. Problem ten był podnoszony już na samym początku procesu wprowadzania wspólnej waluty w Europie, a brak widocznych i skutecznych działań zmierzających do zmiany tej sytuacji skłonił decydentów Unii Europejskiej do działań regulacyjnych. Celem tych działań było zapewnienie mechanizmów dla efektywnego dokonywania płatności w euro na obszarze Eurolandu i ujednolicenie zasad dokonywania płatności bezgotówkowych. Polityka ta wypływała bezpośrednio ze Strategii Lizbońskiej, która zakłada budowę silnej gospodarki europejskiej, mogącej skutecznie konkurować na światowym rynku. Ponadto zauważalny był brak konkretnych działań w sektorze bankowym prowadzący do modernizacji systemów płatniczych. Skłoniło to Komisję Europejską do działania. Podstawowym dokumentem stymulującym postęp w tej kwestii stała się Regulacja Parlamentu Europejskiego i Komisji Europejskiej nr 2560/2001 określająca ogólne warunki dla płatności transgranicznych w euro w Unii Europejskiej i zapewniająca spójne ramy prawne dla wszystkich usług płatniczych, umożliwiające stosowanie różnych rozwiązań, a także jednolite standardy technologiczne i biznesowe dla dostawców usług płatniczych. Środowisko bankowe w krajach Eurolandu uznało, że najlepszym rozwiązaniem dla wprowadzenia wymogów zawartych w Regulacji będzie wprowadzenie mechanizmów samoregulacjnych i powołało European Payments Council organizację międzybankową, która koordynuje i nadzoruje prace nad SEPA. SEPA będzie obszarem, gdzie obywatele, przedsiębiorcy i inne podmioty będą mogły dokonywać i otrzymywać płatności w euro na obszarze Europy zarówno transgranicznie, jak i w granicach państw członkowskich, według takich samych, prostych zasad, regulacji prawnych i zobowiązań bez względu na geograficzne położenie obywateli i przedsiębiorców. 3

4 Głównym, wypracowanym przez europejskie środowisko bankowe, celem podejmowanych prac w ramach projektu SEPA jest wprowadzenie mechanizmów dla efektywnego dokonywania płatności w euro na obszarze Europy i traktowania tej strefy jako rynku lokalnego ze wszystkimi tego konsekwencjami, także związanymi z czasem realizacji transakcji i ponoszonymi za nie opłatami (tj. zrównaniem tych parametrów w ramach płatności krajowych i transgranicznych). Dla realizacji tego celu przyjęto następujące główne założenia: - należy zapewnić spójne, technicznie neutralne (uniezależnione od konkretnego typu urządzenia) oraz umożliwiające stosowanie różnych rozwiązań ramy prawne dla wszystkich usług płatniczych w Unii Europejskiej (z wyłączeniem obrotu gotówkowego i czekowego), - należy zapewnić jednolite standardy technologiczne i biznesowe dla dostawców usług płatniczych, - należy zapewnić mechanizmy samoregulacji w relacjach biznesowych pomiędzy uczestnikami obrotu płatniczego przy jednoczesnym zminimalizowaniu ingerencji organów ustawodawczych. Istotną rolę przy wprowadzaniu w życie idei SEPA odgrywają władze europejskie. Komisja Europejska i Parlament Europejski są głównymi inicjatorami i promotorami idei SEPA. Stymulują one prace nad projektem poprzez wydawanie stosownych regulacji i dyrektyw. Europejski Bank Centralny jest także aktywnym uczestnikiem projektu SEPA, jednakże w ramach EPC uczestniczy w charakterze obserwatora. Banki centralne poszczególnych krajów unijnych nie uczestniczą bezpośrednio w pracach EPC nad SEPA. Ich udział jest istotny w grupach organizowanych pod egidą EBC, szczególnie dotyczy to prac w ramach Eurosystemu. Europejski Bank Centralny jest jednym z głównych inicjatorów i aktywnie wspiera ideę SEPA oraz powiązanych z nią projektów. EBC uczestniczy jako obserwator w pracach Zgromadzenia plenarnego EPC, zapewniając tym sobie pewnego rodzaju nadzór nad pracami SEPA. Niezależnie od tego EBC współpracuje ze środowiskiem bankowym przez innego rodzaju inicjatywy powiązane z pracami nad SEPA, np. poprzez COGEPS (Contact Group on Euro 4

5 Payments Strategy). Ponadto przedstawiciele EBC uczestniczą jako obserwatorzy w pracach grup roboczych EPC. Do ubiegłego roku banki centralne Eurosystemu były w tym zakresie mniej aktywne, ale z upływem czasu i rosnącym ryzykiem niepowodzenia SEPA, banki centralne podjęły decyzję o większej aktywności i spełnianiu w większym stopniu roli katalizatora prowadzącego do realizacji wizji SEPA w Europie. Jednocześnie trzeba pamiętać, że większość decyzji dotyczących systemów płatności w strefie Euro zapada w gronie banków centralnych Eurosystemu, co oznacza, że Narodowy Bank Polski oraz inne banki centralne z krajów spoza Eurosystemu miały i nadal mają ograniczony zakres informacji i niewielki wpływ na prace nad SEPA. Przedstawiciele polskiego sektora bankowego oraz innych instytucji biorących udział w pracach nad SEPA powinni, zdaniem NBP, kontynuować podjęte już działania mające na celu przygotowanie i uzgodnienie standardów SEPA oraz mechanizmów ich wprowadzania w życie. W tym zakresie istotne jest, aby ww. osoby prezentowały na forum ciał decydujących o kształcie SEPA uzgodnione w ramach Polski poglądy, które uwzględniałyby interes europejskiego i polskiego konsumenta, interes polskich banków oraz interes instytucji infrastruktury polskiego systemu płatniczego, ale także były spójne z założeniami Strategii Lizbońskiej, czyli koniecznością przygotowania gospodarki Unii Europejskiej na globalne wyzwania XXI wieku. Oddzielną kwestią jest określenie tempa prac w Polsce nad wprowadzeniem już uzgodnionych standardów i mechanizmów w ramach SEPA. Zgodnie z przyjętym przez EPC harmonogramem już w 2008 r. Polskę będą obowiązywać standardy SEPA dla transakcji w euro. Jednakże, z jednej strony brak sprecyzowanej daty wejścia Polski do strefy euro oznacza, że Polska powinna mieć dłuższy czas na wprowadzenie odpowiednich dla SEPA rozwiązań, co mogłoby pozwolić na rozłożenie w dłuższym okresie koniecznych inwestycji i zmian. Z drugiej strony wydaje się, że wczesne uczestnictwo polskich banków i instytucji infrastrukturalnych w przyjętych rozwiązaniach, m.in. poprzez wprowadzanie mechanizmów pozwalających na obniżenie kosztów w sektorze, podniesienie efektywności i atrakcyjności oferowanych usług płatniczych, a także wzmacnianie bezpieczeństwa obrotu finansowego, może mieć istotne znaczenie dla wzmocnienia własnej konkurencyjności w skali całej Europy. Wydaje się więc, że powyższy dylemat 5

6 dotyczący właściwego tempa prac powinien być głęboko przeanalizowany przez środowisko bankowe i instytucje infrastrukturalne. W Polsce koordynatorem prac nad SEPA jest Związek Banków Polskich, co wynika z przyjętego modelu wdrażania SEPA w ramach samoregulacji sektora finansowego. Środowisko bankowe prowadzi konsultacje w sprawach systemów płatniczych z NBP w ramach Rady ds. Systemu Płatniczego, która jest organem opiniodawczo-doradczym Zarządu NBP, i która śledzi postęp prac nad poszczególnymi projektami. W wyniku współpracy ramach Rady zostały wypracowanie główne wyzwania, do których aktualnie można wymienić określenie tempa prac w Polsce nad wprowadzeniem uzgodnionych standardów i mechanizmów w ramach SEPA oraz zapewnienie efektywnej wymiany informacji pomiędzy zainteresowanymi stronami, także spoza środowiska bankowego, zwłaszcza klientów banków. Przygotowano także podstawowe, główne kierunki działań, których celem ma być przygotowanie polskiego środowiska do działań w zakresie SEPA. Rola ZBP jako koordynatora prac nad SEPA w Polsce może ulec w przyszłości zmianie w przypadku odejścia od modelu autoregulacji w Europie i przyjęcia przez władze Unii Europejskiej i EBC innego modelu dostosowań do SEPA (np. poprzez wydanie regulacji wobec sektora bankowego), który może zakładać większą role rządu i banku centralnego. Nie zakładamy, że tak się stanie, gdyż sprawnie funkcjonujący model samoregulacji może przynieść lepsze rozwiązania, niż model narzucony przez regulacje. Jednak niezależnie od docelowego modelu implementacji wizji SEPA, Narodowy Bank Polski deklaruje pełną gotowość wspierania tego procesu. Ważnym kierunkiem działań ze strony NBP w zakresie SEPA będzie wzmacnianie infrastruktury w zakresie rozliczeń transgranicznych w euro, w tym udział systemie TARGET2, a także wspieranie wprowadzania standardów SEPA w polskim systemie płatniczym. Dla realizacji tych celów niezbędne jest stałe śledzenie prac środowiska bankowego na szczeblu unijnym i krajowym związanych z projektem SEPA, a także zapewnienie współpracy na szczeblu rządowym umożliwiającej przygotowywanie i wprowadzanie ewentualnych nowych regulacji dla sektora bankowego. Dalszą istotną rolę w tym zakresie może pełnić Rada ds. Systemu Płatniczego. 6

7 SEPA stanowi ważne wyzwanie dla polskiego sektora bankowego, oraz dla wielu klientów tego sektora. Dlatego bardzo istotne jest przeprowadzenie szerokich konsultacji, które pozwoliłyby nie tylko na stworzenie wizji SEPA PL spójnej z europejską wizją SEPA, ale również uwzględniałyby specyficzne niszowe potrzeby polskich podmiotów. W ramach tworzenia wizji SEPA PL trzeba sobie odpowiedzieć na szereg pytań, n.p.: - jaki jest docelowy model europejskiej infrastruktury płatniczej, jak zapewnić, że na jednolitym rynku płatności zostaną wykorzystane efekty skali w celu obniżenia kosztów usług dla konsumentów, ale jednocześnie zostanie zapewniony odpowiedni poziom konkurencji i zaspokojone specyficzne, niszowe potrzeby każdego z krajów; - jakie jest optymalne tempo wprowadzania zmian, biorąc pod uwagę brak jednoznacznych deklaracji rządu odnośnie daty wejścia Polski do strefy euro; Dotychczasowe doświadczenia wskazują, że utrzymanie krajowej infrastruktury płatniczej jest korzystne dla Polski. Na przykład uruchomienie Euro-Elixiru i Sorbnetu-Euro spowodowało znaczące obniżenie opłat w płatnościach transgranicznych w bankowości korespondenckiej. Na razie głównym beneficjentem tego spadku cen były banki, a w mniejszym zakresie klienci banków. Narodowy Bank Polski wyraża nadzieję, że w nieodległej przyszłości klienci banków w jeszcze większym stopniu odczują pozytywne efekty cenowe wynikające ze zbudowania nowoczesnej, bezpiecznej i efektywnej infrastruktury płatniczej w euro. Taki kierunek zmian byłby niewątpliwym sygnałem, że Narodowy Bank Polski powinien wzmocnić działania przeciwdziałające marginalizacji polskiej infrastruktury rozliczeniowo-płatniczej, gdyż poza obsługą płatności specyficznych dla Polski (jak płatności ZUS i do urzędów skarbowych), istnienie krajowej infrastruktury płatniczej wiązałoby się z niekwestionowanymi korzyściami dla polskich obywateli i polskich firm. Szanowni Państwo, wdrożenie SEPA jest dużym wyzwaniem dla polskiego sektora bankowego, dla firm tworzących polską infrastrukturę płatniczą i dla wielu dużych klientów banków, również klientów z sektora finansów publicznych. Tak duże wyzwanie wymaga stworzenia wizji SEPA, wizji która będzie jednoczyła działania wszystkich interesariuszy tego procesu, od banków, przez 7

8 ich klientów po firmy infrastrukturalne i firmy telekomunikacyjne. Wizji, która na pierwszym miejscu będzie stawiała dobro klientów polskiej i europejskiej infrastruktury płatniczej. Wszyscy uczestnicy tego procesu powinni pamiętać, że w globalnej gospodarce XXI wieku sukces odniosą te firmy, które tworzą wartość dla swoich klientów, zaś firmy które wykorzystują cykliczne wahania koniunktury do odnoszenia korzyści kosztem klientów skazane są na porażkę. Zwracam się do wszystkich twórców wizji SEPA Polska, aby w swoich pracach przyjrzeli się jak funkcjonują systemy płatności w najbardziej zaawansowanych częściach świata, aby skorzystali z doświadczeń takich krajów jak n.p. Singapur, wyrażonych w wizji inteligentny naród 2015 iv. Wykorzystajmy proces SEPA Polska do stworzenia systemu płatności na miarę XXI wieku. Zainspirujmy innych w tym administrację publiczną do działań na rzecz wdrożenia e- administracji i e-gospodarki, tak aby i Polska i Europa mogły odnieść sukces w globalnej gospodarce XXI wieku. Dziękuję za uwagę. i Zob. S.Quinn and W.Roberds An Economic Explanation of the Early Bank of Amsterdam, Debasement, Bills of Exchange, and the Emergence of the First Central Bank, Federal Reserve Bank of Atlanta Working Paper , wrzesień ii M.Chinn, J.Frankel Will the Euro Eventually Surpass the Dollar As Leading International Reserve Currency?, artykuł zaprezentowany na konferencji NBER, Newport, RI, 1-2 czerwiec 2005 iii P.O.Gourinchas, H.Rey From World Banker to World Venture Capitalist: US External Adjustment and the Exorbitant Priviledge, UC Berkeley Working Paper, sierpień iv Zob. 8