Rzeszów, 13 maja 2018 r. prof. nadzw. dr hab. Sabina Grabowska Uniwersytet Rzeszowski

Transkrypt

1 prof. nadzw. dr hab. Sabina Grabowska Uniwersytet Rzeszowski Rzeszów, 13 maja 2018 r. Recenzja rozprawy doktorskiej Pani mgr Magdalena Maksymiuk Pozycja ustrojowa izb wyższych parlamentu w wybranych krajach Europy Środkowej i Wschodniej, Kielce 2018, ss. 360 przygotowanej pod kierunkiem promotora prof. dr hab. Jerzego Jaskierni oraz promotora pomocniczego dr Krzysztofa Gawkowskiego na Wydziale Prawa, Administracji i Zarządzania Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach 1. Wybór tematu i tytuł rozprawy Problematyka specyfiki dwuizbowości znajduje się w kręgu zainteresowania badaczy systemów politycznych i konstytucyjnych, a szeroki katalog rozwiązań dotyczący drugich izb skłania do rozważań na temat celowości ich istnienia. Wątpliwości takich nie wzbudzają izby pierwsze, będące reprezentacją ogółu obywateli, jednakże w przypadku drugich izb, sprawa nie wydaje się już tak oczywista. Warto zauważyć, że brak obecnie w doktrynie polskiego prawa konstytucyjnego i systemów politycznych kompleksowego opracowania odnoszącego się do kwestii pozycji ustrojowej drugiej izby parlamentu w państwach współczesnych. Dlatego też wybór tematyki z zakresu zasadności funkcjonowania drugich izb w państwach Europy Środkowej i Wschodniej należy uznać za trafny. Jednakże, w tym miejscu, chciałabym zgłosić pewne wątpliwości co do samego sformułowania tytułu rozprawy doktorskiej. Używanie zwrotu izba wyższa, choć już obecnie uznawanego za archaizm, to jednak ma swoje uzasadnienie w przypadku, gdy analizowane państwa posiadają genezę istnienia takiej izby w swojej historii ustroju. W przypadku Polski, Rosji, Czech czy Rumunii używanie 1

2 tego określenia jest uzasadniane. Inaczej jest w przypadku Słowenii. Druga wątpliwość związana tytułem rozprawy dotyczy użycia określenia kraje. W przypadku analizy regulacji ustrojowych państw unitarnych, można by jeszcze uznać, choć nie bez zastrzeżeń, używanie słowa kraj jako synonimu państwa. Jednakże, gdy jednym z analizowanych państw jest państwo federalne, to określenia kraj można używać tylko w odniesieniu do krajów wchodzących w skład federacji. Stosowanie wymiennie tych słów wprowadza chaos i zaciemnia wywód naukowy. Dlatego też, jeśli Pani mgr Magdalena Maksymiuk będzie rozważać późniejszą publikację swojego doktoratu, to sugeruję zmianę tytułu na np.: Pozycja ustrojowa izb drugich parlamentu w wybranych państwach Europy Środkowej i Wschodniej. Pomimo tych uwag uważam, że tematyka przedstawionej mi do recenzji rozprawy doktorskiej została dobrana właściwie, a poruszane zagadnienia w pełni odpowiadają jej tytułowi. 2. Metody badawcze i baza źródłowa Pani mgr Magdalena Maksymiuk przygotowując rozprawę doktorską wykorzystała szeroki wachlarz metod badawczych, aby kompleksowo przedstawić zagadnienia związane z ustrojową pozycją izb drugich parlamentu. Doktorantka posłużyła się metodami: komparatystyczną dzięki której Doktorantka określiła podobieństwa i różnice władzy ustawodawczej w poszczególnych systemach ustrojowych państw, instytucjonalno - prawną, która pozwoliła na dokonanie charakterystyki regulacji prawnych dotyczących organizacji i funkcjonowania analizowanych drugich izb parlamentu państw Europy Środkowej i Wschodniej, historyczną i opisową w celu przedstawienia genezy i ewolucji ustrojowej drugich izb, systemową - dzięki której prezentowane są złożoności systemów politycznych opisywanych państw. Należy zwrócić uwagę, iż baza źródłowa przywołana w rozprawie jest dość obszerna. Składa się na nią ponad 460 publikacji naukowych i około 50 aktów normatywnych, a także 29 innych dokumentów i źródeł, 8 wyroków i orzeczeń oraz 11 źródeł internetowych. Oczywiście można by było poszerzyć literaturę jesz- 2

3 cze o kilka publikacji, jak choćby monografie: Prawo wyborcze do parlamentu w wybranych państwach europejskich, red. S. Grabowska, K. Składowski, Zakamycze, Kraków 2006, Zasady podziału władzy we współczesnych państwach europejskich, T. I, i T. II, red. S. Grabowska, R. Grabowski, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2016, czy też artykuł S. Grabowskiej, Oireachtas parlament Irlandii: uprawnienia i wzajemne relacje między izbami, [w:] Parlament, prezydent, rząd. Zagadnienia konstytucyjne na przykładzie wybranych państw, red. T. Mołdowa i J. Szymanek, Warszawa Pewien niedosyt pozostawia dość skromna liczba literatury obcojęzycznej (44 pozycje). Przy analizie regulacji prawnych państw obcych zasadne wydaje się przedstawienie stanowisk doktryny tychże państw, a nie tylko bazowanie na stanowisku doktryny polskiej. Pewne zastrzeżenia może budzić wykaz stron internetowych. Moim zdaniem warto przed adresem internetowym podać nazwę organizacji czy też instytucji do której należy dana domena. Ponadto niezbędna jest korekta kolejności umieszczenia poszczególnych części bibliografii. Co do zasady jako pierwsze wymieniane są akty normatywne i inne akty prawne, a w następnej kolejności literatura przedmiotu i wykorzystane w pracy strony internetowe. 3. Konstrukcja (struktura) i ogólna ocena rozprawy Konstrukcja rozprawy odpowiada jej tytułowi. Recenzowana praca liczy 360 stron. Składa się z Wstępu, siedmiu rozdziałów, Zakończenia oraz Spisu treści, Wykazu skrótów, Bibliografii na którą składają się wykazy: publikacji zwartych, studiów i artykułów naukowych, orzecznictwa, aktów prawnych i źródeł internetowych. We wstępie Autorka przedstawia przyczyny wyboru problematyki związanej organizacją i kompetencjami izb drugich parlamentu w wybranych państwach Europy Środkowej i Wschodniej jako przedmiotu badań, a także formułuje hipotezy badawcze, które stara się zweryfikować, analizując akty prawne, orzecznictwo i literaturę przedmiotu. Jak stwierdziła Głównym więc celem mojego opracowania jest chęć ukazania funkcjonowania drugich izb parlamentu w systemie polityczno-prawnym Polski oraz wybranych państw Europy Środkowej i Wschodniej 3

4 w aspekcie prawno-teoretycznym. (str. 12) W tej części rozprawy Autorka wymienia także metody badawcze, które zastosowała podczas pracy nad dysertacją. Lektura Wstępu pozostawia pewien niedosyt, jeśli chodzi o uzasadnienia doboru państw, których regulacje prawne oraz organizacja i funkcjonowanie drugich izb parlamentu są przedmiotem dysertacji. Zasadne byłoby podanie argumentów, przemawiających za wyborem takich, a nie innych państw. Ekwiwalentem takiego uzasadnienia nie jest stwierdzenie Zważywszy na wskazane podobieństwa, dla potrzeb jasnego porównania modelu Senatu Polskiego wybrano izby wyższe spośród krajów Europy Środkowej i Wschodniej. (pisownia oryginalna Doktorantki - str. 10). Rozdział pierwszy Dwuizbowość parlamentu w doktrynie politologicznej stanowi charakterystykę parlamentów unitarnych i bikameralnych. Autorka analizuje liczebność poszczególnych izb oraz długość ich kadencji. Ponadto wskazuje zasadność istnienia izby drugiej w porządku instytucjonalnym państwa, przedstawiając również zdania krytyczne doktryny w tej sprawie. Ostatnia część rozdziału prezentuje uprawnienia izb drugich w systemie organów państwowych. Pani mgr Magdalena Maksymiuk wyróżnia: izbę refleksji, izbę reprezentującą kraje federalne, izbę typu nordyckiego oraz izbę reprezentacji funkcjonalnej. W drugim rozdziale pt.: Tradycje parlamentarne i miejsce drugich izb w porządkach prawnoustrojowych państw Europy Środkowej i Wschodniej. Ujęcie historyczne Pani mgr Magdalena Maksymiuk przedstawia genezę izb drugich parlamentów takich państw Europy Środkowej i Wschodniej jak: Rzeczpospolita Polska, Republika Czeska, Federacja Rosyjska, Rumunia oraz Słowenia. Doktorantka analizuję ewolucję izb parlamentu przed I wojną światową, w okresie międzywojnia, w okresie socjalistycznym oraz w okresie transformacji ustrojowej omawianych państw. Ponadto syntetycznie porównuje ich tradycje ustrojowe. Trzeci rozdział Pozycja ustrojowa drugich izb parlamentu w państwach Europy Środkowej i Wschodniej traktuje o wzajemnych relacjach omawianych drugich izb parlamentu z pierwszą izbą parlamentu oraz władzą sądowniczą i wykonawczą. Rozdział jest ciekawym omówieniem kształtowania się izb drugich na przełomie lat 90-tych XX wieku, ich uprawnień, organizacji wewnętrznej oraz miejsca w systemie politycznym państw. 4

5 Lektura tego rozdziału skłania mnie do sugestii odnośnie jego tytułu. Treścią całego rozdziału są wzajemne relacje pomiędzy władzami, izbą pierwszą a izbą drugą. Właściwy wydaje się zatem tytuł: Wzajemne relacje pomiędzy izbą drugą a innymi organami władzy. Tymczasem tytuł rozdziału jest identyczny z tytułem pierwszego podrozdziału. Uważam to za niewłaściwe, bo wydawać się może, że cała treść merytoryczna rozdziału zawiera się w pierwszym podrozdziale, a pozostałe podrozdziały znalazły się w nim z braku miejsca w innych częściach pracy. Kolejny rozdział pt.: Status prawny członków drugiej izby stanowi rzetelną charakterystykę pojęcia mandatu parlamentarnego, statusu członka izby oraz omówienie praw i obowiązków, jakie ciążą na członkach izby drugiej parlamentu. Kontynuację tego rozdziału stanowi rozdział piąty Organy wewnętrzne drugich izb parlamentu. Doktorantka porównała jednostki organizacyjne wspólne dla izb drugich parlamentów omawianych państw, czyli przewodniczących izb, organy kierownicze (prezydia), komisje czy komitety. Ponadto scharakteryzowała jednostki wyróżniające się swoją oryginalnością na tle innych poddanych analizie izb drugich parlamentu. W rozdziale szóstym Tryb funkcjonowania drugich izb Pani mgr Magdalena Maksymiuk przedstawiła zasady funkcjonowania drugich izb parlamentu. Analizę otwierają kwestie związane z kadencją parlamentarzysty. Następnie Doktorantka omawia system wyboru członków izb drugich parlamentu oraz zasady funkcjonowania drugich izb, czyli tryb zwoływania posiedzeń i sesji, a także sposoby i zasady głosowania na forum izb. Rozdział siódmy Najważniejsze uprawnienia drugich izb w państwach Europy Środkowo-Wschodniej stanowi analizę poszczególnych funkcji izb drugich w tychże państwach. Doktorantka charakteryzuje funkcję ustawodawczą, ustrojodawczą, kontrolną oraz kreacyjną. Ponadto Pani magister przedstawiła udział izb drugich w uchwalaniu budżetu państwa, a także omówienie udziału izby drugiej w stosunkach międzynarodowych. Zakończenie stanowi syntetyczne podsumowanie pracy, tam też zostają zweryfikowane hipotezy badawcze. Doktorantka ciekawie podsumowuje swoje rozważania dotyczące funkcjonowania drugich izb parlamentu w państwach Europy Środkowej i Wschodniej. Poprawnie wyciąga wnioski i analizuje zagadnienia. Słusznie zauważa, że izby drugie, dzięki właściwym regulacjom prawnym i woli 5

6 politycznej mogłyby stać się miejscem wyrażania poglądów różnych grup społecznych i zawodowych (str. 315). Niektóre stwierdzeniami Doktorantki są dyskusyjne. Dla przykładu: O ile bowiem izba niższa, w porządku ustrojowym jest obligatoryjna, o tyle izba wyższa stanowi niejako dodatek. (str. 312) Reasumując, konstrukcję pracy należy uznać za poprawną i odzwierciedlającą istotne zagadnienia omawianej problematyki. 4. Ocena szczegółowa (merytoryczna) Właściwie przygotowana rozprawa doktorska to taka, która nie tylko posiada właściwą formę i stanowi rozwiązanie problemu naukowego, ale jej lektura pozwala także stwierdzić, iż Autor posiada szersza wiedzę na temat opisywanych zagadnień, niż to wynika z zakresu tematycznego pracy. Przedstawione mi do recenzji opracowanie z pewnością dowodzi rozległej wiedzy Pani mgr Magdaleny Maksymiuk w zakresie spraw związanych organizacją i kompetencjami izb drugich parlamentów państw Europy Środkowej i Wschodniej. Autorka postawiła trzy hipotezy badawczych, które w kolejnych rozdziałach pracy stara się, z powodzeniem, zweryfikować. Pierwszą hipotezą jest założenie, że: Ustanowienie drugich izb w Polsce oraz opisywanych państwach Europy Środkowej i Wschodniej po przemianach końca lat 80 i początku 90 XX wieku roku, pozwoliło na stworzenie alternatywy dla modelu jednoizbowej legislatywy, co otworzyło nowe możliwości w procesie realizacji funkcji parlamentu państwa. Choć przeważały motywacje polityczne i historyczne, to jednak dało o sobie znać poszukiwanie modelu drugiej izby jako >izby refleksji<, wnoszącej istotny wkład do jakości procesu ustawodawczego. (str. 12) Kolejna hipoteza brzmi następująco: Każde z badanych państw, pomimo wzorców, z których czerpały tworząc parlament, starały się wypracować własną, oryginalną konstrukcję prawną izby wyższej, odpowiadającą ich potrzebom. Model silnej izby wyższej był logiczny w państwach federalnych, natomiast w państwach unitarnych starano się określić zadania, które będą umożliwiały oryginalny wkład tej izby do dorobku parlamentu. (str. 12) Trzecia hipoteza zakłada, że Zważając na rozwiązania bikameralizmu w Europie Środkowej i Wschodniej, obecny kształt Senatu Polsce nie powinien być traktowany jako ostateczny. Winien on zostać przystosowany do obecnych 6

7 potrzeb ustrojowych i systemowych, w oparciu o doświadczenia praktyki ustrojowej, poprzez określenie nowych, oryginalnych funkcji Senatu. Podjęcie przez Senat problemu wydawania ustaw będących konsekwencją orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego jest krokiem we właściwym kierunku. Potrzebne są tu jednak dalsze inicjatywy, zwłaszcza takie, które wzmocniłyby pozycję Senatu w procesie ustawodawczym. (str ) Wszystkie trzy hipotezy zostały przez Doktorantkę zweryfikowane pozytywnie. Podsumowując przeprowadzone badania, Pani mgr Magdalena Maksymiuk stwierdziła, że aby poprawić funkcjonowanie Senatu w Polsce powinno się zwiększyć kompetencje drugiej izby w zakresie stanowienia prawa. W szczególności zwraca uwagę na likwidację założenia, że to Sejm stanowi ustawy. Ponadto powinno się zróżnicować skład polityczny izby poprzez wydłużenie kadencji jednej z izb, rotacyjność czy rozdzielenie kadencji. Zdaniem Doktorantki dla procesu ustawodawczego korzystniejsze byłoby po pierwsze uwolnienie kadencji obu izb, tak by wybory do izby drugiej odbywały się w innym terminie niż do izby pierwszej. Mając na względzie dodatkowe koszty organizacyjne, jakie niósłby taki pomysł za sobą, sądzę jednakże, że pozwoliłoby to elektoratowi na podjęcie bardziej rozważnych decyzji wyboru, spowodowanych większym zainteresowaniem wyborami do Senatu w Polsce. (str. 315) 5. Ocena formalna rozprawy Zadaniem recenzenta jest nie tylko wskazanie dobrych stron pracy, ale również jej niedociągnięć. Tak więc analizując stronę formalną dysertacji należy stwierdzić, iż praca wymaga korekty językowej, w szczególności: stylistycznej, pod kątem ujawnienia sensu stwierdzeń takich, jak np.: Wskazać można również na charakter ustawodawczy, lecz nie mogły się one poszczycić samodzielnością w tej kwestii, wszystkie bowiem prawa stanowione były zazwyczaj pod zwierzchnictwem monarchy. (str. 8), albo Rozdział opiewa również o komentarz jaką pozycję w całym porządku (str. 16), czy też Sprzyjałoby to debacie różnorodnych opinii publicznych oraz pozwoliłoby (str. 315); 7

8 ortograficznej, gdyż dysertacja zawiera błędy tego typu, np.: Obecnie za przykład można podać rozwiązania Irlandzkie. (str. 63), reprezentatywności w Senacie Polskim. Wskazuje bowiem, że należałoby (str. 64), oraz interpunkcyjnej, aby uniknąć błędów jak np.: Samorząd bowiem otrzymałby nie tylko możliwość składania propozycji czy opinii ale także najważniejsządecydowania o sprawach poszczególnych województw, powiatów czy gmin. (str. 316) W rozprawie zdarzają się również tzw. literówki np. W drugiej część rozdziału dokonuję próby wskazania zasadności istnienia, (str. 16), czy też jednozdaniowe akapity. Akapit powinien zawierać pewną całość treściową (myśl). Zadaniem akapitu jest wyraźne zaznaczenie nowej myśli w bieżącym wątku wypowiedzi, np. Następnym pomysłem jest wprowadzenie do składu Senatu byłych prezydentów RP, czy innych osób, które swoim działaniem zasłużyły się dla Polski i mogłyby dzielić swoje doświadczenia w ramach izby drugiej. (str. 316). Zdarzają się również powtórzenia, np.: Przychylając się do poglądu Rafała Klepki, szczególnym rodzajem badania politologicznego można określić komparatystykę, bowiem pozwala ona określić podobieństwa i różnice władzy ustawodawczej w poszczególnych systemach ustrojowych państw. Pozwala to bowiem na wskazanie określonych działań w stosunku do poszczególnych realiów. Niezależnie bowiem od tego, czy parlament składa się z jednej izby czy dwóch, ustanawia pewne ramy formalne, na podstawie których działają pozostałe organy, instytucje czy organizacje w państwie. (str. 14), itp. Ponadto doprecyzowania wymagają te części pracy, w których Doktorantka używa liczby mnogiej, dla przykładu: Doktorantka stwierdza: Otóż badacze wskazują, że przykładem izby wymienionego typu jest jedynie Senat Irlandzki. (str. 63) Tymczasem w przypisie Autorka wymienia raptem jedną publikację jednego autora. Dowodzi to niefrasobliwości naukowej, dość typowej dla wielu współczesnych młodych naukowców. Krytycznie oceniam używanie przez doktoranta zajmującego się problematyką prawno-ustrojową określenia "zapis", gdy dotyczy to przepisu prawa. Określenie zapis ma w języku prawniczym określone znaczenie (może być w testamencie, na listę czy sąd polubowny), natomiast użycie go przez Autorkę w zdaniu wskutek zapisu art. 114 (str. 68) jest niedopuszczalne. Jak to określa Pan prof. 8

9 Wiesław Skrzydło chwast języka prawnego. Niestety nie jest to przypadek odosobniony, tytułem przykładu można wskazać np.: zwaną Nihil Novi - czyli nic nowego. Zgodnie z jej zapisami żadne nowe prawo nie (str. 75), Ustawy Zasadniczej Rosyjskiego Imperium z dnia 23 kwietnia 1906 roku. Zgodnie z jej zapisami (str. 86), W tym też dniu uchwalono tzw. Małą konstytucję. Zgodnie z jej zapisami stanowisko (str. 90), i dalej na stronach: 91, 93, 99, 139, 140 itd. Używanie słowa zapis w takim kontekście jest niewłaściwe w pracach naukowych i jest niedopuszczalnym błędem języka naukowego. Aby uznać prace za wzorową wymagana jest rzetelność naukowa (merytoryczna) - i tę Autorka posiada z stopniu wystarczającym oraz rzetelność formalna (techniczna), którą Autorka musi jeszcze dopracować. 6. Konkluzja Wszelkie krytyczne uwagi zamieszczone w niniejszej recenzji nie podważają ogólnej pozytywnej oceny rozprawy doktorskiej Pani mgr Magdaleny Maksymiuk. Dlatego też stwierdzam, iż rozprawa doktorska autorstwa Pani magister Magdaleny Maksymiuk pt.: Pozycja ustrojowa izb wyższych parlamentu w wybranych krajach Europy Środkowej i Wschodniej spełnia wymagania przewidziane w art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz.U. 2003, Nr 65, poz. 595 ze zm.) i wnoszę o jej przyjęcie i dopuszczenie do dalszych etapów postępowania doktorskiego.. 9