W tym roku poznaniacy po raz 80 będą pielgrzymować do Częstochowy w celach

Transkrypt

1

2 WSTĘP W tym roku poznaniacy po raz 80 będą pielgrzymować do Częstochowy w celach religijnych, wypoczynkowych, turystycznych i innych. Każda pielgrzymka ma ustaloną odgórnie intencję, a jednocześnie każdy pielgrzym niesie w sercu, w głowie swoją własną. Osiemnaście lat temu, czyli w roku 1996 pierwszy raz uczestniczyłem w pieszej pielgrzymce na Jasną Górę. Podczas drogi miałem możliwość obserwowania otoczenia katolickiego i społeczności uczestniczącej w pielgrzymce, a na przestrzeni lat w ramach moich zainteresowań i doświadczeń był aspekt integracji międzyludzkiej wśród pielgrzymów. Czynnikiem, który zadecydował o ukierunkowaniu moich obserwacji był fakt, iż według subiektywnej oceny w mojej grupie pielgrzymkowej z roku na rok wieź między pielgrzymami słabła. Poczułem potrzebę zbadania tego faktu i ewentualnego jego potwierdzenia, a jednocześnie postanowiłem zbadać czynniki wpływające na siłę integracji wśród osób pielgrzymujących na Jasną Górę. Celem tego krótkiego opracowania jest przedstawienie wyników badania metodą Podróżnik to każda osoba, wyprawiająca się poza miejsce zamieszkania niezależnie od celu podróży i wykorzystywanych środków transportu, nawet jeżeli wędruje pieszo. ankiety internetowej. Zadano w niej dwa pytania. Pierwsze dotyczyło oceny (w skali od 1 do 5) wybranych aspektów pielgrzymowania, drugie natomiast luźnych skojarzeń z terminem: Pielgrzymka (na podstawie tego pytania utworzono chmurę skojarzeń; im słowo jest większe, tym częściej było wymieniane przez badanych). PIELGRZYMIE KIM JESTEŚ, CZYLI KILKA SŁÓW NUDNEJ TEORII. Każdego roku, dnia, w każdej godzinie i minucie miliony ludzi podróżuje. Wyjeżdżają z miejsca zamieszkania, aby następnie do niego wrócić. Latają samolotami, pływają statkami, jeżdżą samochodami, pchają wózki. Istnieją też tacy, którzy wykorzystują osobisty środek transportu, jakim są nogi. Ludzie podróżują w

3 Pielgrzymki mają charakter nie tylko religijny. Spora część turystyki to pielgrzymki kulturowe, podróże do źródeł cywilizacji, do wielkich centrów dziedzictwa kulturowego czy współczesnej kultury. Wyprawy do pomnika Lincolna czy Mauzoleum Lenina można uznać za pielgrzymki polityczne. samotności, z partnerem lub w grupie osób. Decydują o tym okoliczności podróży, preferencje i potrzeby osoby podróżującej tj. otoczenie, środek transportu, czas, miejsce, zainteresowania, ale także cel. Cel podróży może być wypoczynkowy, poznawczy, zdrowotny, kulturalny, rodzinny, rozrywkowy, sportowy czy religijny. Ludzie poprzez podróżowanie realizują potrzebę aktywności łącząc jej realizację ze zmianą środowiska np. z miejskiego na przyrodnicze, a także bardzo często potrzebę zmiany zmiany codziennego rytmu życia na życie np. kulturalne, religijne czy społeczne wchodząc w osobiste kontakty z przyrodą, zwierzętami, kulturą, miejscami kultu religijnego czy innymi ludźmi. Pielgrzymki są szczególnymi działaniami kultowymi, gdyż są powiązaniem różnych czynności kultowych, jak oczyszczenia, modły, ślubowania, ofiary, wota, procesje. Sama w sobie jest ona rytuałem, czyli formą obrzędu dokonującego się w obecności sacrum, a dotyczącego ważnej dla społeczności dziedziny życia. Realizowany jest w formie szeregu działań i ściśle określonych czynności obrzędowych (często o magicznym czy religijnym charakterze). Inaczej mówiąc jest to pojedyncze działanie lub

4 pewien zbiór powtarzalnych zachowań, których celem jest głównie usunięcie wewnętrznych konfliktów jednostki. Praktyki pątnicze określano w Polsce słowem pielgrzymować, lub pątować, pątnikować. Te zwroty mają swoje korzenie w łacińskim słowie peregrinus, peregrinari. Etymologia słowa pątnictwo wywodzi się z indyjskiego patha, czyli droga, z greckiego patos ścieżka i pontus morze, z łacińskim pons most oraz słowiańskim putnik podróżnik. CO MYŚLI, ŻE LUBI NIEPIELGRZYM. Z czym bycie pątnikiem kojarzy się osobom, które nigdy na pielgrzymce nie były? Kojarzy się poprawnie. Przede wszystkim z modlitwą, drogą i śpiewem. Jak widać wspólnym elementem jest pojęcie drogi. Przestrzeń, którą należy przebyć, by osiągnąć zakładany cel. Według niepielgrzyma pokonanie drogi jest istotą pielgrzymki i celem pielgrzymującego.

5 Oczywiście pośród chmury słów można zauważyć pejoratywne skojarzenia takie jak fanatyzm, molestowanie, zawadzanie jednak znajdują się tam również elementy ukazujące silną integracje (wspólnota, wsparcie, rekolekcje). Osoby nie będące pielgrzymami mają świadomość trudu jaki podejmują inni (chodzący na Jasną Górę) ponieważ pośród skojarzeń znajdują się również te wskazujące trud na tym łez padole (bąble, poświęcenie, krzyż, Bengay). Co lubi niepielgrzym? wspólny cel wspólny marsz podobny typ człowieka wspólne noclegi rozmowy Wspólny cel, marsz oraz podobny typ człowieka, jako główne motywy mogące przyciągnąć nowe osoby na trasę Pieszej Poznańskiej Pielgrzymki na Jasną Górę. wspólny śpiew 3.36 wspólna modlitwa 3.33 DLA NIEPIELGRZYMA NAJWAŻNIEJSZA DROGA. CZYM ONA ZATEM JEST? Ryt drogi do miejsca świętego obejmuje trzy główne fazy: wyjście, drogę i dojście. Punkty wyjścia i dojścia są stałe i tworzą ramy przestrzeni pielgrzymkowej. Przestrzeń symboliczna, która się tworzy sakralizuje cel pielgrzymki, uwydatnia jego święte cechy. Dzięki temu wpływa na pielgrzymujących tymi wyróżnionymi elementami. Droga do celu staje się rytem. Ryt drogi jest bardzo ważnym składnikiem pielgrzymki, przygotowuje, bowiem jej uczestników do kontemplacji miejsca świętego, do lepszego zrozumienia doniosłości czekających ich wydarzeń. Pokonywanie drogi łączy się z przeżywaniem różnorodnych doświadczeń religijnych, które wskazują na tajemnicę kultu. Dlatego pielgrzymkę, można określić, jako zbiorową i aktywną kontemplację, wprowadzającą do intensywnego obcowania ze świętością centrum kultowego.

6 Trud pokonywania szlaku pątniczego, przezwyciężenie siebie w fizycznym i w duchowym wysiłku, poczucie wolności wynikające z porzucenia świeckiego życia mają znaczenie uzdrawiające. Pielgrzymka staje się rytem odnowy. Przestrzeń symboliczna pielgrzymki nie zawiera się w przypisanym, większym lub mniejszym etapie drogi. Jest przestrzenią niewymierną, bo sakralną, nie poddaje się weryfikacjom przy pomocy świeckich parametrów. Możemy zadać pytanie, czy każde przejście jakiejś przestrzeni mające na celu osiągniecie jakiegoś świętego miejsca realizuje ryt drogi? Co z krótszymi pielgrzymkami, jednodniowymi wypadami za miasto? Może to być podróż do odległego ośrodka kultu, pielgrzymka jednodniowa (np. do Tulec), jak również okrążenie grobu świętego, procesyjne przejście z kościoła do świętej figury lub obrazu, obejście kościoła i nawiedzenie obrazu. W każdym przypadku następuje zaistnienie przestrzeni symbolicznej o uniwersalnym charakterze. Jej wartość zawiera się nie w ilości przebytych pieszo kilometrów, lecz w tym, że prowadzi do świętego celu, że oczyszcza i pozwala na uczestnictwo w świętości ośrodka. Miejsca święte są ośrodkami zbiorowego kultu, doprowadzając do periodycznych zbliżeń i zespoleń jednostek składających się na społeczność okoliczną. (...) Cała okolica odnawia w pielgrzymce przymierze duchowe z miejscem świętym. Zespala się w jedność uczestnicząc we wspólnocie łask dawanych przez to miejsce. Podobnie jak przestrzeń w pielgrzymce tworzy się czas sakralny, znacząco odmienny od świeckiego. Jest on nieodzownym elementem, ale nieistotny jest okres jego trwania. Tworzy się on w momencie wyłączenia pielgrzyma z czasu świeckiego i konstytuuje rzeczywistość sakralną. Jego czasookres trwania równa się okresowi trwania rytu drogi. Wprowadza w doświadczenie realności sakralnych i stymuluje odbiór treści religijnych w sanktuarium.

7 A PIELGRZYM? Z CZYM MU SIĘ KOJARZY DROGA NA JASNĄ GÓRĘ? Osoby, które przynajmniej jeden raz doszły na Jasną Górę podkreślają przede wszystkich wspólnotowość. Śpiew, radość, wspólnota, ludzie to pierwsze luźne skojarzenia. Odpowiedzi badanych ukazują społeczną rolę religii jako ważnego elementu wpływającego na integracje społeczności. Praktyki religijne w ramach kultu pątniczego wzmacniały solidarność z własną grupą społeczno religijną, były sposobem utożsamiania się z nią. W systemie wartości uznawanych przez grupę okazały się one tak niezbędne dla trwania biologicznego i społecznego, że uznanym i praktykowanym normom religijnym poddawali się wszyscy członkowie danej społeczności. Religijność masowa, jako całość oraz jej poszczególne elementy w tym głównie kulty pątnicze i sanktuaria okazały się sprawdzonym i obowiązującym wzorem aktywności w życiu religijnym i społecznym. W ten sposób religia jest nie tylko sprawą jednostkowych postaw i zaangażowania, ale staje się w znacznej mierze zwyczajem w systemie kultury duchowej.

8 Co wyróżnia pielgrzymkę od zwiedzania kościoła sanktuaryjnego? Samo przybycie do świętego miejsca nie jest jeszcze pielgrzymką. Pielgrzymka właściwa zakłada ofiarowanie się na trud dojścia do celu, intencje, przygotowanie religijne oraz wykonywanie czynności kultowych w drodze i w sanktuarium. Ponadto pielgrzymka powinna wywołać u uczestników przeżycia religijne wysokiej jakości, wywołać uczucie duchowej przemiany. Pielgrzymka to jeden wielki akt modlitwy. Cel religijny pielgrzymki posiada dwojaki charakter: przedmiotowy i podmiotowy. Cel przedmiotowy oznacza uświadomienie sobie religijnej wartości i roli ośrodka kultu. Jest to zasób wiedzy o sanktuarium, o rzeczywistości kultu świętej osoby, o walorach religijnych i możliwości pozyskania łask. Celami podmiotowymi są prośby, ofiary, podziękowania, rytualna dewocja mająca na celu wyrażenie czci. Co lubi pielgrzym? rozmowy wspólna modlitwa wspólny marsz wspólny cel noclegi wspólny śpiew podobny typ człowieka Nade wszystko wspólnota. Pątnik wie, czym dla niego jest prawdziwa droga. Jest nim spotkanie z człowiekiem (rozmowa) i z Bogiem (modlitwa). Każda pielgrzymka związana jest z danym sanktuarium, przez co jako całość posiada swój specyficzny ogólnoreligijny cel, jaki jest nawiedzenie i adoracja świętej osoby, którą reprezentuje centrum kultu. Jednocześnie każdy uczestnik pragnie zrealizować własne, indywidualne cele i oczekiwania.

9 WNIOSEK Otrzymane wyniki nie umożliwiają wyciąganie daleko idących wniosków, a jedynie nieśmiałe przypuszczenia. Osoby, które nie były na pielgrzymce pojmują ją jako wyzwane, jako fizyczną drogę. Pielgrzym wie natomiast, że droga prócz słońca, deszczu, kurzu, bólu i zmęczenia to ten drugi człowiek. Niepielgrzym Skojarzenia: Cel, marsz Pielgrzym Skojarzenia: rozmowa, modlitwa W tym roku tj planowane jest badanie uczestników Pieszej Poznańskiej Pielgrzymki na Jasną Górę. Celem badań jest pozyskanie informacji, które zapewnią w przyszłości możliwość określenia kierunku rozwoju PPPnJG oraz dotarcia do osób, które jeszcze nie wiedzą, że chcą iść na pielgrzymkę.

10 Bibliografia K. Podemski, Socjologia Podróży, Wydawnictwo Naukowe PWN, Poznań 2004, s. 7. K. Olechnicki, P. Załęcki, Słownik socjologiczny, Wydawnictwo Graffiti BC, Toruń 2000, s. 57. Słownik staropolski, t.6 Wrocław 1973, s. 60. J. Woźniakowski, O aktywnej i pasywnej kontemplacji, Warszawa 1974, s. 27. A. Datko, Pielgrzymki jako element kultury religijnej, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2001, s. 120 S. Czarnowski, Kultura, t. 1, Warszawa 1956, s. 92. M. Eliade, Uwagi o symboliźmie religijnym, Poezja 1968, nr 4, s. 16 A. Datko, Pielgrzymki jako element kultury religijnej, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2001, s C.G. Jung, Archetypy i symbole, Warszawa 1976, s. 133.