ROZDZIAŁ 7 RYNEK PRACY W WOJEWÓDZTWIE PODLASKIM

Transkrypt

1 Agnieszka Grzybowska ROZDZIAŁ 7 RYNEK PRACY W WOJEWÓDZTWIE PODLASKIM Abstrakt Na rynku pracy panuje silna konkurencja wśród osób starających się o pracę, a na określone miejsca pracy jest wielu chętnych spełniających oczekiwania pracodawców. Z czasem niektóre zawody znikają z rynku pracy. Jednocześnie pojawia się zapotrzebowanie ze strony pracodawców na pracowników w nowych zawodach. Na niektórych lokalnych rynkach pracy brakuje pracowników w określonych zawodach, na innych rynkach notowany jest ich nadmiar. Systematycznie rośnie zapotrzebowanie na pracowników, którzy posiadają coraz wyższe kwalifikacje i umiejętności. Artykuł jest próbą przedstawienia rynku pracy województwa podlaskiego. Wprowadzenie Przez pracę człowiek nie tylko pomnaża stan swego posiadania, równie ważne jest co dzięki pracy dzieje się w samym człowieku. Jako osoba człowiek ma wewnętrzny cel, a jest nim rozwój własnej osoby. Rozwój człowieka jest miarą wartości wytworów pracy, jak i samej pracy. By praca była czynnikiem rozwoju człowieka, by pracując mógł rozwijać swą osobowość konieczne wydaje się spełnienie pewnych warunków: (Dyczewski L., Praca i kultura, w: A. Borkowska (red.) Przyszłość pracy w XXI wieku, IPiSS, Warszawa 2004, s.43-45). Pracujący ma poczucie wartości tego co produkuje, odczuwa znaczenie rezultatów włożonego wysiłku. Dzieje się tak wówczas, gdy praca jest zgodna z potrzebami, upodobaniami i możliwościami pracującego. Wzrasta też wydajność pracy, a czas wolny nie jest traktowany jako ucieczka od niej. Proces pracy oceniany jest przez pracującego jako ważny i przyjemny. Istotne jest nie tylko to co się wytwarza, ale również z kim się pracuje i w jakich warunkach. Występowanie pozytywnych cech typu przyjazna atmosfera, wzajemna pomoc, wymiana doświadczeń kształtuje poczucie odpowiedzialności, tworzy silne powiązania z miejscem pracy, kształtuje trwałe więzi z współpracownikami. Pracy towarzyszy zastanowienie i refleksja. Jeżeli brakuje refleksji nad pracą i jej efektami, jest postrzegana w kategoriach wysiłku, powodzenia, chwilowych sukcesów to traktuje się ją powierzchownie. Jej sens ogranicza się na ogół do zarabiania pieniędzy, pomnażania posiadania i wzbogacania konsumpcji, a taka postawa niszcząco wpływa na ideę rozwoju pracownika. A pracy brakuje. Bezrobocie to jedna z największych i najbardziej dotkliwych plag współczesnego społeczeństwa. Z jednej strony oznacza niemożność samorealizacji, wykorzystania wiedzy i umiejętności, z drugiej brak dochodów. W praktyce widoczne jest nie tylko bezrobocie, ale również niepewne warunki dostępu do rynku pracy i uczestnictwa w tym rynku, niepewne są warunki zatrudnienia, mnożą się niepewne rodzaje zatrudnienia i niepewne umowy o pracę. Dynamiczne przemiany jakim podlega technologia i technika pracy oraz wytwarzane produkty powodują zanikanie starych zawodów i pojawianie nowych. Celem opracowania jest analiza rynku pracy województwa podlaskiego. Porównanie

2 74 Agnieszka Grzybowska struktury zawodowej strony popytowej (zgłaszanych do urzędów pracy ofert pracy) i podaży pracy (zarejestrowanych bezrobotnych) pozwoli na wskazanie zawodów deficytowych i nadwyżkowych na podlaskim rynku pracy. Otrzymane wyniki mogą być pomocne przy określaniu odpowiednich kierunków szkolenia osób bezrobotnych celem zapewnienia ich większej efektywności. Wskazanie zawodów deficytowych i nadwyżkowych może być również źródłem informacji o kierunkach usprawnień doradztwa zawodowego oraz ułatwieniu realizacji programów dla aktywizacji osób bezrobotnych. Podstawowym źródłem informacji w analizie są dane Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Białymstoku. Problem bezrobocia w województwie podlaskim Na koniec 2005 roku w urzędach pracy województwa podlaskiego zarejestrowanych było bezrobotnych (przy w Polsce). Stopa bezrobocia w województwie podlaskim przyjęła poziom 15,5 proc. (przy 17,6 proc. w Polsce). Bezrobocie województwa podlaskiego charakteryzuje zmienność poziomu w ciągu roku, co wynika z sezonowości prac, obserwuje się powroty do bezrobocia po raz kolejny, niewiele ofert dla osób w starszym wieku, niewystarczająca liczba propozycji pracy dla osób niepełnosprawnych oraz problemy z podjęciem zatrudnienia przez osoby o niskich kwalifikacjach. Tabela 1. Bezrobotni zarejestrowani w powiatowych urzędach pracy województwa podlaskiego Liczba bezrobotnych ogółem Powiatowy Urząd Pracy Stan na Stan na Polska Woj. podlaskie Augustów Białystok Bielsk Podlaski Grajewo Hajnówka Kolno Łomża Mońki Sejny Siemiatycze Sokółka Suwałki Wysokie Maz Zambrów Źródło: opracowanie własne na podstawie: Podlaski Rynek Pracy, Wojewódzki Urząd Pracy w Białymstoku, Białystok, grudzień 2005, s.5 oraz Podlaski Rynek Pracy, Wojewódzki Urząd Pracy w Białymstoku, Białystok, luty 2006, s.4. W lutym 2006 roku stopa bezrobocia w woj. Podlaskim wzrosła nieznacznie do 15,9 proc., ale za zmianą 0,4 proc. kryje się kolejne 3013 osób, które zasiliły szeregi bezrobotnych. Najwięcej 806 osób zarejestrowano w Urzędzie Pracy w Białymstoku, 564 osób w

3 Rynek pracy w województwie podlaskim 75 Suwałkach, 344 w Łomży. Najwyższa stopa bezrobocia występowała w powiecie grajewskim 25,1 proc. oraz na terenie funkcjonowania Powiatowego Urzędu Pracy w Sejnach - 22,6 proc., najniższą stopę bezrobocia w województwie podlaskim zanotowano w powiecie siemiatyckim - 10,5 proc. oraz bielskim 10,9 proc. W miesiącu lutym 2006 roku w całym województwie liczba bezrobotnych posiadających prawo do zasiłku wynosiła 9276 osób (8418 na dzień 31 grudnia 2005 roku), największy odsetek bezrobotnych z prawem do zasiłku odnotowano w Sejnach - 16,5 proc., Hajnówce 15,4 proc. i Grajewie 14,9 proc. Te same powiatowe urzędy pracy dominowały również na koniec 2005 roku odnotowując odpowiednio 14,6 proc., 15,1 proc. oraz 14,6 proc. Tabela 2. Stopa bezrobocia według powiatów województwa podlaskiego Powiaty Proc. udział bezrobotnych w liczbie czynnych zawodowo Stan na Polska 17,6 18,0 Woj. podlaskie 15,5 15,9 Augustowski 19,9 20,4 Białostocki 17,2 17,7 Bielski 10,3 10,9 Grajewski 24,3 25,1 Hajnowski 11,9 12,4 Kolneński 18,3 19,0 Łomżyński 15,1 15,6 Moniecki 12,0 12,1 Sejneński 23,4 22,6 Siemiatycki 9,8 10,5 Sokólski 16,8 17,4 Suwalski 14,7 15,3 Wysokomazowiecki 11,6 11,9 Zambrowski 19,7 19,7 M. Białystok 12,9 13,2 M. Łomża 19,7 20,3 M. Suwałki 18,4 19,6 Stan na Źródło: opracowanie własne na podstawie: Podlaski Rynek Pracy, Wojewódzki Urząd Pracy w Białymstoku, Białystok, grudzień 2005, s.6 oraz Podlaski Rynek Pracy, Wojewódzki Urząd Pracy w Białymstoku, Białystok, luty 2006, s.5. W końcu grudnia 2005 roku w ewidencji urzędów pracy województwa podlaskiego zarejestrowanych był osób bezrobotnych do 24 roku życia, co odpowiada 25 proc. ogółu bezrobotnych. Liczba osób w przedziale wieku lat była najliczniejszą grupą bezrobotnych stanowiącą 26,4 proc. ogółu bezrobotnych. 20 proc. ogólnej liczby bezrobotnych stanowiły osoby z przedziału wiekowego 35-44, nieco liczniejsza grupa bezrobotnych - 23,1 proc. ogółu, to osoby w wieku lat i najmniej liczna grupa to osoby powyżej 54 lat. Przedstawione proporcje zbliżone są do wyników osiąganych w Polsce. Ponad połowę zarejestrowanych bezrobotnych stanowią osoby, które nie przekroczyły 34

4 76 Agnieszka Grzybowska roku życia. Szczegółowe zestawienie osób bezrobotnych według wieku w poszczególnych regionach województwa podlaskiego przedstawia tabela 3. Młode osoby są jedną z najważniejszych grup ryzyka zatrudnieniowego. Czynnikami, które determinują bezrobocie w tym przypadku jest między innymi niedostosowanie kierunków kształcenia do potrzeb lokalnego rynku pracy, brak praktyk zawodowych odbywających się na poziomie gwarantującym zatrudnienie, nieumiejętność planowania alternatywnej kariery zawodowej, a także sytuacja demograficzna wchodzenie na rynek pracy roczników wyżu demograficznego. Spadek aktywności zawodowej młodzieży na rynku pracy województwa podlaskiego, spowodowany jest zarówno trudną sytuacją na rynku, jak i wymaganiami stawianymi przez pracodawców. Tabela 3. Bezrobotni według wieku, stan na koniec 2005 roku, w osobach Wyszczególnienie Ogółem Do 24 lat i więcej Polska Woj. podlaskie Podregion białostocko suwalski Augustowski Białostocki Bielski Hajnowski Moniecki Sejneński Siemiatycki Sokólski Suwalski m. Białystok m. Suwałki Podregion Łomżyński Grajewski Kolneński Łomżyński Wysokomazowiecki Zambrowski m. Łomża Źródło: opracowanie własne na podstawie: Bezrobocie rejestrowane I-IV kwartał 2005, Informacje i opracowanie statystyczne, GUS, Warszawa 2006, s.82 i 86. Analizując bezrobotnych zarejestrowanych w województwie podlaskim pod względem posiadanego przez nich wykształcenia można zauważyć następującą prawidłowość. W całym województwie najwyższy odsetek osób bezrobotnych posiada wykształcenie gimnazjalne, podstawowe lub niepełne podstawowe 31,2 proc., na kolejnej pozycji plasują się osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym 28,6 proc. ogółu bezrobotnych, dalej osoby z wykształceniem średnim zawodowym, w tym łącznie z osobami, które ukończyły szkoły policealne 24,1 proc. Najmniej liczna grupa pozostających bez pracy to osoby

5 Rynek pracy w województwie podlaskim 77 posiadające średnie ogólnokształcące 8,8 proc. oraz wyższe wykształcenie 7,3 proc. Nieco inaczej przedstawiają się proporcje na rynkach lokalnych czy konkretnych miastach województwa podlaskiego. To zróżnicowanie prezentuje tabela 4. Tabela 4. Bezrobotni według poziomu wykształcenia, stan na koniec grudnia 2005 roku Wyszczególnienie Ogółem Wyższe Średnie zawodowe Średnie ogólnokształcące Zasadn. zawodowe Gimnazjalne podstawowe i niepełne podstawowe Polska Woj. podlaskie Podregion białostockosuwalski Augustowski Białostocki Bielski Hajnowski Moniecki Sejneński Siemiatycki Sokólski Suwalski m. Białystok m. Suwałki Podregion Łomżyński Grajewski Kolneński Łomżyński Wysokomazow Zambrowski m. Łomża Źródło: opracowanie własne na podstawie: Bezrobocie rejestrowane I-IV kwartał 2005, Informacje i opracowanie statystyczne, GUS, Warszawa 2006, s.91 i 95. Najwyższe bezrobocie wśród osób posiadających wyższe wykształcenie obserwuje się na terenie Białegostoku, odsetek pozostających bez pracy sięga prawie 16 proc. ogółu bezrobotnych w mieście. W Łomży bezrobotni z wyższym wykształceniem stanowią 7,4 proc. ogółu bezrobotnych w mieście, w Suwałkach z kolei 5,8 proc. Na terenie funkcjonowania Powiatowego Urzędu Pracy w Grajewie i Sejnach, gdzie zanotowano najwyższą stopę bezrobocia (w 2005 roku) bezrobotni posiadający wyższe wykształcenie stanowią znacznie niższy odsetek. I tak w powiecie grajewskim osoby posiadające wyższe wykształcenie to 3 proc. osób bezrobotnych, w powiecie sejneńskim 3,8 proc., osoby z wykształceniem średnim zawodowym w obu przypadkach stanowią 22,3 proc. ogółu bezrobotnych. Bezrobotni z wykształceniem średnim ogólnokształcącym na terenie funkcjonowania Powiatowego Urzędu Pracy w Grajewie mają 8,7 proc. udział w ogólnej liczbie

6 78 Agnieszka Grzybowska bezrobotnych, na terenie funkcjonowania Powiatowego Urzędu Pracy w Sejnach 14,4 proc., z wykształceniem zasadniczym zawodowym odpowiednio 31,4 proc. oraz 25,8 proc. Najliczniejszą grupę bezrobotnych stanowią osoby z wykształceniem gimnazjalnym, podstawowym i niepełnym podstawowym odpowiednio 34,6 proc. i 33,8 proc. Najliczniejsza grupa bezrobotnych to osoby pozostające bez pracy do 6 miesięcy spośród bezrobotnych w województwie, 32,9 proc. stanowią osoby, które pozostają bez pracy powyżej 24 miesięcy, 13,9 proc. pozostający bez pracy od 6 do 12 miesięcy oraz 13,8 proc. pozostający bez pracy od 12 do 24 miesięcy. Biorąc pod uwagę miasto Białystok otrzymujemy następujące rezultaty: do 6 miesięcy bez pracy pozostaje 45,5 proc. bezrobotnych, od 6 do 12 miesięcy - 14,8 proc., od 12 do 24 miesięcy - 13,8 proc., powyżej 24 miesięcy - 26 proc. bezrobotnych. Wysoki procent osób posiadających status bezrobotnych do 6 miesięcy występuje na terenie funkcjonowania Powiatowego Urzędu Pracy w Hajnówce 45,8 proc. oraz Bielsku Podlaskim 42,7 proc. Niepokojący odsetek pozostających bez pracy powyżej 24 miesięcy obserwuje się w powiecie grajewskim 41,6 proc. i wysokomazowieckim 41,0 proc. Tabela 5. Bezrobotni według czasu pozostawania bez pracy, stan na koniec 2005 roku Wyszczególnienie Ogółem Do 6 Powyżej m-cy 24 m-cy Polska Woj. podlaskie Podregion białostocko suwalski Augustowski Białostocki Bielski Hajnowski Moniecki Sejneński Siemiatycki Sokólski Suwalski m. Białystok m. Suwałki Podregion Łomżyński Grajewski Kolneński Łomżyński Wysokomazow Zambrowski m. Łomża Źródło: opracowanie własne na podstawie: Bezrobocie rejestrowane op.cit., s.100 i 104. Wśród bezrobotnych, zwłaszcza długotrwale pozostających bez pracy, może pojawić się społeczna izolacja, bierność, problem dokonywania negatywnych wyborów. Bardzo

7 Rynek pracy w województwie podlaskim 79 często bezrobotni nie są skłonni do rezygnacji z istniejącego stanu rzeczy. Praca traktowana jest nie jako wartość sama w sobie, ale w sposób instrumentalny. Myślenie bezrobotnych ukierunkowane jest na zdobycie środków zapewniających egzystencję, nie mają oni rozbudzonych potrzeb wyższego rzędu. Większość bezrobotnych do istniejącej sytuacji zdążyła się już przyzwyczaić i na swój sposób dostosować do niej. Tabela 6. Przyczyny odpływu z bezrobocia Wyszczególnienie w 2005 r. w lutym 2006 Podjęcie pracy Rozpoczęcie szkolenia Rozpoczęcie stażu Rozpoczęcie przygotowania Zawodowego w miejscu pracy Niepotwierdzenie gotowości do pracy Dobrowolna rezygnacja ze statusu bezrobotnego Podjęcie nauki Ukończenie 60/65 lat 74 6 Nabycie praw emerytalnych lub rentowych Nabycie prawa do świadczenia 45 5 Przedemerytalnego Z innych przyczyn Źródło: opracowanie własne na podstawie: Podlaski Rynek Pracy, Wojewódzki Urząd Pracy w Białymstoku, Białystok, grudzień 2005, s.9 oraz Podlaski Rynek Pracy, Wojewódzki Urząd Pracy w Białymstoku, Białystok, luty 2006, s.7-8. Według informacji Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Białymstoku w ciągu całego 2005 roku w urzędach pracy województwa zarejestrowano nowych bezrobotnych, wyrejestrowano natomiast osób bezrobotnych. Przyczyny odpływu były różne, począwszy od podjęcia pracy, rozpoczęcie szkolenia lub stażu, nabycie praw emerytalnych, przedemerytalnych lub rentowych po niepotwierdzenie gotowości do pracy czy dobrowolną rezygnację z posiadanego statusu bezrobotnego. Jak wynika z przedstawionej powyżej tabeli dominują dwie główny przyczyny odpływu z bezrobocia podjęcie pracy i niepotwierdzenie gotowości do pracy. Wskaźnik odpływu z bezrobocia 1 w grudniu 2005 roku wynosił 7,5 proc., wartość ta zmieniła się nieznacznie w lutym 2006 roku przyjmując poziom 7,6 proc. Z kolei wskaźnik napływu do bezrobocia 2 w grudniu 2005 roku wyniósł 10,5 proc., w lutym 2006 roku wskaźnik napływu do bezrobocia kształtował się na poziomie 7,5 proc. Bezrobocie i oferty pracy według zawodów Województwo podlaskie jest obszarem typowo rolniczym. Kluczową rolę zajmuje w 1 Stosunek liczby bezrobotnych wyrejestrowanych z urzędów pracy w danym okresie do liczby bezrobotnych zarejestrowanych na koniec okresu poprzedniego. 2 Stosunek liczby nowo zarejestrowanych bezrobotnych w urzędach pracy w danym okresie do liczby bezrobotnych zarejestrowanych na koniec okresu poprzedniego.

8 80 Agnieszka Grzybowska nim produkcja i przetwórstwo artykułów spożywczych przemysł mleczarski, mięsny, spirytusowy, owocowy, warzywny. Na terenie województwa działają duże zakłady zajmujące się przetwórstwem mleka, mięsa, drobiu, zbóż. Istotne znaczenie odgrywa produkcja drewna i wyrobów z drewna. Najliczniej reprezentowaną grupą zawodową wśród bezrobotnych są robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy. Na koniec 2005 roku do tej grupy zaliczono bezrobotnych i stanowili oni 26,2 proc. ogółu zarejestrowanych bezrobotnych. Najmniej szans na znalezienie pracy mają osoby bez zawodu, na koniec 2005 roku w ogólnej liczbie bezrobotnych w województwie stanowili 18,9 proc. Kolejną pod względem liczebności grupą zawodową są bezrobotni technicy i personel średni zarejestrowanych osób, co stanowi 16,2 proc. Problemy ze znalezieniem pracy mają również osoby zaliczone do grupy zawodów pracownicy usług osobistych i sprzedawcy zarejestrowanych 7788 osób, co stanowi 10,6 proc. bezrobotnych. Najmniej liczną grupą wśród bezrobotnych są żołnierze, w końcu 2005 roku grupa zawodowa siły zbrojne liczyła 14 osób oraz przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i kierownicy 88 osób (0,1 proc.). Tabela 7. Zarejestrowani bezrobotni według grup zawodów w woj. podlaskim w 2005 roku Grupa zawodów Liczba bezrobotnych Procentowy udział w ogółem 0 Siły zbrojne 14 0,02 1 Przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i kierownicy 88 0,1 2 Specjaliści ,1 3 Technicy i inny średni personel ,2 4 Pracownicy biurowi ,2 5 Pracownicy usług osobistych i sprzedawcy ,6 6 Rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy ,6 7 Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy ,2 8 Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń ,6 9 Pracownicy przy pracach prostych ,4 Bez zawodu ,9 Ogółem Źródło: opracowanie własne na podstawie danych WUP w Białymstoku za 2005 rok. Wśród grupy zawodowej specjaliści najliczniejszą grupę bezrobotnych stanowili specjaliści do spraw ekonomicznych i zarządzania (1495 osób), specjaliści nauk fizycznych, matematycznych i technicznych (806 osób), specjaliści nauk przyrodniczych i ochrony zdrowia (705 osób), specjaliści nauk społecznych i pokrewnych (590 osób) oraz specjaliści administracji publicznej (493 osób). W grupie zawodowej technicy i inny średni personel dominowali bezrobotni pracownicy do spraw finansowych i handlowych (2762 osób), technicy nauk biologicznych i 3 Grupa bezrobotnych bez zawodu obejmuje osoby, które nie posiadają świadectwa czy dyplomu ukończenia szkoły lub odpowiedniego kursu oraz osoby, które nie posiadają udokumentowanej ciągłości pracy w okresie minimum 1 roku w tym samym zawodzie.

9 Rynek pracy w województwie podlaskim 81 rolniczych (2651 osób), technicy mechanicy (1639), technicy budownictwa, ochrony środowiska i pokrewni (900 osób), średni personel biurowy (555 osób) - w tym 313 pracowników administracji i 242 księgowych. Spośród grupy usług osobistych i sprzedawców największe bezrobocie stanowili sprzedawcy i demonstratorzy (4289 osób), pracownicy usług domowych i gastronomicznych (1879 osób), pracownicy opieki osobistej i pokrewni (712 osób), fryzjerzy, kosmetyczki i pokrewni (696 osób). W grupie zawodowej rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy zarejestrowano 1832 bezrobotnych rolników, 336 bezrobotnych ogrodników, 307 bezrobotnych leśników i 4 bezrobotnych rybaków. Wśród grupy zawodowej robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy liczną grupę bezrobotnych stanowili mechanicy maszyn i urządzeń (3331 osób), robotnicy budowlani robót stanu surowego i pokrewni (2497 osób), krawcy, kapelusznicy (1910 osób), robotnicy w przetwórstwie spożywczym (1738 osób), ślusarze (1615 osób), stolarze (1408 osób), elektrycy (1099 osób). Spośród grupy zawodowej operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń największe bezrobocie zarejestrowano w przypadku operatorów maszyn i urządzeń wydobywczych i przetwórczych (460 osób), operatorzy i monterzy maszyn (1412 osób) oraz kierowców i operatorów pojazdów i maszyn samojezdnych (1508 osób). W gronie pracowników przy pracach prostych największe bezrobocie objęło robotników pomocniczych w górnictwie, przemyśle, budownictwie i transporcie (3177 osób), pomoce i sprzątaczki biurowe, hotelowe i podobne (1610 osób), gospodarzy budynków (908 osób) oraz zamiataczy (442 osób). Tabela 8. Struktura ofert pracy według grup zawodów w woj. podlaskim w 2005 roku Grupa zawodów Oferty pracy zgłoszone w 2005r. Procentowy udział w ogółem 0 Siły zbrojne Przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i kierownicy 80 0,4 2 Specjaliści ,3 3 Technicy i inny średni personel ,5 4 Pracownicy biurowi ,7 5 Pracownicy usług osobistych i sprzedawcy ,8 6 Rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy 159 0,7 7 Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy ,6 8 Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń ,2 9 Pracownicy przy pracach prostych ,3 Bez zawodu 112 0,5 Ogółem Źródło: opracowanie własne na podstawie danych WUP w Białymstoku za 2005 rok. Na koniec 2005 roku pracodawcy zgłosili do powiatowych urzędów pracy województwa podlaskiego ofert pracy. Najwięcej ofert pracy skierowanych zostało do pracowników przy pracach prostych (5306 ofert, co odpowiadało 24,3 proc. wszystkich zgłoszonych), robotników przemysłowych i rzemieślników (3626 ofert, stanowiących 16,6 proc. ogółu) oraz pracowników usług osobistych i sprzedawców (3231 osób, stanowiących 14,8 proc. wszystkich ofert). Żadna oferta pracy nie pojawiła się dla grupy zawodowej siły

10 82 Agnieszka Grzybowska zbrojne, 80 ofert pracy zgłoszono dla grypy przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i kierownicy. Nieliczne oferty pojawiły się również dla osób bezrobotnych bez zawodu. W grupie zawodowej specjaliści najwięcej ofert pracy skierowanych było do specjalistów szkolnictwa (439 ofert), specjalistów nauk fizycznych, matematycznych i technicznych (404 oferty), specjalistów do spraw ekonomicznych i zarządzania (391 ofert), specjalistów nauk przyrodniczych i ochrony zdrowia (340 ofert). Do grupy zawodowej technicy i inny średni personel oferty pracy kierowane były przede wszystkim do pracowników do spraw finansowych (787 ofert), średniego personelu biurowego (968 ofert) w tym 773 ofert dla pracowników administracji, sekretarzy i pokrewnych oraz 195 miejsc pracy dla księgowych, techników (327 ofert), pracowników pomocy społecznej i pracy socjalnej (201 ofert) oraz pracowników archiwów, bibliotek i informacji naukowej (94 ofert).w grupie pracowników biurowych największe szanse na znalezienie pracy mieli magazynierzy (275 ofert pracy), pracownicy obrotu pieniężnego i obsługi klientów (200 ofert), sekretarki (245 ofert). Do grupy zawodowej pracownicy usług osobistych i sprzedawcy najliczniejsze oferty pracy kierowane były do sprzedawców i demonstratorów (2238 ofert), pracowników usług domowych i gastronomicznych (471 ofert) oraz pracowników ochrony (174 ofert). Dla osób z grupy zawodowej rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy ofert pracy było niewiele (159) i skierowane były one w szczególności do ogrodników (74 ofert) oraz robotników leśnych (70 ofert). Do grupy zawodowej robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy zgłoszono oferty pracy dla robotników obróbki drewna, stolarzy meblowych (589 ofert), robotników w przetwórstwie spożywczym (497 ofert), robotników produkcji wyrobów włókienniczych, odzieży i pokrewni (426 osób) oraz spawaczy (247 ofert). Oferty pracy kierowane do grupy zawodowej operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń przeznaczone były w większości dla operatorów i monterów maszyn (372) oraz kierowców (615 ofert). Z kolei oferty pracy kierowane do grupy pracowników przy pracach prostych przeznaczone były przede wszystkim dla gospodarzy budynków (1490 ofert), pomocy i sprzątaczek biurowych, hotelowych i podobnych (689 ofert), portierów, woźnych (201 ofert). Zawody nadwyżkowe, deficytowe i zrównoważone w województwie podlaskim Niedostosowanie systemu kształcenia do wymogów rynku pracy powoduje, że pojawiają się rozbieżności między podażą pracy a popytem na pracę. Na rynku pracy funkcjonują zawody na które zapotrzebowanie ze strony pracodawców jest znacznie niższe niż liczba osób chcących pracować w danym zawodzie, jednocześnie na tym rynku funkcjonują zawody, w których pracodawcy mają problemy ze znalezieniem kandydatów na określone stanowiska pracy. Do zawodów nadwyżkowych zalicza się zawody, na które występuje mniejsze zapotrzebowanie niż liczba poszukujących pracy w tych zawodach. Do deficytowych zawodów zalicza się zawody, w których zakłady pracy miały kłopoty ze znalezieniem pracowników, ponieważ liczba osób poszukujących pracy była mniejsza niż zapotrzebowanie pracodawców. Zawody zrównoważone wykazują równowagę na rynku pracy w zakresie popytu i podaży pracy. Tylko jedna wyodrębniona grupa zawodów to zawody deficytowe grupa 4 pracownicy biurowi, do nich skierowanych było o 648 ofert pracy więcej aniżeli osób bezrobotnych w tym zawodzie. Pozostałe grupy zawodów to zawody nadwyżkowe. Zgodnie z danymi Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Białymstoku zawartymi w tabeli 9 na podlaskim rynku pracy na koniec 2005 roku nie było zawodów zrównoważonych, chociaż można by sugerować, że taką grupa zawodów jest grupa przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i kierownicy, w której jedynie 8 osób pozostawało bez pracy oraz grupa

11 Rynek pracy w województwie podlaskim 83 siły zbrojne bez ofert pracy 14 osób. Bardziej szczegółowa analiza poszczególnych grup zawodów pozwoli na wyodrębnienie konkretnych zawodów, które można przypisać do nadwyżkowych, deficytowych czy zrównoważonych. Tabela 9. Różnica między liczbą bezrobotnych a ofertami pracy, w osobach Grupa zawodów Różnica między liczbą bezrobotnych a ofertami pracy 0 Siły zbrojne 14 1 Przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i kierownicy 8 2 Specjaliści Technicy i inny średni personel Pracownicy biurowi Pracownicy usług osobistych i sprzedawcy Rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń Pracownicy przy pracach prostych 1604 Bez zawodu Ogółem Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Białymstoku za 2005 rok. Zawody nadwyżkowe w grupie zawodów 1 przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i kierownicy : (w nawiasach umieszczono różnice między liczbą bezrobotnych a ofertami pracy) Dyrektorzy generalni, wykonawczy, prezesi i ich zastępcy (6), Przedstawiciele władz publicznych i wyżsi urzędnicy (2), Kierownicy małych przedsiębiorstw (6). Zawody deficytowe w grupie zawodów 1 przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i kierownicy : (w nawiasach umieszczono różnice między liczbą bezrobotnych a ofertami pracy) Kierownicy wewnętrznych jednostek organizacyjnych działalności podstawowej (-3), Kierownicy pozostałych wewnętrznych jednostek organizacyjnych (-3). Zawody zrównoważone w grupie zawodów 1 przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i kierownicy : (w nawiasach umieszczono różnice między liczbą bezrobotnych a ofertami pracy) Zawodowi działacze Największa różnica między liczbą bezrobotnych a ofertami pracy występuje w grupie robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy, ponad 15 tysięcy. Bardzo duże trudności ze znalezieniem pracy mają osoby bez zawodu. Zawody nadwyżkowe w grupie zawodów 2 specjaliści : Specjaliści nauk fizycznych, matematycznych i technicznych (402), Fizycy, chemicy i pokrewni (38),

12 84 Agnieszka Grzybowska Inżynierowie i pokrewni (339), Specjaliści nauk biologicznych (19), Specjaliści nauk rolniczych i leśnych (142), Pielęgniarki i położne (139), Nauczyciele szkół wyższych (7), Nauczyciele gimnazjów i szkół ponad gimnazjalnych (213), Nauczyciele szkół podstawowych i przedszkoli (95), Pozostali specjaliści szkolnictwa i wychowawcy (79), Specjaliści do spraw ekonomicznych i zarządzania (1104), Prawnicy (173), Specjaliści nauk społecznych i pokrewnych (454), Specjaliści administracji publicznej (295). Zawody deficytowe w grupie zawodów 2 specjaliści : Statystycy (-5), Programiści (-20), Lekarze weterynarii (-4), Farmaceuci (-12), Nauczyciele szkół specjalnych (-9), Specjaliści do spraw zarządzania zasobami ludzkimi (-18), Archiwiści i muzealnicy (-12), Literaci, dziennikarze i pokrewni (-19). Zawody zrównoważone w grupie zawodów 2 specjaliści : Wizytatorzy szkolni, Egzaminatorzy, Duchowni. Zawody nadwyżkowe w grupie zawodów 3 technicy i inny średni personel : Technicy (4370), Techniczny personel obsługi komputerów i pokrewni (228), Operatorzy sprzętu optycznego i elektronicznego (21), Inspektorzy bezpieczeństwa i jakości (44), Technicy nauk biologicznych i rolniczych (2593), Średni personel medyczny (z wyjątkiem pielęgniarek i położnych) (158), Pracownicy do spraw finansowych (1975), Policjanci i funkcjonariusze ochrony państwa (20), Pracownicy działalności artystycznej, rozrywki i sportu (55). Zawody deficytowe w grupie zawodów 3 technicy i inny średni personel : Nauczyciele praktycznej nauki zawodu i instruktorzy (-27), Pracownicy do spraw zatrudnienia i pośrednictwa pracy (-53), Pracownicy administracyjni, sekretarze i pokrewni (-460), Urzędnicy do spraw podatków (-5), Pracownicy pomocy społecznej i pracy socjalnej (-58), Pracownicy archiwów, bibliotek i informacji naukowej (-78). Zawody zrównoważone w grupie zawodów 3 technicy i inny średni personel : Pracownicy parafialni i świeccy krzewiciele wiary. Zawody nadwyżkowe w grupie zawodów 4 pracownicy biurowi : Pracownicy do spraw finansowo statystycznych (318), Pracownicy do spraw ewidencji materiałowej, transportu i produkcji (222),

13 Rynek pracy w województwie podlaskim 85 Pracownicy poczty i pokrewni (53), Pracownicy obrotu pieniężnego (58), Informatorzy, pracownicy biur podróży, recepcjoniści i telefoniści (104), Zawody deficytowe w grupie zawodów 4 pracownicy biurowi : Sekretarki i operatorzy maszyn biurowych (-36), Pracownicy obsługi biurowej gdzie indziej niesklasyfikowani (-1367), Zawody zrównoważone w grupie zawodów 4 pracownicy biurowi : Pracownicy lombardów Zawody nadwyżkowe w grupie zawodów 5 pracownicy usług osobistych i sprzedawcy : Stewardzi, konduktorzy i przewodnicy (34), Pracownicy usług domowych i gastronomicznych (1408), Pracownicy opieki osobistej i pokrewni (496), Pozostali pracownicy usług osobistych (5900, Sprzedawcy i demonstratorzy (2051). Zawody deficytowe w grupie zawodów 5 pracownicy usług osobistych i sprzedawcy : Pracownicy usług ochrony (-22). Zawody zrównoważone w grupie zawodów 5 pracownicy usług osobistych i sprzedawcy : Modelki i modele. Zawody nadwyżkowe w grupie zawodów 6 rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy : Rolnicy (1817), Ogrodnicy (262), Leśnicy i rybacy (243), Rolnicy i rybacy pracujący na własne potrzeby (123). Zawody nadwyżkowe w grupie zawodów 7 robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy : Robotnicy budowlani robót stanu surowego i pokrewni (2098), Robotnicy budowlani robót wykończeniowych (597), Murarze, pracownicy czyszczący konstrukcje budowlane i pokrewni (459), Formierze odlewniczy, spawacze, blacharze, monterzy konstrukcji metalowych (226), Kowale, ślusarze i pokrewni (1968), Mechanicy maszyn i urządzeń (3042), Elektrycy (956), Monterzy elektronicy i pokrewni (233), Robotnicy produkcji wyrobów precyzyjnych z metalu i materiałów pokrewnych (52), Robotnicy w przemyśle spożywczym (1241), Robotnicy obróbki drewna, stolarze meblowi i pokrewni (1058), Robotnicy produkcji wyrobów włókienniczych, odzieży i pokrewni (3102), Robotnicy obróbki skóry (373). Zawody deficytowe w grupie zawodów 7 robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy : Wytwórcy wyrobów galanteryjnych, pamiątkarskich i pokrewni (-3). Zawody nadwyżkowe w grupie zawodów 8 operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń : Operatorzy maszyn i urządzeń wydobywczych i przetwórczych (259), Operatorzy i monterzy maszyn (1040), Kierowcy i operatorzy pojazdów i maszyn samojezdnych (715).

14 86 Agnieszka Grzybowska Zawody deficytowe w grupie zawodów 8 operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń : Operatorzy maszyn górniczych i pokrewni (-39), Operatorzy wyrobów z drewna (-16), Operatorzy wyrobów z metalu, gumy i tworzyw sztucznych (-7). Zawody nadwyżkowe w grupie zawodów 9 pracownicy przy pracach prostych : Sprzedawcy uliczni (8), Pomoce domowe, sprzątaczki i praczki (1068), Gońcy, bagażowi, portierzy i pokrewni (244), Ładowacze nieczystości i pokrewni (374), Robotnicy pomocniczy w rolnictwie, rybołówstwie i pokrewni (32), Robotnicy pomocniczy w budownictwie ogólnym (469). Zawody deficytowe w grupie zawodów 9 pracownicy przy pracach prostych : Czyściciele (-1), Gospodarze budynków (-582), Robotnicy pomocniczy w budownictwie drogowym, wodnym i pokrewni (-237), Robotnicy przy pracach prostych w przemyśle (-18). Podsumowanie Rynek pracy województwa podlaskiego charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem. Lokalne rynki pracy różnią się pod względem poziomu rozwoju gospodarczego, jak i poziomu bezrobocia. Zróżnicowana jest struktura zawodowa bezrobotnych. W strukturze bezrobocia utrwaliły się negatywne zjawiska w postaci wysokiego odsetka osób długotrwale bezrobotnych, wysokiego odsetka osób młodych oraz wysokiego odsetka osób nie posiadających prawa do zasiłku dla bezrobotnych. Nadmiar potencjalnych pracowników wystąpił w większości zawodów i rynek nie jest wstanie wchłonąć tej nadwyżki. Wykształcenie i kwalifikacje znacznej części osób poszukujących pracy nie są w stanie zaspokoić potrzeb podlaskiego rynku pracy. Niemożność zdobycia pracy we własnym zawodzie sprawia, że konieczne staje się przekwalifikowanie. Analiza zawodów deficytowych i nadwyżkowych pozwala określić aktualne potrzeby rynku pracy. Informacje dostępne w statystykach urzędów pracy nie pozwalają jednak na pełną identyfikację zjawiska popytu na podlaskim rynku pracy. Odnoszą się one wyłącznie do bezrobocia rejestrowanego oraz tylko części ofert pracy tej, która trafia do urzędów pracy. BIBLIOGRAFIA: 1. Bezrobocie rejestrowane I-IV kwartał 2005, Informacje i opracowanie statystyczne, GUS, Warszawa Bezrobotni i oferty pracy według grup zawodów w województwie podlaskim w 2005 roku, Wojewódzki Urząd Pracy w Białymstoku, Białystok, Dyczewski L., Praca i kultura, w: A. Borkowska (red.) Przyszłość pracy w XXI wieku, IPiSS, Warszawa Podlaski Rynek Pracy, Wojewódzki Urząd Pracy w Białymstoku, Białystok, grudzień Podlaski Rynek Pracy, Wojewódzki Urząd Pracy w Białymstoku, Białystok, luty Ranking zawodów deficytowych i nadwyżkowych w województwie podlaskim w I półroczu 2005 roku, Wojewódzki Urząd Pracy w Białymstoku, Białystok, październik 2005.