ABC. Wolontariatu. mam prawo do prawa. ABC Opracował Adam Poszewiecki ABC. Fundacja "Inicjatywa Kobiet Aktywnych" FIKA w Olsztynie

Transkrypt

1 mam prawo do prawa wydawnictwo Fika info publikacja bezpłatna publikacje wydane Fi publikacja bezpłatna publikacje planowane wydawnictwo wydawnictwo Fika info publikacja bezpłatna Fika info publikacja bezpłatna wydawnictwo Fika info MEDIACJI ABC PRAWA RODZINNEGO I SPADKOWEGO autorka: Sandra Kołodziejska Fundacja "Inicjatywa Kobiet Aktywnych" FIKA w Olsztynie Fundacja "Inicjatywa Kobiet Aktywnych" FIKA w Olsztynie Fundacja "Inicjatywa Kobiet Aktywnych" FIKA w Olsztynie Publikacja projektu MAM PRAWO DO PRAWA realizowanego przez Fundację Inicjatywa Kobiet Aktywnych FIKA w Olsztynie w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki Poddziałanie "Rozwój dialogu obywatelskiego". Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego. ISBN Opracowała Monika Falej Opracowała Marzena Radzka-Wiśniewska ABC Opracował Adam Poszewiecki Komiks WOLONTARIAT ABC Wolontariatu Fundacja "Inicjatywa Kobiet Aktywnych" FIKA w Olsztynie

2 Broszurę opracowała: Monika Falej Projekt: maxvizual Fundacja Inicjatywa Kobiet Aktywnych FIKA Biuro: ul. Tarasa Szewczenki 1, Olsztyn Tel , KRS , Regon , NIP Nr ewid. w rejestrze Instytucji Szkoleniowych WUP w Olsztynie 2.28/00054/2010 Copyright by Fika, Olsztyn 2011

3 Spis Treści Kto to jest wolontariusz? 5 Co to jest wolontariat? 10 Gdzie i na jakich zasadach mogą pracować wolontariusze? 11 Obszary pracy wolontaryjnej 13 Ubezpieczenie wolontariusza i wolontariuszki 20 Wypadek 23 Kwestie podatkowe 27 Ochrona danych osobowych 28 Przydatne strony internetowe 30 Wzory dokumentów 32 Bibliografia 52 1

4 2

5 WSTĘP ABC prawa dotyczącego wolontariatu to broszura zawierająca zbiór informacji z zakresu aspektów prawa, które określa funkcjonowanie wolontariuszy i wolontariuszek w Polsce. Wiele osób chcących pracować woluntarystycznie, jak również instytucje zamierzające przyjąć wolontariuszy do pracy, kierują się ideą wolontariatu, chęcią pomagania innym, magią niesienia bezinteresownej pomocy. Niejednokrotnie zapomina się jednak o prawnych aspektach, które dotyczą pracy wolontariackiej. Każdy ma prawo do prawa, do jego znajomości, powinien je stosować i przestrzegać. Dlatego publikacja ta kierowana jest do osób pragnących pracować woluntarystycznie, do wolontariuszy i wolontariuszek oraz do instytucji, które korzystają z ich pomocy. Paremia łacińska mówi nie znajomość prawa szkodzi 1, czyli nic nie zwalnia nas z odpowiedzialności za podejmowane działania i ich konsekwencje (w tym prawne). W trudnych sytuacjach nie możemy usprawiedliwiać się nieznajomością prawa. Dlatego właśnie do zapoznania się z tą broszurą zachęcam każdą osobę, która pracuje jako wolontariusz i chce uniknąć konsekwencji wynikających z niewiedzy w zakresie norm prawnych w obszarze wolontariatu. 1 Język łaciński dla prawników, łac. Ignorantia iuris nocet, Rezler Jan Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa

6 Podstawowym dokumentem regulującym aspekty prawne wolontariatu w Polsce jest Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (dalej w tekście będziemy ją nazywać Ustawą opp ) 2. Dokument ten w sposób kompleksowy ujmuje w ramy prawne działalność organizacji pozarządowych i wolontariuszy w Polsce. Rozdział III Ustawy opp w całości poświęcony jest wolontariatowi. Określone są w nim m.in.: kto to jest wolontariusz, gdzie i na jakich zasadach mogą pracować wolontariusze, w jakim zakresie należy ich ubezpieczać, jakie koszty pracy wolontariuszy można im zwracać, jak przygotować ich do pracy. 2 Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie z 24 kwietnia 2003 r. (Dz.U. z 2010 r., Nr 234, poz.1536 z późn. zm.). 4

7 Kto to jest wolontariusz? Według art. 2 ust. 3 Ustawy opp wolontariusz to osoba fizyczna, świadcząca nieodpłatnie w sposób ochotniczy pracę na rzecz korzystającego na zasadach określonych w ustawie. Nasuwa się pytanie: czy w związku z tym, że wolontariusz/wolontariuszka świadczą pracę są pracownikiem w rozumieniu prawa pracy? Wolontariusz ani wolontariuszka nie są pracownikami, ponieważ za swoją pracę wykonywaną na rzecz korzystającego nie pobierają wynagrodzenia. Świadczenie to ma charakter nieodpłatny, a wolontariusze realizują je na podstawie porozumienia wolontariackiego, czyli umowy cywilnoprawnej, a nie umowy o pracę (art. 3 w zw. z art. 42 Ustawy). Wolontariusza nie możemy zakwalifikować jako pracownika nawet pomimo tego, że wykonuje on swoje świadczenia pod kierownictwem. Warto również przytoczyć opinię, według której nie powinno być kwestionowane słowo praca w odniesieniu do usług świadczonych przez wolontariusza. Hasło to jest używane w znaczeniu szerszym niż wykonywanie obowiązków w ramach stosunku pracy i nie ma ono magicznej mocy powodującej przekształcenie danego stosunku prawnego w stosunek pracy. Zgodnie z art Kodeksu pracy 3 przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem, a pracodawca do zatrudnienia pracownika za wynagrodzeniem. Zatrudnienie na takich warunkach jest zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy, bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy (art k.p.). Stosunek pracy nawiązuje się na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru lub spółdzielczej umowy o pracę (art.2 k.p.). Z zagadnieniami prawa pracy związane są obawy wyrażane niekiedy przez przedstawicieli organizacji pozarządowych. Zastanawiają się oni bowiem, czy organy ochrony prawa pracy podczas dokonywania kontroli nie zakwestionują pracy wykonywanej przez wolontariuszy? 3 Ustawa Kodeks pracy z dnia 26 czerwca 1974 r. (Dz.U. z 1998 nr 21 poz. 94 z póź.zm.). 5

8 Czy urzędnicy nie przyjmą przypadkiem, że strony (wolontariusza i organizację) łączy w rzeczywistości stosunek pracy. Gdyby tak stwierdzono, urzędnicy mieliby prawo wyciągnięcia daleko idących niekorzystnych konsekwencji dla zatrudniającej wolontariusza organizacji, w postaci kary za wykroczenie przewidzianej w art. 281 pkt 1 k.p., konieczności wypłacenia wolontariuszowi wynagrodzenia za wszystkie usługi, a także konieczności zapłacenia składek na ubezpieczenie społeczne i nakazu dopełnienia innych obowiązków przewidzianych w przepisach prawa pracy. Pewną podstawą dla tych obaw może być fakt, iż w praktyce zasadniczym kryterium, jakie stosują inspektorzy pracy i sądy pracy dla dokonania kwalifikacji danego stosunku prawnego jest łączący świadczącego pracę z drugą stroną stosunek podporządkowania (praca wykonywana pod kierownictwem ). W typowych sytuacjach wolontariusz nie podejmuje swoich działań całkowicie samodzielnie, lecz powinien stosować się do wskazówek drugiej strony, która jego pracę organizuje. Pomimo powyższej cechy pracy wolontariusza/wolontariuszki nie możne być wątpliwości, że czynności przez niego wykonywane nie mieszczą się w ramach stosunku pracy. Samo podporządkowanie nie wystarcza do uznania, że w grę wchodzi stosunek pracy. Tymczasem kryterium to jest w praktyce organów pracy najważniejsze jedynie dlatego, że najistotniejszym problemem, który organy te rozstrzygają, jest określenie charakteru prawnego stosunków odpłatnych. Nie powinno być żadnych wątpliwości, że o ile wyraźnie zastrzeżono nieodpłatność usług świadczonych przez wolontariusza/ wolontariuszkę, nie jest on z drugą stroną związany stosunkiem pracy. Reasumując można powiedzieć, że: stosunek prawny łączący korzystającego z wolontariuszem nie jest stosunkiem pracy, tylko stosunkiem cywilnoprawnym, a wykonywana przez wolontariusza praca na rzecz korzystającego jest świadczeniem odpowiadającym świadczeniu pracy, a nie świadczeniem pracy. W związku z powyższym należy pamiętać, że przepisy dotyczące pracowników odnoszą się również do wolontariuszy/wolontariuszek, o czym więcej napisano w tekście poniżej. 6

9 Wolontariuszem może być zarówno kobieta, jak i mężczyzna, w tym również osoba niepełnosprawna, jeżeli tylko pozwala jej na to zdrowie i poziom niepełnosprawności. Osoba bezrobotna również może pracować wolontarystycznie. Istotne jest jednak, aby wypełniała obowiązki wynikające z Ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy 4. Wówczas nie straci statusu osoby bezrobotnej oraz prawa do zasiłku. Wolontariuszami mogą być również cudzoziemcy przebywający legalnie na terenie Polski. Nie muszą oni uzyskiwać zezwolenia na pracę wolontaryjną, ponieważ świadczenie wolontariusza nie jest traktowane jako świadczenie pracy. Osoby niepełnoletnie, poniżej 18 roku życia, mogą wykonywać pracę wolontaryjną po uzyskaniu zgody przedstawiciela ustawowego, czyli rodziców/rodzica lub prawnych opiekunów. Instytucje korzystające ze świadczeń niepełnoletnich muszą uzyskać taką zgodę na piśmie. 4 Ustawa o promocji zatrudnienia i instytucji rynku pracy, (Dz.U. z 2008 nr 69 poz. 415 z póź.zm., tekst jedn. z r.). Należy o tym pamiętać, ponieważ zawierane z wolontariuszem porozumienie jest umową cywilnoprawną, zatem osoby je zawierające muszą posiadać pełną zdolność do czynności prawnych. Jak wynika z kodeksu cywilnego, pełną zdolność do czynności prawnych nabywa się z chwilą uzyskania pełnoletniości 5. Oznacza to, że wolontariuszami mogą być przede wszystkim osoby, które ukończyły 18 lat. Dlatego właśnie podmioty uprawnione do zawierania umów z wolontariuszami, które chcą przyjąć niepełnoletniego ochotnika, muszą podpisać porozumienie nie z nim, tylko z reprezentującym go przedstawicielem ustawowym. Ponadto, mimo że ustawa wyraźnie nie określa wieku wolontariuszy, przyjmuje się, że nie powinni oni mieć mniej niż 13 lat. Małoletni, którzy nie ukończyli jeszcze trzynastego roku życia, nie ponoszą odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę (art. 426 k.c.). Jednak w sytuacji, gdy wolontariuszami są uczniowie w ramach zajęć nadobowiązkowych w szkole i działają pod stałą opieką nauczyciela, mogą być wolontariuszami bez względu na wiek. 5 Ustawa Kodeks cywilny z 23 kwietnia 1964 r., art. 11 (Dz.U. Nr 16, poz. 93, z późn. zm.). 7

10 W ten sposób rozwijają oni swoje zainteresowania w konkretnym kierunku, podobnie jak pracują nad swoimi umiejętnościami na zajęciach dodatkowych z chemii czy na szkolnych zawodach sportowych. W tym przypadku nie jest wymagane zawieranie porozumień z uczniami. Wróćmy do sytuacji, w której istnieje potrzeba podpisania umowy wolontariackiej. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że takie porozumienie, jako umowa cywilnoprawna, podlega zasadzie swobody umów. Oznacza to, że strony dogadujące się w tym przypadku wolontariusz i korzystający mogą zapisy takiego dokumentu kształtować dowolnie, ale muszą uwzględnić w jej treści elementy, które zgodnie z przepisami (w tym z Ustawą opp) powinny znaleźć się w porozumieniu. W treści dokumentu należy zawrzeć konkretne ustalenia dotyczące: zakresu świadczeń wykonywanych przez wolontariusza (dokładne wyszczególnienie obowiązków wolontariusza, określenie, co faktycznie będzie robił), sposobu w jaki wolontariusz będzie wykonywał powierzone mu zadania, czasu (określenie przez ile godzin w danym dniu i ile dni w miesiącu wolontariusz będzie wykonywał świadczenia), miejsca wykonywania świadczeń (w przypadku braku określenia lokalizacji, przyjmuje się, że wolontariusz powinien wykonywać świadczenia w miejscu, które wynika z charakteru świadczenia albo ostatecznie w swoim miejscu zamieszkania). W przypadku osób niepełnoletnich będących wolontariuszami, np. uczniów, za ich bezpieczeństwo na terenie szkoły odpowiada dyrektor/dyrektorka placówki. Musi on zapewnić wolontariuszom ochronę także poza szkołą, na przykład podczas szkolnych wycieczek. W związku z tym warto pamiętać o zasadach dotyczących ubezpieczenia wolontariuszy i związanej z ich świadczeniami odpowiedzialności. Uczeń, który jest w szkole wolontariuszem, powinien być dodatkowo ubezpieczony, chyba, że zostało z nim zawarte porozumienie na okres dłuższy niż 30 dni. 8

11 Zgodnie z zapisami Ustawy opp 6 członkowie i członkinie stowarzyszenia mogą świadczyć pracę wolontaryjną na rzecz swojej organizacji pozarządowej. Przykładem może być tu nieodpłatna praca członka stowarzyszenia przy organizacji imprezy artystycznej. Inaczej kształtuje się sprawa w fundacji. W tym przypadku członkowie/członkinie zarządu kierują fundacją i reprezentują ją na zewnątrz na zasadach określonych w Ustawie o fundacjach 7. Nie można zatem zaliczyć tych czynności do kategorii świadczeń wolontariackich na rzecz fundacji, ponieważ do ich wykonywania ww. osoby zobligowane są ustawą o fundacjach. Natomiast jeżeli członkowie/członkinie zarządu wykonują jeszcze na rzecz fundacji inne zadania, wykraczające poza obowiązki wynikające z Ustawy o fundacjach, wówczas w zakresie tych czynności mogą zostać oni uznani za wolontariuszy. Oznacza to, że powinni oni zawierać porozumienia, tak jak inni wolontariusze fundacji. 6 Ustawa opp., art. 42 ust Ustawa z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach (Dz. U. tekst jednolity z 1991 r. Nr 46, poz. 203, z późn. zm.). Osoby należące do partii politycznych nie są traktowane jak wolontariusze. Wejście w życie Ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie nie zmieniło statusu członków oraz członkiń partii politycznych. Zgodnie z Ustawą o partiach politycznych 8 partia polityczna opiera swoją działalność na pracy społecznej swoich członków/członkiń (art. 3 Ustawy). W związku z tym wykonują oni swoje zadania jako pracę społeczną, będącą ich obowiązkiem wynikającym z członkostwa, o czym stanowi ustawa o partiach politycznych. Wolontariuszami mogą być również pracownicy i pracownice w swoim miejscu pracy. Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie nie zabrania pracownikowi/pracownicy bycia wolontariuszem/wolontariuszką poza godzinami pracy w swoim miejscu pracy. Konieczne jest jednak, aby pracodawca miał status korzystającego, czyli spełniał warunki wynikające z art. 42 ust. 1 pkt 3 Ustawy i nie prowadził działalności gospodarczej w sferze, w której chce przyjąć wolontariusza. Warto przy tym pamiętać o zachowaniu czasu na odpoczynek pomiędzy pracą zawodową a działalnością wolontariacką. 8 Ustawa o partiach politycznych z dnia 27 czerwca 1997 r. (tj. Dz.U.z 2001 r. Nr 79, poz. 857, z późn. zm.). 9

12 Ponadto korzystający musi zapewnić wolontariuszowi/ wolontariuszce, podobnie jak swoim pracownikom, bezpieczne i higieniczne warunki wykonywania świadczeń oraz powinien zadbać o odpowiednie środki ochrony indywidualnej w zależności od rodzaju świadczeń i zagrożeń związanych z ich wykonywaniem. Coraz popularniejszą formą wolontariatu jest tzw. wolontariat pracowniczy (ang: corporate volunteering), który polega na angażowaniu się pracowników firm w działalność wolontarystyczną na rzecz organizacji społecznych. Pracownicy - wolontariusze świadczą różnego rodzaju prace na rzecz potrzebujących, wykorzystując przy tym swoje umiejętności i zdolności, a jednocześnie rozwijając swe talenty w innych dziedzinach. Firma wspiera pracownika w tych działaniach w wybrany sposób, w zależności od przyjętej w niej kultury organizacyjnej: deleguje pracownika do pracy jako wolontariusza w czasie pracy, przekazuje pomoc rzeczową, wsparcie logistyczne i finansowe 9. Świadczenie wolontariusza nie jest wliczane do stażu pracy. Nie będzie również wpływało na jego przyszłe uprawnienia pracownicze, 9 np. na przysługującą ilość dni urlopu wypoczynkowego. Okres wykonywania prac w charakterze wolontariusza nie ma wpływu na uzyskanie prawa do renty lub emerytury ani na wysokość tych świadczeń, ponieważ nie jest zaliczany ani do okresów składkowych, ani do nieskładkowych. Co to jest wolontariat? Wiemy już kim jest wolontariusz/ wolontariuszka. Teraz ważne jest, aby zrozumieć czym jest wolontariat. Istotnym jest, aby pracy wolontaryjnej nie mylić z stażem czy praktyką studencką i z pełną świadomością podejmować się wykonywania świadczeń woluntarystycznych, jako formy niesienia pomocy potrzebującym. Wolontariat to słowo wywodzące się z języka łacińskiego, voluntarius oznacza dobrowolny 10. Zatem wolontariat to coś dobrowolnego, nieprzymusowego, robionego z własnej woli, bez oczekiwania wymiernych 10 Słownik łacińsko-polski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995, str

13 korzyści. Natomiast staż, praktyka studencka to forma nauki w miejscu pracy, służąca zdobyciu nowych umiejętności oraz doświadczenia w określonym zawodzie. Nauka ta może mieć płatną lub bezpłatną formę i z pewnością stanowi doskonałą okazję do zaprezentowania się przed przełożonymi, którzy mogą stać się przyszłymi pracodawcami stażysty/praktykanta Uszczegółowienie pojęcia wolontariatu znajdziemy w Ustawie opp. Zapisano w niej, że wolontariat to ochotnicze i bez wynagrodzenia wykonywanie świadczeń na rzecz organizacji pozarządowych, organów administracji publicznej oraz jednostek im podległych 11. Podobnie wolontariat został zdefiniowany przez Stowarzyszenie Centrum Wolontariatu w Warszawie: wolontariat to bezpłatne, świadome i bezinteresowne działanie na rzecz innych, wykraczające poza obowiązki rodzinno koleżeńsko-przyjacielskie 12. Obie definicje podkreślają wolontariat jako pracę o niezarobkowym charakterze, o dobrowolnym wymiarze, a także wskazują, że jest to świadczenie na rzecz innych, w tym osób fizycznych niezwiązanych z wolontariuszem/ wolontariuszką więzami rodzinnymi, koleżeńsko- 11 Ustawy opp, art. 2 ust. 3, kolejne przyjacielskimi oraz instytucji posiadających osobowość prawną. Gdzie i na jakich zasadach mogą pracować WOlONTAriusze? Świadczenia wolontaryjne mogą być wykonywane u korzystającego. W Ustawie opp zostały określone instytucje mogące korzystać z pracy wolontariackiej. Korzystającym mogą być: organizacje pozarządowe podmioty prawne (posiadające zdolność prawną lub jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, którym odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną), niebędące jednostkami sektora finansów publicznych w rozumieniu Ustawy o finansach publicznych, nie działające w celu osiągnięcia 11

14 zysku, w tym fundacje i stowarzyszenia 13 - tzw. trzeci sektor; stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego; spółdzielnie socjalne, z wykluczeniem obszarów działalności gospodarczej; osoby prawne i jednostki organizacyjne kościoła katolickiego i innych kościołów lub związków wyznaniowych np. parafie, zakony, ale też bractwa prawosławne, gminy żydowskie lub muzułmańskie; spółki akcyjne i spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz kluby sportowe, będące spółkami, które: nie działają w celu osiągnięcia zysku, przeznaczają całość dochodu na realizację celów statutowych, nie przeznaczają zysku do podziału między swoich członków, udziałowców, akcjonariuszy i pracowników (zatem nie wszystkie spółki akcyjne i sp. z o.o., ale wyłącznie tzw. spółki non-profit) organy administracji publicznej centralnej i samorządowej; jednostki organizacyjne podległe organom administracji publicznej lub nadzorowane przez te organy; szkoły i inne placówki oświatowe; instytucje kultury: teatry, filharmonie, biblioteki, muzea, galerie sztuki, ogniska artystyczne, domy kultury; jednostki organizacyjne pomocy społecznej: ośrodki pomocy społecznej, domy opieki społecznej, powiatowe centra pomocy rodzinie, ośrodki interwencji kryzysowej, placówki opiekuńczowychowawcze; zakłady opieki zdrowotnej. Powyższe uprawnione podmioty mogą korzystać ze świadczeń wolontariuszy z wyłączeniem prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej. Jedynym sektorem, który nie może korzystać z pracy wolontaryjnej jest tzw. drugi sektor biznesu. 13 Ustawa opp., art. 3 ust

15 Obszary pracy WOlONTAryjnej Wybierając miejsce swojej pracy wolontaryjnej ochotnik powinien zwrócić uwagę, by było ono zgodne z jego zainteresowaniami. Praca musi przynosić satysfakcję, dawać poczucie spełnienia oraz powinna być zgodna z naszym przygotowaniem, możliwościami czy też kwalifikacjami. Zaczynając poszukiwania instytucji przyjmującej wolontariuszy, sprawdzamy kto może korzystać ze świadczeń wolontariuszy. Znając tak bogatą ofertę korzystających, możemy sprecyzować, który z obszarów pracy wolontarystycznej jest dla nas interesujący. Rodzaj wykonywanych przez wolontariusza czynności zależy z jednej strony od potrzeb organizacji, z drugiej strony od umiejętności lub chęci ich zdobycia przez samego wolontariusza/wolontariuszkę. Dlatego powinni oni sobie zadać pytanie co chcemy robić? Czy zorganizujemy koncert? A może warsztaty: aktorskie, tańca z ogniem, żonglerki? Być może zaprosimy młodzież na turniej Zośki na podwórku osiedlowym? Albo pomożemy maluchom w nauce języków obcych w domu dziecka? Zaopiekujemy się chorymi w hospicjum? Będziemy wspierać osoby niepełnosprawne, czytać starszym osobom książki, opiekować się dzikimi zwierzętami, a może pracować w schronisku? Często zdarza się, że praktyki zawodowe lub okres próbny w pracy niesłusznie zalicza się do form wolontariatu. Nie jest to zgodne z jego ideą! Kodeks Pracy stanowi, że pracownik podejmując pracę ma prawo do płatnego okresu próbnego, jak również do płatnego okresu stażowego i nie należy mylić tych form zatrudnienia z wolontariatem. Choć w dawnych czasach rzeczywiście wolontariusz był praktykantem pracującym bez wynagrodzenia w celu zaznajomienia się z zawodem. Dotyczyło to również bezpłatnej formy stażu, na przykład dla lekarza zdobywającego 13

16 praktykę w szpitalu 14. Dziś praktyka studencka wciąż jest formą edukacji, metodą praktycznego zapoznania się z zawodem, ale istotne jest, aby kontynuować tworzenie współczesnej formy wolontariatu opisanej w Karcie Wolontariusza, a która wyklucza zaliczanie do niego stażu i praktyk zawodowych. Wiele nieporozumień wynika z braku wiedzy na ten temat. Aspekty prawne dotyczące wolontariuszy Podejmując pracę wolontarystyczną należy znać swoje prawa i obowiązki wobec korzystającego. Podstawowym prawem wolontariusza jest: zaopatrzenie z tytułu wypadku przy wykonywaniu świadczeń, poproszenie korzystającego z pomocy wolontariusza o potwierdzenie treści porozumienia, wydanie pisemnego zaświadczenia oraz opinii o wykonywaniu świadczeń, bycie informowanym przez korzystającego 14 Słownik Wyrazów Obcych, Wydawnictwo Naukowe PWN, wyd.27, Warszawa o przysługujących wolontariuszowi prawach i obowiązkach oraz posiadanie dostępu do tych informacji, posiadanie informacji o ryzyku dla zdrowia i bezpieczeństwa związanym z wykonywanymi świadczeniami oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami, posiadanie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, zwrot kosztów podróży służbowych i diet, ubezpieczenie od następstw nieszczęśliwych wypadków, jeżeli wolontariusz wykonuje świadczenia przez okres nie dłuższy niż 30 dni. Wolontariuszowi mogą przysługiwać: świadczenia zdrowotne na zasadach przewidzianych w przepisach o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym, zwrot kosztów szkoleń, 14

17 zwrot innych niezbędnych kosztów ponoszonych przez wolontariusza. Niezmiernie ważne, jak w każdej pracy, w tym wykonywanej wolontarystycznie, jest wypełnianie obowiązków wobec pracodawcy, w tym przypadku korzystającego. Wolontariusz ma obowiązek: przestrzegać warunków porozumienia wolontariackiego, jeżeli z przepisów prawa wynika obowiązek posiadania kwalifikacji i spełniania wymagań odpowiednich do rodzaju i zakresu świadczonej pomocy, wolontariusz musi je posiadać, przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, przestrzegać tajemnicy służbowej, Korzystający również musi pamiętać o obowiązkach wobec wolontariusza. Zgodnie z Ustawą opp korzystający: zapewnia odpowiednie środki ochrony indywidualnej, uzależnione od rodzaju świadczeń i zagrożeń związanych z ich wykonywaniem; informuje wolontariusza o ryzyku dla zdrowia i bezpieczeństwa związanym z wykonywanymi świadczeniami oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami; zapewnia higieniczne i bezpieczne warunki pracy; pokrywa koszty podróży służbowych i diet wolontariuszy; zapewnia ubezpieczenie od następstw nieszczęśliwych wypadków, jeżeli wolontariusz wykonuje świadczenia przez okres nie dłuższy niż 30 dni. etycznego zachowania. 15

18 Ponadto na żądanie wolontariusza korzystający potwierdza na piśmie treść porozumienia, wydaje pisemne zaświadczenie, zawierające zakres wykonywanych świadczeń oraz opinię o ich realizacji. Treść obu dokumentów może być zawarta w jednym piśmie. Korzystający może również pokryć inne niezbędne koszty ponoszone przez wolontariusza oraz koszty szkoleń. Podstawą prawną wykonywania świadczeń jest umowa cywilna określana nazwą porozumienie wolontariackie/umowa wolontariacka 15. Ustawa opp w art. 44 ust. 4 określa obowiązek ten jako fakultatywny, używając sformułowania powinno. Dla porównania jednak w zapisie art. 30 kodeksu pracy dotyczącym rozwiązania umowy o pracę również użyto słowa powinno, ale interpretuje się je jako nakaz. Należy zatem umówiony między stronami zakres świadczeń, w tym wszystkie prawa oraz obowiązki, zawrzeć w formie porozumienia pisemnego. Szczególnie dotyczy to sytuacji, w której świadczenie wolontariusza/ wolontariuszki jest wykonywane przez okres dłuższy 15 Wzór porozumienia znajduje się w rozdziale Wzory dokumentów. niż 30 dni, a więc ponad miesiąc. Podmioty, przedmiot wykonywanego świadczenia, zakres oraz okres współpracy określane są wspólnie przez korzystającego i wolontariusza. Porozumienie winno również zawierać zapis dotyczący możliwości jego rozwiązania przez strony 16. Natomiast jeżeli w umowie nie określono takiej sytuacji, każda ze stron będzie miała prawo dochodzić swoich roszczeń, gdyby poniosła szkodę wskutek wcześniejszego rozwiązania umowy. W przypadku konieczności rozwiązania porozumienia przez którąś ze stron, należy zachować formę pisemną. Ma to znaczenie chociażby dla celów dowodowych. W sytuacji, gdy zaistnieje wątpliwość, czy wolontariusz dalej działa w organizacji, pisemne rozwiązanie współpracy bezspornie rozstrzygnie tę kwestię. Warto pamiętać, że w porozumieniu powinna się znaleźć informacja o możliwości jego rozwiązania. Faktu zawarcia umowy z wolontariuszem nie trzeba zgłaszać do ZUS i PIP. Należy jednak pamiętać, że gdy urzędnik Państwowej Inspekcji Pracy będzie przeprowadzał kontrolę w zakresie 16 Ustawa opp, art

19 przestrzegania prawa pracy w placówce, w której oprócz wolontariuszy są również pracownicy, ma prawo sprawdzić, czy w stosunku do wolontariusza są przestrzegane normy Kodeksu pracy, w zakresie przepisów BHP oraz warunki zwrotu kosztów podróży i diet. Natomiast ZUS powinien zostać poinformowany o zawartym porozumieniu tylko w przypadku opłacania składek zdrowotnych za wolontariusza oraz złożenia wniosku o udzielenie wolontariuszowi świadczenia z tytułu wypadku przy wykonywaniu świadczeń. Miejsce wykonywania świadczenia przez wolontariusza powinno zostać określone również w porozumieniu. Jeżeli nie ma takiego określenia, wolontariusz powinien wykonywać świadczenia w miejscu, które wynika z charakteru świadczenia. Porozumienie wolontariackie/umowa wolontariacka jest zabezpieczeniem dla podmiotu korzystającego, ale również przede wszystkim dla wolontariusza. Jeżeli korzystający nie spełnia jego oczekiwań, ochotnik/ochotniczka ma pełne prawo do rozwiązania zawartego porozumienia. Wolontariusz w takich przypadkach wcale nie musi i nie może być spolegliwym, czy uznawać, że nie ma takich samych praw, jak druga strona. Każde porozumienie czy umowa zakłada, że dwie strony porozumienia mają równe prawa. Warto o tym pamiętać już na początku swoich kontaktów z instytucją, która będzie korzystała z naszych usług. Do porozumień zawieranych między korzystającym a wolontariuszem/wolontariuszką w zakresie nieuregulowanym Ustawą opp stosuje się przepisy Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny. Szczególnie zapisy, które mogą odnosić się od wolontariusza/wolontariuszki to: wymóg należytej staranności w wykonywaniu powierzonych obowiązków, a więc profesjonalizmu w określonym zakresie. Art Kodeksu cywilnego, choć mówi o należytym działaniu, to z orzecznictwa Sądu Najwyższego wynika, że od takiej osoby należy w pracy wymagać najwyższej staranności. Każde działanie na rzecz drugiej osoby czy też podmiotu powinno być wykonywane zgodnie z najlepszymi kwalifikacjami oraz możliwościami. W żadnym wypadku wolontariat nie może oznaczać pracy trzeciej kategorii. Ustawa opp mówi o tym jasno 17

20 w art oraz to samo wynika z brzmienia zapisu art. 736 Tytułu XXI. Zlecenie Kodeksu cywilnego, gdzie określono w jaki odpowiedni i wymagany sposób należy zawiadomić korzystającego, gdy wolontariusz nie chce przyjąć danego zlecenia. Nawet jeżeli zaistniałaby sytuacja, że inna osoba w naszym zastępstwie miałaby wykonywać powierzone nam świadczenie, to na zasadzie art. 738 i 739 Kodeksu cywilnego, my odpowiadamy w pełni za jej czynności, w tym za utratę czy uszkodzenie przypadkowe określonych przedmiotów. Ponadto, co wynika z zapisów Kodeksu cywilnego, w każdym przypadku konieczne i istotne jest współdziałanie korzystającego z wolontariuszem/ wolontariuszką. Ochotnicy nie mogą być pozostawieni samym sobie i w określonych warunkach mają pełne prawo do żądania takiego współdziałania. Nawet najwyższy profesjonalizm wolontariuszy wymaga od podmiotu korzystającego współdziałania tam, gdzie jest ono konieczne i wynika z istoty podejmowanych czynności. Niewątpliwie każda osoba podejmująca 17 Ustawa opp, art. 43: Wolontariusz powinien posiadać kwalifikacje i spełniać wymagania odpowiednie do rodzaju i zakresu wykonywanych świadczeń, jeżeli obowiązek posiadania takich kwalifikacji i spełniania stosownych wymagań wynika z odrębnych przepisów. się pracy w instytucji, organizacji pozarządowej zobowiązana jest do sumiennego wykonywania zadań, dbania o powierzony majątek, dobre imię oraz wizerunek podmiotu. Na podstawie zapisów art. 471 Kodeksu cywilnego wolontariusz/wolontariuszka świadczący zadania są odpowiedzialni za szkody powstałe z ich winy. Ponoszą oni konsekwencje za uszczerbki wynikłe z niewykonania bądź nienależytego wykonania zobowiązania. Natomiast mogą być oni zwolnieni z tej odpowiedzialności w sytuacji, gdy udowodnią, że szkoda nie wynika z ich nienależytego postępowania, a jest następstwem okoliczności, za które oni nie odpowiadają lub na które nie mogli mieć wpływu. Tu warto przypomnieć o fundamentalnej zasadzie prawnej wynikającej z art. 6 Kodeksu cywilnego (ciężar dowodu), że jeżeli ktoś z jakiegoś faktu wywodzi skutki prawne, ten jest zobowiązany do ich udowodnienia. A w postępowaniu przed sądem o tym samym stanowi zapis art. 232 Kodeksu postępowania cywilnego 18 : strony są obowiązane do wskazywania dowodu dla stwierdzenia faktów. 18 Kodeks postępowania cywilnego z 1964 r. (Dz.U. z 1964 nr 43 poz. 296 z póź.zm.). 18