Anatomia. Kup książkę. układu ruchu człowieka. wydanie 2. poprawione

Transkrypt

1 Anatomia układu ruchu człowieka wydanie 2. poprawione Kup książkę

2 Ida Wiszomirska Anatomia układu ruchu człowieka wydanie 2. poprawione Warszawa 2015

3 Recenzenci Dr hab. prof. AWF Lidia Ilnicka Prof. dr hab. n. med. Bogdan Ciszek Korekta Joanna Warecka Wykonanie rycin Elżbieta Szmit Graficzne opracowanie rycin Beata Kocój Tomasz Fabiański skład i Łamanie Tomasz Fabiański PROJEKT OKŁADKI Małgorzata Fabiańska Copyright by Wydawnictwo Naukowe FREL, Warszawa 2015 Wszelkie prawa zastrzeżone. Każda reprodukcja lub adaptacja całości bądź części niniejszej publikacji, niezależnie od zastosowanej techniki reprodukcji (drukarskiej, fotograficznej, komputerowej i in.), wymaga pisemnej zgody Wydawcy. ISBN oprawa twarda ISBN oprawa miękka Zamówienia Wydawnictwo Naukowe FREL Nowy Dwór Mazowiecki, ul. Wyszyńskiego 3 lok. 9

4 Spis treści Od Autora 9 Skróty używane w podręczniku 10 WSTĘP 11 Rozdział I OSIE I PŁASZCZYZNY CIAŁA 13 Rozdział II Część bierna układu ruchu człowieka Budowa ogólna kości Budowa ogólna połączeń międzykostnych Pełne połączenia kości (nieruchome) Jamowe ruchome połączenia kości (stawy) Budowa szczegółowa części biernej układu ruchu człowieka Czaszka Czaszka od góry Czaszka od przodu Czaszka od boku Czaszka od dołu Czaszka od tyłu Powierzchnia wewnętrzna podstawy czaszki Kość gnykowa Połączenia kości czaszki 30

5 Spis treści 3.2. Kościec i połączenia kręgosłupa Budowa kręgów w poszczególnych odcinkach kręgosłupa Ogólna budowa kręgu Kręgi szyjne Kręgi piersiowe Kręgi lędźwiowe Kość krzyżowa Kość guziczna Połączenia kręgosłupa Kościec i połączenia klatki piersiowej Budowa żeber Budowa mostka Połączenia klatki piersiowej Kościec i połączenia kończyny górnej Obręcz kończyny górnej Kości kończyny górnej wolnej Kość ramienna Kości przedramienia Kości ręki Połączenia kończyny górnej Staw mostkowo-obojczykowy Staw barkowo-obojczykowy Staw ramienny Staw łokciowy Staw promieniowo-łokciowy dalszy Stawy ręki Kościec i połączenia kończyny dolnej Obręcz kończyny dolnej Kości kończyny dolnej wolnej Kość udowa i rzepka Kości podudzia lub goleni Kości stopy Połączenia kończyny dolnej Staw krzyżowo-biodrowy Staw biodrowy Staw kolanowy Staw piszczelowo-strzałkowy Stawy stopy 112

6 Spis treści Rozdział III Część czynna układu ruchu człowieka Budowa ogólna mięśni szkieletowych Budowa szczegółowa wybranych mięśni szkieletowych Mięśnie głowy Mięśnie mimiczne Mięśnie żucia Mięśnie szyi Grupa powierzchowna mięśni szyi Grupa środkowa mięśni szyi Grupa głęboka mięśni szyi Mięśnie klatki piersiowej Powierzchowne mięśnie klatki piersiowej Głębokie mięśnie klatki piersiowej Przepona Mięśnie brzucha Boczne i przednie mięśnie brzucha Tylne mięśnie brzucha Mięśnie grzbietu Powierzchowne mięśnie grzbietu Głębokie mięśnie grzbietu Mięśnie płatowate Mięsień prostownik grzbietu Mięśnie poprzeczno-kolcowe Krótkie mięśnie grzbietu Mięśnie podpotyliczne Mięśnie kończyny górnej Mięśnie obręczy kończyny górnej Mięśnie ramienia Grupa przednia mięśni ramienia Grupa tylna mięśni ramienia Mięśnie przedramienia Grupa przednia mięśni przedramienia Grupa boczna mięśni przedramienia Grupa tylna mięśni przedramienia Mięśnie ręki Mięśnie kończyny dolnej Mięśnie obręczy kończyny dolnej Mięśnie uda Grupa przednia Grupa tylna (tzw. grupa kulszowo-goleniowa) 193

7 Spis treści Grupa przyśrodkowa Mięśnie goleni (podudzia) Grupa przednia Grupa boczna Grupa tylna Mięśnie stopy Mięśnie powierzchni grzbietowej stopy Mięśnie powierzchni podeszwowej stopy 209 Rozdział IV Mięśnie wykonujące ruchy w poszczególnych stawach Mięśnie wykonujące ruchy w stawach kręgosłupa Mięśnie odpowiedzialne za ruchy w stawach odcinka szyjnego kręgosłupa ze stawem szczytowo-potylicznym i szczytowo obrotowym Mięśnie odpowiedzialne za ruchy w stawach międzykręgowych odcinka piersiowo-lędźwiowego kręgosłupa Mięśnie wykonujące ruchy oddechowe Mięśnie odpowiedzialne za ruchy wdechowe Mięśnie odpowiedzialne za ruchy wydechowe Mięśnie tłoczni brzusznej Mięśnie wykonujące ruchy w stawach kończyny górnej Mięśnie odpowiedzialne za ruchy w stawie mostkowo obojczykowym i stawie barkowo-obojczykowym Mięśnie odpowiedzialne za ruchy w stawie ramiennym Mięśnie odpowiedzialne za ruchy w stawie łokciowym Mięśnie odpowiedzialne za ruchy w stawach ręki Mięśnie wykonujące ruchy w stawach kończyny dolnej Mięśnie odpowiedzialne za ruchy w stawie biodrowym Mięśnie odpowiedzialne za ruchy w stawie kolanowym Mięśnie odpowiedzialne za ruchy w stawach stopy 227 Materiały dla studentów do samodzielnej pracy 231 Piśmiennictwo 241 Spis Tabel i rycin 243 Spis tabel 243 Spis rycin 244

8 Od Autora Anatomia prawidłowa człowieka jest podstawą nauczania wszystkich przedmiotów biomedycznych objętych programem studiów fizjoterapii, gdyż nie można skutecznie udzielić pomocy w chorobie nie znając dokładnie budowy organizmu zdrowego. Poznanie budowy ciała ludzkiego, ze szczególnym uwzględnieniem aspektu czynnościowego, jest konieczne w szkoleniu słuchacza tego kierunku. Ważnym elementem nauczania jest przestrzeganie naukowej terminologii anatomicznej (polskiej i łacińskiej), której przyswojenie pozwoli na korzystanie z literatury specjalistycznej oraz ułatwi zrozumienie określeń medycznych. Podręcznik anatomii układu ruchu został przygotowany zgodnie ze standardami kształcenia na kierunku fizjoterapia. Jest to swoisty przewodnik po trudnych anatomicznych zagadnieniach opracowanie uproszczone ze względu na bardzo duży materiał do opanowania przez studentów w bardzo krótkim czasie. Osoby uczące się po raz pierwszy anatomii często z natłoku informacji wybierają treści mniej ważne, a omijają zagadnienia podstawowe. Mam nadzieję, że treści zawarte w podręczniku tworzą bazę wiedzy z budowy i funkcji układu ruchu, która umożliwi uczącym się osobom zrozumienie zagadnień terapeutycznych. Na końcu opracowania zamieściłam materiały pomocnicze dla studentów do samodzielnej pracy. Są one powtórzeniem i sprawdzeniem wiadomości zawartych w książce. Przewodnią myślą tego podręcznika jest pomoc sudentom fizjoterapii w opanowaniu podstawowej wiedzy z zakresu: układu kostnego, ze szczególnym uwzględnieniem prawidłowych nazw i kształtu powierzchni stawowych; układu stawowo-więzadłowego, a szczególnie ujednolicenia nazw ruchów w stawach i konsekwentnego przestrzegania tych mian ruchów w funkcjach mięśni oraz więzadeł jako ograniczników poszczególnych ruchów;

9 10 Anatomia układu ruchu człowieka układu mięśniowego, ze szczególnym uwzględnieniem głównych funkcji w pozycji anatomicznej, w pracy mięśni w warunkach koncentrycznych, bez uwzględniania sił zewnętrznych. Pragnę gorąco podziękować Recenzentom: dr hab. prof. AWF Lidii Ilnickiej oraz prof. dr. hab. n. med. Bogdanowi Ciszkowi, za krytyczne uwagi oraz rady i sugestie co do terminologii, treści i kształtu książki. Wyrazy ogromnej wdzięczności przekazuję Pani Elżbiecie Szmit, autorce wszystkich rycin, które zostały przygotowane na podstawie klasycznych atlasów anatomicznych (podanych w piśmiennictwie) w modyfikacji własnej. Graficzne opracowanie rycin wykonali Pani Beata Kocój i Pan Tomasz Fabiański, którym jestem winna serdeczne podziękowania. Dzięki pomocy wszystkich tych osób książka ta nabrała swoistego kształtu i mam nadzieję, że stanowić będzie pożyteczny podręcznik akademicki. Skróty używane w podręczniku art. articulatio (staw) cz. część k. kość kk. kości m. mięsień mm. mięśnie n. nerw nn. nerwy p.p. przyczep początkowy p.k. przyczep końcowy C 1 C 7 poszczególne kręgi odcinka szyjnego kręgosłupa Co 1 Co 4-5 poszczególne kręgi odcinka guzicznego kręgosłupa L 1 L 5 poszczególne kręgi odcinka lędźwiowego kręgosłupa Th 1 Th 12 poszczególne kręgi odcinka piersiowego kręgosłupa S 1 S 5 poszczególne kręgi odcinka krzyżowego kręgosłupa

10 WSTĘP Anatomia jest nauką o makroskopowej budowie organizmu żywego. Nazwa pochodzi od greckiego słowa anatemnein rozcinać, rozczłonkowywać. Metoda preparowania jest głównym środkiem poznania budowy, jednak musi zostać uzupełniona zrozumieniem funkcji żywego organizmu. Anatomia zaliczana jest do morfologii, czyli nauki o rozwoju i budowie organizmu, o jego składzie oraz wyglądzie. Działami anatomii są między innymi: Anatomia opisowa (systematyczna) zajmuje się badaniem i opisem narządów ciała zbudowanych z różnych tkanek połączonych w układy, które spełniają wspólną funkcję; Anatomia czynnościowa zajmuje się funkcjonowaniem i działaniem poszczególnych narządów; Anatomia prawidłowa zajmuje się normalnie zbudowanym, zdrowym organizmem; Anatomia mikroskopowa zajmuje się badaniem mikroskopowej struktury poszczególnych narządów, czyli jest to histologia (badanie tkanek) lub cytologia (badanie komórek); Anatomia radiologiczna zajmuje się badaniem i opisem organizmu ludzkiego z wykorzystaniem promieniowania rentgenowskiego, pola magnetycznego tomografia komputerowa oraz ulatradźwięków (USG). Aktualnie jej zakres znacznie się poszerzył o nowoczesne badania metodami obrazowania, np. NMR magnetyczny rezonans jądrowy, SPECT tomografia emisyjna pojedynczych fotonów, PET pozytonowa tomografia emisyjna; Anatomia topograficzna zajmuje się położeniem poszczególnych narządów w ustroju i wzajemnym ułożeniem ich względem siebie;

11 12 Anatomia układu ruchu człowieka Anatomia plastyczna jej celem jest badanie kształtów zewnętrznych i wzajemnych proporcji poszczególnych części ciała. Anatomia dotyczy budowy wszystkich istot żyjących: roślin, zwierząt i człowieka. Ogólna budowa ciała człowieka różnych ras jest zasadniczo taka sama, jednak każdy człowiek charakteryzuje się zmiennością budowy. Nie spotykamy dwóch takich samych twarzy czy proporcji. Ciało człowieka to żywy, dynamiczny organizm, nieustannie zmieniający kształt pod wpływem otaczającego go środowiska. Tradycyjne anatomiczno-opisowe podejście nie uwzględnia różnorodności form w budowie ciała klasyczny anatom nie wchodzi w zagadnienia zmienności morfologicznej, posługując się głównie metodą opisową. Ciało ludzkie możemy podzielić na: głowę (caput), szyję (collum), tułów (corpus) i dwie pary kończyn (membra) górną i dolną. W skład tułowia wchodzi: klatka piersiowa (torax), grzbiet (dorsum), brzuch (abdomen) i miednica (pelvis). W organizmie człowieka wyróżnia się następujące układy: Układ ruchu bierny: układ kostny i stawowo-więzadłowy czynny: układ mięśniowy Układ nerwowy Układ narządów zmysłów Układ oddechowy Układ krążenia (naczyniowy) układ krwionośny układ limfatyczny Układ trawienny (pokarmowy) Układ wydalniczy (moczowy) Układ rozrodczy (płciowy) Układ wewnątrzwydzielniczy (dokrewny) Powłoka wspólna (skóra).

12 Piśmiennictwo Feneis H. (2007). Ilustrowana anatomia człowieka. Wydawnictwo Lekarskie PZWL. Filipczak-Nowicka S., Grech-Żmijewska Z. (1995). Lingua Latina ad usum medicinae studentium. Wydawnictwo Lekarskie PZWL. Gielecki J., Żurada A., Gajda G. (2007). Multimadialny atlas anatomii część 1: Kości, stawy i więzadła. Górnicki Wydawnictwo Medyczne, Wrocław. Gołąb B. K. (2008). Podstawy anatomii człowieka. Wydawnictwo Lekarskie PZWL. Ignasiak Z. (2008). Anatomia układu ruchu człowieka. Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner. Kahle W., Leonhardt H., Platzer W. (1998). Podręczny atlas anatomii człowieka tom 1. Wydawnictwo Medyczne Słotwiński, Verlag Brema. Kapandij I. A. (2008). The Physiology of the Joints. Churchill Livigstone. Kopf-Maier P. (2002). Atlas anatomii człowieka. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, tomy 1 i 2. MacKinnon P., Moriss J. (2006). Oksfordzki podręcznik anatomii czynnościowej. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, tom 1. McMinn (2006). Fotograficzny atlas anatomii człowieka. Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner. Netter F.H. (2008). Atlas anatomii człowieka. Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner. Reicher M. (2008). Anatomia człowieka. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, tom 1. Sinielnikov R. D. (1988). Atlas of human anatomy. Mir Publishers Moscow, volume 1. Skawina A. (red.) (2006). Anatomia prawidłowa człowieka. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. Sobotta (2006). Atlas anatomii człowieka. Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner, tom 1, 2. Sokołowska-Pituchowa J. (2008). Anatomia człowieka. Wydawnictwo Lekarskie PZWL.

13 Spis Tabel i rycin Spis tabel 1. Podział stawów ze względu na ilość osi ruchów i ukształtowanie powierzchni stawowych Nazwy ruchów w stawach człowieka w pozycji anatomicznej Zestawienie stawów kręgosłupa oraz ich ruchomość w pozycji anatomicznej Zestawienie stawów kończyny górnej oraz ich ruchomość w pozycji anatomicznej Zestawienie stawów kończyny dolnej oraz ich ruchomość w pozycji anatomicznej Mięśnie wykonujące ruchy głową i odcinkiem szyjnym kręgosłupa Mięśnie wykonujące ruchy odcinkiem piersiowo-lędźwiowym kręgosłupa Mięśnie wykonujące ruchy obręczą kończyny górnej Mięśnie wykonujące ruchy ramieniem Mięśnie wykonujące ruchy przedramieniem Mięśnie wykonujące ruchy ręką Mięśnie wykonujące ruchy udem Mięśnie wykonujące ruchy podudziem Mięśnie wykonujące ruchy stopą

14 244 Anatomia układu ruchu człowieka Spis rycin 1. Główne osie i płaszczyzny ciała człowieka Kości sklepienia czaszki Czaszka od przodu Czaszka przekrój w płaszczyźnie strzałkowej Żuchwa widok z przodu Czaszka od boku Podstawa czaszki bez żuchwy Podstawa czaszki od wewnątrz Kość gnykowa a. Staw skroniowo-żuchwowy widok z boku b. Staw skroniowo-żuchwowy widok od strony przyśrodkowej Kręgosłup Typowy kręg szyjny widok z góry a. Kręg szczytowy widok z góry b. Kręg szczytowy widok z dołu a. Kręg obrotowy widok z przodu b. Kręg obrotowy widok z tyłu a. Kręgi odcinka szyjnego kręgosłupa widok z przodu b. Kręgi odcinka szyjnego kręgosłupa widok z tyłu Kręg piersiowy widok z boku a. Kręg lędźwiowy widok z góry b. Kręg lędźwiowy widok z boku a. Kość krzyżowa i guziczna widok z przodu b. Kość krzyżowa i guziczna widok z tyłu a. Kość krzyżowa i guziczna widok z boku b. Kość krzyżowa widok z góry Połączenia kręgosłupa przekrój w płaszczyźnie strzałkowej Przekrój strzałkowy szyi Ruchy kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej (zgięcie i wyprost) Ruchy rotacyjne kręgosłupa w płaszczyźnie poprzecznej Staw szczytowo-potyliczny i szczytowo-obrotowy widok z tyłu a. Staw szczytowo-obrotowy widok z góry położenie anatomiczne b. Staw szczytowo-obrotowy widok z góry położenie podczas rotacji Klatka piersiowa widok z przodu Budowa żeber Budowa mostka widok z przodu Połączenie żebra V z kręgosłupem i mostkiem Klatka piersiowa

15 Spis tabel i rycin Kościec kończyny górnej widok z przodu Obojczyk Łopatka powierzchnia grzbietowa Łopatka widok z boku a. Kość ramienna widok z przodu b. Kość ramienna widok z tyłu c. Kość ramienna koniec dalszy (widok z przodu) d. Kość ramienna koniec dalszy (widok z tyłu) Kość promieniowa Kość łokciowa Kości ręki widok od strony dłoniowej Staw mostkowo-obojczykowy widok z przodu Staw ramienny i staw barkowo-obojczykowy widok z przodu Staw barkowo-obojczykowy i panewka stawu ramiennego widok z boku Główne osie ruchów stawu ramiennego a. Staw łokciowy powierzchnie stawowe b. Staw łokciowy torebka stawu (widok z przodu) Połączenia kości przedramienia Kości przedramienia w ustawieniu odwróconym i nawróconym Stawy w okolicy nadgarstka Więzadła w okolicy nadgarstka widok od strony dłoniowej Typy stawów ręki Kościec kończyny dolnej a. Kość miedniczna widok od strony wewnętrznej b. Kość miedniczna widok od strony przedniej c. Kość miedniczna widok od strony zewnętrznej a. Płaszczyzny i wymiary miednicy płaszczyzna wejścia miednicy żeńskiej b. Płaszczyzny i wymiary miednicy kąt pochylenia miednicy i główne jej wymiary w płaszczyźnie strzałkowej a. Budowa miednicy żeńskiej b. Budowa miednicy męskiej Rzepka Końce bliższe kości podudzia widok z góry a. Kość udowa widok z przodu b. Kość udowa widok z tyłu a. Kości podudzia widok z przodu b. Kości podudzia widok z tyłu Kość skokowa i kość piętowa a. Kości stopy widok z góry b. Kości stopy widok z dołu

16 246 Anatomia układu ruchu człowieka 59. Połączenia miednicy widok z przodu Połączenia miednicy widok z boku Więzadła stawu biodrowego Łąkotki i więzadła stawu kolanowego a. Więzadła stawu kolanowego widok z przodu b. Więzadła stawu kolanowego widok z tyłu a. Staw kolanowy ustawienie w wyproście b. Staw kolanowy ustawienie w zgięciu a. Staw skokowo-goleniowy widok z tyłu b. Staw skokowo-goleniowy widok z tyłu w powiększeniu Osie ruchów stopy Stawy stopy a. Stawy i więzadła stopy widok z góry b. Stawy i więzadła stopy widok z dołu Rodzaje mięśni a. Mięśnie przedniej części ciała b. Mięśnie tylnej części ciała Mięśnie głowy widok z boku a. Mięśnie żucia widok z boku b. Mięśnie żucia widok z boku po odcięciu łuku jarzmowego Mięśnie szyi Mięsień piersiowy większy z kierunkami działania a. Mięśnie klatki piersiowej b. Mięśnie klatki piersiowej schemat przyczepów i przebiegów mięśni Mięsień zębaty przedni z kierunkami działania a. Przepona widok z góry b. Przepona widok z dołu i przodu Mięśnie skośne brzucha z kierunkami działania a. Mięśnie okolicy brzucha b. Mięśnie okolicy brzucha schemat przyczepów i przebiegów mięśni a. Mięśnie powierzchowne grzbietu b. Mięsień czworoboczny i mięsień najszerszy grzbietu z kierunkami działania a. Mięśnie głębokie grzbietu b. Mięśnie głębokie grzbietu schemat przyczepów i przebiegów mięśni (część 1) a. Mięśnie głębokie grzbietu po odsłonięciu m. prostownika grzbietu b. Mięśnie głębokie grzbietu schematy przyczepów i przebiegów mięśni (część 2) Kierunki działania mięśni głębokich grzbietu Mięśnie podpotyliczne

17 Spis tabel i rycin Mięśnie kończyny górnej widok z boku Mięśnie obręczy kończyny górnej i mięśnie ramienia widok z boku Mięśnie obręczy kończyny górnej i mięśnie ramienia widok z tyłu (część 1) Mięśnie obręczy kończyny górnej i mięśnie ramienia widok z przodu Mięśnie obręczy kończyny górnej i mięśnie ramienia widok z przodu po odcięciu m. dwugłowego ramienia Mięśnie obręczy kończyny górnej i mięśnie ramienia widok z tyłu (część 2) Mięśnie przedramienia i ręki widok z przodu (część 1) Mięśnie przedramienia i ręki widok z przodu (część 2) Mięśnie przedramienia i ręki widok z boku a. Mięśnie przedramienia i ręki widok z tyłu (część 1) b. Mięśnie przedramienia i ręki widok z tyłu (część 2) a. Mięśnie ręki widok od strony dłoniowej (część 1) b. Mięśnie ręki widok od strony dłoniowej (część 2) c. Mięśnie ręki widok od strony promieniowej Mięsień biodrowo-lędźwiowy, m. czworoboczny lędźwi i przepona a. Mięśnie obręczy kończyny dolnej i mięśnie uda widok z tyłu b. Mięśnie obręczy kończyny dolnej i mięśnie uda widok z boku Mięsień pośladkowy średni z kierunkami działania Mięśnie obręczy kończyny dolnej widok z boku a. Mięśnie obręczy kończyny dolnej i mięśnie uda widok z przodu b. Mięśnie obręczy kończyny dolnej i mięśnie uda po odcięciu m. prostego uda, m. krawieckiego, widok z przodu a. Mięśnie obręczy kończyny dolnej i mięśnie uda widok od strony przyśrodkowej b. Mięśnie obręczy kończyny dolnej i mięśnie uda widok od strony przyśrodkowej po odcięciu m. krawieckiego i m. smukłego Mięśnie obręczy kończyny dolnej i mięśnie uda widok z tyłu po usunięciu grupy tylnej mm. uda oraz mm. pośladkowych: wielkiego i średniego a. Mięśnie podudzia i stopy widok z przodu (część 1) b. Mięśnie podudzia i stopy widok z przodu (część 2) a. Mięśnie podudzia widok z tyłu (część 1) b. Mięśnie podudzia widok z tyłu (część 2) c. Mięśnie podudzia widok z tyłu (część 3) Mięśnie strony grzbietowej stopy a. Mięśnie strony podeszwowej stopy (część 1) b. Mięśnie strony podeszwowej stopy (część 2) c. Mięśnie strony podeszwowej stopy (część 3). 213