ANATOMIA PORÓWNAWCZA NARZĄDU SŁUCHU I RÓWNOWAGI U KRĘGOWCÓW
|
|
- Kazimierz Duda
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Acta Sci. Pol., Medicina Veterinaria 4(1) 2005, ANATOMIA PORÓWNAWCZA NARZĄDU SŁUCHU I RÓWNOWAGI U KRĘGOWCÓW Hanna Mańkowska-Pliszka 1, Lubomir Stotko 2, Bartłomiej Bartyzel 3, Jarosław Wysocki 1, Anna Charuta 11 l Akademia Podlaska w Siedlcach 2 Park Narodowy Ujścia Warty 3 Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Streszczenie. Narząd słuchu i równowagi podlegał bardzo długiej ewolucji. Wytworzenie się mechanizmów wzmacniających dźwięk docierający do ucha wewnętrznego, było w środowisku powietrznym jednym z elementów sprawnego funkcjonowania. Był to zatem jeden z warunków wyjścia na ląd". Tak, więc ucho zewnętrzne jest tworem charakterystycznym dla ssaków, ucho środkowe występuje u kręgowców lądowych, zaś narząd przedsionkowo-ślimakowy jest obecny tylko u kręgowców. Przedstawiono wybrane aspekty anatomii porównawczej narządu słuchu i równowagi, w odniesieniu do jego funkcji u wybranych przedstawicieli świata zwierząt wykorzystując materiał preparacyjny własny (ucho środkowe i wewnętrzne Ŝaby zielonej, świnki morskiej, kaczki domowej, psa i makaka) i dostępną literaturę. Słowa kluczowe: narząd przedsionkowo-ślimakowy, kosteczki słuchowe, kolumienka WSTĘP Narząd przedsionkowo-ślimakowy występuje jedynie u kręgowców [Hoyer i Grodziński 1964, Jasiński 1987]. U zwierząt bezkręgowych spotykamy głównie narządy statyczne, z których wiele uwaŝanych było dawniej za związane ze słuchem. Wyjątek stanowią owady, u których narządy zmysłu równowagi i słuchu występują razem [Hoyer i Grodziński 1964]. Spośród niŝszych strunowców osłonice posiadają narząd równowagi, podczas gdy smoczkouste, w tym lancetnik narządów statycznosłuchowych nie posiadają [Jasiński 1987]. Transformacja struktur wchodzących pierwotnie w skład aparatu Ŝucia w elementy narządu słuchu była jedną z najbardziej doniosłych zmian w procesie ewolucji kręgowców [Allin 1975]. Adres do korespondencji Corresponding author: Hanna Mańkowska-Pliszka, Zakład Morfologii Kręgowców, Akademia Podlaska w Siedlcach, ul. Prusa 14, Siedlce, hannahmiriam@wp.pl
2 88 P. Sławuta, K. Romański W celu dokładnego poznania zróŝnicowania budowy poszczególnych składowych budujących ucho środkowe i wewnętrzne wypreparowano wymienione elementy anatomiczne u następujących przedstawicieli kręgowców: Ŝaby zielonej, świnki morskiej, psa, kaczki domowej i makaka. Obserwacje własne odniesiono do danych literaturowych. UCHO ZEWNĘTRZNE Jest to struktura obecna tylko u ssaków [Watson 1953, Igarashi i in. 1968]. U płazów i gadów nie ma przewodu słuchowego zewnętrznego i błona bębenkowa sąsiaduje bezpośrednio z powierzchnią czaszki [Shambaugh i Glassock 1980]. U jaszczurek, krokodyli i ptaków moŝna wyróŝnić krótki przewód słuchowy zewnętrzny [Jasiński 1987]. U krokodyli występuje tu umięśniony fałd skórny, zamykający przewód słuchowy podczas nurkowania [Jasiński 1987]. TakŜe u ptaków ucho zewnętrzne nie występuje, choć widzimy tu krótki chrzęstny przewód słuchowy zewnętrzny zamknięty błoną bębenkową. Kostny przewód słuchowy zewnętrzny jest nieobecny takŝe u niektórych małp szerokonosych. Chrząstka małŝowiny usznej, początkowo zbudowana z kilku elementów, zrasta się ostatecznie u wyŝszych naczelnych w jeden twór z chrząstką przewodu słuchowego i z kostnym przewodem słuchowym zewnętrznym [śedenow 1962]. UCHO ŚRODKOWE Błona bębenkowa jest stałym elementem ucha środkowego zwierząt lądowych. U kumaków brak jeszcze błony bębenkowej i kosteczki słuchowej w uchu środkowym, ale stanowią one wyjątek wśród kręgowców lądowych. U płazów i gadów błona bębenkowa rozpięta jest pomiędzy kością kwadratową, a wyrostkiem kości stawowej i mięśniem obniŝaczem dolnej szczęki. U ptaków pomiędzy kością kwadratową, stawową i łuskową. U ssaków pojawia się specjalna podpora dla błony bębenkowej w postaci kości bębenkowej [Watson 1953]. U ptaków oraz jaszczurek i Ŝółwi szczyt stoŝka błony bębenkowej skierowany jest bocznie, nie zaś przyśrodkowo [Allin 1975, HadŜiselimowic 1967, HadŜiselimowic 1968, Hoyer i Grodziński 1964]. U Ŝab, Ŝółwi, a takŝe u kretów i niektórych gryzoni błona bębenkowa ustawiona jest poziomo. Całkowicie pionowo ustawiona jest błona u wydry i tchórza oraz kreta, wiewiórki i świnki morskiej. U Ŝab błona przy swym skośnym ustawieniu leŝy swą dolną krawędzią bocznie, nie przyśrodkowo, jak to widzimy u człowieka. Ucho środkowe w pełnym tego słowa znaczeniu występuje tylko u kręgowców lądowych [Hoyer i Grodziński 1964, Jasiński 1987, Watson 1953]. Jama bębenkowa pojawia się u większości płazów bezogonowych. Jest ona homologiem tryskawki ryb, która jest I szczeliną skrzelową tych zwierząt [Jasiński 1987]. Ma ona u płazów i gadów ograniczenia częściowo kostne, częściowo chrzęstne lub mięśniowe [Hoyer i Grodziński 1964, HadŜiselimowic 1967, HadŜiselimowic 1968]. Nie występuje u płazów ogoniastych i beznogich oraz u gadów z rzędu zwitnikowatych (beznogich jaszczurek) i u węŝy [Allin 1975, Hoyer i Grodziński 1964, Jasiński 1987]. Jednak kostka słuchowa w postaci kolumienki jest u tych zwierząt obecna. U płazów kolumienka łączy się z boku z kością kwadratową i łuskową. U płazów występuje ponadto w okresie przeobraŝenia dodatkowa kostka słuchowa (tzw. wieczko) złączona z łopatką, co umoŝliwia przenoszenie drgań podłoŝa [Jasiński 1987]. U zwitnikowatych kolumienka złączona jest z Ŝuchwą i przenosi jej drgania [Allin 1975]. U węŝy ucho wewnętrzne odbiera bodźce tylko na zasadzie przewodnictwa kostnego Acta Sci. Pol.
3 Anatomia porównawcza narządu słuchu [Allin 1975]. Szczególnie wielkie rozmiary ma jama bębenkowa u kameleonów, u których swymi uchyłkami sięga ona aŝ na szyję [Jasiński 1987]. Dopiero u ssaków jama bębenkowa zyskuje pełne ograniczenia kostne [Watson 1953]. U niektórych ssaków część bębenkowa urasta do duŝych rozmiarów i tworzy puszkę bębenkową, która stanowi główne ograniczenie jamy bębenkowej. U człowieka jest ona silnie zredukowana, a zadanie ograniczania jamy bębenkowej spada głównie na część skalistą i łuskową [Hoyer i Grodziński 1964]. Płazy, gady i ptaki posiadają tylko jedną kosteczkę słuchową w uchu środkowym, zwaną kolumienką. Wywodzi się ona z drugiego łuku skrzelowego [Allin 1975, Hoyer i Grodziński 1964]. Jest ona homologiem kości gnykowo- -Ŝuchwowej ryb (hyomandibulare) [Gadow 1901]. Kolumienka częścią kostną styka się z okienkiem owalnym, natomiast częścią chrzęstną (tzw. extracolumella) z błoną bębenkową i aparatem podtrzymującym, za pośrednictwem którego łączy się ona m.in. z kością gnykową i kością kwadratową [Allin 1975, Jasiński 1987]. Obie części tej kosteczki mają tworzyć mechanizm dźwigni, wzmacniającej dźwięki. U niektórych płazów jest ona podwójna. U niektórych jaszczurek i węŝy kolumienka posiada specjalny wyrostek łączący ją z kością kwadratową. Kolumienka występuje takŝe u ptaków. Ptaki dobrze słyszące mają kolumienkę cienką i smukłą, a te, u których zmysł słuchu odgrywa mniejsza rolę - grubą i masywną [Jasiński 1987]. U ssaków występują trzy kosteczki słuchowe (rys. l); oprócz starszego filogenetycznie strzemiączka, pojawiają się: młoteczek, pochodzący z kości stawowej i kowadełko, będące homologiem kości kwadratowej gadów [Jasiński 1987]. U stekowców i torbaczy strzemiączko nie tworzy ramion, lecz ma postać jednolitej płytki, kształtem zbliŝonej do kolumienki [Hoyer i Grodziński 1964, Jasiński 1987]. Ciekawym z punktu widzenia mechaniki jest połączenie masywnego wyrostka przedniego młoteczka z częścią bębenkową kości skroniowej u niektórych stekowców. Połączenie to ma charakter kościo- lub więzozrostu [Allin 1975]. Morfologia kosteczek słuchowych u ssaków wyŝszych takŝe jest bardzo zmienna. Kosteczki słuchowe wykazują znaczną międzygatunkową zmienność przy zachowaniu jednolitego modelu funkcjonalnego. U ssaków wodnych, podobnie jak u wodnych ptaków, kosteczki są masywne i nieforemne, u drapieŝnych smukłe [Hoyer i Grodziński 1964]. U torbaczy młoteczek ma znaczną długość; jego kształt charakteryzuje załamanie osi długiej w miejscu szyjki. Młoteczek taki przypomina hak [Segall 1969]. U Naczelnych kosteczki długie, tj. młoteczek i kowadełko są smuklejsze i mniej masywne niŝ ludzkie [śedenow 1962]. Strzemiączko jest u małp węŝsze niŝ u człowieka. Strzemiączko wykazuje najmniejszą zmienność, jeśli chodzi o kształt [Segall 1969]. Wielkość kosteczek odpowiada oczywiście wielkości zwierzęcia, aczkolwiek relacje nie są wprost proporcjonalne i np. u szczura młoteczek mierzy 2,5 mm, kowadełko 1,5 mm, zaś strzemiączko 1 mm, czyli przeciętnie 25% wymiarów kosteczek ludzkich [Judkins i Li 1997]. Warto podkreślić, Ŝe u wielu ssaków, u których w pełni rozwija się tętnica strzemiączkowa, przez całe Ŝycie leŝy ona w obrębie jamy bębenkowej, układając się pomiędzy odnogami strzemiączka [Judkins i Li 1997]. U człowieka jest to bardzo rzadka odmiana, którą jednak naleŝy uwzględnić w trakcie wszelkich manipulacji wykonywanych w obrębie ucha środkowego. Zaczątek trąbki słuchowej spostrzegamy u ptaków; u niŝszych kręgowców jednakŝe zawsze istnieje połączenie jamy bębenkowej z gardzielą, na zasadzie zwykłego otworu. U ptaków obie trąbki, prawa i lewa, mają wspólne ujście. Medicina Veterinaria 4(1) 2005
4 90 P. Sławuta, K. Romański Ryc. 1 Kosteczki słuchowe: 1 głowa młoteczka, 2 odnoga krótka kowadełka, 3 trzon kowadełka, 4 odnoga długa kowadełka, 5 strzemiączko, 6 rękojeść młoteczka, 7 szyjka młoteczka, 8 staw kowadełkowo-młoteczkowy Fig.1. Ear osscles: 1 head of malleus, 2 short crus of incus, 3 body of incu s, 4 long process of incus, 5 stirrup, 6 handle, 7 neck of malleus, 8 incudomalleolar articulation UCHO WEWNĘTRZNE Błędnik błoniasty rozwinął się prawdopodobnie z narządów linii bocznej ryb i płazów wodnych, której zadaniem była orientacja co do kierunku i siły prądu wody [Gray 1908]. Ma on pochodzenie ektodermalne, lecz nie zachowuje swego pierwotnego połączenia ze środowiskiem zewnętrznym, tworząc zamknięty pęcherzyk. Wyjątkiem są ryby spodouste, u których błędnik błoniasty zachowuje połączenie z otoczeniem. Błędnik błoniasty ryb oraz kręgowców od nich prymitywniejszych nie posiada otoczki w postaci błędnika kostnego lub chrzęstnego i bezpośrednio przylega do mózgowia jako tzw. kapsuła uszna. U pozostałych kręgowców mamy błędnik chrzęstny lub kostny, pochodzenia mezenchymalnego. U ptaków błędnik kostny jest bardzo cienki, i odwzorowuje prawie dokładnie kształt błędnika błoniastego [Pędziwiatr 1966]. W błędniku ptaków największym elementem są kanały półkoliste, osiągające znacznie większe niŝ u ssaków rozmiary. Są one jakby zanurzone w porowatej, pneumatycznej tkance czaszki [Gray 1908]. U ssaków błędnik kostny jest dobrze rozwinięty i zbudowany jest z trzech warstw [Pędziwiatr 1966, Igarashi i in. 1976]. System komórek powietrznych kości skroniowej jest najlepiej rozwinięty u owadoŝernych, torbaczy i gryzoni: komórki powietrzne znajdujemy u nich nawet w obrębie sąsiednich kości. Są one połączone z systemem powietrznym kości skroniowej [Shambaugh i Glasscock 1980]. Schemat budowy błędnika i rozgałęzień nerwu przedsionkowego w obrębie błędnika błoniastego jest generalnie bardzo konserwatywny [Gray 1908]. U prawie wszystkich kręgowców jedna z gałęzi, nazywana przednią lub górną, zaopatruje grzebienie bańkowe: przedni i boczny oraz plamkę woreczka; gałąź dolna lub tylna zaopatruje grzebień bańkowy tylny i plamkę łagiewki [Hoyer i Grodziński 1964]. Błędnik błoniasty u większości kręgowców zachowuje wspólny plan przestrzenny. Jedynie błędnik błoniasty bezŝuchwowców znacznie odbiega kształtem od błędnika występującego u pozostałych grup kręgowców: Acta Sci. Pol.
5 Anatomia porównawcza narządu słuchu zamiast trzech kanałów półkolistych występują tylko dwa, przy czym wyraźnie oddzielone są one dopiero u minogów, podczas gdy u śluzic stanowią w zasadzie dwie części jednego pierścienia [Jasiński 1987]. W obrębie przedsionka u minogów zaznacza się podział na łagiewkę i woreczek; w części przedniej błędnika błoniastego widoczna jest buteleczka struktura odpowiedzialna za odbiór dźwięku [Hoyer i Grodziński 1964, Jasiński 1987]. Błędnik błoniasty jest u ryb kostnoszkieletowych, jak wspomniano, pozbawiony osłonki kostnej i sąsiaduje bezpośrednio z tkanką mózgową; u pozostałych pojawia się w tej czy innej formie błędnik kostny [Hoyer i Grodziński 1964]. Błędnik ryb składa się podobnie jak u wyŝszych kręgowców, z trzech przewodów półkolistych, łagiewki i woreczka; u płaszczek przewody półkoliste posiadają osobne ujścia, u pozostałych przewód przedni i tylny tworzą odnogę wspólną [Hoyer i Grodziński 1964, Jasiński 1987]. Największe róŝnice pod względem kształtu i rozmiarów wykazuje woreczek. U ryb kostnołuskich i kostnoszkieletowych, w odróŝnieniu od spodoustych, widzimy juŝ buteleczkę, tj. szczątkową formę narządu słuchu [Hoyer i Grodziński 1964]. U niektórych ryb błędnik błoniasty, konkretnie woreczek, posiada połączenie z pęcherzem pławnym za pośrednictwem kostek przenoszącym nań wszelkie zmiany ciśnienia wody. U ryb występują trzy statolity: kamyczek, strzałka i gwiazdka, spoczywające na plamce łagiewki [Jasiński 1987]. U ryb karpiowatych i sumowatych spotykamy tzw. aparat Webera, zapewniający połączenie ściany pęcherza pławnego ryby z błędnikiem za pośrednictwem szeregu drobnych kosteczek. Połączenie to umoŝliwia rybom odbieranie dźwięków o wyŝszych częstotliwościach [Jasiński 1987]. U ryb spodoustych błędnik błoniasty otwiera się na powierzchni głowy, zatem śródchłonka u tych ryb jest w istocie przemieszana z wodą morską lub z nią toŝsama [Jasiński 1987]. U płazów błędnik błoniasty uzyskuje własną puszkę kostną [Gray 1908]. Zwraca uwagę przede wszystkim rozwój przewodu endolimfatycznego, który ma znaczne rozmiary; oba przewody, prawy i lewy łączą się ze sobą za pomocą zespolenia pod- i nadmózgowego i ciągną się aŝ do końca kanału kręgowego, zanurzone w płynie mózgowo- -rdzeniowym [Jasiński 1987, Hoyer i Grodziński 1964]. Na swym przebiegu tworzą uchyłki wypełnione kryształkami węglanu wapnia [Jasiński 1987]. W uchyłku woreczka, zwanym buteleczką, pojawia się tzw. brodawka słuchowa, czyli podstawna, nieobecna jeszcze u ryb [Jasiński 1987]. U niektórych gadów, w tym u Ŝółwi morskich, obserwujemy rozwój przestrzeni perylimfatycznej, polegający na wyodrębnieniu się dwóch dodatkowych zbiorników perylimfy, leŝących z boku kapsuły usznej i posiadających własne przewody: przedni i tylny; stanowią one uzupełnienie przewodu perylimfatycznego, i po krętym przebiegu znikają w przestrzeniach międzypowięziowych głowy [HadŜiselimowic 1967, HadŜiselimowic 1968]. U gadów znaczne rozmiary osiąga woreczek wraz z buteleczką, która przekształca się w wyraźnie wyodrębniony przewód. W obrębie tego przewodu widać struktury przypominające narząd Cortiego w postaci występującej u ssaków [Jasiński 1987]. Przestrzeń przychłonkowa otaczająca błędnik błoniasty jest zwana u gadów zbiornikiem przyusznym. Na zewnątrz od niej leŝy częściowo odrębna przestrzeń zwana workiem przyusznym; otacza ona błędnik kostny od zewnątrz [Jasiński 1987, HadŜiselimowic 1967, HadŜiselimowic 1968]. Błędnik błoniasty u ptaków przypomina tę strukturę u gadów, jednakŝe zwraca uwagę dalszy rozwój buteleczki. Buteleczka u ptaków nosi juŝ nazwę przewodu ślimakowatego, choć nadal jest on prostolinijny [Jasiński 1987]. W budowie błędnika ptaków uwagę zwraca ogromny rozwój kanałów półkolistych. U dobrze latających, w tym u drapieŝnych, kanały półkoliste cechują się smukłością, kształtem przypominającym literę C Medicina Veterinaria 4(1) 2005
6 92 P. Sławuta, K. Romański i esowatymi wygięciami wychodzącymi poza płaszczyznę kanału [HadŜiselimowic i Savkovic 1964]. U gorzej latających kanały są krótkie, grube, o słabo zaznaczonych bańkach. Przewód ślimakowy zwinięty spiralnie jest wyłączną zdobyczą ssaków (rys. 2). Jedynie stekowce mają jeszcze narząd słuchu uformowany tak jak u krokodyli czy ptaków [Jasiński 1987]. Liczba zakrętów ślimaka jest bardzo zmienna: od 1,5 u owadoŝernych do 4 1/4 u skoczka pustynnego. Nie wykazano dotąd związku pomiędzy geometrią ślimaka, a jakością narządu słuchu u danego gatunku [Hoyer i Grodziński 1964]. Budowa receptora słuchu i równowagi naczelnych przypomina ludzką [śedenow 1962]. Ryc. 2. Błędnik kostny: l szpara osklepka, 2 blaszka wrzecionka, 3 kanały podłuŝne wrzecionka, 4 schody przedsionka, 5 narząd cortiego, 6 schody bębenka, 7 kanał spiralny ślimaka Fig. 2. Osseous labyrinth: 1 scarpa's hiatus, 2 lamina modiolus, 3 longitudinal canals of modiolus, 4 vestibular canal, 5 organ of corti, 6 scala tympani, 7 spiral canal of cochlea PODSUMOWANIE Powstanie skomplikowanych struktur narządu zmysłu słuchu i równowagi, jakim jest ucho, związane jest ze zmianami ewolucyjnymi wynikającymi ze zdolności przystosowawczych organizmów w zdobywaniu nowych środowisk Ŝycia. Oprócz odbierania bodźców słuchowych struktury te odpowiadają za statykę organizmu a w związku z tym za jego zdolności lokomocyjne. Acta Sci. Pol.
7 Anatomia porównawcza narządu słuchu PIŚMIENNICTWO Allin E.F., Evolution of the mammalian middle ear. J. Morphol. 147, Gadow H., The evolution of the auditory ossicles. Anat. Anz. 19, Gray A.A., The labyrinth of animals, including mammals, birds, reptiles and amphibians. Churchill, London. HadŜiselimowic H., Savkovic L.J., Appearance of semicircular canals in birds in relation to mode of life. Acta Anat. 57, HadŜiselimovic H., Contribution to knowledge of the ear i the sea turtle. Acta Anat. 66, Hadźiselimovic H., Contribution to knowledge of the bony klabyrinth and interfenstral axis in certam mammals and man. Acta Anat. 70, Hoyer H., Grodziński Z., Anatomia porównawcza kręgowców. PWN, Warszawa. Igarashi M., Mahon R., Konishi S., Comparative measurements of cochlear apparatus. J. Speech Hearing Res. 11, Igarashi M., Takahashi M., Alford B., Cross-sectional area of scala tympani in human and cat. Arch. Otolaryngol. 102, Jasiński A., Narządy zmysłów. Narząd słuchowo-równowaŝny. [W:] Szarski H. (red.): Anatomia porównawcza kręgowców. PWN, Warszawa Judkins F., Li H., Surgical anatomy of the rat middle ear. Otolaryngol. Head Neck Surg. 117, Pędziwiatr Z.F., 1966a. Zagadnienia elementów błędnika kostnego i piramidy skroniowej. Folia Morphol. (Warsz.). 25, 1, Pędziwiatr Z.F., 1966b. Zagadnienia elementów błędnika kostnego i piramidy skroniowej. Folia Morphol. (Warsz.). 25, 3, Segall W., The auditory ossicles (malleus, incus) and their relationships to the tympanie: in marsupials. Acta anat. 73, Shambaugh G.E., Glasscock M.E., Surgery of the ear. 3 ed. W.B. Saunders Comp. Philadelphia, London, Toronto. Watson D.M.S., The evolution of the mammalian middle ear. Evolutian. 7, Webster D.B.: The ear apparatus of the kangaroo rat, Dipodomys. Am. J. Anat. 19, śedenow W.N., Srawnitelnaja anatomija primatow. Gos. Izd. "Wysszaja Szkoła", Moskwa. COMPARATIVE ANATOMY OF HEARING AND MAINTENANCE OF EQUILIBRIUM ORGAN OF THE VERTEBRATES Abstract. The hearing and the maintenance of equilibrium organ went through a very long evolution process. One of the elements of effective functioning in the air was the forming of mechanisms intensifying the sound which reaches the inner ear. It was therefore, one of the conditions for transition to "life on the ground". Thus, the auricle is characteristic of mammals, the middle ear is observed in the case of the land vertebrates, whilst the vestibulocochlear organ is only to be found with the vertebrates. This work contains selected aspects of comparative anatomy of hearing and equilibrium organ in terms of its functions among certam chosen animal species. Some scientific and selfselected material (middle ear and inner ear of green frog, guinea pig, duck, macacus and dog) and the literature available were used. Key words: vestibulocochlear organ, ear ossicles, column Zaakceptowano do druku Accepted for print: Medicina Veterinaria 4(1) 2005
a/ narząd słuchu b/ narząd statyczny
Ucho Ucho = narząd przedsionkowoślimakowy a/ narząd słuchu b/ narząd statyczny I. Ucho zewnętrzne: 1/ małŝowina uszna 2/ przewód słuchowy zewnętrzny - szkielet: chrzęstny, kostny - skóra: włosy, gruczoły
Bardziej szczegółowoZmysł słuchu i równowagi
Zmysł słuchu i równowagi Ucho Jest narządem słuchu i równowagi. Składa się zasadniczo z trzech części: ucha zewnętrznego (1), środkowego (2) i wewnętrznego (3). Ucho zewnętrzne Składa się z małżowiny usznej
Bardziej szczegółowow drgania mechaniczne, a drgania w impulsy nerwowe. Odpowiada także za zmył równowagi (błędnik).
Ucho narząd słuchu występujący jedynie u kręgowców. Najbardziej złożone i rozwinięte uszy występują u ssaków. Ucho odbiera fale dźwiękowe, przekształca je w drgania mechaniczne, a drgania w impulsy nerwowe.
Bardziej szczegółowoTemat z produkcji zwierzęcej NARZĄDY ZMYSŁÓW: UCHO
AUTOR: Arkadiusz Kamiński KL. I, SEMESTR I TECHNIKUM ROLNICTWA SZKOŁA: NIEPUBLICZNA SZKOŁA POLICEALNA W STASZOWIE (uprawnienia szkoły publicznej) Temat z produkcji zwierzęcej NARZĄDY ZMYSŁÓW: UCHO Staszów,
Bardziej szczegółowoDźwięk i słuch. Percepcja dźwięku oraz funkcjonowanie narządu słuchu
Dźwięk i słuch 1 Percepcja dźwięku oraz funkcjonowanie narządu słuchu Broszura ta jest pierwszą z serii broszur firmy WIDEX poświęconych słuchowi oraz tematom z nim związanym. Od fal dźwiękowych do słyszenia
Bardziej szczegółowoAnatomia i fizjologia słuchu
Anatomia i fizjologia słuchu dr med. Michał Karlik Katedra i Klinika Foniatrii i Audiologii Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu Fizjologia przewodnictwo powietrzne przewodnictwo kostne 1-Inner hair cell
Bardziej szczegółowoNauka o słyszeniu Wykład II System słuchowy
Nauka o słyszeniu Wykład II System słuchowy Anna Preis, email: apraton@amu.edu.pl 12.10.2016 neuroreille.com lub cochlea.eu Plan wykładu Anatomia i funkcja systemu słuchowego Ucho zewnętrzne Ucho środkowe
Bardziej szczegółowoBiologiczne mechanizmy zachowania - fizjologia. zajecia 6 :
Biologiczne mechanizmy zachowania - fizjologia zajecia 6 : 12.11.15 Kontakt: michaladammichalowski@gmail.com https://mmichalowskiuwr.wordpress.com/ I gr 08:30 10:00 (s. Cybulskiego; 08.10. 19.11.) II gr
Bardziej szczegółowoPytania na II-gi termin poprawkowy z anatomii prawidłowej człowieka dla studentów Oddziału Stomatologicznego
Pytania na II-gi termin poprawkowy z anatomii prawidłowej człowieka dla studentów Oddziału Stomatologicznego CZASZKA 1. Połączenia ścisłe kości czaszki. Ciemiączka 2. Staw szczytowo-potyliczny 3. Staw
Bardziej szczegółowoNARZĄD WZROKU
NARZĄD WZROKU Oko można porównać do kamery cyfrowej, wyposażonej w: system soczewek (rogówka, soczewka, ciało szkliste) automatyczną regulację ostrości obrazu (akomodacja) automatyczną regulację przesłony
Bardziej szczegółowoMechanoreceptory (dotyk, słuch) termoreceptory i nocyceptory
Mechanoreceptory (dotyk, słuch) termoreceptory i nocyceptory Iinformacja o intensywności bodźca: 1. Kodowanie intensywności bodźca (we włóknie nerwowym czuciowym) odbywa się za pomocą zmian częstotliwość
Bardziej szczegółowovoice to see with your ears
voice to see with your ears Łukasz Trzciałkowski gr00by@mat.umk.pl 2007-10-30 Zmysł słuchu to zmysł umożliwiający odbieranie (percepcję) fal dźwiękowych. Jest on wykorzystywany przez organizmy żywe do
Bardziej szczegółowoMedicina Veterinaria 4(2) 2005, 3-10
Medicina Veterinaria 4(2) 2005, 3-10 UCHO SSAKA JAKO BIOLOGICZNY WZMACNIACZ DŹWIĘKÓW 1 Danuta Kucharska 1, Łukasz śywczyk 2, Hanna Mańkowska-Pliszka 3, Jarosław Wysocki 3, Anna Charuta 3 1 ZOZ w Kozienicach
Bardziej szczegółowoNARZ D S UCHU I R WNOWAGI
24 NARZ D S UCHU I R WNOWAGI Narząd słuchu i równowagi tworzy: ucho zewnętrzne, środkowe i wewnętrzne. 24.1. UCHO ZEWN TRZNE Ucho zewnętrzne składa się z dwóch części: małżowiny usznej i przewodu słuchowego
Bardziej szczegółowoWOJEWÓDZKI KONKURS PRZEDMIOTOWY Z BIOLOGII DLA UCZNIÓW SZKÓŁ PODSTAWOWYCH ETAP REJONOWY 18 stycznia 2019 r.
WOJEWÓDZKI KONKURS PRZEDMIOTOWY Z BIOLOGII DL UZNIÓW SZKÓŁ PODSTWOWYH ETP REJONOWY 8 stycznia 09 r. MODEL ODPOWIEDZI I PUNKTJ nr zad ania.. 3. 4. 5. 6. Oczekiwana odpowiedź i schemat punktowania P, F,
Bardziej szczegółowoPodstawy anatomii, wykłady
Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku Katedra: Nauk Przyrodniczych Zakład: Anatomii i Antropologii Podstawy anatomii, wykłady Osoby prowadzące przedmiot: Barbara Duda, prof. nadzw. dr hab.,
Bardziej szczegółowoI. UCHO UCHO ZEWNĘTRZNE UCHO ŚRODKOWE UCHO WEWNĘTRZNE
I. UCHO UCHO ZEWNĘTRZNE małżowina przewód słuchowy zewnętrzny (woszczyna) błona bębenkowa UCHO ŚRODKOWE jama bębenkowa młoteczek, kowadełko, strzemiączko trąbka Eustachiusza okienko owalne i okrągłe UCHO
Bardziej szczegółowoPOŁĄCZENIA KRĘGOSŁUPA
POŁĄCZENIA KRĘGOSŁUPA KRĘGOSŁUP (columna vertebralis) Kręgosłup nie jest sztywnym słupem kostnym składa się z kręgów zrośniętych ze sobą w odcinkach krzyżowym i guzicznym oraz ruchomych połączeo w części
Bardziej szczegółowoI. TEST SPRAWDZAJĄCY WIELOSTOPNIOWY : BODŹCE I ICH ODBIERANIE
I. TEST SPRAWDZAJĄCY WIELOSTOPNIOWY : BODŹCE I ICH ODBIERANIE INSTRUKCJA Test składa się z 28 pytań. Pytania są o zróżnicowanym stopniu trudności, ale ułożone w takiej kolejności aby ułatwić Ci pracę.
Bardziej szczegółowoSZKIELET KOŃCZYNY GÓRNEJ
Slajd 1 Slajd 2 Slajd 3 SZKIELET KOŃCZYNY GÓRNEJ SZKIELET Szkielet kończyny górnej dzieli się na: 1. Kości obręczy kończyny górnej: - obojczyk, - łopatka 2. Kości części wolnej kończyny górnej: - kość
Bardziej szczegółowoNarządy zmysłów, skóra
Narządy zmysłów, skóra ESPZiWP Układ węchowy ssaków Z receptorów węchowych impuls nerwowy przekazywany jest do opuszki węchowej zlokalizowanej bezpośrednio nad receptorami, a następnie informacje przekazywane
Bardziej szczegółowoFLUOROURACILUM. Załącznik C.26. NAZWA SUBSTANCJI CZYNNEJ ORAZ, JEŻELI DOTYCZY- DROGA PODANIA. Dziennik Urzędowy Ministra Zdrowia 1039 Poz.
Dziennik Urzędowy Ministra Zdrowia 1039 Poz. 42 Załącznik C.26. FLUOROURACILUM 1 FLUOROURACILUM C00 NOWOTWORY ZŁOŚLIWE WARGI 2 FLUOROURACILUM C00.0 POWIERZCHNIA ZEWNĘTRZNA WARGI GÓRNEJ 3 FLUOROURACILUM
Bardziej szczegółowoCement i implanty szkło-jonomerowe do stosowania w otochirurgii
Cement i implanty szkło-jonomerowe do stosowania w otochirurgii CERTYFIKAT nr 1434-MDD-62/2011 Opis wyrobów Cement szkło-jonomerowy do stosowania w otochirurgii (rys. 1) jest wyrobem medycznym klasy II
Bardziej szczegółowoSZKIELET KOOCZYNY GÓRNEJ
SZKIELET KOOCZYNY GÓRNEJ SZKIELET Szkielet kooczyny górnej dzieli się na: 1. Kości obręczy kooczyny górnej: - obojczyk, - łopatka 2. Kości części wolnej kooczyny górnej: - kośd ramienna, - kości przedramienia,
Bardziej szczegółowoKINEMATYKA SŁYSZENIA - UCHO ŚRODKOWE
Aktualne Problemy Biomechaniki, nr 4/2010 137 Dorota MARSZALIK, Międzywydziałowa Szkoła Inżynierii Biomedycznej, Akademia Górniczo-Hutnicza, Kraków Marek IWANIEC, Katedra Automatyzacji Procesów, Akademia
Bardziej szczegółowoSZKIELET KOŃCZYNY DOLNEJ
Slajd 1 Slajd 2 Slajd 3 SZKIELET KOŃCZYNY DOLNEJ SZKIELET KOŃCZYNY DOLNEJ DZIELI SIĘ NA: kości obręczy kończyny dolnej, który stanowią kości miedniczne, kości części wolnej kończyny dolnej: - kość udowa
Bardziej szczegółowoZROZUMIEĆ UBYTEK SŁUCHU
ZROZUMIEĆ UBYTEK SŁUCHU Ubytek słuchu i jego pierwsze symptomy Ubytek słuchu (niedosłuch) jest zaburzeniem funkcjonowania układu słuchowego, objawiającym się ograniczeniem zdolności do słyszenia dźwięków.
Bardziej szczegółowoFunkcje Ŝyciowe organizmów zwierzęcych
Funkcje Ŝyciowe organizmów zwierzęcych Podpisz wskazane elementy komórki zwierzęcej i określ ich funkcje......... Uzupełnij schemat podziału cukrowców. Dokończ zdanie, tak aby stanowiło definicję organizmów
Bardziej szczegółowoWykłady z anatomii dla studentów pielęgniarstwa i ratownictwa medycznego
Wykłady z anatomii dla studentów pielęgniarstwa i ratownictwa medycznego Układ oddechowy Zapewnia drogę wnikania do ustroju zapasu tlenu obecnego w powietrzu atmosferycznym, stwarza też drogę wydalania
Bardziej szczegółowogdzie: c prędkość rozchodzenia się dźwięku w powietrzu L długość kanału słuchowego
Rys. 2-4. Przewód słuchowy (a), wykres wzmocnienia poziomu ciśnienia akustycznego (SPL) w przewodzie słuchowym (b) f o c 4 L 343[m/s] 4 0,025[m] 3430[Hz] gdzie: c prędkość rozchodzenia się dźwięku w powietrzu
Bardziej szczegółowoPrzedmiotowe zasady oceniania wymagania na poszczególne oceny szkolne Klasa 6
1 Przedmiotowe zasady oceniania wymagania na poszczególne oceny szkolne Klasa 6 1. Ogólna charakterystyka zwierząt 2. Tkanki zwierzęce nabłonkowa i łączna 3. Tkanki zwierzęce mięśniowa i nerwowa 4. Charakterystyka,
Bardziej szczegółowoWarsztaty tomografii komputerowej ucho
Warsztaty tomografii komputerowej ucho 1. obraz TK w granicach normy rozległa pneumatyzacja kości skroniowych (93) 2. zwłóknienie przyśrodkowych części przewodów słuchowych zewnętrznych pogrubienie tkanek
Bardziej szczegółowoZadanie 1. Dokoocz zdanie wybierając odpowiedz spośród podanych *A-F].Do aparatu ochronnego oka zalicza się :
Narządy zmysłu Arkadiusz Pikora Zadanie 1. Dokoocz zdanie wybierając odpowiedz spośród podanych *A-F].Do aparatu ochronnego oka zalicza się : A.Powieki B. Naczyniówkę C. Twardówkę D. Spojówkę E. Soczewkę
Bardziej szczegółowoOsteologia. Określanie płci
Osteologia Określanie płci 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Cecha Wielkość ogólna Jama oczodołu Powierzchnia otworu wielkiego Wyrostki sutkowate Kresy skroniowe Łuki nadoczodołowe Wysokość czaszki Spłaszczenie okolicy
Bardziej szczegółowoUkład oddechowy. Drogi oddechowe. + płuca + opłucna
Układ oddechowy Układ oddechowy Drogi oddechowe + płuca + opłucna I. Górne drogi oddechowe: nos i gardło 1. Nos - szkielet nosa zewnętrznego: kostny - kości nosowe, wyrostki czołowe szczęk chrzęstny -
Bardziej szczegółowoOddziaływanie hałasu na człowieka w środowisku pracy i życia, metody ograniczania. dr inż. Grzegorz Makarewicz
Oddziaływanie hałasu na człowieka w środowisku pracy i życia, metody ograniczania dr inż. Grzegorz Makarewicz 200000000 µpa 20000000 µpa Młot pneumatyczny 2000000 µpa 200000 µpa Pomieszczenie biurowe 20000
Bardziej szczegółowoPL B1. INSTYTUT FIZJOLOGII I PATOLOGII SŁUCHU, Warszawa, PL BUP 17/17. HENRYK SKARŻYŃSKI, Warszawa, PL
RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) 228940 (13) B1 (21) Numer zgłoszenia: 416059 (51) Int.Cl. A61F 2/18 (2006.01) Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (22) Data zgłoszenia: 08.02.2016
Bardziej szczegółowoSZKIELET OSIOWY. Slajd 1. Slajd 2. Slajd 3
Slajd 1 Slajd 2 Slajd 3 SZKIELET OSIOWY Szkielet osiowy zbudowany jest z czaszki, kręgosłupa, żeber i mostka. CZASZKA (cranium) Czaszka składa się z dwóch części: tylno górnej, która stanowi czaszkę mózgową
Bardziej szczegółowoWSTĘP. 6. Układ oddechowy złożony z dróg oddechowych i płuc.
WSTĘP Biologia jest nauką zajmującą się opisywaniem budowy i funkcjonowania organizmów żywych. Dzielimy ją na takie działy, jak: morfologia, która jest nauką o budowie organizmu, i fizjologia, która jest
Bardziej szczegółowoTemat: Świat gadów. Gady pierwotnie lądowe lądzie wtórnie w wodzie zmiennocieplne ciepłolubne
Temat: Świat gadów. Gady (gromada) określa się jako zwierzęta pierwotnie lądowe. Oznacza to, że są one pierwszą grupą kręgowców, która w pełni przystosowała się do życia na lądzie. Niektóre gatunki wtórnie
Bardziej szczegółowoSZKIELET KOOCZYNY DOLNEJ
SZKIELET KOOCZYNY DOLNEJ SZKIELET KOOCZYNY DOLNEJ DZIELI SIĘ NA: kości obręczy kooczyny dolnej, który stanowią kości miedniczne, kości części wolnej kooczyny dolnej: - kośd udowa, - kości goleni, - kości
Bardziej szczegółowoŚCIANY KLATKI PIERSIOWEJ 2.3.1.2 ŻEBRA
133 2.3.1.2 ŻEBRA U człowieka występuje 12 par żeber. Są to długie, płaskie i wygięte listwy kostne, zwane też kośćmi żebrowymi. Z przodu ich przedłużeniami są chrząstki żebrowe. Tylny koniec żebra (costa)
Bardziej szczegółowoOkolice głowy i szyi 4-tygodniowego ludzkiego zarodka przypominają w pewien sposób analogiczne obszary zarodka ryby, znajdującego się na identycznym
Multimedial Unit of Dept. of Anatomy JU Okolice głowy i szyi 4-tygodniowego ludzkiego zarodka przypominają w pewien sposób analogiczne obszary zarodka ryby, znajdującego się na identycznym czasowo etapie
Bardziej szczegółowoPACLITAXELUM. Załącznik C.47. NAZWA SUBSTANCJI CZYNNEJ ORAZ, JEŻELI DOTYCZY- DROGA PODANIA
Załącznik C.47. PACLITAXELUM Lp 1. PACLITAXELUM C00 NOWOTWORY ZŁOŚLIWE WARGI 2. PACLITAXELUM C00.0 POWIERZCHNIA ZEWNĘTRZNA WARGI GÓRNEJ 3. PACLITAXELUM C00.1 POWIERZCHNIA ZEWNĘTRZNA WARGI DOLNEJ 4. PACLITAXELUM
Bardziej szczegółowoNa okładce preparat anatomiczny ze zbiorów Muzeum Anatomii Uniwersytetu Jagiellońskiego Collegium Medicum Fot. Jacenty Urbaniak
RECENZENT Prof. dr hab. med. Janina Sokołowska-Pituchowa PROJEKT OKŁADKI Marcin Bruchnalski Na okładce preparat anatomiczny ze zbiorów Muzeum Anatomii Uniwersytetu Jagiellońskiego Collegium Medicum Fot.
Bardziej szczegółowoDziennik Urzędowy Ministra Zdrowia 1097 Poz. 42 Załącznik C.35. IRINOTECANUM
Dziennik Urzędowy Ministra Zdrowia 1097 Poz. 42 Załącznik C.35. IRINOTECANUM 1. IRINOTECANUM C15 RAK PRZEŁYKU 2. IRINOTECANUM C15.0 SZYJNA CZĘŚĆ PRZEŁYKU 3. IRINOTECANUM C15.1 PIERSIOWA CZĘŚĆ PRZEŁYKU
Bardziej szczegółowoModele systemu słuchowego buduje się ze względu na różne motywacje. Na przykład można mówić o modelach tworzonych dla potrzeb ochrony słuchu
Modelowanie systemu słuchowego człowieka Wykład nr 14 z kursu Biocybernetyki dla Inżynierii Biomedycznej prowadzonego przez Prof. Ryszarda Tadeusiewicza Modele systemu słuchowego buduje się ze względu
Bardziej szczegółowoSzkielet osiowy zbudowany jest z czaszki, kręgosłupa, żeber i mostka.
SZKIELET OSIOWY Szkielet osiowy zbudowany jest z czaszki, kręgosłupa, żeber i mostka. CZASZKA (cranium) Czaszka składa się z dwóch części: tylno górnej, która stanowi czaszkę mózgową i przednio dolnej,
Bardziej szczegółowoSlajd 1. Slajd 2. Slajd 3 OGÓLNA BUDOWA I MECHANIKA KLATKI PIERSIOWEJ ŻEBRO
Slajd 1 Slajd 2 Slajd 3 OGÓLNA BUDOWA I MECHANIKA KLATKI PIERSIOWEJ W skład szkieletu klatki piersiowej wchodzi: 12 kręgów piersiowych, 12 par żeber i mostek. trzon mostka ŻEBRO Jest kością długą w kształcie
Bardziej szczegółowoKLASA VI WYMAGANIA NA POSZCZEGÓLNE OCENY (BIOLOGIA) Poziom wymagań
KLASA VI WYMAGANIA NA POSZCZEGÓLNE OCENY (BIOLOGIA) Dział Poziom wymagań ocena dopuszczająca ocena dostateczna ocena dobra ocena bardzo dobra ocena celująca wymienia wspólne cechy zwierząt wyjaśnia, czym
Bardziej szczegółowoIRINOTECANUM. Załącznik C.35.a. NAZWA SUBSTANCJI CZYNNEJ ORAZ, JEŻELI DOTYCZY- DROGA PODANIA
Załącznik C.35.a. IRINOTECANUM Lp 1. IRINO TECANUM C15 RAK PRZEŁYKU 2. IRINO TECANUM C15.0 SZYJNA CZĘŚĆ PRZEŁYKU 3. IRINO TECANUM C15.1 PIERSIOWA CZĘŚĆ PRZEŁYKU 4. IRINO TECANUM C15.2 BRZUSZNA CZĘŚĆ PRZEŁYKU
Bardziej szczegółowoKręgowce. 7 7. Podkreśl cechy, które świadczą o przystosowaniu żaby do życia na lądzie. (0 2) grupa a
grupa a Kręgowce Poniższy test składa się z 19 zadań Przy każdym poleceniu podano liczbę punktów możliwą Imię i nazwisko do uzyskania za prawidłowe odpowiedzi Za rozwiązanie całego sprawdzianu możesz uzyskać
Bardziej szczegółowoUkład oddechowy. Drogi oddechowe. + płuca + opłucna
Układ oddechowy Układ oddechowy Drogi oddechowe + płuca + opłucna I. Górne drogi oddechowe: nos i gardło 1. Nos - szkielet nosa zewnętrznego: kostny - kości nosowe, wyrostki czołowe szczęk chrzęstny -
Bardziej szczegółowoNAUKI O CZŁOWIEKU. Biologia kości Terminologia
NAUKI O CZŁOWIEKU Biologia kości Terminologia PODSTAWOWE INFORMACJE O KOŚCIACH Kośd jest jedną z najmocniejszych substancji biologicznych Szkielet jednak to mniej niż 20% masy ciała FUNKCJE KOŚCI Układ
Bardziej szczegółowoPracownia do biologii
Altay East Europe KATALOG 2008 Pracownia do biologii Projekt kompleksowego wyposażenia pracowni dydaktycznych Altay East Europe Sp. z o.o. ul. Młynarska 7, 01-205 Warszawa Tel. (+48)022-331-82-29 Fax (+48)022-331-82-30
Bardziej szczegółowo1. Fizjologia narządu słuchu wybrane zagadnienia.
1. Fizjologia narządu słuchu wybrane zagadnienia. W temacie pracy znajduje się pojęcie sterowania częstotliwością generowanego dźwięku. Konieczne zatem staje się, już na wstępie, przybliżenie najistotniejszych
Bardziej szczegółowoAnatomia uszka lewego przedsionka w sercu ludzkim
Anatomia uszka lewego przedsionka w sercu ludzkim Rafał Kamiński I Kardiochirurgiczne spotkanie edukacyjne, Grudziądz 2015 Wstęp Embriologia i anatomia serca w zarysie Znaczenie kliniczne uszka prawego
Bardziej szczegółowoCZĘŚĆ 1 PIES DOMOWY vii
SPIS TREŚCI Wprowadzenie... xii Przedmowa do wydania polskiego... xiii Mianownictwo i orientacja anatomiczna... xv Klasyfikacja zwierząt... xv Zasady mianownictwa... xviii Miana oznaczające położenie,
Bardziej szczegółowoAdam Zborowski. ATLAS anatomii człowieka
Adam Zborowski ATLAS anatomii człowieka Kraków 2007 SPIS TREŚCI schemat komórki ludzkiej...12 rodzaje komórek...13 składniki komórkowe krw i... 14 rodzaje komórek...15 rodzaje nabłonków jednowarstwowych...
Bardziej szczegółowoUkład kostny jest strukturą żywą, zdolną do:
FUNKCJE KOŚCI Układ kostny jest strukturą żywą, zdolną do: wzrostu adaptacji naprawy FUNKCJE KOŚCI Podstawowym elementem składowym układu kostnego jest tkanka kostna. FUNKCJE KOŚCI Układ kostny składa
Bardziej szczegółowoBiologia klasa 6. Wymagania edukacyjne do działów na poszczególne oceny
Biologia klasa 6 Wymagania edukacyjne do działów na poszczególne oceny ocena dopuszczająca ocena dostateczna ocena dobra ocena bardzo dobra ocena celująca 1. W świecie zwierząt. Uczeń: wymienia wspólne
Bardziej szczegółowoszkielet tułowia widok od przodu klatka piersiowa żebra mostek kręgi piersiowe kręgosłup (33-34 kręgi)
Kości tułowia szkielet tułowia kręgosłup (33-34 kręgi) klatka piersiowa żebra mostek kręgi piersiowe widok od przodu kręgosłup czaszka odcinek szyjny C 1-7 (1-7) - (lordoza szyjna) klatka piersiowa odcinek
Bardziej szczegółowoJak pracują systemy implantów ślimakowych?
56 Jak funkcjonują implanty ślimakowe i implanty... Jak pracują systemy implantów ślimakowych? Systemy implantów ślimakowych są to techniczne protezy słuchu, które mogą w znacznym stopniu zastąpić brakującą
Bardziej szczegółowoEWOLUCJA UKŁADU ODDECHOWEGO KRĘGOWCÓW
EWOLUCJA UKŁADU ODDECHOWEGO KRĘGOWCÓW Autor pracy: Flawia Szczepaniak Medicus-3 1 Co to jest układ oddechowy i do czego służy? Definicja układu oddechowego mówi, że jest to zespół narządów umożliwiających
Bardziej szczegółowoWYMAGANIA EDUKACYJNE Z BIOLOGII kl. VI
WYMAGANIA EDUKACYJNE Z BIOLOGII kl. VI Dział Poziom wymagań ocena dopuszczająca ocena dostateczna ocena dobra ocena bardzo dobra ocena celująca wspólne przedstawia poziomy cechy zwierząt organizacji ciała
Bardziej szczegółowoOGÓLNA BUDOWA I MECHANIKA KLATKI PIERSIOWEJ
OGÓLNA BUDOWA I MECHANIKA KLATKI PIERSIOWEJ SZKIELET KLATKI PIERSIOWEJ W skład szkieletu klatki piersiowej wchodzi: 12 kręgów piersiowych, 12 par żeber i mostek. trzon mostka ŻEBRO Jest kością długą w
Bardziej szczegółowoPakiet edukacyjny - W słowach kilku o wydrze, bobrze i wilku. Wydra - opis
Wydra - opis oczy chronione są trzecią powieką, która podczas nurkowania chroni je nie ograniczając jednocześnie widzenia długie smukłe ciało umożliwia wysoką zwinność i zwrotność w wodzie mała spłaszczona
Bardziej szczegółowoWysiękowe zapalenie ucha środkowego. Wysiękowe zapalenie ucha środkowego
LECZENIE OPERACYJNE CHORÓB UCHA ZABIEGI OPERACYJNE POPRAWIAJĄCE SŁUCH DR N. MED. PIOTR DĄBROWSKI, DR N. MED. TOMASZ KOPEĆ, DR N. MED. ŁUKASZ BORUCKI KATEDRA I KLINIKA OTOLARYNGOLOGII I ONKOLOGII LARYNGOLOGICZNEJ
Bardziej szczegółowoDOCETAXELUM. Zał cznik C.19. NAZWA SUBSTANCJI CZYNNEJ ORAZ, JEŻELI DOTYCZY- DROGA PODANIA
Zał cznik C.19. DOCETAXELUM Lp 1 DOCETAXELUM C00 NOWOTWORY ZŁOŚLIWE WARGI 2 DOCETAXELUM C00.0 POWIERZCHNIA ZEWNĘTRZNA WARGI GÓRNEJ 3 DOCETAXELUM C00.1 POWIERZCHNIA ZEWNĘTRZNA WARGI DOLNEJ 4 DOCETAXELUM
Bardziej szczegółowoOczopląs w różnych patologiach układu równowagi. Aby zrozumieć oczopląs pochodzenia obwodowego
Katarzyna Pierchała Oczopląs w różnych patologiach układu równowagi. Aby zrozumieć oczopląs pochodzenia obwodowego Klinika Otolaryngologii WUM Kierownik Kliniki: prof. K. Niemczyk Konferencja Laryngologia
Bardziej szczegółowoCo nam siedzi w głowie?
Co nam siedzi w głowie? Mózg - organ znajdujący się pod czaszką, waży ponad kilogram. Mózgowie wyglądem przypomina orzech włoski, dlatego łatwo można wyobrazić sobie jego budowę. Na zewnątrz mózgu widać
Bardziej szczegółowoWymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 oparte na Programie Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej
Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 oparte na Programie Programie nauczania biologii Puls autorstwa Anny Zdziennickiej DZIAŁ I. ŚWIAT ZWIERZĄT TEMAT 1. W królestwie dopuszczająca wymienia wspólne
Bardziej szczegółowoWymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej
Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej Dział Temat Poziom wymagań ocena dopuszczająca ocena dostateczna ocena dobra ocena bardzo dobra ocena celująca 1. W królestwie zwierząt wspólne
Bardziej szczegółowoc.. d... c... 9. Lissamphibia naleza do a. Aves b. Reptalia c. Anura
1. Historia kregowcow liczy a. 615 mln lat b. 450 c. 400 d. 150 2. najlzniejszymi gromadami ssakow SA a. gryzonie i nietoperze 3. najliczniejsza grupa jest a. Teleostei b. Mammalia c. Gady d. Aves 4. obecnie
Bardziej szczegółowoWymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej. 1 Copyright by Nowa Era Sp. z o.o.
Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej Dział Temat 1. W królestwie zwierząt 2. Tkanki: nabłonkowa, mięśniowa i nerwowa I. Świat zwierząt ocena dopuszczająca wymienia wspólne cechy
Bardziej szczegółowoPRZEDMIOTOWE ZASADY OCENIANIA Z BIOLOGII DLA KLASY 6
PRZEDMIOTOWE ZASADY OCENIANIA Z BIOLOGII DLA KLASY 6 Dział Temat 1. W królestwie zwierząt 2. Tkanki: nabłonkowa, mięśniowa i nerwowa I. Świat zwierząt ocena dopuszczająca wymienia wspólne cechy zwierząt
Bardziej szczegółowoObowiązuje mianownictwo w języku łacińskim.
PROGRAM ĆWICZEŃ WYDZIAŁ LEKARSKI 2011/2012 Ćwiczenie 1 03 05.10.2011 Wprowadzenie do zajęć prosektoryjnych. Obowiązuje mianownictwo w języku łacińskim. Ogólne miana anatomiczne. Płaszczyzny, osie i kierunki
Bardziej szczegółowoWymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej
Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej Dział Temat Poziom wymagań ocena dopuszczająca ocena dostateczna ocena dobra ocena bardzo dobra ocena celująca 1. W królestwie zwierząt Uczeń:
Bardziej szczegółowoXVII KURS MIKROCHIRURGII UCHA ŚRODKOWEGO Klasyczne i endoskopowe techniki chirurgii ucha środkowego
Komitet Naukowy Prof. dr hab. n. med. Kazimierz Niemczyk Prof. dr hab. n. med. Krzysztof Morawski Prof. dr hab. n. med. Jerzy Kuczkowski Dr n. med. Robert Bartoszewicz Dr n. med. Emilia Karchier Komitet
Bardziej szczegółowoInterpretacja zdjęć rentgenowskich
TEMAT NUMERU T W Ó J P R Z E G L Ą D S T O M A T O L O G I C Z N Y prof. dr hab. n. med. Ingrid Różyło-Kalinowska Interpretacja zdjęć rentgenowskich Anatomia rentgenowska zdjęcia pantomograficznego TITLE
Bardziej szczegółowo1 Copyright by Nowa Era Sp. z o.o.
Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej Dział Temat 1. W królestwie zwierząt 2. Tkanki: nabłonkowa,
Bardziej szczegółowoWynikowy plan nauczania biologii skorelowany z drugą częścią cyklu edukacyjnego Biologia z tangramem
Wynikowy plan nauczania biologii skorelowany z drugą częścią cyklu edukacyjnego iologia z tangramem Poniższy plan wynikowy dotyczy[ew. jest związany z] realizacji cyklu iologia z tangramem. Zawiera wykaz
Bardziej szczegółowoTemat: Przegląd i budowa tkanek zwierzęcych.
Temat: Przegląd i budowa tkanek zwierzęcych. 1. Czym jest tkanka? To zespół komórek o podobnej budowie, które wypełniają w organizmie określone funkcje. Tkanki tworzą różne narządy, a te układy narządów.
Bardziej szczegółowoUkła ł d d n e n rwo w w o y w n rządy d zm ysłó ł w
Układ nerwowy narządy zmysłów Podział receptorów ze względu na rodzaj przetwarzanej energii Mechanoreceptory receptory dotyku (ciałka Paciniego, tarczki Merkela, ciałka Ruffiniego, ciałka Meissnera, =
Bardziej szczegółowo8. Narządy zmysłów. 1. Budowa i działanie narządu wzroku. 2. Ucho narząd słuchu i równowagi. 3. Higiena oka i ucha
8. Narządy zmysłów 1. Budowa i działanie narządu wzroku 2. Ucho narząd słuchu i równowagi 3. Higiena oka i ucha 4. Zmysły powonienia, smaku i dotyku Senses the ability to perceive information from the
Bardziej szczegółowoWYMAGANIA EDUKACYJNE NIEZBĘDNE DO UZYSKANIA POSZCZEGÓLNYCH ŚRÓDROCZNYCH I ROCZNYCH OCEN Z BIOLOGII W KLASIE VI Dział Temat Poziom wymagań
WYMAGANIA EDUKACYJNE NIEZBĘDNE DO UZYSKANIA POSZCZEGÓLNYCH ŚRÓDROCZNYCH I ROCZNYCH OCEN Z BIOLOGII W KLASIE VI Dział Temat Poziom wymagań 1. W królestwie zwierząt ocena dopuszczająca ocena dostateczna
Bardziej szczegółowoWymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii Puls życia
Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii Puls życia Dział Temat Poziom wymagań ocena dopuszczająca ocena dostateczna ocena dobra ocena bardzo
Bardziej szczegółowoANATOMIA FUNKCJONALNA
BOGUSŁAW MARECKI ANATOMIA FUNKCJONALNA TOM II UKŁADY: naczyniowy, oddechowy, trawienny, moczowy, płciowy, nerwowy, wewnątrzwydzielniczy, narządów zmysłów, powłoka wspólna Akademia Wychowania Fizycznego
Bardziej szczegółowoWymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej
Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej Dział Temat Poziom wymagań ocena dopuszczająca ocena dostateczna
Bardziej szczegółowoWymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej
Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej Dział Temat Poziom wymagań ocena dopuszczająca ocena dostateczna
Bardziej szczegółowoWymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej
Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej Dział Temat Poziom wymagań ocena dopuszczająca ocena dostateczna
Bardziej szczegółowoUczeń: podaje przykłady. zwierząt kręgowych i
Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej Rok szkolny 2019/2020 Dział Temat Poziom wymagań 1. W królestwie
Bardziej szczegółowoWymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej
Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej Dział Temat Poziom wymagań ocena dopuszczająca ocena dostateczna
Bardziej szczegółowomgr Grzegorz Witkowski Układ oddechowy
mgr Grzegorz Witkowski Górne drogi odd: - Jama nosowa - Gardło Dolne drogi odd: - Krtań - Tchawica - Oskrzela - Płuca Jama nosowa Nos zewnętrzny: - Trójścienna piramida - Koniec górny: nasada nosa - Boczne
Bardziej szczegółowoUczeń: podaje przykłady. zwierząt kręgowych i
Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej SEMESTR I Dział Temat Poziom wymagań 1. W królestwie zwierząt
Bardziej szczegółowoTEMOZOLOMIDUM. Załącznik C.64. NAZWA SUBSTANCJI CZYNNEJ ORAZ, JEŻELI DOTYCZY- DROGA PODANIA. Lp.
Załącznik C.64. TEMOZOLOMIDUM 1. TEMOZOLOMIDUM C16 2. TEMOZOLOMIDUM C16.0 3. TEMOZOLOMIDUM C16.1 4. TEMOZOLOMIDUM C16.2 5. TEMOZOLOMIDUM C16.3 6. TEMOZOLOMIDUM C16.4 7. TEMOZOLOMIDUM C16.5 8. TEMOZOLOMIDUM
Bardziej szczegółowoPROBLEMY ZE SŁUCHEM I JĘZYKIEM FIZJOLOGIA SŁYSZENIA
PROBLEMY ZE SŁUCHEM I JĘZYKIEM FIZJOLOGIA SŁYSZENIA Ucho pełni dwojaką rolę: narządu słuchu oraz narządu równowagi. Narząd słuchu składa się z pięciu części: - ucha zewnętrznego (składa się z małżowiny
Bardziej szczegółowoBudowa i rodzaje tkanek zwierzęcych
Budowa i rodzaje tkanek zwierzęcych 1.WskaŜ prawidłową kolejność ukazującą stopniowe komplikowanie się budowy organizmów. A. komórka tkanka organizm narząd B. organizm narząd komórka tkanka C. komórka
Bardziej szczegółowoUkład ruchu Zadanie 1. (1 pkt) Schemat przedstawia fragment szkieletu człowieka.
Układ ruchu Zadanie 1. (1 pkt) Schemat przedstawia fragment szkieletu człowieka. Podaj nazwy odcinków kręgosłupa oznaczonych na schemacie literami A, B, C i D. Zadanie 2. (1 pkt) Na rysunku przedstawiono
Bardziej szczegółowo