Pomhaj Boh. Chleb a swĕt. Časopis ewangelskich Serbow

Transkrypt

1 Pomhaj Boh Časopis ewangelskich Serbow załoženy 1891 n o w e m b e r Chleb a swĕt Jelizo hłodnemu swoju wutrobu namakać daš a nasyćiš bĕdneho, potom budźe schadźeć twoje słonco w ćĕmnosći. (Jez 58,10) Njedawno widźach na droze muža w drohim wobleku, kotryžsej chwatnje pjelnjenu całtu do huby suny. Najskerje chwataše na wažny termin, a njemĕješe chwile, zo by porjadnje wobjedował. A hižo zhubi so w durjach jedneje chĕže z wjele firmowymi taflemi. Docyła mi napadnje, kelko ludži po puću jĕ. Nĕkotři chodźa tež z kofejo- wym nopaškom po drćze. To je wopačne zežiwjenje, praja fachowcy. Přewjele tuka, přemało zeleniny, žadyn mĕr při jĕdźi. Politikarjo su alarmowani o rozmysluja wo tym, kak može so ludnosć wotwjesć wot přewjele kalorijow a wot wopačneje jĕdźe. Kajki kontrast skićeja porno temu rozprawy, kotrež so nam z Afriki abo ze wše- lakich druhich krajow do doma sćelu! Tam su ludźo hłodni abo nimaja wody. Najbćle ćerpja dźĕći. Nichto njewostanje njehnuty, hdyž widźi jim ace wobrazy z najchudšich kćnčinow swĕta. Što mamy činić? Je liz o hłćdnemu swoju wutrobu nam akać daš a nasyćiš bĕdneho, potom budźe schadźeć twoje słćnco w ćĕmnosći." To su jasne słowa z Božeho erta, kiž maja płaćiwosć tež dźensa. M am y pomhać, zo bychu wšitcy swćj wšĕdny chlĕb mĕli. Kak možemy hłodnym w Africe pomhać? Pomhać ludźom w nuzy dyrbi być wĕc wutroby. Profet Jezaja je poetisce prajił, zo mamy dać hłćdnym swoju wutrobu namakać. Njeńdźe jenož wo transfer pjenjez Dźĕći w T ansaniji. Z tam nišim i w o sa d a m i haji Budyski cyrkw inski w okrjes p artn e rstw o a podpĕra tw ar cyrkwjow, w odow odow, chorownjow a šulow. Foto: A. Kecke a resursow, wo technisku pomoc a prawe politiske rozsudy. N aša wutroba je praša- na a naš rozum. By bjez zmysła było, zo sami žiwidła do Afriki sćelemy. Pomhać mćžemy poprawom jenož přez pomocne skutki kaž Chlĕb za swĕt. Mjeńši pomocny skutk je natw arił Budyski cyrkwinski wokrjes ze swojim partnerstwom do Tansanije. Budyscy křesćenjo podpĕraja tw ar cyrkwjow, wodowodow, chorownjow a šu- low. Šulscy nowačkojo dćstanu rjany pisany wačok. Přez to nimale wšitke sydom- lĕtne dźĕći woprawdźe tež do šule zastupja. W ulka pomoc za najchudše kraje by była, hdy bychu so wotstronili subwencije bohatych krajow za žiwidła. Tuchwilu so w krajach Třećeho swĕta lĕdma wupłaći plahować cokorinu abo bałmu, dokelž U SA a europske kraje jeju plahowanje w swojich krajach z miliardami podpĕruja. Tak tunjo njemože nichtć w Třećim swĕće hospodarić. Tola tute prašenja dyrbja dru- zy rozsudźić hač my. Nuza je tež w našim kraju. W ĕzo, hłod njeje tćn problem. M oderny swĕt wjedźe do wosam oćenja a duchowneje nuzy. W šelacy ludźo njewĕdźa ze swojim žiwjenjom ničo započeć. Mnozy su njezbo- žowni. Přeco mjenje dźĕći dožiwi intaktne swojbne žiwjenje. Jĕsć a piće stej nĕkotrym zmysł žiwjenja, druzy sahaja za tabletam i abo samo drogami. Snadź ma jĕdź tež narunaćswojbnu ćopłotu a harmoniju. Nuza w našim kraju ma husto duchowny charak- ter. Kak mćžemy pomhać? Pomhać hłćdnemu, kiž so žedźi za spjelnjenjom a zbožom, bĕdnemu, kotryž njenamaka harmoniju a zmysł w swojim žiwjenju? W ažna pomoc je wozjewjenje Božeho słowa, integracija do wosady a dušepastyrske poradźowanje. Prašenje wĕzo je, hač chcedźa sej ludźo pomhać dać. Nuzować nikoho njemćžemy. Boh Knjez by chcył dać wotewrjene wutroby, zo spćznajemy nuzu w našej woko- linje a w dalokim swĕće. W ć n daj nam mocy k pomocy. Štož pomha, temu budźe pomhane. Słćnco schadźa nad jeho ćĕmnosćemi. Jan Malink

2 qojlfojq o>/jd w jsołi!» - nfn^dzg" zdj 83Sji noiaf nfdjd d 'Dijo azj9q s Oi u o m oz 'X}saM fas uux$ Z0fu')jqoM afujaqnm nujdsjaoduj nsdu > Dg ojag d afnzafiuqom DMOJS JJ} DU DUjpSUIj DfoUJ OS > DSM '9DSqjaS XujqoDoay 'faiisuj-i o m d Xojzn:[ o m o s Xuj -qod [M oujzoj d nfajo^ jjd );uoid ddnd > (" ; d l( fe> SUDMO>jlM 9M AuUljDDZpaS U jo jo d D 'fdj- a o n j m q 9 g fd q u jo c ' a z p M D jd o M a s a fa u j zx j}0> 'D z n iu jlu jzpnj a p f M z a fiu ip D z p im a z jp g -fid s o jd is o s M D q a fjia fu o s ip a q D ox jo u ju jo d o p a fu u j d u u^m o s o d i o q o n fd u z -ods n fjo u j y d n o s o q jo i ujc>j nm d u o q a f ddl > Dd q o D z p a M a fu 'jd z p jm 0> }9 J)jS jludia juuxjio>jau p a jd o q a f Ljoaq >)ds/v\ 'a q a fu o; >jdd a jo u p a f > dx pd> łaz a M p o q D n>jujzpoq d u o s fo u jq o X o q o zluxjio> z 'M o q j a 5 a oajd j^ suij '>j Dg o ja g a q jd js ^ d jo M,/3 ( - :,H9g fd LjLuoj' O fsa H j n o s o q j o i d u X u izp o L j }od d z Lui^fDłOd" : s n s n>jfdi 'n > ju a azp z D is 9 p q o ag /(pudq folu D 0M 0 p nfdu n fu p uujupa s -o d d u jo M iddz j>jujsjaj-j Xdi 01S fa^jsuij /v\ L D [oj la :oło -j 3 3 > ng z d j o ) m d fa> S 3 z p u o u i z > og o j a g / w o q j a s j d :i 3 D > u ;s 3 4 m D> uo> )az D > )sujj -0 > ) s jz n i q p g f» q tu O (j OJS3H ppp U 2p< Js łcspp P 2 n q j p j 3 2 p p p o c j j u d c/ j p u o s o m 3jp< n(j g f o s o j t q n q z a z p u p p u /Cspp P 2 h s n q a v 2 [ fp u i P2(<n<fUiso<I t y p t p j w o j n q o 2 j A 9 f d p % af os ojtqnqz s a t o f u n t u tcspp P 2 a s a p s u p p j o d o j uitc p p j p i 2 p o a t /C jtp n u o q s f o s o j t q n q z 3 2 js u t2 p o ju d icspp P 2 3SPUP2JS 9mjq92 ojqafuq qopfu2oji Ptf af os ojtqn qz 9 m o p s 2 p /Cspp P 2 d p p s p j i q j C m o f u s t t n 7 jiq jo 2 [ n j q p j i p js j ojsqn)j z uudluqosia!d sauuoq -o f DMOjajOjUj aq a i p ; afuafdjsod nqoiq -njqom osouoojdfms o fja fn o oj af/\/\xpaij-j >H9UJ 'Jajag u D iisu q 3 -łsu jg Doajod DfuDuiuj -ods dmo 5 > oajns S D a jp u y j d j d j i^sjsjod joafmsod n j p i nuidfuuoj fa>jsujan faupdd - o j m aojaq a/\ m ^861- fjw az 8 fu!hd M D>jjDuojsiuu o>jdf 6t76L P L 1 M ^sdm -o>jin> s 'a af/v\ o fjn f D aod M O sjds d ofjaonm oujaiouz d jjo s o>jdf ^681 ouazpojd u 'oj af/\/\ Dpajj- oj af/\/\ n p a jjj n>jjduojsiuu n>jsqjas dz n j p i nuid fiuod uu0>j0idłs ojjaf/\/\ LUjsXpi -au p a jd q0d0isqn> m nl OjoafMsod 'D jq o i ->jo 92 'n azpafu qodsuua> qo/(usnuuja> o j q jp jt s q n y [ <n a C u a p sb j D ifdispajd n^sdjp n> sqjas afmnd>jdog m L ODfuazpafMS qoi> D asm du nuidn> S famois -Djp fa> SUDoa> ng z lafdsom oziq af zdjjo> 'oa>jng z DMO adfax d6 B - d Xu!M ollioq afuafuu m DMOL OjjD>j o fu y nm isjdmoł nujo -DMOjniDjB M oqja$ a j n> sdj-j m om isjdm o} a> SJDpajd a>jsqjas DMoqoads o >jjumo s j> sqjas DSidDu 'jduz apap nuiosqjas af zxji -o> 'DouaonM OL auujduznm \ Z L L V ~ L Y L \ ) D ja u jo» d 6 jo 3 9 DpDJD.} uuofuafmjz az os DJaqDZ osousjdmoj_ DfuazojDZ oqafoms noiuo^j n^dsazp dj3ujo> d 6 jo 9 0 DJisj6 -duu osousjdmoj_ njqoi> o m DfuazpAi ou9>j iljnjp jpafmsom a n y Djod afm nd pog /v\ a k n n p y D o # m h j i q n [ Wuhćdanje: žonopowe zomjatko, zhubjena wowca, kisanje, smilny Samaritan, syjer, rybarski sak u y\~ S q ~ J '9 iv J 3 A u ~ (6P-/.P I 3W) (8-fr 8 >n) ti S Z 01 T l) (IZ~0Z 1 >11) (z - i? I >11) s s s > 3 U S 3 n ~ z z 3 d Z I XqXj o fjo m '9 ^ jq o p pnd i>(dbad ofiuxs o o u io d XuafuBJz Xoiuz3fq n j -p qaji{0 ojspp r>[niu afu^jxd Euipsnd o is z (6 I - 8 l I >tl) f^> J3>[ n u i 3>(inM >j apsoa r p o jije z o^pij^ui 'j a f o s o j t q n q z d sm p jl d p m icspp p u o s p q i q 2 o.i 3 / n o 2 p 2 o u p o f s p p t u i 3 j q j p 'n p z af o s o j t q n q z SV 0 foays TJUI A S?iqnHz OMO/qnjQ oiauqoq jd>jpudp9 q op j>j!uusjd aodmojd^ apfdsidd^ pd>jduudu af! q!q d momo S L oxuidfujod no -oujod z apiqjxp zaj;o>j 'DjD^dnM MofuDunj -jjd psas luxs n>jpudp9 L[ LuXooMopa s /\/\ D> OUDp -amod j>jfdi ns d[u -o u n jjjd a M o sn zaf pxq jmjz i om faz -og od 0 f0 >jafm0 p j afqjxp >jd>j d af qpg i> fd>j d 915 ' dm -0 0LUnM LjOD>jpUDpaMOd D LjODZDjqOM 3 M 'n q o D L[o n } so d jjd nuuaf zjjio> 'LUD> afmo[p lu X j d uud> iuluopnm LUjfoMS Xofnuafuj ap }i[9lu p o p a M o d afujo>j nm a f snzap zaj^ DfDpaMod d> mom oqo pazp 'UDU O q D D> japduu z X p L j ' D M l S ł D p a Z p Z UUD>j - O I U Z j M D l S O q D U U D > jr D q p D i p D L [ O n S O d j j d nfudpamod nuuaidfddu afuafj oj afaf[s pfupunjtjd drttosn2d[ jjp a zp a q n i qog fbm uoj 800 J.>qiuoA\ou z

3 Ponihaj Boh nowember Dwaźasćalĕtnyjubilej kupki Serbska namša w Chdsebuzu Prĕdk 20 lĕt jo se w Chośebuzu załožyła kupka Serbska nam ša".togodla jo kupka dnja 26. septembra pśepšosyła na swĕtocnosć w Grodowej cerkwi w Chćśebuzu. W ćn a jo se zachopiła z nabćžnym słowom. Prjatkował jo farař Hans-Christoph Schiitt, kenž ako duchowny za Serbow w Dolnej Łužycy statkujo. Farař Schutt jo wšym po- mocnikam dolnoserbskich namšow w bĕgu 20 lĕt źĕk wugronił. Nejwĕtša chwalba pak słuša Bogoju, kenž jo to wšykno zmćžnił. Njewomucny pomocnik jo był Mĕto Pernak z Barlinja. W ćn jo w swćjom pśednosku w ć historiji Serbow a w ć serbskich cerkwinskich stawiznach powĕdał. Njepśichylnosć cerkwineje wušnosći napśeśiwo Serbam śĕgnjo se ako cerwjena nitka pśez lĕtstotki. Njesławny wjeršk jo byłza- Mjez šĕsć wosobami, ko- trychž předsyda Domow in y Ja n Nuk pjatk, 10. oktobra, w Serbskim do- mje w Budyšinje z Mytom Domowiny počesći, bĕ tež farar Joachim Nagel z Wojerec. Myto spožči so jemu za jeho zasłužby wo wozrodźe- nje a spĕchowanje serbskich křesćanskich wašnjow we Wojerowskej wosadźe. Tak je wosadnych pozbudźował přewjesć křćeńcy a kon- kaz serbskego słowa w cerkwi w casu fašizma a mjelcanje cerkwineje wušnosći. Serby su pśez asimilaciju a germanizaciju pśecej w defensiwje byli. Problem njedosegajuceje licby serbskich fararjow jo južo lĕtstotki stary. Mćžnosći za serbskich fararjow se dalej kubłaś su wjelgin wobgranicowane byli. W eto jo se Serbam raźiło publikacije w serbskej rĕcy wuśišćaś, na pśikład serbsku bibliju. Sobuzałožař kupki W erner Mĕškank jo pćtom w ć nowšych serbskich cerkwin- skich stawiznach rozpšawił. Jo na to pokazał, ažjo kupka nastała pśez cesnoamtske źĕło. Dopomnjeł jo wćn na prĕdnego pśed- sedarja kupki Reinhardta Richtera, kenž njejo se jano k swćjim zmćlkam wuznał a je woblutował, ale kupku mćcnje pćdprĕł a wćźił. Za to słuša jomu źĕk a chwalba. Bćžko jo Richter 2004 njezjapki wumrĕł. Akle ku gćźbje 50. namše 1996 jo nowy Chćśebuski wušy promšt Wischnath pśed- cytał oficialne zagrono ewangelskeje cerk- wje w Barlinju a Bramborskej. Cerkwja jo se wuznała k swćjej winje Serbam napśeśiwo a pšosyła w ć wćdawanje. W ĕrnosć jo FararJoachim Nagel wuznamjenjeny firmacije w serbskich drastach a zeserbskorĕčnym spožči faraijej Nagelej Myto Domo- podźĕlom. Na rjanu tra- winy. diciju wuwiła je so dwurĕčna nutrnosć zeleny štwćrtk w Patokec brćžni na Horach. Přinošował je farar Na- gel k poradźenju Serbskeho ewangelskeho cyrkwinskeho dnja loni a Serbskeho domizniskeho swjedźenja lĕtsa we Wojerecach. Za wuznamjenjenje je so farar Nagel zamołwitym Dom owiny ze sćĕhowacej serbskej narĕču podźakował: Lube sotry a lubi bratřa, lubi přećeljo, dźakuju so W am wutrobnje za Myto Domowiny a wjeselu so jara, zo mćžu dźensa tu być. Myslu sej, zo ludźo na wsy wo mnje rodźa; nic, dokelž spytam serbsce rĕčec, ale: Njedźiwajo na to. Tohodla dźakuju so dźensa tež serbskim přećelam za wšu pomoc. Wĕm, zo přijimam mytoza wšelake składnosće a zastupujo wjele ludźi. Mnozy pod- pĕraja serbske žiwjenje w našej wosadźe. Woni mi pomhaja, hdyž so zetkamy na P ř e d s y d a D o m o w in y J a n N u k Serbskim domizniskim swjedźenju, na Serbskim ewangelskim cyrkwinskim dnju a tež při jutrownym spĕwanju w brćžni na Horach. Spĕwacy jazyk wjerći so Ićže, serbsce lĕpje dyžli nĕmsce. W nĕmčinje dyrbimy konstruować:,glauben ist Vertrauen.' Serbsce rĕčimy njeposrĕdnišo:,wĕrić je dowĕrić.' W jesele w ĕry a žiwjenske wjesele słušatej hromadźe, stej korjenje a křidła. Rĕč je duša luda, přetož myslenje je Foto: M. Bulank - kaž Platon praji - rozmołwa duše ze sobu. Rĕčeć wo duši so hodźi za duchowneho, přetož wona je njeposrĕdnjosć kćždeho čłowjeka ze sobu samym. Tajka njeposrĕd- njosć je nam darjena, tež bjez teho, zo so jazyk wjerći gram atisce prawje hač do decimalneho łam ka po koma. W jesele wĕry a žiwjenske wjesele stej ze sobu zwjazanej. Ziwe serbstwo je tradicija a wjace hač jenožzwonkownosć. Žiwa tradicija přińdźe wotnutřka, z ja d ra čłowjeka, z jeho duše. Dowĕrić rĕka, so wusmĕrić horje. Dźĕći Witaj-skupiny na Horach spĕwaja rady mału pĕseń, kiž rĕka Horjeka a deleka". A tak wona klinči: Horjeka... Znajeće serbske barby: mćdre, čer- wjene a bĕłe. To rĕka: W utroba je srjedźa. To rĕka: W utroba je na prawym blaku. Božo, škitaj a zwarnuj swoje Serbstwo. Ja so W am dźakuju." T.M. pak teke, až słowam až do źinsajšnego njejo slĕdowało dosć statkow. Na to stej Pernak a Mĕškank pokazałej. Cerkwja wo- bara se serbske fararske mĕstno zapłaśiś. Kupka Serbska namša" jo pak hyšći druge dobre źĕło wugbała. Pomogaj Bog" śišći se ako mjasecny wćsebny cerkwiny bok Nowego Casnika". Na dolnoserbskich nam- šachsewužywa 1991 śišćana.dolnoserbska liturgija". Bćže słowo" w dolnoserbskem ra- diju powĕda se wćt lĕta Nic naslĕdku jo wujšła CD z dolnoserbskimi kjarližami. Pćstrowne słowa stej wugroniłej Serbski prom štjan M alinka Pĕtš Petrikwot Domo- winy. Strowiłej stej teke wuša promštowka Asmus a wušy šołta Szymanski. Zarĕdowanje stej rĕdnje wugćtowałej Budyšynojc sotše na wioloncello a na flejśe. Skćro swĕśimy 150. serbsku namšu. Žycymy dolnoserbskim namšam dalej pil- nych nam šarjow a Bćže žognowanje. M ato Krygař Nowy pječat Budyska Michałska wosada da sej nowy pječat wudźĕłać. To je trĕbne, dokelž ma dotalny pječat napismo Cyrkej swj. Michała", nic pak, kaž byjuristisce dokładnje było, W osada swj. M ichała". Jako hłowny motiw wužiwa so wobraz z dotalneho pječata, kotryž je w lĕće 1960 naćisnył Bu- dyski moler Alfred Herzog. Předstajeny je arcyjandźel Michał, kotryžz dołhej hlebju zakłćje zmija. To dobre přewinje to złe. Zboka w uhladam y wopon mĕsta Budyšina. Z tym je poćah stworjeny k powĕsći wo wuchowanju mĕsta Budyšina w husitskich wćjnach, hdyž bĕ arcyjandźel M ichał nadbĕhowanemu mĕstu w bitwje pomhał, na čož Budyšenjo jemu dźaknu kapału poswjećichu. W osada da sej pječat dwurĕč- nje zhotowić. Krajnocyrkwinski zarjad je nowy naćisk schwalił. jm

4 4 nowember 2008 Pomhaj Boh Serbski kubler a sejmski zaposłancjan Smoła-Spytečanski Před sto lĕtam i zem rĕ na w um ĕnku w M a ły m W jelkow je serbski kubler a nĕhdyši z a p ć s ła n c sa kskeho krajneho sejm a Ja n Sm oła. Byrnjež w swojim času d o sć w uznam ny był, je w ćn dźensa w serbskich staw izn ach nim ale zabyty. Składnostnje jeho jubilejnych posm jertnin smy rĕdke žćrła, kiž w o nim sw ĕdča, znosyli a z nich w obraz jeho žiwjenja a skutkowanja zestajili. Pochad a swojba W cyrkwinskich knihach w Hodźiju nama- kamy jeho žiwjenske daty. Ja n Smoła narodźi so 29. awgusta 1833 w Lešawje jako prĕnje dźĕćo bura Handrija Smoły a jeho mandźelskeje Hany rodź. Čochec ze Stachowa. 1. septembra bu w Hodźijskej cyrkwi wukřćeny. Mĕješe třoch kmćtrow: Hanu Čochowu a M ichała Čocha, mandźelsku a syna žiwnosćerja Dom ske na kuble Ja n a Sm oły w Spytecach ze Stachowa (najskerje jeho wowka ajeho wuj), a bura Jurja Rješku z Koblic. W osom lĕt chodźeše do šule w Bolborcach. Bĕ jara dobry šuler. Hdyž šulu 1847 wuchodźi, hodnoćachu so jeho wukonyjako wubĕrne" ( vorziiglich"). Na koncu šulskeho časa chodźeše tři mĕsacy na serbsku paćersku wučbu a bu 2. apryla 1847 w Ho- dźijskej cyrkwi serbsce konfirmĕrowany. Hdyž bĕ nan zemrĕł a Ja n Smoła jako jenički syn přewzał staršiske kubło, so won 34 lĕt stary zmandźeli. 4. februara 1868 bu w Njeswačanskim Božim domje zwĕrow any z Hańžu rodź. Jan ašec z Ratarjec, kotraž bĕ wotrostła jako přirodna dźowka žiwnosćerja Ja n a Rjenča we Łahowje. Z mandźelstwa wuńdźechu štyri dźĕći: Johann Ernst Traugott (rodź ), Johanna M aria (rodź ), Johanne Auguste (rodź ), Emma M artha Emilie (rodź ). W ulka zrudoba potrjechi swojbu, jako jenički syn 4. meje 1877 smjertnje znjezboži. Wosomlĕtny hćlc bĕ sej na rjanym nalĕtnim dnju z wjerby pišćałku dźĕłał a při tym žro drjewa do so srĕbnył. Zro wosta w dychawje tčace a hćlc so zadusy. Lĕto pozdźišo, 19. sep- tembra 1878, zemrĕ tež mać, hakle 33 lĕt stara, na suchoćinu. Ja n Smoła bĕ nĕtk wudowc z třomi małymi dźowkami. Po sydomlĕtnym wudowstwje so znowa woženi z 50lĕtnej M adlenu Jurkec z Plusnikec. W ĕrow anje wotmĕ so 27. apryla 1885 w Hodźiju. Kublo w Lešawje Jĕdźeš-li z Bolborc do Lešawy, nadpadnje ći w křiwicy na započatku wsy samotnje Foto: T. Malinkowa stejaca brožeń. W o n a njeje w najlĕpšim stawje. Na złam anych kamjenjow natwarjenych murjach lĕpja jenož hišće zbytki wobmjetka. Troje wrota na zapadnej stro- nje su zamurjowane, třĕcha pak je w po- rjadku a brožeń so hišće ratarsce wužiwa. N a jeje zapadnej stronje nam akam y zamurjowanu taflu z napismom w starym serbskim pismje: 9ia ^ojim jcl)no / tratiju jc»((1)0 lcja / nc. / 3an cljmola / i8 (ć?)4 ". Lĕtoličba njeje dokładnje spćznać. W ĕste pak je, zo je tutu brožeń dał natwarić a ze serbskej taflu wozdobić kubler Ja n Smoła. W serbskej rĕči njelepje klinčace hrćnčko je prosty přełožk nĕmskeho An Gottes Segen ist alles gelegen". W one swĕdči wo hłubokej pobožnosći a serbskej zmysle- nosći Ja n a Smoły. Brožeń je posledni powostank kubła, na kotrymž je so Ja n Smoła narodźił a dołhe lĕta hospodarił. Wjesnjenjo mćža so hišće dopomnić, zo stejachu prjedy při brožni hišće dalše twarjenja, w kotrychž naposledk dźĕłaćerjo bydlachu. Hižo před lĕtami buchu tute twarjenja zwottorhane. Dźensa słuša brćžeń k wulkemu, štyri- stronskemu kubłu, kotrež nam akam y trochu dale na horce na južnej kromje wsy. Tam je srjedź 19. lĕtstotka hospodarił serb- ski kubler PĕtrSm oła. Napis P. S./ 1844/ No. 2", zadypany do končneho kamjenja nad wjelbowanymi wrotami do dwora, wo tym swĕdči. Hač bĕštaj kublerjej-susodaj Ja n a PĕtrSm oła snadź přiwuznaj? Dźens- niši wobsedźer wulkeho kubła Pĕtra Smoły kaž tež brožnje Ja n a Smołyje Wilhelm Backhaus, kotryž je po přewrćće ze Zapadneje Nĕmskeje sem přićahnył a tu nĕtko ratari. Wićežne kublo w Spytecach Hdyž so Ja n Smoła nalĕto 1885 druhi raz woženi, je won w Hodźijskich cyrkwinskich knihach hišće zapisanyjako kublerw Leša- wje. Borze po tym, najpozdźišo pak 1887, přesydli so do Spytec na tamniše wićežne kubło. Tute wulke štyristronske kubło dźensa z wjetšeho dźĕla hišće steji. Nam akam y je jako čo. 11 na juhozapadnej kromje wsy trochu na wyšinje ležo. Wšitke twarjenja njejsu hižo zdźeržane. Cyła ležownosć pak je derje hladana a wuprudźa hišće zaćišć derjemĕća swojich wobsedźerjow. Impozantny a rjenje wobnowjeny tw ar je domske. Tam nad chĕžnymi durjemi bĕ nĕhdy zam urjowana napism owa tafla. Dalša tafla namakaše so při hrodźi, na nju bĕ w nowym serbskim pismje napisane hrončko: N a Božim / žohnowanju a jeho / wobarnowanju / je wžo ležane! / Jan Schmola / 1887.". Je to nimale samsne hrćnčko, kaž je nam akam y na brožni w Lešawje. Po wšĕm zdaću bĕ tute hesło hłuboke přeswĕdčenje a žiwjenske nastajenje Ja n a Smoły. N am akam y w nim mały prawopisny zmylk; mĕsto»wžo" mĕło tam stać wšo". Lĕtoličba nam přeradźi, zo bĕ Ja n Smoła znajmjeńša wot lĕta 1887 tu z wobsedźerjom. Kubło je dźensa hišće we wobsydstwje potomnikow Ja n a Smoły. Jeho najmłodša dźowka Emma bĕ so w udała na Ja n a Piwarca (nĕmsce Brauer), kiž pochadžeše ze znateje serbskeje kublerskeje swojby we Wĕtrowje. Přez tutu žeńtwu rĕkaja wobsedźerjo Spytečanskeho wićežneho kubła mjeztym hižo dlĕje hač sto lĕt Brauer. Nĕtčiši wobsedźer Gert Brauer znaje stawizny swojeje swojby a waži sej dopomnjenki na swojich prjedownikow. Serbsku napismowu taflu Ja n a Smoły z lĕta 1887 je sej wuchował a ma ju wĕsće w domje składowanu. Je derje zdźeržana a snadź - tak won mĕni - mohła so pozdźišo zaso raz nĕhdže do twarjenja zamurjować. Tak by so dopomnjenka na serbsku rĕč, kiž je so tu cyle pominyła, na kubło wroćiła. Dźeło w towarstwach Kubler Ja n Smoła bĕ wosebje angažowany w ratarskich naležnosćach. Jako dowĕrnik Drježdźanskeho kreditneho towarstwa O

5 Pomhaj Boh nowember ^> znaješe hospodarske wobstejnosće na wsach. W ĕsty čas bĕ předsyda Hodźijskeho ratarskeho tow arstwa, załoženeho 1869 wot wićežneho kublerja Klahry w Małej Praze. Jak o so kćnc lĕta 1888Towarstwo serbskich burow załoži, wuzwolichu Ja n a Smołu do rozšĕrjeneho wubĕrka. Pozdźišo přisłušeše tež předsydstwu a bĕ nĕšto lĕt najskerje samo mĕstopředsyda. WTowarstwje serbskich burow wuwi Ja n Smoła čiłu dźĕławosć. Hižo bĕrtlk lĕta po załoženju centralneho towarstwa załoži wćn spo- čatk mĕrca 1889 Pobočne serbske burske towarstwo za Hodźij a přewza w nim předsydstwo. Towarstwo njezabĕraše so jenož z hospodarskimi, ale tež z politiskimi prašenjemi.tak přewjedźe 1891 na namjet wo- sadneho fararja Imiša serbsku ludowu zhromadźiznu w Hodźiju, na kotrejž porĕčeštaj wučer na wumĕnku Ja n Bartko z Budyšina a farar Imiš raznje přećiwo social- demokratiji. Nĕkotre sta Serbow z blišich a dalšich kćnčin so wobdźĕlichu. Zhromadźizna mĕješe so poprawom hišće w Luty- jecach a Prĕčecach wospjetować, k čemuž pak najskerje njedćńdźe załoži Hodźijske towarstwo wupožčowarnju a naluto- warnju po Raiffeisenskim systemje. W bĕhu pjeć lĕt wuwi so towarstwo z nalutowarnju wot spočatnje 20 na 75 sobustawow. Na- lutowarnja so potom wuspĕšnje dale wuwiwaše, towarstwowa dźĕławosć pak počasu woćichny a dźesać lĕt po załoženju cyle wusny. Jako nawodny zastupjer Towarstwa serbskich burow wustupowaše Ja n Smoła husto tež w towarstwach tamnych wsow, předewšĕm w ewangelskich končinach. Tak pomhaše 1889 sobu załožić Pobćčne serbske burske towarstwo w Poršicach, 1895 nalutowarnju a wupožčowarnju T a fla ze s e rb s k im n a p is m o m n a b ro ž n i Ja n a Sm oły w Lešawje Foto: T. Malinkowa T afla ze se rb skim n a p ism o m z lĕ ta 1887 na kuble w Spytecach Foto: T. Malinkowa S e rb s k a d e p u ta cija p o la k ra la J u rja 25. a w g u sta 1902 w D rježd źa n ach ; stejo w otlĕw a: gm ejnski p řed ste jićer Š o łta z K ukow a, sejm ski z a p o s ła n c J a n S m o ła ze Spytec, fa ra r K u b ic a z B u k e c, se jm sk i z a p o s ła n c K o k la z C h ro s ć ic ; s e d ź o w o tlĕ w a : r y ć e rk u b le r Š ry b a r n a d Ž ičen k o m, f a r a r H e rm an z W o tro w a, p rof. M u k a z F re ib e rg a, p ra w izn ik Cyž z B u d yšin a w M alešecach a 1896 Pobočne serbske burske towarstwo w Minakale. Ze zahorjenjom wšitke procowanja wo towarstwa a nalutowarnje podpĕrowaše a sej z tym wulke zasłužby wo nje zdoby. Tež w narodnym a cyrkwinskim wobłuku skutkowaše Ja n Smoła we wšelakich gre- mijach. Tak bĕ sobustaw Serbskeho lutherskeho knihowneho towarstwa a Towarstwa pomocy za studowacych Serbow a potom zaso wot 1894 bĕ čłon M aćicy Serbskeje. H ač do lĕta 1902 bĕ sobustaw cyrkwinskeho předstejićerstwa Hodźijskeje wosady. W ulke sumy pjenjez woprowaše za wonkowne misionstwo a za wšelake serbske prćcowanja. Sejmski zapdsłanc Jako w lĕće 1894 dołholĕtny sejmski zapć- słanc Handrij Kerkz Rodec zemrĕ, postajichu Serbja w 5. wjesnym wćlbnym wo- krjesu jako swojeho noweho kandidata za wolby do sakskeho krajneho sejma Ja n a Smołu-Spytečanskeho, na serbskich wsach derje znateho přez jeho prćcowanja w serbskich burskich towarstwach. Přećiwo njemu kandidowaše jako zastupjer Zwjazka ratarjow kubler Korla Mutterlein z Koblic, tehorunja Serb z Hodźijskeje wosady. Na wćlbnych zhromadźiznach na wsach a w nowinskich přinoškach wuwi so zasakły wolbny boj. Serbske Nowiny stejachu cyle na stronje Smoły, njemožachu jeho dowuchwalić a sławjachu jeho jako zastupjerja burow a žiwnosćerjow. M utterleina pak hanjachu jako přećela ryćerkublerjow. 17. oktobra 1895 so wole- še a Smoła jasnje doby. Wuslĕdk swjećeše so jako wulkotne serbske dobyće. Ja n Smoła skutkowaše jako konserwa- Repro: SKA tiwny zapćsłanc w Druhej komorje sakskeho krajneho sejma. Předewšĕm w ratar- skich naležnosćach so słowa jimaše a zhromadnje z katolskim serbskim zaposłancom Koklu z Chrćsćic za zajimy burow wustupowaše. Tež za serbske naležnosće so zasa- dźowaše. Tak so, lĕdma zo bĕ wuzwoleny, hižo spočatk lĕta 1896 w sejmskich deba- tach wo to procowaše, zo by Palowska w osada zaso serbskeho fararja dćstała. Za swoje njebojazne wustupowanje w tutej naležnosći dosta sej Ja n Smoła tehdy wjele chwalby serbskeje zjawnosće. W lĕće 1902 přisłušeše hromadźe ze swojim zapćsłanskim kolegu Koklu serbskej deputaciji, kotraž noweho sakskeho krala Jurja na trćn witaše. Při dalšich wćlbach, kižso dnja 11. okto- bra 1901 wotmĕchu, steještaj sej Smoła a Mutterlein znowa jako kandidataj napřećo. Tež tuton raz so wćlbny bćj njewĕ- cownje z mjezsobnymi wumjetowanjemi a přisłodźenjemi wjedźeše. Zaso Smoła jasnje nad Mutterleinom doby, tola z tym naležnosć tćn krćć njebĕ wotbyta. Po wćlbach dońdźe mjez wobĕmaj dla skřiwdźenja k procesej, kotryž Miitterlein doby. Nimo teho wjedźeše Mutterlein hišće proces přećiwo Smolerjej dla jeho ranjaceho wćlbneho rozprawnistwa. Po přĕhratym procesu a njepřestawacych zjawnych wadźeńcach a wumjetowa- njach so Smoła wšeho wzda. Na radu swojeho lĕkarja w ćn nimale 70lĕtny nazymu 1902 swćj sejmski mandat a wšĕ dalše za- stojnstwa złoži a so cyle ze zjawnosće wrććo sćahny. Jeho naslĕdnik w sejmje bu wot lĕta 1903 Ja n AwgustZoba z Čornjowa. Wumĕnk u> M alym Wjelkowje Na wumĕnk přesydli so Ja n Smoła z mandźelskej do Małeho Wjelkowa. Mĕstnosej =>

6 6 nowember 2008 Pomhaj Boh Wuprawa wumĕnkarjow do narańšich Budyskich končin Nimo swojeje koždolĕtneje wjocednjowskeje kubłanskeje wupraw y do wšelakich končinow w Nĕmskej, Čĕskej abo Pćlskej w druhej połojcy jutrownika podawaja so wumĕnkarjo Serbskeho šulskeho towarstwa tež stajnje hišće w nazymje jedyn dźeń na tajku do dwurĕčneje kćnčiny Hornjeje abo Delnjeje Łužicy. Tuta dnjowa jĕzba, kiž so hižo nimale dwaj lĕtdźesatkaj dołho přewjeduje, wjedźeše lĕtsa 30. požnjenca 40 nĕhdyšich serbskich pedagogow a pĕstowarkow do narańšich kćnčin Budyskeho kraja. Serbski šofer Budyskeho Poldrackec wozydłownistwa, M aćij Hadank, wjezeše nas najprjedy do Přiwćic, hdźež bydli a skutkuje knjez Kurt Latka. Na jĕzbje po swojej wsy rozprawješe nam wjele zajimaweho ze stawiznow a hospodarstwa tuteje wsy, kiž mĕješe do 1945 wulke ryćerkubło a přewažnje serbsku ratarsku ludnosć, po wćjnje pak wulke prodrustwo a wjele nĕmskich přesydlencow. Tutćn fakt a dalše přičiny su so na serbsku rĕčnu situaciju nim om ĕry negatiwnje wuskutkowali. Po puću dale do susodneho Budyšinka rozłoži nam naš přewodnik, kotryž je swoje wosom dźesaćiny hižo před nĕkotrymi lĕtami woswjećić mćhł, we wobdźiwajomnej dušinej a ćĕlnej čiłosći, narodnu a na- božnu situaciju Serbow tuteje wosady kaž tež hospodarske wuwiće wokoliny w zašło- sći a přitomnosći. W Budyšinku samym zajim owaše nas prĕnjotnje wosadna cyrkej, kotraž so wokoło 1600 natwari. Zahoriće rozprawješe nam knjez Latka w tutym wumĕłsce drohotnje wuhotowanym a wulkotnje wobnowjenym Božim domje wo jeho stawiznach a wuznamje za Serbstwo kaž tež wo zasłužbach tu skutkowacych duchownych. Z nich wusahowaše Hadam Bohuchwał Šĕrach, kotryž je 25 lĕt w Budyšinku skutkował. W ćn njebĕše jenož duchowny, ale w tehdyšej dobje rozswĕtlerstwa tež wuznamny přirodospytnik a pčołar mjezynarodneho form ata. W cyrkwi smy tež widźeli, kak wĕnuja so tuchwilu restawra- torojo zasowotkryću bibliskich wobrazow ze 17. lĕtstotka, kiž su so při renowacijach w zašłymaj lĕtstotkomaj stajnje zaso přemolowali. Nam akanje tutych wobrazow bĕ mała sensacija. Z wutrobitymi słowami dźaka a trćjnej sławu smy so w Přiwćicach zaso z knjezom Latku rozžohnowali. Po rjanej pahćrkatej krajinje kolebaše nas potom naš bus do Njechornja k nĕhdyšemu domej M ĕrćina Nowaka-Njechorńskeho, kižje jemu k česći jako muzej wuho- towany. Tu wočakowaše nas knjeni Rćža Pinkawina, kotraž so přikładnje a z wulkej lubosću wo cyły objekt kaž tež wo po- srĕdkowanje wĕdy wo žiwjenju a skutko- wanju Njechorńskeho stara. W o n a pokaza nam wo nim film, kiž je so za čas NDR nawjerćał. Na najwšelakoriše prašenja kjeho wosobje, jeho tworjenju a domej nam wĕcywustojnje wotmołwješe. Po wobjedźe w hosćencu w Hbjelsku dojĕdźechmy sej do Hrodźišća. Na pohrjebnišću počesćichmy M ĕrćina Nowaka-Njechorńskeho. Połožichmy na jeho row kwĕćel, modlachmy so zhromadnje W ćtčenaš a zaspĕwachmy Rjanu Łužicu". W cyrkwi zeznajomni nas po tym wosadny farar Ehrlerz jeje stawiznami a rozłoži nam situaciju nabožneho žiwjenja swojeje wosady. Serbski superintendent Ja n Malink je był jĕdnaće lĕt farar w Hrodźišću a je ze swojej swćjbu na tamnišej farje bydlił. W upraw a wjedźeše dale do Bukec. Tu čakaše na nas wubĕrny znajer swojeje domizny a wosady knjez Arnd Zoba. W ćn rozłoži nam wulku bitwu Sydomlĕtneje wćjny 1758 pola Bukec a jeje hoberske wuskutki na ludnosć cyłeje wokoliny. K tomu wobhladachm y sej tež muzej wo tutej bitwje 14. oktobra, lĕtsa runje před 250 lĕtami, w kotrejž je wćjsko pruskeho krala Bjedricha II. ćežku poražku přećiwo Rakušanam pod maršalom Daunom poćerpjeło. Radyserb-Wjela je wo tutym krawnym rozestajenju napisał powĕdančko Nad- pad pola Bukec", kotrež nimale wšitcy znajachu. W pćdlanskim tykowanym twarjenju wobhladachmy sej hišće přewšo informatiwny domizniski muzej wo serb- skich a wjesnych stawiznach Bukec a wokoliny. W e wulkej cyrkwi zeznajomištaj nas wosadny farar Haenchen a Arnd Zoba ze stawiznami a přitomnostnej situaciju cył- kowneho a tež serbskeho wosadneho žiwjenja. Bĕ radosć słyšeć a dožiwić, kak wotewrjeny a přichileny nĕmski farar naležnosće swojich serbskich wosadnych na wĕdomje bjerje a so za jich zwoprawdźenje sobu zasadźuje. Na koncu zaspĕwachmy zhromadnje serbskej kĕrlušej a ludowej spĕwaj nabožneho wobsaha a modlach- my so W ćtčenaš. Ze słćdnej wječerju w hosćencu na Čornoboze a wuradźowanjom wo přichodnej wjacednjowskej wuprawje w jutrowniku 2009, kotraž powjedźe najskerje do Podstupimskich-Berlinskich stron, smy jara spokojeni dźeń zakćnčili. Wšitcy smy swoju wĕdu wo wopytanych mĕstnosćach pohłubšili a wjele noweho, nam dotal njeznateho přiwuknyli. W utrobny dźak wšitkim, kotřiž su k tomu přinošowali, zo smy tak zmysłapołny, wobohaćacy a rjany dźeń dožiwili. Tuta wuprawa je so prĕni krćć pod wustojnej organizaciju Ja n a Šołty- Kaščanskeho přewjedła. Wšitke dotalne bĕ knjez Beno Kućank stajnje wubĕrnje w swćjskej zamołwitosći přihotował. Swojemu młćdšemu naslĕdnikej-wumĕnkarjej je wćn přikładny poradnik. Jurij Nuk =>wuzwoli tamnišeje bratrowskeje wosady dla. Na kćncu swojeho žiwjenja nochcyše so hižo swĕtnym, ale cyle nabožnym na- ležnosćam wĕnować. Swoju hłuboku zwjazanosć z bratrowskej wosadu wopokaza při 150lĕtnym jubileju tamnišeje modlernje, kotryž so spočatk julija 1908 swjećeše. W ć n dari modlerni pyšnej kronowej swĕčnikaj. Tutej so lĕtdźesatki wužiwaštej, mjeztym pak ležitej njetrjebanej na łubi. Jedyn z njeju pokazuje so tuchwilu we wustajeńcy k lĕtušemu 250lĕtnemu jubilejej modlernje. Ja n Smoła zemrĕ 75lĕtny 28. oktobra 1908 na słabosć wutroby w Małym Wjel- kowje. Reformaciski dźeń bu w Hodźiju z nĕmskim prĕdowanjom pochowany. W ćn zawostaji wudowu w M ałym Wjelkowje a dźowce ze swćjbomaj w Spytecach a Prĕčecach. Serbska zjawnosć na Ja n a Smołu spĕšnje zaby. Dwĕ njedźeli do jeho smjerće swjećeše so 11. oktobra 1908 w Małym Wjelkowje 20lĕtne wobstaće Towarstwa serbskich burow. Ja n Smoła so tam njewobdźĕli, tež jeho zasłužby wo towarstwo so njehćdnoćachu. Hdyž bĕ zemrĕł, so w serbskich nowinach a časopisach ze ža- nym słowčkom na njeho njespomni. Jeničce sm jertny a dźakny nawĕšk swćjbnych so w Serbskich Nowinach wozjewi. Poł lĕta pozdźišo přednjese farar Ja n Křižan-Hodźijski na hłownej zhromadźiznje M aćicy Serbskeje 1909 nekrolog Ja n a Smoły, kotryž pak so pozdźišo nihdźe nje- wozjewi. Tak spĕšnje bĕ serbska zjawnosć, kotraž bĕ mało lĕt do teho Ja n a Smołu jako swojeho zastupjerja wulcyšnje sławiła, jeho cyle ze swojeho pomjatka wušmornyła. T.M. j /j-. ć L. ' Z.- A. 1 u fi 3fi </> 3 o * > 3 O tt< 2 c p> n N 0< r* 0 to fo

7 Pomhaj Boh nowember 2008 Łužiske přećehtwo Přećelej Paw oł W irth (nalĕwo) a Roland M ach on z m andźelskej w lĕće 2008 Foto: priw. Je temu 60 lĕt, zo so zajimawe, wobo- haćace a krute přećelstwo z Rolandom Machonom w Njeswačidle započa, kotrež přez lĕta traješe a dźensa hišće traje. W ćjn a bĕ, Bohu budź dźak, nimo. Lud a kraj wodychnyštej. Nuza pak wosta a so hišće přiwotři. W jele ze Šleskeje wuhna- tych přińdźe do Łužicy so nadźijo, zo mćža bćrze zaso wrććo do domizny. Što tež we Łužicy chcychu? Mjez wuhnatymi bĕ tež M achonec swćjba z Hornjeje Šleskeje: nan, mać, tři dźowki a w lĕće 1941 narodźeny zbrašeny syn Roland. Nam akachu w Njeswačidle blisko rĕzaka pod niskej třĕchu Koda-Šołćic doma skromny wuchow. Tež we Łužicy njebĕchu»cuzbnicy" z wuchoda witani. Ale runje woni našu pomoc a dobroćiwosć wosebje trjebachu. Štć pak rady nućeny hospoduje? Štć so na wuprajenja Božeho słowa wo cuzbnikach a potrĕbnych dopomina? Přez nćc bĕchu tež Serbja wužadani swoje serbske wjeski a wutroby, domy a kulturu wotewrić, wĕdźo wo konsekwencach, hdyž tu wuhnaći na přeco wostanu. M achonec swojba bĕ katolska a bydleše nĕtko w ewangelskim statoku na delnim koncu Njeswačidła za parkom. Nĕmsce mjenowachmy tutćn dźĕl Njeswačidła za parkom N iederende" a prajachm y Er wohnt im Niederende". Naš nan bĕ 1947 farske mĕstno w Njeswačidle nastupił. M ać sprćcniwje wulku farsku zahrodu wobdźĕłaše. Narosće wjace, hač sami trjebachmy. Tuž posła nas dźĕći ze zeleninu k M achonecam. Tak nasta prĕni kontaktz Rolandom. Roland je wot naroda na rukomaj a nohomaj ćežko zbrašeny. Ruce njemćže wyše wočow zbĕhnyć. Chce-li wot jabłuka wot- kusnyć, dyrbi druhu ruku k pomocy wzać. Při wšĕdnych wobstaranjach trjebaše po- moc druhich. Jeho noze, tež słabuškej a křiwej, operowachu. Rozrĕzachu kosće a je znowa zestajichu. Bĕhanje pak wosta na přeco wobćežne. Bjez ortopediskich črijow njemćžeše ženje być. Jeh o hłowa a wola pak bĕštej wosebje sylnej. W ćn mćže wjace hač chlĕb jĕsć. Najskerje bĕchmoj sej wot prĕnjeho wokomika sympatiskaj. Tež naša m ač hćlca do wutroby wza - a wćn ju. W on wĕdźeše, zo bĕ na farje witany a m aćjem u to a tam ne přitykowaše, štož hłćdny hćlc rady přiwza. Farska zahroda bĕ wulka a w njej nama- kachmy my dźĕći - bĕchmy na pjeć do šĕsć Njeswačidlskich hćlcow a holcow - přeco nĕkajke chłćšćenki: truskalcy, kćrki, tomaty, maleny, jabłuka atd. W ruinje wotpaleneje fary tw arjachm y sej budy. Bĕchu to naše schowy. W uhotowachm y je z kachlemi a z nowinami jako tapetu. W urychm y sej hat, w kotrymž chcychmy ryby plahować. Husto stejachm y na mosće mjez Njeswačidłom a Nowej W su při Čornicy a wudźachmy. Nĕ, njemĕjachmy nĕkajku dowolnosć a tehodla so bojachmy, zo nas ze samopaslenymi wudami lepja. Prawe hćčki za wudźenje njemĕjachmy. Tute sej z jehličkow zezhibowachmy, tola pjerski abo bĕłe rybički" prawje njezakusnychu. Pluwachmy zhromadnje na wački, zo bychmy wjele rybow popadnyli. Idejow mĕjachmy nadosć a wostudu njeznajachmy. Twarjachmy sej bronje" a tanki" z cwjernowych špulow, hrajachm y w diakonaće teater", stajachmy meju a ju zjuchu přećiwo paducham " zakitowachmy. W obstarachm y sej hołbje a wujki atd. Što njemĕjachmy wšo do sonow! Roland pak ze swojimi hubjenymi stawam i bĕ wšudźom a přeco pćdla. Či- nješe wšitko sobu a njesteješe ženje zboka. N aša mać nawuči Rolanda kolesowanje. To da jemu mobilitu a wotewri jemu šĕrši swĕt. Za tutćn skutk je Roland našej maćeri do dźensnišeho z wutroby dźakowny. W lĕće 1953 woteńdźe Rolandowy nan skradźu do zapada a za nim dźĕše nimale cyła swćjba. Tež ja njewĕdźach ničo wo tutej katastrofje". Nadobo bĕ přećel preč. Spřećelich so z druhimi, tola tajki hłuboki dušiny zwisk nihdy zaso njenasta. Dołhi čas njemĕjachmy kontakt. Potom přińdźechu prĕnje listyz Kaiserslauterna. Tam bĕ Rolandowy nan dźĕło jako maser při koparskim mustwje Fritza W althera namakał. Po natwarje Berlinskeje murje so prĕni raz wosobinsce zetkachmoj. Rolandej so jĕzba do N D R dowoli. Bĕ na wopyće pola sotry Renaty w Radebeulu a přijĕdźe wot- tam z kolesom (!) do Njeswačidła, kotrež bĕ jemu přeco hišće domizna. Wjesele a strach přijĕdźeštej z Rolandom sobu, nje- mĕješe tola policajsku dowolnosć, so z Ra- debeula wotsalić. W ćn riskĕrowaše žanu dowolnosć za jĕzbu do N D R w jac njedćstać. Wjesele a wobdźiwanje bĕštej wulkej. Najskerje bĕ při kćždym pozdźišim wopyće w Radebeulu tež w Njeswačidle, hdźež bydleše Fahlic swćjba, do kotrejež bĕ so Rolandowa sotra wudała. K njemu do zapada sej dojĕć njedowolichu mćcnarjo NDR. Hakle w lĕće 1978 so prĕni raz na swo- bodnej zemi při Dunaju widźachmoj. Mjeztym bĕ sej dobru poziciju jako personalny m anager w firmje blisko Ulm a zdobył, bĕ ženjeny z Ingu a nan dźowkow Angeliki a Dominique. Přeco bĕ zasowidźenje z nim, kaž zo bychmoj so hakle wčera rozžohnowałoj. Nĕtko je Roland wumĕnkar. Husćišo sedźi při Dunaju a wudźi. W ot nazymy hač k jutram steji konc tydźenja ze swojim předawanskim wozom na wikach před cykwju swj. Šćĕpana w Ulmje a poskićuje swoje delikatesy, tež samowudźene a sušene wu- horje. To čini jemu wutrobne wjesele. Jeli přińdźeće wy, lubi čitarjo, raz do Ulm a a jeho tam na wikach wuhladaće, tak po- strowće jeho wot W irth ec swćjby. W ćn budźe wam wĕsće rady wo rybach a wo swojich łužiskich dožiwjenjach powĕdać. Ja pak bych wam hišće wjele wo njesmĕr- nej energiji swojeho přećela powĕdać mćhł, kotraž we mni hłuboki zaćišć zawostaji. Sym jemu slubił, zo, jeli Bćh chce, jeho pochowam. Jćn u mi praješe, by-li m ać so jeho při porodźe prašała, hač chce jako tajki zbrašeny žiwy wostać, by jej prajił N ĕ!". Roland pak njeje ženje skoržił a njebĕ zadwĕlowany, ale połny žiwjenskeje wole, přeco wobm jezowany a wužadany wosobinske mjezy přewinyć. Słowo njeńdźe" słyšach zjeho erta jenožzrĕdka. Łužiske přećelstwo: M yslach sej, zo mćhło so tajke tež za čas Serbskeje wyšeje šule a studija z komilitonami Jurjom, Janom, Achimom, Rainerom a druhimi wu- wić. Temu pak tak njebĕ. Smy kćnc žiwjenskeho puća zhromadnje šli a při tym je wostało. Přećelstwo je za Rolanda a za mnje nĕšto swjateho. Ze swojim bratrow- com M atejom raz wo wuznamje přećelstwa korespondowach. Při tym spćznach, zo za Rolanda a za mnje ženje wažne njebĕ, što z naju přećelstwa do wosobinskeho merkantilneho wužitka" mamoj. Njesebičnosć bĕ a je za naju kriterij přećelstwa - łužiskeho přećelstwa. 7 Pawoł Wirth

8 8 Powĕsće Kamjenc. Nĕhdyša klošterska a pozdźiša serbska Hanina cyrkej w Kamjencu ma so pře- twarić na multifunkcionalny kulturny centrum. Tole schwali Kamjenska mĕšćanska rada na swojim septemberskim posedźenju. W přicho- dźe ma Boži dom předewšĕm jako wustajeni- šćo sakralneho wumĕłstwa słužić. Tež wusta- jeńcy naćasneho wumĕłstwa maja so tu wuho- tować. Štyri do pjeć kroć wob lĕto chcedźa w cyrkwi hišće kemše swjećić. Za přetwar při- zwoli mĕsto Kamjenc nĕhdźe eurow, dalše pjenjezy maja přińć ze spĕchowanskich srĕdkow. Budyšin. Prĕni konctydźenja oktobra mĕješe Biskopičanska wosada hosći ze swojeje part- nerskeje wosady z Bromsche blisko Osna- briicka. Mjez druhim wobhladachu sej wobno- wjenu Michałsku cyrkej w Budyšinje. Mĕrćin W irth rozkładźe jim stawizny cyrkwje a jeje serbskeje wosady. Wosebje zajimowachu so wopytarjo za dźensniše serbske wosadne žiwjenje. Hodźij. Po dwulĕtnej wakancy ma wosada noweho fararja. Ze swjedźenskimi kemšemi w Hodźijskim Božim domje zapokaza Budyski superintendent Pappai 11. oktobra, sobotu na- wječor, fararja Christopha Rummela do jeho zastojnstwa rodźeny młody duchowny bĕ wot lĕta 2005 farar w Kuhnhaidźe pola Marienberga w Rudnych horach. W Hodźiju naslĕduje wonfararja dr. Rudigera Laue, kotryž skutkowaše tu wot 1993 do Zwickau. Njedźelu, 12. oktobra, zahaji so w domje w Zwickauwje Lutherowa dekada za Saksku. Na swjedźenskich kemšach z bisko- pom Jochenom Bohlom wobdźĕlichu so tež zastupjerjo z dalšich krajow Nĕmskeje, z Ame- riki a Afriki. Zwickau bĕ po Wittenbergu prĕnje mĕsto w Europje, w kotrymž so reformacija přesadźi prĕdowaše Luther z balkona radnicy před pječa ludźimi. Lutherowa dekada za cyłu Nĕmsku je so 21. septembra we Wittenbergu zahajiła. Pomhaj Boh časopis ewangelskich Serbow ISSN Wudawaćelej: Serbski wosadny zwjazk, Serbski kĕrchow/wendischer Kirchhof 1, Budyšin/ Bautzen; Serbske ewangelske towarstwo z.t., Priwatny puć/privatweg 21, Budyšin/Bautzen Zamotwitn redaktorka:trudla Malinkowa, Goethowa/ Goethestrafie 40, Budyšin/Bautzen (tel./ fax: / , PomhajBoh >gmx.de) Ćišć: MAXROI Graphics GmbH, Zhorjelc Postvertriebsnummer: F Zhotowjenje a rozšĕrjenje: Ludowe nakładnistwo Domowina, Tuchmacherstr. 27, Abonement a dary: Serbske ewangelske towarstwo, Konto-Nr , Kreissparkasse Bautzen, BLZ IBAN: DE BIC: SOLADES1BAT Pomhaj Bćh wuchodźa mĕsačnje. Spĕchuje so wot Załožby za serbski lud, kotraž dostawa lĕtnje přiražki Zwjazka, Swobodneho stata Sakskeje a Kraja Braniborskeje. Lĕtny abonement płaći 8 eurow. nowember 2008 Choćebuz. Na oktoberskim konwenće Choćebuzkeho cyrkwinskeho wokrjesa w Serbskej cyrkwi w Choćebuzu přednošowaše dr. Doris Teichmannowa před nĕhdźe 30 fararjemi wo serbskich cyrkwinskich stawiznach. Přednoškej přizamkny so žiwa, hodźinu trajaca diskusija. W njej so fararjo nastupajo přichod serbskeje rĕće w cyrkwi pesimistisce wuprajichu. Po jich mĕnjenju wobdźĕli so na serbskich Božich słužbach přemało młodych ludźi. Wćspork. Sobotu, 18. oktobra, zapokaza Budyski superintendent Reinhard Pappai we Wćsporku Johannesa W eigela do zastojnstwa duchowneho. Johannes W eigel je so 1960 w Nurnbergu narodźiła bydli nĕtko w Budyšinje. Zašłe lĕta skutkowaše jako prĕdar Krajnocyrkwinskeho zhromadźenstwa w Budyšinje. Nĕtko dźĕła jako čestnohamtski farar w Budyskim cyrkwinskim wobwodźe, hłownje w Hrodźišću, Barće, Wosporku a Kotecach. Dary W septembru je so dariło za Pomhaj Bćh 25 eurow a 20 eurow. Bćh žohnuj daraj a darićelow. Spominamy Před 150 lĕtami, 25. nowembra 1858, zemrĕ w Hodźiju farar Ja n Korla Awgust Rjeda (Rada). Narodźił bĕ so won 10. mĕrca 1786 w Kanecach w Hodźijskej wosadźe jako syn kublerja. Won wopyta wjerchowsku šulu w Mišnje a studowaše teologiju we Wittenbergu. Tam bĕ hromadźe ze swojim bratrom Janom Jurjom Rjedu, kiž sta so pozdźišo zfararjom w Dołhej Boršći, sobustaw Serbskeho prĕdarskeho towarstwa. Po studiju bĕ chwilu z pomocnym prĕdarjom pola fararja Marlotha w Budestecach bu substitut pola fararja Sommera w Smĕlnej a po jeho smjerći 1813 bu tam farar. Tehdy so woženi z nĕmskej knježnu Leutholdecz Kinsporka powołachu jeho do Hodźija, hdźež bĕ najprjedy z kapłanom pod fararjom Kubašom a po jeho smjerći 1836 z fararjom. Cyłkownje skutkowaše 47 lĕt w duchownskej słužbje, z teho 41 lĕt w Hodźiju. W on wumrĕ 72lĕtnyjako najstarši mjez wšĕmi serbskimi duchownymi w Sakskej, zawostajejo wudowu, dźowku a štyrjoch synow. Z dwurĕčnym pohrjebom bu w Hodźiju chowany. Pĕtr Młonk, znaty ludowy basnik z Hodźijskeje wosady, napisa jemu baseń do rowa. Jeho naslĕdnik na Hodźijskej farje bu znaty farar Jarom ĕr Hendrich Imiš, kotryž so 1859 zw oslinka sem přesydli. Ja n Korla Awgust Rjeda bĕ sobustaw wubĕrka, kiž wobstara 1838 wudawk noweho přidawka za serbske spĕwarske. Sam je do njeho wjacore kĕrluše podał. Hromadźe z fararjom Voigtom-Hrodźišćanskim přewza wćn 1849 předsydstwo tehdy załoženeje Serbskeje hłowneje prĕdarskeje konferency. Bole hač nan je w Serbach znaty jeho syn Robert Rjeda ( ), Pomhaj Boh farar w Hućinje a Barće, kotryž załoži 1855 serbsku protyku Předźenak, kiž je do dźensnišeho najbole rozšĕrjena serbska kniha. T.M. Přeprošujemy n jedźela p o sw jatej T rojicy kemše z Božim wotkazanjom w Bu dyšinje w Michałskej z kemšemi za džĕći (sup. M alink) sobota wosadne popołdnje w Bukecach (sup. Malink) d op řed p osled n ja njedźela w cyrkw in sk im lĕće dwurĕčne kerm ušne kemše z Božim w otkazanjom w Rakecach (sup. Malink) nutrnosć w serbskim rozhłosu (farar dr. Buliš) p řed p o sled n ja n jed źela w cyrkw in sk im lĕće kemše z Božim w otkazanjom w Poršicach (sup. Malink) p o k u tn y d źeń nutrnosć w serbskim rozhłosu (sup. M alink) wutora bibliski kruh w Budyšinje na Michałskej farje sobota ekum eniske wosadne popołdnje w Drježdźanach w cyrkwi swj. Jozefa (sup. M alink) n jed źela w adw enće nutrnosć w serbskim rozhłosu (farar dr. Buliš) wosadne popołdnje w Slepom (sup. M alink) njedźela w adw enće kemše w Budyšinje w Michałskej (sup. M alink), po tym adwentnička na farje