Paradoksalne skutki wartościowania szczęścia. Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Instytut Psychologii

Transkrypt

1 Paradoksalne skutki wartościowania szczęścia Ida D. Czarniecka, Katarzyna M. Glińska, Maciej T. Wika, Olga A. Szóstakiewicz Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Instytut Psychologii

2 ABSTRAKT Wartościowanie szczęścia może przynosić skutki odwrotne do oczekiwanych, ponieważ im bardziej ludzie cenią szczęście, tym bardziej prawdopodobne jest, że poczują się rozczarowani. We wcześniejszym badaniu wykazano, że kobiety wartościujące szczęście w większym (lub mniejszym) stopniu, wykazywały obniżone poczucie szczęścia w warunkach występowania stresu (Anderson, Mauss, Savino, Tamir, 2011). W niniejszym badaniu chcieliśmy sprawdzić, czy osoby wysoko wartościujące szczęście trudniej znoszą sytuacje wysokiego stresu, które nie stwarzają odpowiednich warunków do poczucia szczęścia. Oczekiwaliśmy, że poziom wartościowania szczęścia będzie stanowił moderator w relacji pomiędzy poziomem stresu a depresyjnością. Zestaw kwestionariuszy zawierający Skalę Depresji CES-D, Skalę Satysfakcji z Życia, Skalę Pozytywnego i Negatywnego Afektu, Skalę Odczuwanego Stresu, Skalę Pozytywnego i Negatywnego Doświadczenia, Skalę Prosperowania, Skalę Wartościowania Szczęścia, został wypełniony przez 107 studentów w wieku od 19 do 26 lat (M=21.13; SD=1.76). Wykazaliśmy przy użyciu modelu regresji wielokrotnej istotną zależność miedzy spostrzeganym stresem i poziomem wartościowania szczęścia a występowaniem symptomów depresji. Słowa kluczowe: depresja, wartościowanie szczęścia, pozytywny afekt, negatywny afekt, stres, pozytywne doświadczenie, negatywne doświadczenie, prosperowanie.

3 WPROWADZENIE Co do szczęścia to ma ono tylko tę użyteczność, że czyni możliwym nieszczęście. - Marcel Proust ( ) Szczęście jest uznawane za kluczowe dla dobrostanu i zdrowia (Duckworth, Steen, Seligman, 2005; Fredrickson, 1998; Lyubomirsky, King, Diener, 2005). W życiu codziennym ludzie często zastanawiają się nad szczęściem i jego wpływem na zachowanie i postrzeganie otaczającej rzeczywistości, więc ogólnie ludzie cenią sobie szczęście (Diener, 2000; Myers, 2000). Dlatego zagadnienie to jest tak często podejmowane.w ciągu ostatnich lat badania nad szczęściem nabrały sporego tempa. Nie można jednak powiedzieć, ze szczęście jest dla każdego tym samym lub, że każdy postrzega je tak samo. Przedkłada się to na to jak wartościowane jest przez ludzi ich szczęście (Eid, Diener, 2001). O ile dla niektórzy ludzie oczekują, że będą czuli się szczęśliwi od czasu do czasu, o tyle dla innych poczucie szczęścia staje się jedną zgłównych życiowych wartości wokół której wytyczane są inne życiowe cele. Współczesne badania wnikają w różnice w wartościowaniu szczęścia, a także jak oddziałują one na samo szczęście i dobrostan. Eksperyment na którym opieraliśmy nasze badanie (Mauss, Savino, Tamir, Anderson, 2010) ukazały istotność wartościowania szczęścia w kształtowaniu dobrostanu człowieka. Szczęście jest ogólnie uznawane za coś dobrego. Badania ujawniły, że szczęście pomaga w dążeniu do celu, przyczynia się do nawiązywania więzi społecznych, poszerza zakres uwagi i zwiększa dobre samopoczucie i zdrowie psychiczne. Jeśli samo szczęście jest pozytywne, wnioskować można, że wartościowanie szczęścia również powinno oddziaływać pozytywnie na człowieka. Zakłada się, że im bardziej ktoś ceni sobie szczęście, tym będzie

4 szczęśliwszy. Modele dążenia do celu (Mischel, Cantor, Feldman, 1996) raczej potwierdzają takie założenie. Zgodnie z nimi system wartości ludzi determinuje to, co pragną oni osiągnąć, a zatem i to, ku czemu powinni dążyć. Przyjmując takie wnioskowanie, wartościowanie szczęścia powinno skutkować większym szczęściem. Patrząc na to jednak z innej strony, pewne aspekty dążenia usilnego do celu mogą prowadzić do negatywnych skutków wartościowania szczęścia. Przyjęte przez ludzi wartości decydują nie tylko o tym co chcę się osiągnąć, ale także wyznaczają standardy zgodnie z którymi osiągnięcia są oceniane (Carver, Scheier, 1981). W sytuacji, kiedy osoba wysoko ceni sobie osiągnięcia sportowe i dąży do zdobywania tylko najwyższych miejsc, będzie mocno rozczarowana w momencie, kiedy takie nie uzyska. W przypadku osiągnięć sportowych, ktoś może być rozczarowany swoim wynikiem, ale nadal znajdować się wysoko w klasyfikacji. Inaczej sprawa wygląda jeśli chodzi o szczęście. Ludzie, którzy wysoko cenią szczęście wyznaczają sobie standardy, które są bardzo trudne do spełnienia, co sprawia, że czują się oni rozczarowani - paradoksalnie im bardziej pragną szczęścia, tym mniej szczęśliwi się czują. Warto jednak zauważyć, iż kontekst również jest istotny. W przypadku, w którym usłyszą oni uprzednio np. o wypadku przyjaciela, to nie będą rozczarowani poziomem swojego dobrobytu. Z drugiej strony w sytuacji, kiedy człowiek ma wszelkie predyspozycje do czucia się szczęśliwym jest większe prawdopodobieństwo, że będzie rozczarowany tym, że nie czuje się szczęśliwy. Mauss i współpracownicy w swoim artykule dają na przykład sytuację, kiedy osoba podczas własnego przyjęcia urodzinowego czuje się rozczarowana tym, że nie czuje się szczęśliwa. Prawidłowe sformułowanie powinno zatem brzmieć tak: im wyżej ludzie cenią szczęście, tym mniej prawdopodobne jest, iż je osiągną, zwłaszcza, gdy pozostaje ono w ich zasięgu.

5 Do tej pory było niewiele badań dotyczących tego zagadnienia. Warto zwrócić jednak uwagę na eksperyment opisany pobieżnie przez Schoolera i współpracowników (2003), w którym badano ludzi poddanych sugestii, iż powinni postarać się czuć tak szczęśliwymi, jak to tylko możliwe podczas słuchania odpowiednio wybranego utworu muzycznego. Uczestnicy grupy eksperymentalnej zaznaczyli, że czują w mniej pozytywnym nastroju, w porównaniu do grupy kontrolnej. Pomimo tego, że wyniki te były powiązane z interesującym nas zagadnieniem, trudno jest ocenić, ponieważ były tylko pobieżnie opisane z części rozdziału Schoolera i współpracowników. Poza tym, żeby stwierdzić wpływ wartościowania szczęścia na jego odczuwanie, potrzebne jest badanie w różnych kontekstach emocjonalnych, a nie tylko w jednym jak to się działo w eksperymencie Schoolera i współpracowników. Ponieważ bardzo mało badań zajmuje się ściśle negatywnym wpływem wartościowania szczęścia na odczuwanie szczęścia, opierając się na eksperymencie Mauss, Savino, Tamir, Anderson (2011) powtórzyliśmy jedno z badań tam opisanych. Dokonując modyfikacji oryginalnego badania zbadaliśmy wpływ wartościowania szczęściana charakter relacji pomiędzy spostrzeganym stresem adepresyjnością i zadowoleniem z życia. Na podstawie teorii wartościowania szczęścia, oczekiwaliśmy, że u osób które wysoko wartościują szczęście, wyższy poziom stresu będzie się wiązał z nasileniem symptomów depresji. Natomiast u osób nisko wartościujących szczęście stres będzie w mniejszym stopniu wiązał się z depresją. METODA Osoby badane i procedura W badaniu udział wzięło 107 osób w wieku od 19 do 26 lat (M = 21,13, SD = 1,76). Wśród nich 69% stanowiły kobiety. Uczestnicy badania byli rekrutowani wśród studentów

6 Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Uniwersytetu Ekonomicznego oraz Politechniki Poznańskiej. Ochotnicy wypełniali zestawkwestionariuszy, który otrzymywali przed zajęciami. Braki w danych obejmowały łącznie 12 pozycji uzupełniono je metodą imputacji EM(expectation-maximization) (Enders, 2001). Od każdego uczestnika badania uzyskano pisemną zgodę na udział w badaniu. Narzędzia Badani wypełnili następujący zestaw kwestionariuszy: Skala Pozytywnego i Negatywnego Afektu (Watson, Clark, Tellegen, 1988; Kaczmarek, 2009). Narzędzie składa się z 20 przymiotników odnoszących się do stanów afektywnych, po 10 dla pozytywnego i negatywnego afektu. Badani mieli ocenić w jakim stopniu przymiotniki te odnosiły się do ich odczuć z ostatnich czterech tygodni. Przykładowe pozycje testowe to: zainteresowany/a, strapiony/a. Do oceny służyła im pięciostopniowa skala, od 1( wcale lub nieznacznie ) do 5( wyjątkowo mocno ). Rzetelność pomiaru skalą pozytywnego afektu wyniosła Cronbacha = 0,85 a skali negatywnego afektu Cronbacha = 0,89. Kwestionariusz Depresji CES-D(Radloff,1977).Narzędzie składa się z 20 pozycji testowych, mających formę zdań oznajmujących. Badani mieli za zadanie ocenić jak często czuli lub zachowywali się w opisany sposób w przeciągu ostatniego tygodnia. Przykładowe pozycje testowe to: Patrzyłem/am z nadzieją i ufnością w przyszłość., Czułem/am się samotny/a.. Do oceny służyła im czterostopniowa skala, od 0( rzadko lub w ogóle nie - krócej niż 1 dzień ) do 3 ( przez większość czasu lub przez cały czas dni ). Rzetelność skali w przeprowadzonym badaniu wyniosła Cronbacha = 0,94.

7 Skala Spostrzeganego Stresu (Cohen, Kamarck, Mermelstein, 1983).Narzędzie składa się z 10 pozycji testowych mających formę pytań dotyczących myśli i odczuć. Badani mieli za zadanie wskazać jak często w przeciągu ostatnich czterech tygodni czuli się w określony sposób. Przykładowe pozycje testowe to: Jak często w ciągu ostatniego miesiąca byłeś przekonany, że jesteś w stanie poradzić sobie z problemami osobistymi?, Jak często w ciągu ostatniego miesiąca stwierdzałeś, że nie radzisz sobie ze wszystkimi obowiązkami?.do służyła im pięciostopniowa skala, od 0( nigdy ) do 4( zawsze ).Rzetelność skali w przeprowadzonym badaniu wyniosła Cronbacha = 0,89. Skala Satysfakcji z Życia (Diener, Emmons, Larson, Griffin, 1985; Juczyński, 2001). Narzędzie składa się z 5 pozycji testowych, mających formę zdań oznajmujących, dotyczących poziomu zadowolenia z życia jako całości. Przykładowe pozycje testowe to: Warunki mojego życia są doskonałe., W życiu osiągnąłem najważniejsze rzeczy, które chciałem..używając siedmiostopniowej skali, od 1 ( zupełnie się nie zgadzam ) do 7 ( całkowicie się zgadzam ), badani mieli wskazać na ile zgadzają się z pozycjami testowymi. Rzetelność skali w przeprowadzonym badaniu wyniosła Cronbacha = 0,83. Skala Wartościowania Szczęścia (Gruber, Mauss, Tamir, 2011).Narzędzie składa się z 7 pozycji testowych, mających formę zdań oznajmujących, dotyczących tego, jak bardzo osoba badana wartościuje szczęście.przykładowe pozycje testowe to: Jeśli nie czuję się szczęśliwy/a, może coś jest ze mną nie tak., Martwię się o moje szczęście nawet wtedy, kiedy czuję się szczęśliwy/a.. Używając siedmiostopniowej skali, od 1 ( zdecydowanie się nie zgadzam ) do 7 ( zdecydowanie się zgadzam ), badani mieli wskazać na ile zgadzają się z pozycjami testowymi. Rzetelność skali w przeprowadzonym badaniu wyniosła Cronbacha = 0,63.

8 WYNIKI Tabela 1. Statystyki opisowe i korelacje pomiędzy mierzonymi zmiennymi M SD CES-D 16,69 12,59 2. PANAS-pozytywny 29,51 6,90-0,60* 3. PANAS-negatywny 22,85 7,96 0,81* -0,47* 4. PSS 18,56 7,21 0,78* -0,60* 0,81* 5. SWS 27,87 6,38 0,44* -0,16* 0,39* 0,39* 6. SWLS 21,68 5,73-0,56* 0,46* -0,49* -0,52* -0,23** * p< 0,05, ** p< 0,01 Statystyki opisowe i korelacje przedstawiono w Tabeli 1. Na podstawie analizy korelacji przez porównywanie parami wszystkich użytych w badaniu skal stwierdziliśmy bardzo wysoki związek między depresją a afektem negatywnym oraz depresją i spostrzeganym stresem. W przypadku pozostałych skal, korelacja między wynikami poszczególnych par testów jest umiarkowana bądź niska. Model regresji wielokrotnej, w którym zmienną zależną było natężenie symptomów depresji, predyktorem spostrzegany poziom stresu a moderatorem wartościowanie szczęścia był istotny, F (3, 103) = 77,64, p < 0,001 i tłumaczył 69 % wariancji w zmiennej zależnej. Zgodnie z oczekiwaniami zaszła istotna interakcja spostrzeganego stresu z wartościowaniem szczęścia we wpływie na występowanie symptomów depresji, β = 0,06, t = 4,48, p< 0,001. Interakcja ta wyjaśniała dodatkowe 6% wariancji, ΔR 2 = 0,059, F (1, 103) = 20,10, p< Stres związany był ze znacznie wyższym poziomem depresyjności u osób wysoko (+1 SD), wartościujących szczęście, β = 1,69, t = 11,92, p< 0,001, niż w grupie osób nisko wartościujących szczęście. β = 0,85, t = 6,18, p< 0,001.

9 W przypadku modelu, w którym zmienną zależną stanowiła satysfakcja z życia, predykatorem, podobnie jak w poprzednim modelu, był spostrzegany poziom stresu a moderatorem poziom wartościowania szczęścia był istotny, dając wartości F(3, 103) = 12,58, p < 0,001 i tłumaczył 27 % wariancji w zmiennej poziom satysfakcji z życia. Wbrew naszym przypuszczeniom sama interakcja spostrzeganego stresu z poziomem wartościowania szczęścia we wpływie na poziom satysfakcji z życia okazała się nieistotna, uzyskując istotność większą od zakładanego poziomu alfa. Ze względu na to wyniki te nie będą przez nas przybliżane. DYSKUSJA Celem przeprowadzonego badania było sprawdzenie, w jaki sposób wysokie wartościowanie szczęścia wpływa na relacje pomiędzy stresem a symptomami depresji i satysfakcją z życia. Analizy przeprowadzone przy użyciu modelu regresji wielokrotnej potwierdziły nasze założenia. Wyniki przeprowadzonych badań, pozwalają na potwierdzenie postawionej przez nas hipotezy - za Mauss, Savino, Tamir, Anderson. O ile oryginalny eksperyment badał więcej obszarów związanych bezpośrednio ze szczęściem takich jak: pozytywny i negatywny afekt, subiektywne poczucie dobrostanu, psychiczne samopoczucie, symptomy depresji -, w naszym badaniu skupiliśmy się na wynikach związanych z symptomami depresji, pozytywnym i negatywnym afektem oraz subiektywnym poczuciem dobrostanu. Kolejnym aspektem, który różni nasze badania jest czynnik stresu oryginalnie badanie było przeprowadzone na grupie kobiet, które były w stanie stresu, z podkreśleniem, że nie był to ciężki stres -, u nas niższy poziom stresu nie był warunkiem w analizie danych, ponieważ braliśmy pod uwagę różne poziomy stresu. Ostatnią dużą różnicą jest to, że grupa jaką badaliśmy skupiła się na studentach obu płci, a nie na kobietach w różnym wieku.

10 Rezultaty jakie otrzymaliśmy sugerują, że wysokie wartościowanie szczęścia, może mieć negatywne konsekwencje dla psychologicznego funkcjonowania. Pod pewnymi względami, można wręcz zasugerować, że występuje wręcz sytuacja przeciwna. Jak widać przy występowaniu czynnika jakim jest stres im więcej jest wartościowane szczęście tym większa skłonność do depresji. Niestety, interakcje przeprowadzane ze zmienną poziom satysfakcji z życia okazały się nieistotne. Świadczy to o tym, że wartościowanie szczęścia i poziom spostrzeganego stresu nie różnicują grupy badanej. Wynika z tego, że poziom odczuwanej satysfakcji z życia nie zależny od tego jak bardzo lub jak mało ktoś wartościuje szczęście. Pomimo tego, że wyniki były częściowo zgodne z założoną hipotezą, to nie można brać ich jako ostateczne potwierdzenie tego, że wartościowanie szczęścia może prowadzić do zwiększonej predyspozycji do depresji. Badanie głównie oparte jest na korelacji, tak więc może być poddawana różnym interpretacjom. Te rezultaty nie udowadniają, że każdy kto wysoko wartościuje szczęście wpadnie w depresję, i z drugiej strony, nie każda osoba z depresją musi od razu wysoko wartościować szczęście. Nie udowadnia to nawet tego, że osoby nisko wartościujące szczęście nie wpadną w depresję. Badanie to pokazuje tylko, że istnieje pewna korelacja miedzy czynnikami jakimi jest wartościowanie szczęścia, stres i skłonność do depresji. Wiedząc o takiej zależności warto by pogłębić te badania i zbadać bezpośredni wpływ wartościowania szczęścia na samo szczęście. Należy także zauważyć, że wykonane przez nas badanie nie było wolne od błędów i ma sporo miejsca na poprawę. Do słabych stron badania należała niższa, niż przy reszcie zastosowanych kwestionariuszy rzetelność Skali Wartościowania Szczęścia może to wynikać również z zastosowanego przez nas tłumaczenia, któremu należałoby się przy przyszłych badaniach jeszcze przyjrzeć. Badana grupa studenci poznańskich uczelni

11 wyższych jest mimo wszystko dość jednorodna, wartościowe mogłoby być przeprowadzenie badania na osobach w starszej kategorii wiekowej, a także bardziej zróżnicowanych warunkach życiowych. Literatura Diener, E. (2000). The science of happiness and a proposal for a nationalindex. American Psychologist, 55(1), Diener, E., &Biswas-Diener, R. (2008). Happiness: Unlocking the mysteries of psychological wealth. Malden, MA: Blackwell Publishing. Diener, E., Emmons, R. A., Larsen, R. J., & Griffin, S. (1985). The satisfaction with life scale. Journal of Personality Assessment, 49(1), Eid, M., &Diener, E. (2001). Norms for experiencing emotions in different cultures: Interand intranational differences. Journal of Personality and Social Psychology, 81(5), Eid, M., & Larsen, R. J. (2008). The science of subjective well-being. New York: Guilford Press. Fredrickson, B. L. (1998). What good are positive emotions? Review of General Psychology, 2(3), Fredrickson, B. L., Cohn, M. A., Coffey, K. A., Pek, J., &Finkel, S. M. (2008). Open hearts build lives: Positive emotions, induced through loving-kindness meditation, build consequential personal resources. Journal of Personality and Social Psychology, 95(5), Frijda, N. H., &Mesquita, B. (1995). The social roles and functions of emotions. In S. Kitayama& H. R. Markus (Eds.), Emotion and culture: Empirical studies of mutual influence (pp ). Washington, DC: American Psychological Association. Gilbert, D. T. (2006). Stumbling on happiness. New York: Knopf. Herrington, A. N., Matheny, K. B., Curlette, W. L., McCarthy, C. J., &Penick, J. (2005). Lifestyles, coping resources, and negative life events as predictors of emotional distress in university women. Journal of Individual Psychology, 61(4), Kahneman, D., Diener, E., & Schwarz, N. (Eds.). (1999). Well-being: Then foundations of hedonic psychology. New York: Russell Sage Foundation.

12 Kesebir, P., &Diener, E. (2008). In pursuit of happiness: Empirical answers to philosophical questions. Perspectives on Psychological Science, 3(2), Lyubomirsky, S. (2008). The how of happiness: A practical approach to getting the life you want. London: Sphere. Lyubomirsky, S., King, L., &Diener, E. (2005). The benefits of frequent positive affect: Does happiness lead to success? Psychological Bulletin, 131(6), Lyubomirsky, S., &Lepper, H. (1999). A measure of subjective happiness: Preliminary reliability and construct validation. Social Indicators Research, 46(2), Mauss, I. B., Tamir, M., Anderson, C. L., &Savino, N. S. (2011). Can seeking happiness make people unhappy? Paradoxical effects of valuing happiness. Emotion, 11(4), Schooler, J. W., Ariely, D., &Loewenstein, G. (2003). The pursuit and assessment of happiness may be self-defeating. In J. Carrillo & I. Brocas (Eds.), The psychology of economic decisions (pp ). Oxford: Oxford University Press. Schooler, J. W., &Mauss, I. B. (2010). To be happy and to know it: The experience and metaawareness of pleasure. In M. L. Kringelbach& K. C. Berridge (Eds.), Pleasures of the brain (pp ). New York: Oxford University Press. Schooler, J. W., & Schreiber, C. A. (2004). Experience, metaconsciousness, and the paradox of introspection. Journal of Consciousness Studies, 11(7 8), Shallcross, A. J., Troy, A. S., Boland, M., &Mauss, I. B. (2010). Let it be: Accepting negative emotional experiences predicts decreased negative affect and depressive symptoms. Behaviour Research and Therapy, 48,