Pawe³ Sypu³a 1, Joanna Adamczyk 2. Biuro Urz¹dzania Lasu i Geodezji Leœnej w Warszawie, Oddzia³ w Szczecinku 2

Transkrypt

1 Optymlizcj POLSKIE nliz TOWARZYSTWO przestrzennych n INFORMACJI przyk³dzie bdni PRZESTRZENNEJ zle noœci... ROCZNIKI GEOMATYKI 2008 m TOM VI m ZESZYT 8 99 OPTYMALIZACJA ANALIZ PRZESTRZENNYCH NA PRZYK ADZIE BADANIA ZALE NOŒCI WE FRAGMENCIE KORYTARZA EKOLOGICZNEGO RZEKI BUG OPTIMIZATION OF SPATIAL ANALYSIS: THE CASE OF SPATIAL RELATIONS IN THE PART OF ECOLOGICAL CORRIDOR OF THE BUG RIVER Pwe³ Sypu³ 1, Jonn Admczyk 2 1 Biuro Urz¹dzni Lsu i Geodezji Leœnej w Wrszwie, Oddzi³ w Szczecinku 2 Ktedr Urz¹dzni Lsu, Geomtyki i Ekonomiki Leœnictw, Wydzi³ Leœny Szko³ G³ówn Gospodrstw Wiejskiego S³ow kluczowe: nlizy przestrzenne, lsy, zdrzewieni, korytrz ekologiczny Keywords: sptil nlyses, forests, forested res, ecologicl corridor Wprowdzenie Anlizy przestrzenne n podstwie interpretcji dnych teledetekcyjnych st³y siê brdzo populrne w codziennej prcy przyrodnik. Zgodnie ze œwitowymi trendmi prc z GIS nie jest ju wysoko specjlizown¹ umiejêtnoœci¹ zrezerwown¹ jedynie dl ekspertów. Aplikcj GIS wypos on w podstwowe funkcje m byæ nrzêdziem w codziennej prcy porównywlnym w czêstoœci i ³twoœci obs³ugi z innymi rodzjmi oprogrmowni np. edytormi tekstów. Dltego te corz czêœciej poruszny jest temt udostêpnini nliz przestrzennych on-line. Bêd¹ to nlizy njbrdziej populrne i dostêpne dl ekspertów z innych dziedzin (np. przyrodników) dysponuj¹cych podstwowymi umiejêtnoœcimi w zkresie GIS. Jest to odpowiedÿ rynku n prktykê, któr wskzuje, e njczêœciej wykorzystuje siê te nlizy dostêpne w brdzo rozbudownych pkietch GIS, które stnowi¹ kompromis pomiêdzy prostot¹ (czsem) zstosowni informtywnoœci¹. Zestw dnych bzowych dl nliz przestrzennych wybierny jest n podstwie rchunku ekonomicznego, z którego njczêœciej wynik, e wykorzystywne s¹ mteri³y njbrdziej populrne. Powstje ztem pytnie: Jk w zistni³ej sytucji przeprowdziæ efektywn¹ nlizê przestrzenn¹ prowdz¹c¹ do u ytecznych wniosków? Tkie pytnie pojwi siê doœæ czêsto w rozmowch z przyrodnikmi postrzegj¹cymi GIS jko wsprcie w podejmowniu decyzji.

2 100 Pwe³ Sypu³,, Jonn Admczyk Cel i zkres prcy Celem rtyku³u jest przedstwienie przyk³du efektywnego wykorzystni populrnych nliz GIS n podstwie ³two dostêpnych mteri³ów, m.in. zdjêæ lotniczych. Przedstwion nliz jest zoptymlizown w zkresie relcji kosztów do zkresu uzyskiwnych informcji. Zost³ on przeprowdzon w rmch bdñ nd wystêpuj¹cymi w dolinie Bugu gtunkmi ptków orz wynikj¹cymi ze struktury przestrzennej uwrunkownimi pe³nieni przez ten frgment doliny funkcji korytrz ekologicznego. W nlizch skupiono uwgê n próbie okreœleni metody oceny relcji przestrzennych pomiêdzy lsmi i zdrzewienimi w omwinym obszrze. Z³o ono, e wyr j¹ siê one w tkich cechch przestrzennych obiektów (p³tów) jk: powierzchni, kszt³t, s¹siedztwo, bliskoœæ, ci¹g³oœæ. Rozptrywno równie wp³yw obiektów n wystêpuj¹ce n tym terenie stnowisk lêgowe poszczególnych gtunków ptków. Do klsyfikcji obiektów leœnych i zdrzewieniowych wykorzystno zdjêci lotnicze. N ich podstwie uzyskno wrstwy informcyjne, uzupe³nione wynikmi inwentryzcji terenowej przy u yciu GPS. Obszr bdñ m Anlizowny obszr obejmuje tereny ocenine jko njcenniejsze przyrodniczo, jednoczeœnie spe³nij¹ce rolê korytrz ekologicznego doliny rzeki Bug (Dombrowski i in., 2005). Interpretcj zdjêæ lotniczych wykz³, e obszr ten wyró ni siê n tle dominuj¹cego krjobrzu rolniczego wystêpowniem z³o onej struktury lsów i zdrzewieñ. ¹czn powierzchni bdnego obszru wynosi oko³o 80 km 2 i obejmuje odcinek rzeki miêdzy miejscowoœcimi Zjêczniki ( N E) i Wojtkowic Glinn ( N E). D³ugoœæ koryt rzecznego wynosi oko³o 47 km. N terenie bdñ wystêpuj¹ nstêpuj¹ce obszry Sieci Ntur 2000: m SOO (Specjlny Obszr Ochrony siedlisk) Ostoj Ndbu ñsk (kod PLH140011), który obejmuje odcinek doliny Bugu od ujœci Krzny do Jezior Zegrzyñskiego o d³ugoœci ok. 260 km. OSO (Obszr Specjlnej Ochrony ptków) Dolin Dolnego Bugu (kod PLB140001), który nieml w c³ym swym zsiêgu pokryw siê z Ostoj¹ Ndbu ñsk¹. N obszrze tym wystêpuje co njmniej 38 gtunków ptków z Z³¹cznik I Dyrektywy Ptsiej, 13 gtunków z Polskiej Czerwonej Ksiêgi (PCK). Jest to brdzo w n ostoj ptków wodno-b³otnych. Przygotownie mteri³ów W prcy wykorzystno zdjêci lotnicze w brwch nturlnych z roku Mteri³ ten uznno z njbrdziej efektywny ekonomicznie, ze wzglêdu n: m kceptowlny koszt zdjêæ, m m³y obszr objêty nlizmi co powoduje stosunkowo niewielki wysi³ek zwi¹zny z klibrcj¹,

3 Optymlizcj nliz przestrzennych n przyk³dzie bdni zle noœci m njwiêksz¹ iloœæ informcji oferown¹ w stosunku do niskobud etowych obrzów stelitrnych, dziêki wy szej rozdzielczoœci (0,36 m) i obrzowi sk³dj¹cemu siê z trzech kn³ów. (W rmch obni ni kosztów zrezygnowno z kn³ów podczerwieni, które nie by³y kluczowe w przedstwinej nlizie). Termin wykonni zdjêæ lotniczych przypd³ n póÿne lto, co zost³o potwierdzone n podstwie interpretcji gruntów ornych orz stnu wody w rzece, któr p³ynie pe³nym korytem. Zstosowno równie nstêpuj¹ce wejœciowe wrstwy informcyjne: m wrstwy poligonowe przebiegu grnic obszru Sieci Ntur 2000 dl obiektów n terenie bdñ, dl dyrektyw siedliskowej SOO i ptsiej OSO; m dne punktowe GPS ze stnowiskmi gnizdowni ptków, u yczone przez Muzeum i Instytut Zoologii PAN w Wrszwie, w postci wspó³rzêdnych geogrficznych pozysknych z pomoc¹ GPS uzupe³nionych opisem; inwentryzcj t zost³ przeprowdzon w ltch 2004 i 2005 n terenie dolin rzek Bug i Nrew. G³ówne etpy przygotowni bzowego zsobu informcyjnego by³y nstêpuj¹ce: 1. Przygotownie geobzy o zdefiniownym uk³dzie wspó³rzêdnych orz zimportownie do niej wszystkich dnych wejœciowych. 2. Klibrcj zdjêæ lotniczych wykonn n podstwie szkicu uk³du zdjêæ orz z pomoc¹ interktywnej ortofotompy zmieszczonej w portlu z której pobrno wspó³rzêdne 5 12 chrkterystycznych obiektów (skrzy owñ dróg, nro ników budynków i ogrodzeñ). Kontrol dok³dnoœci procesu klibrcji odbyw³ siê z pomoc¹ wrstw przebiegu grnic Dyrektyw Siedliskowej orz Ptsiej linie te przew nie przebiegj¹ skrjem drzewostnów, dróg lub innych obiektów terenowych. 3. Interpretcj zdjêæ lotniczych (rys. 1) prowdzon w celu przygotowni wrstw wejœciowych do nliz przestrzennych (tb. 1). Wrstwy te przygotowno z z³o eniem, e nlizy prowdzone bêd¹ w skli oko³o 1: Tbel 1. Wykz wrstw temtycznych Nzw wrstwy Obszr_SOO Obszr_OSO Gnizd Rzek Rzek10m Kontur_zdjêæ Kt_terenu Wyspy Rodzj wrstwy Wejœciowe Opis p oligonow Specjlny Obszr Ochronny siedlisk Dyrektyw Siedliskow p oligonow Obszr Specjlnej Ochrony ptków Dyrektyw Ptsi punktow liniow liniow liniow poligonow poligonow stnowisk lêgowe ptków Interpretcyjne brzegi rzeki lini odsuniêt rzeki obrmownie obszru zdjêæ 10 m w g³¹b l¹du od brzegu lsy i zdrzewieni nturlne i sztuczn e ktegorie wysp rzecznyc h

4 102 Pwe³ Sypu³,, Jonn Admczyk Anlizy przestrzenne W celu rozpoznni funkcjonowni korytrz ekologicznego rzeki Bug orz okreœleni ró nych cech œrodowisk, przeprowdzone zost³y nstêpuj¹ce nlizy: m struktur wysp rzecznych w celu schrkteryzowni ich elementów orz zbdni zle noœci struktury wysp rzecznych i ktegorii pokryci terenu (zdrzewionych, zkrzewionych, zzielenionych, ³ch piszczystych) od ich powierzchni; m relcji lsów i zdrzewieñ w celu okreœleni iloœciowej orz powierzchniowej struktury lsów i zdrzewieñ, stopni nturlnoœci jki reprezentuj¹, ich powierzchni n frgmencie obszru objêtego Dyrektyw¹ Siedliskow¹ pokrytym zdjêcimi lotniczymi; m brzegu rzeki w celu okreœleni relcji brzegu otwrtego do poroœniêtego; m wp³ywu lsów i zdrzewieñ n rozmieszczenie stnowisk lêgowych ptków w celu okreœleni odleg³oœci lsu i zdrzewieñ do gnizd bdnych gtunków ptków; m s¹siedztw, ci¹g³oœci lsów i zdrzewieñ w celu okreœleni s¹siedztw lsów i zdrzewieñ orz spójnoœci korytrz ekologicznego. Anliz struktur wysp rzecznych Dne dotycz¹ce kszt³tu i powierzchni wyspy pochodz¹ z rêcznie wykonnej interpretcji zdjêæ lotniczych. Wrstw tk pozwoli³ n utomtyczny pomir powierzchni orz obwodu poszczególnych poligonów. Po w³œciwej interpretcji wysp pod wzglêdem wystêpuj¹cej n niej roœlinnoœci lub jej brku, nst¹pi³o przypisnie im ktegorii wed³ug nstêpuj¹cych z³o eñ: m zdrzewion pokryt roœlinnoœci¹ drzewist¹ powy ej 50% powierzchni, m zkrzewion pokryt roœlinnoœci¹ krzewist¹ powy ej 50% powierzchni, m zzielenion pokryt roœlinnoœci¹ trwist¹ powy ej 50% powierzchni, m ³chy piszczyste piszczyste wyspy pozbwione roœlinnoœci. Wyniki wykz³y zle noœæ wielkoœci wyspy do jej chrkteru (rys. 2). Wyspy zdrzewione orz zkrzewione posidj¹ njwiêksz¹ powierzchniê, tu roœlinnoœæ drzewist i krzewist kszt³tow³ siê przez d³u szy czs. Ntomist njmniejsze powierzchniowo i zrzem njm³odsze s¹ ³chy piszczyste, n których nie zost³y jeszcze zinicjowne dne procesy sukcesji. Nieco wiêksze od ³ch s¹ wyspy poroœniête roœlinnoœci¹ trwist¹ w pierwszym etpie sukcesji. Rozk³d iloœciowy wysp jest mniej wiêcej tki sm, z m³¹ przewg¹ wysp zkrzewionych. Anliz relcji lsów i zdrzewieñ Dne dotycz¹ce kszt³tu orz powierzchni lsów i zdrzewieñ pochodz¹ z interpretcji zdjêæ lotniczych, zmierzj¹cej do oceny stopni ich nturlnoœci, wykonnej wed³ug nstêpuj¹cych z³o eñ: 1. Ktegori obszru zdrzewionego m Ls trktowny jko zwrt powierzchni minimum 10 rów pokryt roœlinnoœci¹ leœn¹ nie bêd¹c zdrzewieniem. m Zdrzewienie nturlne lub ntropogeniczne powierzchnie pokryte roœlinnoœci¹ krzewist¹ lub drzewist¹, nie bêd¹ce lsem.

5 Optymlizcj nliz przestrzennych n przyk³dzie bdni zle noœci Metod okreœlni stopni nturlnoœci m Sztuczne obiekty pochodzeni ntropogenicznego: uprwy, m³odniki, lsy gospodrcze, przydro ne szplery, zdrzewieni glomercyjne, zlesieni. Interpretcyjnie tego typu zlesieni by³y wyró nine n podstwie nstêpuj¹cych cech (rys.3): prosty przebieg grnic lsu, n ogó³ s¹ to lsy iglste o chrkterze monokultury, widoczne linie podzi³u powierzchniowego, m³odniki z widocznymi rzêdmi drzew. m Seminturlne obiekty (rys.3b), w których ingerencj cz³owiek nie jest podstwowym czynnikiem kszt³tuj¹cym ich strukturê, o nturlnej formie: lsy i zdrzewieni seminturlne, ³ozowisk, zroœl, obszry objête nturln¹ sukcesj¹. Z cechy, które mog¹ œwidczyæ o nturlnoœci frgmentu lsów i zdrzewieñ uznno: nieliniowy przebieg grnicy lsu, widoczne etpy sukcesji nturlnej. Z przeprowdzonej nlizy wynik (rys. 4), i njwiêkszy udzi³ powierzchniowy mj¹ lsy gospodrcze stnowi¹ce zwrte kompleksy o doœæ du ych powierzchnich. Ntomist njmniejszym udzi³em chrkteryzuj¹ siê zdrzewieni sztuczne, co wi¹ e siê z funkcjmi jkie pe³ni¹. Stosuje siê je g³ównie do ochrony ci¹gów komunikcyjnych orz osd ludzkich. Wzd³u smego koryt rzeki orz jego njbli szego s¹siedztw znjduj¹ siê obszry w m³ym stopniu przekszt³cone przez cz³owiek, gdzie g³ównie wystêpuj¹ zdrzewieni nturlne. W przeciwieñstwie do lsów, stnowi¹ one rozproszone elementy krjobrzu. Zdrzewieni mimo, e nie osi¹gj¹ du ych powierzchni, to ich udzi³ iloœciowy jest njwiêkszy. Zdrzewieni przybierj¹ n ogó³ formê kêpow¹, zbudown¹ z kilku drzew lub krzewów, o powierzchni mniejszej ni 0,1 h. Anliz pokryci brzegu rzeki Anliz pokryci brzegu rzeki zost³ przeprowdzon po obu jej stronch. Uwzglêdnij¹c loklne uwrunkowni topogrficzne, z dobry sposób próbkowni strefy brzegowej, uznno liniê znjduj¹c¹ siê 10 m od grnicy wody (rys. 5). Z brzeg poroœniêty uznno tki, n którym wystêpuje poligon lsu lub zdrzewieni, b¹dÿ jego frgment. Brzeg otwrty to tki, n którym nie wyst¹pi³ den poligon lsu i zdrzewieni Anliz wykonn zost³ poprzez: powielenie linii brzegowej rzeki przesuniêtej o z³o- on¹ odleg³oœæ orz zbdnie jej przeciêci z poligonmi lsów i zdrzewieñ. Rzek Bug n bdnym odcinku chrkteryzuje siê zbli on¹ d³ugoœci¹ brzegu otwrtego i poroœniêtego. Wœród brzegów poroœniêtych njwiêksz¹ d³ugoœæ mj¹ frgmenty zdrzewione seminturlnie (85%). Lsy gospodrcze mj¹ kontkt z rzek¹ n ³¹cznej d³ugoœci 5900 m, co stnowi 12% brzegu poroœniêtego. Ntomist 3% stnowi¹ linie brzegowe z lsmi nturlnymi i zdrzewienimi sztucznymi. Anliz wp³ywu lsów i zdrzewieñ n rozmieszczenie stnowisk lêgowych ptków Pierwszym elementem nlizy by³o okreœlenie odleg³oœci gnizd ptków do grnicy lsów b¹dÿ zdrzewieñ. Bdni objê³y nstêpuj¹ce gtunki: sieweczk rzeczn (Chrdrius dubius), sieweczk obro n (Chrdrius hiticul), czjk (Vnellus vnellus). W nlizie pos³u ono siê nrzêdziem Ner, s³u ¹cym do wyznczni odleg³oœci zdnego punktu (gnizd) do innych punktów lub linii (grnic lsu lub zdrzewieñ) po³o onych w okrêgu o ¹d-

6 104 Pwe³ Sypu³,, Jonn Admczyk Gtunek Tbel 2. Odleg³oœci gnizd poszczególnych gtunków do grnicy lsów i zdrzewieñ Rok bdñ œredni Odleg³oœci [m] minimu m mksimu m Liczb gnizd Chrdrius dubius 157, 7 166, 0 100, 5 118, 1 223, 0 215, 1 6, 0 3, 0 Chrdrius hiticul 150, 6 254, 2 89, 2 146, 7 324, 7 337, 7 27, 0 11, 0 Vnellus vnellus 179, 9 204, 7 94, 3 82, 3 233, 3 350, 3 23, 0 39, 0 Rodzj wyspy Tbel 3. Gnizdownie ptków n wyspch Powierzchni [h] Gtunki Liczb osobników Zzielenion 1,26 Chrdrius hiticul 11 Vnellus vnellus 1 ch piszczyst 0,53 Chrdrius hiticul 11 Chrdrius dubius 4 Vnellus vnellus 2 nym promieniu i wyszukni njkrótszych odleg³oœci. Mo n równie obliczyæ wspó³rzêdne zdnego punktu (gnizd) orz zymut linii skierownej do niego. Z przeprowdzonych nliz wynik (tb. 2 i 3, rys. 6), i wymienione gtunki ptków n miejsc gnizdowni wybierj¹ otwrte przestrzenie ³¹k i nieu ytków. Minimln odleg³oœæ do njbli szej grnicy lsu lub zdrzewieni wynios³ 80 m, mksymln 350 m. Mo n zuw yæ, e wp³yw lsów i zdrzewieñ n wybór miejsc do zk³dni gnizd jest m³y, gdy nie wchodz¹ one w strefê bezpoœredniego oddzi³ywni. O wyborze miejsc mog¹ decydowæ wrunki loklne, niezuw lne z pu³pu lotniczego w okreœlonym czsie, tkie jk: okresowe miejsc wylewów rzeki, wysokoœæ roœlinnoœci trwistej, struktur pod³o i innych elementów œrodowisk. Bdni prowdzone w 2004 roku obejmow³y równie dwie wyspy (zzielenion¹ i ³chê piszczyst¹), n których gnizdow³o ³¹cznie 29 osobników z trzech gtunków ptków. Mo n zuw yæ i ³ch piszczyst, o powierzchni stnowi¹cej 42% powierzchni wyspy zzielenionej, zpewni³ œrodowiskowe wrunki yci wiêkszej liczbie ptków. Anliz s¹siedztw, ci¹g³oœci lsów i zdrzewieñ Okreœlenie prmetrów s¹siedztw lsów i zdrzewieñ orz ich wp³ywu n zchownie ci¹g³oœci przebiegu korytrz ekologicznego przeprowdzone zost³o z pomoc¹ nrzêdzi, pozwlj¹cego n ocenê bliskoœci poligonów w rmch okreœlonej odleg³oœci (Eucliden Distnce). Ci¹g³oœæ korytrz rozptrywn by³ n podstwie wzrokowej interpretcji po-

7 Optymlizcj nliz przestrzennych n przyk³dzie bdni zle noœci wst³ych ci¹gów poligonowych. Z³o ono, e korytrz jest ci¹g³y, gdy jego poszczególne elementy p³ty znjduj¹ siê we wzjemnej odleg³oœci nie wiêkszej ni 100 m, uznj¹c tê odleg³oœæ z njbrdziej uniwersln¹ dl populrnych gtunków funy. N rysunku 7 bliskoœæ poligonów wyr on jest grficznie skl¹ brw. N podstwie interpretcji wygenerownych mp nlitycznych lsów i zdrzewieñ, mo n zuw yæ, i lsy gospodrcze stnowi¹ce du e kompleksy s¹ w zncznej mierze oddlone od siebie. S¹siduj¹ one n ogó³ bezpoœrednio z ró nymi formmi zdrzewieñ (rys. 7), zpewnij¹c tym smym wiêksz¹ spójnoœæ korytrz ekologicznego. Mo n stwierdziæ, i ci¹g³oœæ korytrz ekologicznego jest zchown. Nle ³oby j¹ jednk rozptrywæ dl konkretnych gtunków funy, znj¹c ich wymgni œrodowiskowe. Stopieñ s¹siedztw obiektów obrzowny jest z pomoc¹ skli brwnej. Wyniki i dyskusj Powy ej zprezentowny zestw nrzêdzi i wykonnych z ich pomoc¹ nliz zost³ uznny z optymlny, z punktu widzeni po ¹dnego zestwu informcji. Poni ej przedstwimy komentrz zwi¹zny z korzyœcimi i ogrniczenimi zstosownej metody. Bez nrzêdzi do wektoryzcji nie mog³ by siê odbyæ prktycznie dn nliz. W istocie proste nrzêdzie, dje mo liwoœci generowni obiektów dl poszczególnych wrstw temtycznych. Sme zœ wrstwy dj¹ podstwê do ró nych zestwieñ sttystycznych. W doœæ szybki sposób mo n wyliczyæ powierzchnie, obwód poligonów czy d³ugoœci obiektów liniowych. Wektoryzuj¹c poszczególne obiekty mo n przy okreœlonych z³o enich dokonæ jednoczeœnie ich klsyfikcji, nstêpnie w mirê kompletnej chrkterystyki struktur krjobrzu dj¹cej podstwê do oceny funkcjonlnej. Bdny frgment korytrz ekologicznego w 75% powierzchni leœnej stnowi¹ lsy gospodrcze, tylko 25% to formy pochodzeni nturlnego, g³ównie zdrzewieni, rosn¹ce w bezpoœrednim kontkcie z brzegiem rzeki. Z kolei w nlizie struktur wysp rzecznych pond 90% powierzchni wysp (60 h) jest poroœniêtych nturln¹ roœlinnoœci¹ drzewist¹ lub krzewist¹. Wyspy te mj¹ du ¹ wrtoœæ przyrodnicz¹, gdy zchodz¹ n nich nturlne procesy ekologiczne bez ingerencji cz³owiek. Ntomist wyspy pozbwione roœlinnoœci, izolowne od drpie - ników l¹dowych, dj¹ mo liwoœci bezpiecznego wyprowdzeni lêgów dl bdnych gtunków ptków. Gtunki te n miejsc zk³dni gnizd wybierj¹ tereny otwrtych ³¹k, nieu ytków, pl znjduj¹cych siê w bliskiej odleg³oœci od rzeki. Potwierdzeniem tych wymgñ ekologicznych by³ przeprowdzon nliz wp³ywu lsu lub zdrzewieni n rozmieszczenie stnowisk lêgowych ptków. N jej podstwie mo n stwierdziæ, i wp³yw ten jest niewielki, œredni odleg³oœæ wynosi od 150 do 200 m. Do bdñ zwi¹zków przestrzennych u yto nrzêdzi s³u ¹cego do pomirów njkrótszych odleg³oœci od obiektów punktowych, np. wyników pomirów GPS do innych obiektów znjduj¹cych siê w innej wrstwie. Bdj¹c przebieg korytrz ekologicznego wzd³u smej rzeki, mo n stwierdziæ, i chrkteryzuje siê on jednkowym stosunkiem brzegu otwrtego do brzegu poroœniêtego przez lsy i zdrzewieni. Wœród brzegów poroœniêtych, njwiêksz¹ d³ugoœæ mj¹ te z zdrzewieniem nturlnym (85%). Wzd³u nurtu rzeki zuw lne s¹, wprowdzone frgmentrycznie, zlesini gruntów rolnych w¹skimi psmi monolitów sosnowych. Z jednej strony

8 106 Pwe³ Sypu³,, Jonn Admczyk powoduje to ogrniczenie mo liwoœci wytworzeni siê wrunków typowych dl wnêtrz lsu, z drugiej zubo enie przyrodnicze terenu. Poszczególne wyniki nliz mo n interpretowæ osobno lub ³¹czyæ je, w celu pe³niejszego wyobr eni funkcjonowni ekosystemu. Poszukuj¹c prwid³owoœci lub nomlii w funkcjonowniu korytrz ekologicznego, mo n dokonywæ ró nego rodzju przetworzeñ dnych w u yteczn¹ informcjê. Przyk³dem mo e byæ nliz s¹siedztw, w rmch której dooko³ poligonów lsów i zdrzewieñ wyliczon zost³ odleg³oœæ euklidesow. Ich kolorystyczne rozró nienie, wp³ynê³o n lepsz¹ percepcjê odbioru kszt³tów orz wzjemnego po- ³o eni. Doœæ czêsto nwet m³e poligony s¹ lepiej widoczne przy zwiêkszonej skli (Nowk, 2007). Równie dl zobrzowni ci¹g³oœci korytrz ekologicznego oznczenie kolorem czerwonym wszystkich poligonów lsów i zdrzewieñ, ich stref oddzi³ywni w promieniu 100 m intensywnoœci¹ brw, dje wyrÿny obrz spójnoœci korytrz ekologicznego (Krk, Ormeling, 1998). N podstwie tej nlizy mo n wzrokowo przeœledziæ przebieg korytrz ekologicznego i zloklizowæ obszry, gdzie dowolnie dobrne gtunki migruj¹cej funy mog¹ npotkæ n: m briery ekologiczne, m miejsc silnej ntropopresji, m obszry lsów zwê j¹cych siê lub odizolownych. Jk wynik z powy szych nliz, nie wszystkie wyniki mo n interpretowæ n podstwie konkretnych dnych liczbowych, le niekiedy okreœlenie pewnych cech mo liwe jest tylko n podstwie zobrzowñ grficznych. W wielu publikcjch mo n spotkæ siê z tendencj¹ do ³¹czeni m³ych frgmentów leœnych, poprzez wprowdzenie zlesieñ, prowdzonych w celu poprwy spójnoœci korytrzy ekologicznych dolin rzecznych. Ich rozplnownie nie mo e jednk wp³yn¹æ negtywnie n funkcjonowniu dnego ekosystemu lub jego s¹siedztw. Trzeb mieæ n uwdze, e obszry bêd¹ce dl niektórych migruj¹cych gtunków miejscmi stnowi¹cymi potencjln¹ brierê ekologiczn¹, dl innych gtunków mog¹ byæ miejscem odpoczynku, rozrodu i wychowniem potomstw. W tkich przypdkch nle ³oby przeprowdziæ symulcjê nowo wprowdznych zlesieñ gruntów rolnych, znjduj¹cych siê np. w bezpoœrednim kontkcie z brzegiem rzeki i okreœliæ ich wp³yw n c³y ekosystem. Do tkiej nlizy potrzebn by³by wiêksz liczb gtunków modelowych. Znj¹c ich wymgni ekologiczne, behwior orz posidj¹c zbiór informcji o interesuj¹cym ns obszrze, mo n doœæ ³two zloklizowæ potencjlne miejsc ich wystêpowni, bzy erowej lub rozrodu. Tkie symulcje mog³yby potwierdziæ istniej¹ce przypuszczeni lub je wykluczyæ. Bdni frgmentu korytrz ekologicznego by³y prowdzone jedynie n podstwie zdjêæ lotniczych. W celu pe³niejszej nlizy mo n by³oby wykorzystæ inne Ÿród³ informcyjne, tkie jk: zdjêci z kn³mi podczerwieni (pozwoli³o by to n lepsze rozró nienie szty roœlinnej); numeryczny model terenu ukzuj¹cy rzeÿbê doliny; leœne mpy numeryczne dj¹ce szereg szczegó³owych informcji o obiektch leœnych; dnych zebrnych bezpoœrednio w terenie (Admczyk, Bêdkowski, 2007). Wzrokow interpretcji zdjêæ potwierdzi³, i teren ten jest silnie u ytkowny rolniczo, du e po³cie lsów s¹ czêsto po³¹czone nturlnymi zdrzewienimi rosn¹cymi wzd³u rzeki. Nle ³oby siê zstnowiæ, czy dl wszystkich migruj¹cych zwierz¹t bdny frgment korytrz ekologicznego njpe³niej oddje jego przebieg (Liro, Szcki, 1993). Byæ mo e dl okreœlonych gtunków m inny kierunek, inn¹ szerokoœæ. Wyznczenie wiêc jkichkolwiek trs migrcji zwierz¹t, powin-

9 Optymlizcj nliz przestrzennych n przyk³dzie bdni zle noœci no iœæ w prze z bdnimi terenowymi, których wykonnie mi³o kluczowy wp³yw n wyniki nliz. Podsumownie Anlizy przestrzenne lsów i zdrzewieñ, przeprowdzone n terenie korytrz ekologicznego rzeki Bug, stnowi¹ jedynie przyk³d mo liwoœci zstosowñ GIS w bdnich funkcjonowni œrodowisk przyrodniczego. Wykorzystne w prcy zdjêci lotnicze dj¹ pe³ny, ktulny obrz rozmieszczeni elementów œrodowisk przyrodniczego orz stnowi¹ dobre Ÿród³o informcji dl klsyfikcji obiektów leœnych i zdrzewionych. Mo n powiedzieæ, e wnioski pochodz¹ce z przeprowdzonej nlizy s¹ doœæ bogte, bior¹c pod uwgê jk brdzo zoptymlizowno zkres nliz przestrzennych i zstosownych dnych wejœciowych. Wrto jednk równie zuw yæ, e wyniki uzyskne z pomoc¹ tk brdzo ogrniczonych metod mj¹ zncznie wê szy zkres zstosowñ, w rzie potrzeby rozwi¹zywni nstêpnych problemów. Zstosowny zestw dnych mo e równie wymgæ dleko id¹cych uzupe³nieñ. Jest to sytucj odmienn w stosunku do sytucji, w których gromdzi siê dne i prowdzi nlizy w zncznie szerszym zkresie, niejko n zps, w celu póÿniejszego ich wykorzystni. Wynik z tego nieco przekorn wymow tego rtyku³u, e pomimo szerokich mo liwoœci zwnsownych technicznie nliz istnieje mo liwoœæ przeprowdzeni tych smych nliz w sposób uproszczony. Wydje siê, e w njbli szym czsie nst¹pi rozdzi³ rynku u ytkowników GIS n u ytkowników wykorzystuj¹cych oprogrmownie do codziennych (stosunkowo m³o z³o onych) zstosowñ orz specjlistów, ng ownych wtedy, gdy do rozwi¹zni jest problem o wysokim stopniu z³o onoœci. Wrto te zuw yæ, e niektóre firmy produkuj¹ce oprogrmownie GIS od dwn stosuj¹ tki podzi³ ofert. Litertur Admczyk J., Bêdkowski K., 2007: Metody cyfrowe w teledetekcji. Wydwnictwo SGGW, Wrszw. Dombrowski A., G³owcki Z., Jkubowski W., Kovlchuk I., Michlczyk Z., Nikiforov M., Szwjgier W., Wojciechowski K.H. (red), 2002: Korytrz ekologiczny doliny Bugu. Stn Zgro eni Ochron. Wydwnictwo IUCN Polnd, Wrszw. Liro A., Szcki J. 1993: Korytrz ekologiczny. Przegl¹d problemtyki: Cz³owiek Œrodowisko. Krk M.J., Ormeling F., 1998: Krtogrfi. Wizulizcj dnych przestrzennych. Wydwnictwo Nukowe PWN, Wrszw. Nowk M., 2007: Krtogrficzn prezentcj zdrzewieñ œródpolnych 33-34, [W:] Meyñsk-Gulij B., Kczmrek L. (red) Geodezj i krtogrfi w ochronie œrodowisk przyrodniczego, V konferencj N-T z cyklu Wiosn w geodezji i krtogrfii. Abstrct Sptil nlyses become more nd more populr in everydy work. In consequence, the need for optimiztion of pplied methods nd bse imgery hs incresed. The methods used should be efficient nd should not require involvement of GIS specilists. The pper presents n exmple of sptil nlysis performed in restricted economic conditions, but still leding to full reliztion of the reserch gols through obtining ll needed conclusions. The reserch hs been performed in prt of ecologicl corridor of the Bug River Vlley. The gol ws to find sptil reltions between forested res

10 108 Pwe³ Sypu³,, Jonn Admczyk (including forests) nd their influence on bird species nesting on this re. The performed nlyses were s follows: river islnds structures, reltions between forested res, river vlley, influence of forested res to breeding stnds of bird species, neighbourhood, continuity of the forested res. They proved the possibility to obtin ll needed reserch results. The limittion regrding further pplictions of the collected results were lso discussed. mgr in. Pwe³ Sypu³ pwel_sypul@wp.pl dr Jonn Admczyk Jonn.Admczyk@wl.sggw.pl

11 Optymlizcj nliz przestrzennych n przyk³dzie bdni zle noœci Rys. 1. Frgment terenu bdñ z widocznymi wrstwmi informcyjnymi pozysknymi metod¹ interpretcji zdrzewion zkrzewion zzielenion ³chy piszczyste Rys. 2. Udzi³y dl poszczególnych ktegorii wysp: powierzchniowe, b iloœciowe

12 110 Pwe³ Sypu³,, Jonn Admczyk b Rys. 3. Interpretcj ró nych ktegorii lsów i zdrzewieñ: lsy gospodrcze wprowdzone sztucznie; b lsy o strukturze zbli onej do nturlnych <0,1 0,11-0,2 0,21-0,3 0,31-0,4 0,41-0,5 0,51-1 1,01-2 2,01-3 <0,1 0,11-0,2 0,21-0,3 0,31-0,4 0,41-0,5 0,51-1 1,01-2 2,01-3 3,01-4 4,01-5 5, ,01-20 Liczb powierzchni Liczb powierzchni Powierzchni [h] Powierzchni [h] Rys. 4. Liczb zdrzewieñ w stosunku do ich powierzchni: sztucznych, b seminturlnych b

13 Optymlizcj nliz przestrzennych n przyk³dzie bdni zle noœci Rys. 5. Wynik nlizy pokryci brzegu rzeki: wizulizcj (jsne frgmenty linii brzeg nie zroœniêty, ciemne pokryty przez lsy lub zdrzewieni); b d³ugoœæ linii brzegowej (obie strony) m, brzeg poroœniêty 5020 m, brzeg otwrty 5300 m b Rys. 6. Frgmenty mp z wynikmi nliz: rozmieszczenie stnowisk ptków w stosunku do lsów i zdrzewieñ, b wp³yw lsów i zdrzewieñ n rozmieszczenie stnowisk gnizd ptków

14 112 Pwe³ Sypu³,, Jonn Admczyk b Rys. 7. Frgmenty mp z wynikmi nliz: s¹siedztw lsów i zdrzewieñ, b ci¹g³oœci korytrz ekologicznego rzeki Bug