PREZES URZĘDU KOMUNIKACJI ELEKTRONICZNEJ Magdalena Gaj Warszawa, dnia 2012 r.

Transkrypt

1 PREZES URZĘDU KOMUNIKACJI ELEKTRONICZNEJ Magdalena Gaj Warszawa, dnia 2012 r. DART-SMP /12( ) Telekomunikacja Polska S.A. ul. Twarda Warszawa Krajowa Izba Gospodarcza Elektroniki i Telekomunikacji ul. Stępińska 22/ Warszawa DECYZJA Na podstawie art. 24 pkt 1 i 2 lit. b i c w związku z art. 21 oraz art. 22 ust. 1, art. 46 ust. 2 pkt 1, 2, 3, 4, 5, art. 46 ust. 3 pkt 3 lit a-b, art. 46 ust. 3 pkt 4, ustawy z dnia 16 lipca 2004 r. Prawo telekomunikacyjne (Dz. U. Nr 171, poz z późn. zm., zwanej dalej ustawą Prawo telekomunikacyjne lub PT ) oraz art ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jednolity: Dz. U. z 2000 r., Nr 98, poz z późn. zm.), zwanej dalej kpa, w związku z art. 206 ust. 1 PT: I. określam rynek właściwy jako krajowy rynek świadczenia usługi przyłączenia do stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej i utrzymania w gotowości do świadczenia usługi telekomunikacyjnych dla użytkowników końcowych, z wyłączeniem konsumentów; II. ustalam, że na krajowym rynku świadczenia usługi przyłączenia do stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej i utrzymania w gotowości do świadczenia usług telekomunikacyjnych dla użytkowników końcowych, z wyłączeniem konsumentów, występuje przedsiębiorca telekomunikacyjny o znaczącej pozycji rynkowej; III. wyznaczam Telekomunikację Polską S.A. z siedzibą w Warszawie jako przedsiębiorę telekomunikacyjnego o znaczącej pozycji rynkowej na krajowym rynku świadczenia usługi przyłączenia do stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej i utrzymania w gotowości do świadczenia usług telekomunikacyjnych dla użytkowników końcowych, z wyłączeniem konsumentów; IV. utrzymuję nałożone decyzją Prezesa Urzędu Komunikacji Elektronicznej (zwanego dalej również Prezesem UKE lub Regulatorem ) z dnia 27 sierpnia 2007 r. r. (znak: DRTD-SMP /07(22) na Telekomunikację Polską S.A. z siedzibą w Warszawie 1

2 następujące obowiązki regulacyjne w zakresie świadczenia usługi przyłączenia do stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej i utrzymania w gotowości do świadczenia usług telekomunikacyjnych dla użytkowników końcowych, z wyłączeniem konsumentów na krajowym rynku świadczenia usługi przyłączenia do stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej i utrzymania w gotowości do świadczenia usług telekomunikacyjnych dla użytkowników końcowych, z wyłączeniem konsumentów: 1. obowiązek, o którym mowa w art. 46 ust. 2 pkt 2 ustawy Prawo telekomunikacyjne, polegający na nieutrudnianiu innym przedsiębiorcom wejścia na detaliczny rynek usług przyłączenia do stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej i utrzymania w gotowości do świadczenia usług telekomunikacyjnych dla użytkowników końcowych, z wyłączeniem konsumentów; 2. obowiązek, o którym mowa w art. 46 ust. 2 pkt 4 ustawy Prawo telekomunikacyjne, polegający na niestosowaniu nieuzasadnionych preferencji dla określonych użytkowników, z wyłączeniem wyjątków przewidzianych w ustawie Prawo telekomunikacyjne; 3. obowiązek, o którym mowa w art. 46 ust. 2 pkt 5 ustawy Prawo telekomunikacyjne, polegający na niezobowiązywaniu użytkownika końcowego do korzystania z usług, które są dla niego zbędne; 4. obowiązek, o którym mowa w art. 46 ust. 3 pkt 4 ustawy Prawo telekomunikacyjne, polegający na przedstawianiu do zatwierdzenia przez Prezesa UKE cenników i regulaminów świadczenia usług przyłączenia do stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej i utrzymania w gotowości do świadczenia usług telekomunikacyjnych dla użytkowników końcowych, z wyłączeniem konsumentów; V. zmieniam nałożone decyzją Prezesa UKE z dnia 27 sierpnia 2007 r. znak DRTD- SMP /07(22) na Telekomunikację Polską S.A. z siedzibą w Warszawie następujące obowiązki regulacyjne w zakresie świadczenia usług przyłączenia do stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej i utrzymania w gotowości do świadczenia usług telekomunikacyjnych dla użytkowników końcowych, z wyłączeniem konsumentów na krajowym rynku świadczenia usługi przyłączenia do stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej i utrzymania w gotowości do świadczenia usług telekomunikacyjnych dla użytkowników końcowych, z wyłączeniem konsumentów: 1. obowiązek, o którym mowa w art. 46 ust. 2 pkt 1 ustawy Prawo telekomunikacyjne, polegający na nieustalaniu zawyżonych cen w zakresie detalicznych usług przyłączania do stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej i utrzymania w gotowości do świadczenia usług telekomunikacyjnych dla użytkowników końcowych, z wyłączeniem konsumentów, poprzez jego uchylenie, 2. obowiązek, o którym mowa w art. 46 ust. 2 pkt 3 ustawy Prawo telekomunikacyjne, poprzez nadanie mu następującego brzmienia: obowiązek polegający na nieograniczaniu konkurencji poprzez ustalanie cen usług zaniżonych w stosunku do kosztów ich świadczenia, w zakresie usługi utrzymania w gotowości do świadczenia usług telekomunikacyjnych dla użytkowników końcowych, z wyłączeniem konsumentów, 3. obowiązek, o którym mowa w art. 46 ust. 3 pkt 3 lit a. i lit. b ustawy Prawo telekomunikacyjne, polegający na: 2

3 a. prowadzeniu rachunkowości regulacyjnej zgodnie z zatwierdzoną przez Prezesa UKE instrukcją, b. prowadzeniu kalkulacji kosztów usług poprzez zastosowanie metody opartej na zorientowanym przyszłościowo w pełni alokowanym koszcie (FL-FDC), zgodnie z zatwierdzonym przez Prezesa UKE opisem kalkulacji kosztów, poprzez jego uchylenie. VI. Decyzja niniejsza podlega natychmiastowemu wykonaniu stosownie do art. 206 ust. 2aa w zw. z art. 206 ust. 2 pkt 1 i pkt 2 ustawy Prawo telekomunikacyjne. UZASADNIENIE 1. Przebieg postępowania 1.1 Pismami z dnia 12 sierpnia 2011 r. oraz 17 października 2011 r. Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej, na podstawie art. 6 ust 1-3 w związku z art. 21 ustawy Prawo telekomunikacyjne, zwrócił się do przedsiębiorców telekomunikacyjnych działających na rynku świadczenia usługi przyłączenia do stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej i utrzymania w gotowości do świadczenia usług telekomunikacyjnych dla użytkowników końcowych, z wyłączeniem konsumentów o przekazanie danych niezbędnych do przeprowadzenia analizy ww. rynku. 1.2 W dniach od 29 sierpnia 2011 r. do 21 listopada 2011 r. operatorzy przekazali Prezesowi UKE wymagane informacje. 1.3 Pismem z dnia 9 stycznia 2012 r. Prezes UKE zawiadomił Telekomunikację Polską S.A. (zwaną dalej również Spółką, TP lub TP S.A. ) o wszczęciu postępowania w sprawie: a. określenia rynku właściwego, b. ustalenia, czy na rynku właściwym występuje przedsiębiorca telekomunikacyjny o znaczącej pozycji rynkowej lub przedsiębiorcy telekomunikacyjni zajmujący kolektywną pozycję znaczącą, c. wyznaczenia przedsiębiorcy telekomunikacyjnego o znaczącej pozycji rynkowej lub przedsiębiorców telekomunikacyjnych zajmujących kolektywną pozycję znaczącą, w przypadku stwierdzenia, że na rynku właściwym nie występuje skuteczna konkurencja oraz nałożenia na tego przedsiębiorcę lub przedsiębiorców telekomunikacyjnych zajmujących kolektywną pozycję znaczącą obowiązków regulacyjnych, d. utrzymania, zmiany albo uchylenia obowiązków regulacyjnych nałożonych na przedsiębiorcę telekomunikacyjnego o znaczącej pozycji rynkowej lub przedsiębiorców telekomunikacyjnych zajmujących kolektywną pozycję znaczącą przed przeprowadzeniem analizy rynku. 1.4 W dniu 17 stycznia 2012 r. Prezes UKE powiadomił Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (zwanego dalej również Prezesem UOKiK ) o rozpoczęciu postępowania konsultacyjnego dotyczącego projektu decyzji. 1.5 W dniach 16 stycznia 2012 r. 16 lutego 2012 r. przeprowadzone zostało postepowanie konsultacyjne dotyczące projektu decyzji Prezesa UKE w sprawie określenia rynku właściwego jako krajowego rynku świadczenia usługi przyłączenia do stacjonarnej publicznej 3

4 sieci telefonicznej i utrzymania w gotowości do świadczenia w usług telekomunikacyjnych dla użytkowników końcowych z wyłączeniem konsumentów, ustalenia, że na krajowym rynku świadczenia usługi przyłączenia do stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej i utrzymania w gotowości do świadczenia usług telekomunikacyjnych dla użytkowników końcowych z wyłączeniem konsumentów występuje przedsiębiorca telekomunikacyjny o znaczącej pozycji rynkowej, wyznaczenia Telekomunikacji Polskiej S.A. z siedzibą w Warszawie jako przedsiębiorcy telekomunikacyjnego o znaczącej pozycji rynkowej na krajowym rynku świadczenia usługi przyłączenia do stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej i utrzymania w gotowości do świadczenia w usług telekomunikacyjnych dla użytkowników końcowych z wyłączeniem konsumentów oraz utrzymania i zmiany obowiązków regulacyjnych. W wyznaczonym terminie swoje stanowiska odnośnie projektowanej decyzji zgłosiły następujące podmioty: 1. Telekomunikacja Polska S.A., 2. Polska Izba Informatyki i Telekomunikacji, 3. Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. 1.6 Pismem z dnia 23 stycznia 2012 r. Krajowa Izba Gospodarcza Elektroniki i Telekomunikacji (zwana dalej również KIGEiT ) reprezentowana przez radcę prawnego Pana Rafała Duczka, złożyła wniosek o dopuszczenie do udziału w toczącym się postępowania na prawach strony. Pomimo dołączenia do wniosku dokumentu pełnomocnictwa, wnioskodawca nie przedstawił jednocześnie, ani w ciągu kolejnych 3 dni, dowodu zapłaty należnej opłaty skarbowej. W dniu 3 lutego 2012 r. wnioskodawca złożył kolejny wniosek o dopuszczenie do udziału we wskazanym postępowaniu, tożsamy treściowo z pierwszym, jednak uzupełniony tym razem o dowód uiszczenia opłaty skarbowej od dokumentu pełnomocnictwa dla Pana Rafała Duczka. Pismem z dnia 13 lutego 2012 r. znak DART-SMP /12(7) wnioskodawca został wezwany do wyjaśnienia, jaki charakter prawny nadać złożonemu ponownie wnioskowi o udział w postępowaniu. Z odpowiedzi uzyskanej w dniu 23 lutego 2012 r. wynika, iż ponowne złożenie wniosku o dopuszczenie KIGEiT do udziału w postępowaniu nastąpiło na skutek pomyłki. W piśmie zawarty również został wniosek o zaliczenie złożonego w dniu 3 lutego 2012 r. dowodu opłaty skarbowej od pełnomocnictwa dla Pana Rafała Duczka, na poczet pierwotnego wniosku o dopuszczenie do udziału KIGEiT w postępowaniu z dnia 23 stycznia 2012 r. 1.7 Postanowieniem z dnia 29 lutego 2012 r. (znak DART-SMP /12(12)) KIGEiT został dopuszczony do udziału w przedmiotowym postepowaniu. 1.8 Stanowiska konsultacyjne wraz z komentarzem zostały opublikowane na stronach internetowych Urzędu Komunikacji Elektronicznej w dniu 21 marca 2012 r. Biorąc pod uwagę ustalony stan faktyczny Prezes UKE zważył, co następuje: Poniższy opis przedstawia proces określania rynków właściwych, wyznaczania przedsiębiorcy telekomunikacyjnego o znaczącej pozycji rynkowej oraz nakładania obowiązków regulacyjnych. Zgodnie z art. 24 pkt 1 i pkt 2 lit. a b i c ustawy Prawo telekomunikacyjne, jeżeli Prezes UKE ustali, że na rynku właściwym występuje przedsiębiorca telekomunikacyjny o znaczącej 4

5 pozycji rynkowej, określa rynek właściwy, mając na uwadze poziom rozwoju krajowego rynku produktów i usług telekomunikacyjnych, zgodnie z prawem konkurencji, ponadto wyznacza przedsiębiorcę telekomunikacyjnego o znaczącej pozycji rynkowej oraz nakłada, utrzymuje lub zmienia nałożone obowiązki regulacyjne, jeżeli przedsiębiorca ten nie utracił znaczącej pozycji rynkowej oraz warunki na rynku uzasadniają zmianę nałożonych obowiązków. Zgodnie z definicją, określoną w art. 25a ust. 1 ustawy Prawo telekomunikacyjne, przedsiębiorca telekomunikacyjny zajmuje znaczącą pozycję rynkową, jeżeli na rynku właściwym samodzielnie posiada pozycję ekonomiczną odpowiadającą dominacji w rozumieniu przepisów prawa wspólnotowego. Z kolei zgodnie z art. 25a ust. 2 PT, Prezes UKE przy ocenie pozycji rynkowej przedsiębiorcy telekomunikacyjnego na rynku właściwym bierze pod uwagę kryteria wymienione w wytycznych Komisji Europejskiej w sprawie analizy rynku i ustalania znaczącej pozycji rynkowej. Zgodnie z Wytycznymi Komisji Europejskiej nr 2002/C 165/03 w sprawie analizy rynku i oceny znaczącej pozycji rynkowej zgodnie z ramami regulacyjnymi Wspólnoty dotyczącymi sieci i usług łączności elektronicznej (Dz. U. C165/6 z 2002 r.) zwanymi dalej Wytycznymi Komisji do kryteriów tych należą m.in.: 1) udział przedsiębiorcy w rynku właściwym, 2) całkowita wielkość przedsiębiorstwa, 3) brak technicznej i ekonomicznej zasadności budowy alternatywnej infrastruktury telekomunikacyjnej, 4) istnienie przewagi technologicznej przedsiębiorcy, 5) brak albo niewielki poziom równoważącej siły nabywczej, 6) łatwy bądź uprzywilejowany dostęp przedsiębiorcy do rynków kapitałowych bądź zasobów finansowych, 7) ekonomie skali, 8) ekonomie zakresu, 9) pionowe zintegrowanie przedsiębiorcy, 10) poziom rozwoju sieci dystrybucji i sprzedaży przedsiębiorcy, 11) brak potencjalnej konkurencji, 12) istnienie barier dla dalszego rozwoju przedsiębiorcy oraz rynku właściwego, 13) zróżnicowanie produktów/usług (np. produkty lub usługi wiązane). Zgodnie z motywem 79 Wytycznych Komisji źródłem pozycji dominującej może być kombinacja kryteriów wymienionych powyżej. Oznacza to, że pozycja dominująca nie musi opierać się na wszystkich kryteriach wymienionych w Wytycznych Komisji. Jak wskazują Wytyczne Komisji 1 właściwe rynki definiowane dla celów regulacji sektorowych będą zawsze oceniane na zasadzie prognozowania, gdyż krajowe organy regulacyjne uwzględnią w swej ocenie przyszły rozwój rynku. Podstawą dla przeprowadzenia analizy rynku powinna być kompleksowa, zorientowana przyszłościowo ocena struktury i funkcjonowania badanego rynku. W związku z tym działania ex ante Regulatora mogą być podejmowane również zanim dany przedsiębiorca zacznie faktycznie funkcjonować na rynku w charakterze operatora. Z założenia regulacja ex ante ma doprowadzić do wykreowania 1 Wytyczne Komisji Sekcja 1.3. (motyw 27): On the other hand, relevant markets defined for the purposes of sector-specific regulation will always be assessed on a forward looking basis, as the NRA will include in its assessment an appreciation of the future development of the market. (...) The starting point for carrying out a market analysis for the purpose of Article 15 of the framework Directive is not the existence of an agreement or concerted practice within the scope of Article 81 EC Treaty, nor a concentration within the scope of the Merger Regulation, nor an alleged abuse of dominance within the scope of Article 82 EC Treaty, but is based on an overall forward-looking assessment of the structure and the functioning of the market under examination. 5

6 konkurencyjnego rynku telekomunikacyjnego i zapobiegać jego potencjalnym naruszeniom w przyszłości. Stosownie do normy art. 25c ust. 1 ustawy Prawo telekomunikacyjne, decyzje dotyczące m.in. wyznaczenia przedsiębiorcy lub przedsiębiorców o znaczącej pozycji na rynku właściwym oraz nałożenia obowiązków regulacyjnych określonych w ustawie są wydawane przez Prezesa UKE po zasięgnięciu opinii Prezesa UOKiK. W przedmiotowych decyzjach Prezes UKE nakłada, utrzymuje, zmienia lub znosi obowiązki regulacyjne, o których mowa w art. 34, art , art. 42, art i art. 72 ust. 3 ustawy Prawo telekomunikacyjne, biorąc pod uwagę adekwatność i proporcjonalność danego obowiązku do zidentyfikowanych problemów rynkowych, których rozwiązanie służy realizacji celów określonych w art. 1 ust. 2 ustawy Prawo telekomunikacyjne, jakimi są stworzenie warunków dla: 1) wspierania równoprawnej i skutecznej konkurencji w zakresie świadczenia usług telekomunikacyjnych, 2) rozwoju i wykorzystania nowoczesnej infrastruktury telekomunikacyjnej, 3) zapewnienia ładu w gospodarce numeracją, częstotliwościami oraz zasobami orbitalnymi, 4) zapewnienia użytkownikom maksymalnych korzyści w zakresie różnorodności, ceny i jakości usług telekomunikacyjnych, 5) zapewnienia neutralności technologicznej, Szczegółowe uzasadnienie zastosowania wyżej wymienionych przepisów w przedmiotowej sprawie znajduje się w następnych rozdziałach. 2. Definicja rynku właściwego 2.1. Prawne podstawy dla analizy rynków właściwych Przez rynek właściwy rozumie się zgodnie z art. 4 pkt 9 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. Nr 50, poz. 331 z późn. zm.), zwanej dalej ustawą o ochronie konkurencji i konsumentów, rynek towarów 2, które ze względu na ich przeznaczenie oraz właściwości, w tym jakość, są uznawane przez ich nabywców za substytuty oraz są oferowane na obszarze, na którym, ze względu na ich rodzaj i właściwości, istnienie barier dostępu do rynku, preferencje konsumentów, znaczące różnice cen i koszty transportu, panują zbliżone warunki konkurencji. Rynki właściwe podlegające analizie przez Prezesa UKE, a następnie w przypadku braku skutecznej konkurencji poddane regulacji, określa Prezes UKE stosownie do dyspozycji art. 22 ust. 1 PT, uwzględniając uwarunkowania krajowe oraz w największym możliwym stopniu zalecenie Komisji i wytyczne, o których mowa w art. 19 ust. 3 PT, w zakresie wyrobów i usług telekomunikacyjnych. Wytyczne Komisji, którymi zgodnie z art. 19 ust. 3 PT, powinien kierować się Prezes UKE przy analizie rynków i ustaleniu znaczącej pozycji rynkowej w zakresie wyrobów i usług telekomunikacyjnych, przewidują, iż na mocy nowych ram regulacyjnych, rynki które mają być regulowane, definiuje się zgodnie z zasadami europejskiego prawa konkurencji, tak jak zostały one przedstawione przez Komisję w Zaleceniu Komisji Europejskiej z dnia 17 grudnia 2007 r. w sprawie właściwych rynków produktów i usług w sektorze łączności elektronicznej podlegających regulacji ex ante (zwanym dalej również Zaleceniem ) i zgodnie z art. 15 ust. 1 dyrektywy 2002/21/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 7 marca 2002 r. w sprawie wspólnych ram 2 Zgodnie z art. 4 pkt 7 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, pod pojęciem towarów rozumie się: rzeczy, jak również energię, papiery wartościowe i inne prawa majątkowe, usługi, a także roboty budowlane. 6

7 regulacyjnych sieci i usług łączności elektronicznej (Dz.U. UE L 108/33 z 2002 r. z późn. zm.), zwanej dalej również dyrektywą ramową. Wspomniane wyżej Zalecenie wskazuje kryteria, których łączne spełnienie oznacza, że dany rynek podlega regulacji ex ante przez Prezesa UKE. Pierwszym kryterium jest obecność wysokich i trwałych barier w dostępie do rynku. Mogą one mieć charakter strukturalny, prawny lub regulacyjny. Drugie kryterium dotyczy efektywnej konkurencji w odpowiednim horyzoncie czasowym i zbadania stopnia tej konkurencji, natomiast trzecie kryterium stanowi, iż samo prawo konkurencji nie jest wystarczające, by usunąć konkretne nieprawidłowości rynkowe. Kryteria te stosuje się łącznie, a więc niespełnienie już jednego z nich oznacza, że rynek nie podlega regulacji ex ante Rynek produktowy Zalecenie Komisji Europejskiej z dnia 17 grudnia 2007 r. w sprawie właściwych rynków produktów i usług w sektorze łączności elektronicznej podlegających regulacji ex ante na poziomie rynku detalicznego wymienia jeden rynek dostępu do publicznej sieci telefonicznej w stałej lokalizacji dla klientów indywidualnych i instytucjonalnych. Nota wyjaśniająca do ww. zalecenia przedstawia wskazany rynek produktowy w następujący sposób: Rynek detaliczny, w ujęciu ogólnym, może zostać opisany jako dostarczanie połączeń lub umożliwianie dostępu (w lokalizacji stacjonarnej lub pod stałym adresem) do sieci telefonii publicznej 3 w celu wykonywania i/lub odbierania połączeń oraz korzystania z powiązanych usług. Taki dostęp i usługi mogą być dostarczane na kilka możliwych sposobów, w zależności od tego, jakie przedsiębiorstwo świadczy usługę oraz jaka technologia jest w tym celu stosowana. W dalszym ciągu najpowszechniej stosowaną technologią jest przekazywanie połączeń drogą tradycyjnych sieci telefonicznych przy użyciu metalowych kabli magistralnych. Alternatywę stanowią sieci telewizji kablowej oferujące usługi telefoniczne, sieci telefonii komórkowej, które zostały przystosowane do świadczenia ekwiwalentnych usług w lokalizacjach stacjonarnych, lub są ograniczone do pewnego zasięgu wokół lokalizacji stacjonarnej, a także inne sieci bezprzewodowe. Połączenia szerokopasmowe mogą również ułatwiać świadczenie usług wąskopasmowych, jednak konsumenci przeważnie nie wybiorą usług szerokopasmowych wyłącznie w celu uzyskania dostępu do usług głosowych. Konsumenci przechodzą z połączeń wąskopasmowych na szerokopasmowe zazwyczaj po to, aby uzyskać dostęp do szybszych usług internetowych. Dla potrzeb niniejszej decyzji przedmiotowy rynek określony został jako rynek świadczenia usług przyłączenia do stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej i utrzymania w gotowości do świadczenia usług telekomunikacyjnych dla użytkowników końcowych z wyłączeniem konsumentów. Jest to ujęcie różniące się od tego jak określony został w Zaleceniu z 17 grudnia 2007 r., tj. rynek dostępu do publicznej sieci telefonicznej w stałej lokalizacji dla klientów indywidualnych i instytucjonalnych. Pomijając kwestię wyodrębnienia rynków na podstawie kryterium dwóch różnych kategorii odbiorców usług, która zostanie szerzej omówiona w dalszej części uzasadnienia, należy zwrócić uwagę, iż zdefiniowanie rynku poprzez wskazanie usług jakie są w jego ramach 3 Pojęcie to jest używane w celu zachowania pewnej ciągłości ze wstępnym zaleceniem oraz w zgodzie z dyrektywami. Zostało ono zdefiniowane w art. 2 dyrektywy 2002/22/WE jako dostęp (dla celów wykonywania i odbierania połączeń telefonicznych) do usług oferowanych dla numerów istniejących w krajowym lub międzynarodowym planie numeracji telefonicznej. Oczywiście użytkownicy końcowi mogą wykonywać i odbierać połączenia głosowe i inne (np. poprzez połączenia typu IP ) bez konieczności eksploatowania sieci telefonii publicznej ; wystarczy mieć dostęp do sieci łączności elektronicznej, z której można korzystać w tym celu. W konsekwencji formy dostępu, a także różne rodzaje połączeń głosowych, mogą być uznane za tworzące ten sam rynek dostępu, bądź ten sam rynek połączeń, w zależności od tego, czy wystarczająco ograniczają możliwość zwiększania cen. 7

8 świadczone (tak jak zostało to uczynione w niniejszej decyzji) pozwala na bardziej precyzyjne jego określenie i zminimalizowanie ewentualnych wątpliwości interpretacyjnych co do jego rzeczywistego zakresu. Podejście takie jest przy tym spójne z brzmieniem Zalecenia z 17 grudnia 2007 r., albowiem jak wynika z przedstawionego powyżej fragmentu Noty, stanowiącej swego rodzaju legalną wykładnię zapisów Zalecenia z 17 grudnia 2007 r., pod pojęciem dostępu na omawianym rynku rozumie się świadczenie usługi przyłączania do stacjonarnej publicznej sieci telekomunikacyjnej i utrzymania w gotowości do świadczenia usług telekomunikacyjnych (dlatego też w dalszej części decyzji obie nazwy, a więc rynek dostępu oraz rynek przyłączenia i utrzymania w gotowości są stosowane zamiennie). W tożsamy sposób rynek ten określony został na gruncie obowiązującego wcześniej Zalecenia z 11 lutego 2003 r., stanowiącego jedną z podstaw prawnych wydania decyzji Prezesa Urzędu Komunikacji Elektronicznej z dnia 27 sierpnia 2007 r. oznaczonej DRTD-SMP /07(22), mocą której rynek ten regulowany był dotychczas. Zakres rynku produktowego określonego w decyzji DRTD /07(22) oraz rynku produktowego w decyzji niniejszej jest zatem również tożsamy. Na analizowanym rynku operatorzy uzyskują przychody ze świadczenia następujących usług: przyłączenia do sieci (wyrażone w jednorazowej opłacie instalacyjnej), utrzymania w gotowości do świadczenia usług telekomunikacyjnych (wyrażone w okresowych opłatach abonamentowych). Usługa dostępu do publicznej sieci telefonicznej w stałej lokalizacji obejmuje świadczenie usługi przyłączenia do stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej i utrzymania w gotowości do świadczenia usług telekomunikacyjnych. Usługi przyłączenia i utrzymania w gotowości realizuje się przy wykorzystaniu: łączy z dostępem analogowym POTS (w tym także łączy bezprzewodowych) łączy cyfrowych (PRA i BRA), łączy telewizji kablowej, łączy radiowych (wireless local loop) Telefonia VoIP Precyzyjne zdefiniowanie telefonii VoIP w Polsce często napotyka na trudności z powodu złożoności samego rynku oraz istniejących różnic w sposobie wykorzystania technologii VoIP. Na potrzeby niniejszej analizy rynku określonego jako rynek świadczenia usługi przyłączenia do stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej i utrzymania w gotowości do świadczenia usług telekomunikacyjnych dla użytkowników końcowych z wyłączeniem konsumentów należałoby przyjąć, że telefonia VoIP jest usługą połączeń telefonicznych realizowanych z wykorzystaniem technologii IP świadczoną użytkownikom posiadającym dostęp do Internetu, związanych z operatorem umową i płacących miesięczny abonament za tę usługę. Korzystanie z usługi wymaga posiadania odpowiedniego urządzenia końcowego komputera z zainstalowaną odpowiednią aplikacją lub aparatu telefonicznego wyposażonego w funkcję SIP (ang. Session Initiation Protocol). Usługa telefonii VoIP w dalszym ciągu stanowi niewielką część rynku telefonii stacjonarnej w Polsce. Na koniec 2010 r. było to 8,2%. Po nagłym wzroście zarówno w liczbie użytkowników, jak i wartości, rynek telefonii internetowej po 2007 r. wszedł w bardziej dojrzały okres, a dynamika wzrostu zaczęła słabnąć. W 2009 r. usługa telefonii VoIP w wyniku zmniejszonego wzrostu liczby nowych użytkowników zanotowała jedynie 8

9 dynamikę jednocyfrową. Obecnie, w porównaniu do rynku tradycyjnej telefonii stacjonarnej, rynek telefonii VoIP w Polsce jest w dalszym ciągu stosunkowo niewielki. Bardzo charakterystyczne jest, że dużą popularnością cieszą się w Polsce komunikatory internetowe oraz inne bezpłatne rozwiązania wykorzystujące protokół IP, natomiast z płatnych usług korzysta niewielki odsetek populacji.. W telefonii VoIP dominują połączenia wykonywane z poziomu komputera. W 2009 r. prawie trzy czwarte z całkowitego czasu połączeń zostało wykonane w taki sposób. Telefonia VoIP nadal pozostaje zdecydowanie mniej popularna niż tradycyjne usługi głosowe w stałej lokalizacji. Dzieje się tak między innymi ze względu na fakt, iż infrastruktura umożliwiająca dostęp do Internetu w Polsce nadal nie jest rozwinięta w wystarczającym stopniu, co pozwoliłoby na szybszy rozwój oferty telefonii internetowej (Wykres 1). Wykres 1. Penetracja na 100 mieszkańców stacjonarnego dostępu do Internetu szerokopasmowego w krajach UE, w 1 poł r. Źródło: UKE na podstawie Digital Agenda Scoreboard Specyfika telefonii VoIP wymaga nie tylko dostępu do Internetu, lecz także łącza o stosunkowo dużej przepływności, aby zapewnić wysoką jakość usług transmisji głosowej. Ma to szczególne znaczenie w przypadku klientów biznesowych, którzy na potrzeby swojej działalności potrzebują często więcej niż jednej linii abonenckiej. Telefonia internetowa charakteryzuje się również ograniczoną funkcjonalnością w stosunku do tradycyjnej. Abonent nie ma możliwości korzystania z biura numerów lub faksu. W przypadku klientów biznesowych brak tej ostatniej funkcji może stanowić istotną niedogodność. Najważniejszą jednak kwestią są problemy z połączeniami na numery alarmowe. Dzwoniąc pod taki numer użytkownik jest automatycznie przekierowywany do jednostek ratunkowych znajdujących się najbliżej miejsca jego położenia. Internet zaś nie pozwala na określenie lokalizacji dzwoniącego z wystarczającą dokładnością, przez co połączenie może zostać przekierowane do niewłaściwego centrum pomocy. Pewnym rozwiązaniem może być zarejestrowanie instalacyjnego adresu klienta u dostawcy usług. W sytuacji jednak, gdy użytkownik korzysta z telefonii VoIP w różnych lokalizacjach, pewniejszym sposobem na połączenie z numerem alarmowym pozostaje telefon komórkowy lub stacjonarny. Dodatkowym czynnikiem wpływającym na niewielką popularność telefonii VoIP w Polsce są koszty przejścia z telefonii stacjonarnej na internetową. Przede wszystkim wiążą się one z koniecznością zakupu usługi dostępu do Internetu. Wybierając najtańszą z możliwych ofert 9

10 poszczególnych operatorów, średni miesięczny koszt dostępu do sieci przekracza, nieraz kilkukrotnie, wydatki związane z zakupem telefonii stacjonarnej. (Wykres 2) Do tego dochodzą jeszcze koszty urządzeń końcowych. Tradycyjny telefon analogowy można nabyć już za ok. 40 zł. Chcąc natomiast korzystać z telefonii VoIP konsument zmuszony jest zakupić telefon DECT z funkcją SIP, którego cena waha się w granicach 200 zł. Przy korzystaniu z usługi za pomocą komputera lub smartfona z opcją SIP koszt urządzenia jest jeszcze wyższy. Wykres 2. Średnie miesięcznie koszty stałe usługi dostępu do Internetu oraz telefonii stacjonarnej. Źródło: UKE. Uwagi: uwzględniono oferty z najniższymi średnimi kosztami stałymi, z umową na czas określony 24 miesiące. Na średnie miesięczne koszty stałe składają się: opłaty za przyłączenie i/lub aktywację usługi, miesięczny abonament, opłata za modem kablowy i utrzymanie łącza w gotowości do świadczenia usługi. W kalkulacji uwzględniono promocje. Brak ogólnej oferty dostępu do Internetu dla MNI Telecom oraz GTS Energis. Wysokie koszty przejścia nie są rekompensowane przez korzyści wynikające z korzystania z telefonii VoIP. W początkowej fazie rozwoju usługi jej atrakcyjność wynikała przede wszystkim z bardzo niskich kosztów połączeń. Jednakże spadki cen w telefonii stacjonarnej (Wykres 3) oraz rozbudowa ofert o pakiety minut przedpłaconych spowodowały, że usługi VoIP straciły swoją przewagę konkurencyjną. Z uwagi na powyższe zasadny jest wniosek, że w okresie najbliższych 2-3 lat substytucja telefonii tradycyjnej usługami VoIP nie będzie zachodziła. W portfolio operatorów nie posiadających telefonii stacjonarnej, VoIP jest najczęściej dodatkiem do oferty. Z kolei u operatorów oferujących tradycyjną telefonię stacjonarną VoIP stanowi narzędzie hamujące odpływ klientów w kierunku telefonii mobilnej. Główna funkcja telefonii VoIP nie jest obecnie związana z generowaniem przychodów, jest raczej usługą mającą jako jeden z głównych celów związanie klienta i ewentualnie skłonienie go do zakupu innych usług operatora. Z tego powodu telefonia VoIP jest coraz rzadziej oferowana jako oddzielna usługa, a staje się jedną z wielu usług będących elementem większego pakietu. Podsumowując, należy ponownie podkreślić, że rynek telefonii VoIP stanowi w dalszym ciągu bardzo niewielki ułamek rynku telefonii stacjonarnej w Polsce. Ze względu na konieczność posiadania łącza internetowego, jej dostępność jest ograniczona, a koszty przejścia z telefonii stacjonarnej wysokie. Tak więc w chwili obecnej nie istnieją przesłanki do włączenia telefonii VoIP do zakresu produktowego rynku przyłączenia do stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej i utrzymania w gotowości do świadczenia usług telekomunikacyjnych dla użytkowników końcowych z wyłączeniem konsumentów. Z uwagi 10

11 na niewielką popularność telefonii VoIP ewentualne uwzględnienie telefonii VoIP w analizie rynku właściwego nie wpłynęłoby na zmianę pozycji operatora zasiedziałego. Oprócz telefonii internetowej, technologia IP jest szeroko wykorzystywana przez operatorów telewizji kablowych do świadczenia usług głosowych w ramach oddzielnej oferty lub w pakiecie z dostępem do Internetu i/lub telewizją. Zasady i forma korzystania, funkcjonalność oraz koszty zasadniczo nie różnią się od oferty telefonii stacjonarnej w sieciach POTS/ISDN. Z punktu widzenia abonenta nie odgrywa to większego znaczenia, często nie jest on również świadomy tego, w oparciu o jaką technologię korzysta z usług głosowych. Z tego też względu usługi głosowe operatorów TVK świadczone za pomocą technologii IP zostały włączone do analizy rynku właściwego Dostęp w sieci ruchomej Penetracja W grudniu 2010 penetracja polskiego rynku telefonii ruchomej wyniosła ponad 123%, co dało blisko 47 mln użytkowanych kart SIM. Popularność usług głosowych w sieciach ruchomych utrzymuje się na dużo wyższym poziomie niż stacjonarnych, których wskaźnik penetracji nie przekracza 21%. W przeciwieństwie do telefonii stacjonarnej telefonia ruchoma zdobywa z roku na rok coraz więcej abonentów co przekłada się na wzrost jej udziału w rynku telekomunikacyjnym. Tendencja ta wskazuje na występowanie zjawiska zrównania użyteczności usług głosowych w telefonii stacjonarnej z usługami telefonii ruchomej. Funkcjonalność Niewątpliwie wpływ na ten trend ma funkcjonalność usług telefonii ruchomej dająca ponadto użytkownikom mobilność i przez to swobodę miejsca wykonywania połączeń oraz stale rosnącą jakość połączeń. Usługi świadczone przez operatorów sieci ruchomych są też z reguły bardziej dostosowane do indywidualnych potrzeb użytkowników, dla których telefon komórkowy staje się wygodnym narzędziem komunikacji lepiej dostosowanym do ich stylu życia. Wśród respondentów przeprowadzonego na zlecenie UKE na koniec 2011 r. badania konsumenckiego aż 96,3% wskazuje, że ma on dla nich istotne znaczenie (suma odpowiedzi bardzo istotne i raczej istotne ). Analogiczny wskaźnik dla telefonii stacjonarnej wynosi 69%. Posiadacze telefonów komórkowych są też mniej skłonni do rezygnacji z usługi jedynie 4,1% respondentów deklaruje takie plany w stosunku do 20,3% abonentów sieci stacjonarnych. Jeszcze kilka lat wcześniej użytkownicy nabywali dostęp do sieci stacjonarnej w celu korzystania z usług głosowych i dostępu do Internetu, a dostęp do telefonii komórkowej był używany przede wszystkim do usług głosowych i SMS. Usługi dostępu do Internetu poprzez telefon komórkowy nie były rozpowszechnione. Obecnie najczęściej wskazywanym sposobem łączenia się w domu z Internetem jest nadal stały stacjonarny dostęp deklaracje takie składa 61,2% badanych. Z mobilnego dostępu do Internetu korzysta już jednak 24,6 % badanych. Na koniec 2011 r. blisko 6,2 mln osób posiadało stacjonarny i około 3,1 mln dostęp modemami 2G/3G do Internetu. Z drugiej strony dostęp stacjonarny nie posiada takich samych funkcjonalności jak dostęp mobilny. Dostęp stacjonarny przypisany jest do konkretnego miejsca, nie pozwala użytkownikowi na mobilność. Dostęp mobilny związany jest bezpośrednio z użytkownikiem Ta dodatkowa funkcjonalność, wynikająca z możliwości wykonywania i odbierania połączeń będąc w ruchu wskazuje, że usługi stacjonarne nie stanowią substytutu dla usług mobilnych. 11

12 Ceny Badając substytucyjność usług głosowych w sieci stacjonarnej i ruchomej oprócz funkcjonalności należy ocenić również ich zależność cenową. Według teorii ekonomii dwie usługi są substytutami, gdy spadek cen jednej usługi powoduje spadek popytu na drugą usługę. W celu zobrazowania tej zależności, na poniższym wykresie przedstawiono wpływ zmiany średnich cen rynkowych za minutę połączenia w telefonii ruchomej na wielkość ruchu (całkowity czas połączeń w milionach minut) na przestrzeni lat Średnia cena rynkowa połączenia głosowego w telefonii ruchomej wyliczona została jako stosunek przychodów do całkowitego czasu trwania połączeń wychodzących. Wykres 3. Wielkość ruchu oraz średnie ceny połączeń na rynku telefonii ruchomej i stacjonarnej Źródło: UKE. Jak wynika z powyższego wykresu spadek cen w telefonii ruchomej powodował spadek popytu (wielkości ruchu) na rynku telefonii stacjonarnej, co może świadczyć, iż z punktu widzenia preferencji konsumentów istnieje jednostronna substytucja telefonii stacjonarnej mobilną w zakresie połączeń. Nadal jednak średnie ceny połączeń telefonii ruchomej są wyższe niż ceny oferowane w telefonii stacjonarnej... Zachowania klienta Badania przeprowadzane na zlecenie UKE na koniec 2011 pokazują, że respondenci przeważnie użytkowali tylko telefon komórkowy (45,7 % badanych) oraz zarówno telefon stacjonarny, jak i komórkowy (39,7 %). Osób posiadających tylko telefon stacjonarny było 14,6 % wszystkich badanych. 12

13 Tabela 1. Typy dostępu do usług głosowych Typ dostępu Telefon stacjonarny i komórkowy 39,7% 73,3% Tylko telefon stacjonarny 14,6% 12,6% Tylko telefon komórkowy 45,7% 14% Źródło: UKE. Dla porównania na koniec 2008, ponad 73% badanych użytkowało zarówno telefon stacjonarny, jak i komórkowy, blisko 15% tylko telefon komórkowy, a niemal 13% respondentów tylko aparat stacjonarny. Widoczny jest zatem trend mobile-only tj. do posiadania wyłącznie telefonu komórkowego i rezygnacji z telefonu stacjonarnego. Jak zatem można wnioskować w ocenie konsumenta usługi głosowe świadczone przez operatorów sieci ruchomych i stacjonarnych są substytutem, gdyż są one tożsame ze względu na spełniane funkcje, a dodatkowo pozwalają na korzystanie z innych usług niż głosowe, na przykład MMS oraz zapewniają abonentowi mobilność i swobodę korzystania z tych usług w dowolnym miejscu i czasie. Niezależnie od powyższego pomiędzy dostępem stacjonarnym a mobilnym nadal występują różnice, które mają istotny wpływ na ocenę wzajemnej substytucyjności obu tych usług. Do kluczowych ograniczeń dostępu mobilnego (względem dostępu stacjonarnego) należy zaliczyć: przeniesienie numeru pomiędzy siecią stacjonarna a siecią ruchomą nie jest obecnie regulowane, ceny połączeń w telefonii ruchomej są wyższe niż te oferowane w telefonii stacjonarnej, cena rynkowa aparatów telefonicznych wykorzystanych do dostępu stacjonarnego jest znacznie niższa niż cena niesubsydiowanych telefonów komórkowych. Podkreślić także warto, iż dostęp poprzez sieć telefonii stacjonarnej jest bardziej wiarygodny niż dostęp poprzez sieć telefonii komórkowej, ponieważ w przypadku telefonii stacjonarnej nie występują problemy związane z dostępnością usługi (brak zasięgu, zrywanie połączenia), również cena połączeń stacjonarnych jest dużo niższa niż połączeń w sieci ruchomej. W ocenie Prezesa UKE ograniczenia te pozostaną aktualne w perspektywie najbliższych 2-3 lat, co powoduje, iż na chwilę obecną nie można uznać dostępu przy wykorzystaniu telefonii ruchomej za należący do tego samego rynku właściwego co dostęp w sieciach stacjonarnych. Jednocześnie zdając sobie sprawę z zachodzącego na rynku telekomunikacyjnym szybkiego postępu technologicznego (nowe technologie mobilne, usługi konwergentne) oraz spadku stawek MTR Prezes UKE ponownie przeanalizuje kwestie wzajemnej substytucji telefonii stacjonarnej i ruchomej podczas kolejnego przeglądu rynku Dostęp dla klientów indywidualnych i instytucjonalnych W Nocie Wyjaśniającej Komisji Europejskiej do zalecenia w sprawie rynków właściwych, wskazano na możliwość rozróżnienia kategorii użytkowników końcowych na klientów indywidualnych i klientów instytucjonalnych (biznesowych) jeżeli warunki dostępu do sieci się różnią. 13

14 Pomimo faktu, że usługa dostępu dla klientów indywidualnych i instytucjonalnych funkcjonalnie jest taka sama, ponieważ jest świadczona za pomocą tej samej infrastruktury i zapewnia taką samą jakość usług, te dwie grupy użytkowników mają różne wymagania. W związku z innymi potrzebami użytkowników końcowych, odmienny jest także zakres i charakter usług kierowanych do nich przez operatorów. Klienci instytucjonalni kupują usługę przyłączenia do stacjonarnej sieci telefonicznej w związku z prowadzoną działalnością biznesową, wymagają więc zazwyczaj większego zakresu i wolumenu usług Oprócz aktywnego korzystania z telefonii stacjonarnej bardzo często zgłaszają zapotrzebowanie na usługi dodatkowe, jak sieć wewnętrzna, kilka linii abonenckich, grupy biznesowe czy usługi nie-głosowe. Wychodząc naprzeciw ich oczekiwaniom, operatorzy posiadają w swojej ofercie plany taryfowe dedykowane dla przedsiębiorców, a swoje usługi często dostarczają na bazie łączy cyfrowych ISDN, nie zaś analogowych POTS, jak w przypadku klientów indywidualnych. Aby korzystać z ofert dedykowanych dla klientów instytucjonalnych należy prowadzić działalność gospodarczą (posiadać REGON). Użytkownicy indywidualni, z drugiej strony, potrzebują mniejszego zakresu usług gdyż wykorzystują je głównie do wykonywania połączeń. Usługi głosowe kierowane do nich świadczone są przede wszystkim w oparciu o łącza analogowe POTS. W chwili obecnej wszyscy operatorzy oferujący usługę dostępu do sieci kierują ją osobno dla klientów indywidualnych i klientów instytucjonalnych. Nabycie usługi dostępu do stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej i utrzymania w gotowości do świadczenia usług telekomunikacyjnych wiąże się z uiszczeniem opłaty początkowej za przyłączenie oraz miesięcznymi opłatami abonamentowymi. W analizie strony popytowej rynku właściwego przeglądowi zostały poddane oferty planów taryfowych, które dostawcy usług kierują na rzecz zróżnicowanej grupy użytkowników końcowych. O zasadności segmentacji strony popytowej rynku właściwego świadczy wysokość taryf (cenników) tworzonych przez przedsiębiorców w celu dopasowania swojej oferty do oczekiwań poszczególnych grup użytkowników. Różnorodność ofert adresowanych do poszczególnych abonentów wiąże się między innymi z ich dochodami i wielkością połączeń realizowanych przez poszczególne grupy abonentów oraz z ich zapotrzebowaniem na konkretne technologie. Najistotniejszy, związany z wyżej wskazanymi czynnikami, podział użytkowników końcowych przebiega jednak na linii prowadzenia lub nie prowadzenia działalności gospodarczej. Stąd rozróżnienie oferowanych usług wykonywanych na rzecz: - użytkowników indywidualnych, - użytkowników instytucjonalnych. Plany taryfowe dla tych dwóch grup użytkowników znacząco różnią się od siebie zarówno samym modelem taryfy, funkcja, jak i wysokością opłat za dostęp do sieci (abonament) szerzej zostały one przeanalizowane w dalszej części decyzji. Na podstawie powyższego stwierdzić można, że w przypadku rynku polskiego (pomimo iż w swoim zaleceniu Komisja uznała generalnie usługi dostępu dla klientów indywidulanych i instytucjonalnych za należące do jednego rynku produktowego) nadal istnieje uzasadnienie do wydzielenia rynku dostępu do publicznej sieci telefonicznej dla użytkowników indywidualnych (konsumentów) oraz rynku dostępu do publicznej sieci telefonicznej dla użytkowników instytucjonalnych i traktowania obu tych usług jako należących do dwóch odrębnych rynków właściwych. Jak na wstępie wskazano, takie podejście pozostaje spójne ze stanowiskiem Komisji Europejskiej wyartykułowanym w Zaleceniu z dnia 17 grudnia 2007 r. W zaleceniu tym, w odróżnieniu od Zalecenia z 11 lutego 2003 r. w sprawie właściwych rynków produktów 14

15 i usług w sektorze łączności elektronicznej podlegających regulacji ex ante, które wcześniej normowało te kwestie, odstąpiono od rozróżniania pomiędzy dostępem dla użytkowników indywidulanych i instytucjonalnych (konsumentów i podmiotów nie mających tego statusu). Jak wynika z noty do Zalecenia z 17 grudnia 2007 r., zmiana ta wynikała z zebranych doświadczeń w analizie rynku i notyfikacji zgodnie z postanowieniami dyrektywy ramowej, z których wynikało, iż warunki umów dostępu w większości państw członkowskich zazwyczaj nie różnią się istotnie w przypadku użytkowników indywidualnych i instytucjonalnych. Stwierdzono również, iż operatorzy zazwyczaj nie starają się klasyfikować różnych kategorii popytu, ani nie rejestrują czy dana usługa dostępu dostarczana jest klientom indywidualnym czy instytucjonalnym, a zatem zbieranie szczegółowych danych odrębnie dla obu tych grup klientów często okazywało się trudne. Oceniając rynek z perspektywy podaży Komisja stwierdziła, iż jako że z podobnych produktów (zwłaszcza łączy abonenckich w publicznych sieciach telefonicznych) korzystają często użytkownicy indywidualni i instytucjonalni, dostawcy klientów instytucjonalnych mogliby przejść na dostarczanie usług klientom indywidualnym, w przypadku wzrostu cen dla klientów indywidualnych i vice versa. Na tej podstawie Komisja zaproponowała zdefiniowanie jednego rynku wąskopasmowego dla klientów indywidulanych i instytucjonalnych. W nocie do Zalecenia z dnia 17 grudnia 2007 r. znalazło się jednak zastrzeżenie, iż krajowe urzędy regulacji mogą zadecydować, na podstawie sytuacji w danym kraju oraz zgodnie z zasadami prawa konkurencji, o dalszym podziale tego rynku, jeśli zostanie stwierdzone, że pomiędzy produktami występuje całkowity brak popytu lub ograniczona substytucyjność po strojnie popytu i podaży. Jak wskazano wcześniej, w ocenie Prezesa UKE sytuacja na polskim rynku uzasadnia wyodrębnienie rynku świadczenia usługi przyłączenia do stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej i utrzymania w gotowości do świadczenia usług telekomunikacyjnych dla odbiorców indywidualnych (konsumentów) i instytucjonalnych, tak jak przewidywało to Zalecenie z dnia 11 lutego 2003 r. Należy zwrócić uwagę, iż okoliczności wskazane w Nocie do Zalecenia z dnia 17 grudnia 2007 r., które spowodowały połączenie rynków odbiorców indywidualnych i instytucjonalnych, nie występują w Polsce. Odnośnie obu tych grup odbiorców zbierane są odrębne dane, występują również istotne ograniczenia po stronie substytucyjności ofert kierowanych do obu grup odbiorców. Należy tu w szczególności wskazać, iż osoba prywatna nie może korzystać z oferty kierowanej do odbiorców instytucjonalnych, albowiem nie legitymuje się numerem REGON niezbędnym do zawarcia takiej umowy. Istotne odmienności występują również w szczegółowym zakresie usług oferowanych w ramach umów zawieranych przez operatorów telekomunikacyjnych z odbiorcami indywidualnymi i instytucjonalnymi. W obu przypadkach usługa dostępu do publicznej sieci telefonicznej w stałej lokalizacji oferowana jest typowo w ramach pakietu. O ile jednak oferta dostępu kierowana do klientów indywidualnych nastawiona jest na zapewnienie funkcjonalności polegającej na wykonywaniu połączeń głosowych przez jedną lub kilka osób zamieszkujących gospodarstwo domowe, o tyle użytkownicy instytucjonalni mają znacznie większe wymagania co do możliwości zapewnianych przez usługę dostępu. Oferta skierowana do tych użytkowników oparta jest najczęściej na rozwiązaniach cyfrowych, które pozwalają na zaoferowanie w szczególności takich funkcjonalności jak: możliwość przypisania indywidualnego numeru telefonicznego wielu abonentom wewnętrznym oraz jednoczesnego wykonywania połączeń telefonicznych przez abonentów wewnętrznych, szerokie możliwości integracji z innymi systemami teleinformatycznymi użytkownika. 15

16 2.3. Rynek geograficzny Zgodnie z Wytycznymi Komisji właściwy rynek geograficzny obejmuje obszar, na którym dane przedsiębiorstwa są zaangażowane w proces popytu i podaży właściwych produktów i usług, na którym to obszarze warunki konkurencji są podobne lub wystarczająco jednorodne i który to obszar można odróżnić od obszarów sąsiadujących, gdzie przeważające warunki konkurencji są znacząco różne 4. Podobną definicję rynku geograficznego zawiera art. 4 pkt 9 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. Zgodnie z ww. definicją rynek geograficzny oznacza obszar, na którym, ze względu na rodzaj i właściwości towarów, istnienie barier dostępu do rynku, preferencje konsumentów, znaczące różnice cen i koszty transportu, panują zbliżone warunki konkurencji. Zgodnie z powyższym zakres geograficzny rynku podlegającego analizie przez Prezesa UKE należy określić jako terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Za takim wyznaczeniem rynku geograficznego przemawia przede wszystkim fakt, że na terenie całego kraju panują zbliżone warunki konkurencji, ponieważ operatorzy oferujący usługę dostępu do publicznej sieci telefonicznej udostępniają ją na terenie całej Polski bez różnicowania jej w zależności od regionu. Rodzaj i właściwości produktów (tu: usługi dostępu) nie uzasadnia wyodrębnienia rynków lokalnych. Na obszarze całego kraju mamy do czynienia bowiem z identyczną usługą, gdyż technologia dostępu do publicznej sieci telefonicznej jest taka sama na obszarze całego kraju. Jej zakup (na poziomie detalicznym) jest możliwy w zasadzie w każdym miejscu, gdzie dociera stacjonarna sieć telefoniczna. Również ceny tej usługi są takie same na terenie całego kraju i nie występuje w tym zakresie zróżnicowanie geograficzne Wszystko to przemawia za włączeniem do geograficznego zasięgu rynku właściwego całego terytorium Polski Struktura podmiotowa rynku Klientami (kupującymi) na tym rynku są użytkownicy końcowi klienci instytucjonalni, którzy w wyniku przyłączenia i utrzymania w gotowości łącza do stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej mogą korzystać z następujących usług telekomunikacyjnych: wykonywanie oraz odbieranie połączeń telefonicznych miejscowych i strefowych, wykonywanie oraz odbieranie połączeń telefonicznych międzystrefowych, wykonywanie oraz odbieranie połączeń telefonicznych międzynarodowych, wykonywanie oraz odbieranie połączeń telefonicznych do sieci ruchomych, usługa faksu, usługa transmisji danych i dostępu do Internetu w paśmie fonicznym za pomocą modemów, wykonywanie połączeń telefonicznych specjalnych (alarmowych, do sieci inteligentnej, do sieci audiotekstowych, innych). Dostawcami (sprzedającymi) na tym rynku są przedsiębiorcy telekomunikacyjni działający na podstawie wpisu do Rejestru Przedsiębiorców Telekomunikacyjnych świadczący usługi telekomunikacyjne za pomocą własnej sieci bądź z wykorzystaniem sieci innego operatora. 4 Wytyczne Komisji (motyw 56): ( ) the relevant geographic market comprises an area in which the undertakings concerned are involved in the supply and demand of the relevant products or services, in which area the conditions of competition are similar or sufficiently homogeneous and which can be distinguished from neighbouring areas in which the prevailing conditions of competition are appreciably different. 16

17 Najczęściej usługi zapewnienia przyłączenia oraz usługi połączeń są oferowane w pakiecie, jednakże na polskim rynku istnieją operatorzy, którzy nie świadczą usługi przyłączenia do sieci, a oferują jedynie usługę abonamentu (poprzez możliwość hurtowego zakupu linii od TP, zwanego usługą WLR Wholesale Lines Rental) oraz usługi telefoniczne poprzez numery dostępu do sieci (NDS). Również wprowadzenie oferty ramowej w zakresie uwolnienia pętli abonenckiej (LLU) umożliwia operatorom alternatywnym świadczenie usług telekomunikacyjnych. Usługa ta jest jednak wykorzystywana głównie na rynku usług szerokopasmowych Usługi oferowane na rynku Świadczenie usługi dostępu do stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej dla klientów instytucjonalnych polega na przyłączeniu i utrzymaniu w sprawności punktu zakończenia sieci u klienta z lokalną pętlą abonencką i dalej z infrastrukturą telekomunikacyjną w celu wykonywania i/lub odbierania połączeń oraz korzystania z powiązanych usług. Usługi dostępu do sieci można podzielić ze względu na sposób połączenia z siecią i są to: dostęp do stacjonarnej publicznej sieci za pomocą łączy analogowych POTS konsumentowi udostępniane jest jedno łącze, pierwotnie służące do obsługi usług głosowych, które umożliwia też korzystanie z faksów i modemów o prędkości do 56 kbit/s; jest to dominująca forma dostępu do publicznej sieci telefonicznej, dostęp do stacjonarnej publicznej sieci za pomocą łączy wyższych przepływności i łączy cyfrowych, realizowanych jako: o o o dostęp cyfrowy podstawowy 2B+D (BRA), umożliwiający: - jednoczesne korzystanie z dwóch urządzeń (np. modemu i telefonu/faksu), - transmisję danych z prędkościami 64 lub 128 kbit/s, - podłączenie do sieci do 8 urządzeń końcowych (telefony/faksy, modemy), z których każdy dysponuje własnym zewnętrznym numerem telefonicznym, dostęp cyfrowy rozszerzony o pojemności 30B+D (PRA) lub niższych (np. 15B+D) umożliwiający: - podłączenie do centralki abonenckiej (ISDN-PABX, głównie DSS1), - transmisję danych z prędkościami od 64 kbit/s do 2 Mbit/s, - podłączenie urządzeń specjalnych, takich jak mostki wideokonferencyjne bądź routery, dostęp cyfrowy poprzez wykorzystanie łączy o przepływności 2 Mbit/s z sygnalizacją R2, dostęp do stacjonarnej publicznej sieci za pomocą łączy radiowych (wireless local loop). dostęp do stacjonarnej publicznej sieci za pomocą łączy telewizji kablowych (podłączenie telefonu do usługi odbywa się za pomocą kabla koncentrycznego, podłączonego do specjalnego indywidualnego modemu, który wykorzystywany jest zarówno do świadczenia usługi telefonicznej, jak i internetowej) Nabycie usługi dostępu do stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej wiąże się z uiszczeniem opłaty początkowej za przyłączenie oraz miesięcznym opłatami abonamentowymi. 17

18 3. Analiza rynku pod kątem występowania znaczącej pozycji rynkowej 3.1. Udział przedsiębiorców w rynku właściwym Wskaźnik ten określa udział przedsiębiorcy telekomunikacyjnego w danym rynku właściwym, mierzony wartością, bądź wolumenem jego sprzedaży na tym rynku. Posiadanie przez przedsiębiorcę telekomunikacyjnego znaczącego udziału w danym rynku właściwym wskazuje na jego silną pozycję na tym rynku i sygnalizuje brak skutecznej konkurencji. Im większy udział ma przedsiębiorca, tym większe jest prawdopodobieństwo, że zajmuje on pozycję znaczącą. Analiza udziałów przedsiębiorców w rynkach właściwych oparta została o dane z corocznej sprawozdawczości z prowadzonej działalności telekomunikacyjnej oraz danych zebranych na potrzeby niniejszego opracowania od sześciu wybranych operatorów. Wszelkie wartości wskaźników odnoszące się do I poł r. oraz część z okresów wcześniejszych opatrzonych odpowiednim komentarzem, uwzględniają wyłącznie wskazanych przedsiębiorców, co spowodowane było brakiem analogicznych danych dla całego rynku. Należy jednak wskazać, iż działalność tych przedsiębiorców pokrywa ponad 90 % całego omawianego rynku biorąc pod uwagę stan na koniec 2010 r. W ocenie Prezesa UKE są więc reprezentatywne w wystarczającym stopniu, aby formułować na ich podstawie wnioski dotyczące rynku jako całości. Do istotnych wskaźników określających udziały przedsiębiorców w rynku usług dostępu do publicznej sieci telefonicznej w stałej lokalizacji należą: liczba łączy, wysokość przychodów osiąganych ze świadczenia usługi, liczba użytkowników Udziały przedsiębiorców w liczbie łączy Biorąc pod uwagę całkowitą liczbę łączy, na których świadczone są usługi dostępu do publicznej sieci telefonicznej w stałej lokalizacji dla klientów instytucjonalnych, na analizowanych rynkach największe udziały posiada Telekomunikacja Polska. Uwzględniając wszystkie rodzaje łączy własnych, tj. z dostępem analogowym POTS, dostępem ISDN PRA i BRA, łącza telewizji kablowej, xdsl i światłowodowe, a także WLR, udziały operatora zasiedziałego wyniosły na koniec 2010 r. 69,1% W przypadku świadczenia usług klientom instytucjonalnym próg 1% udziałów przekroczyło pięciu operatorów alternatywnych: Netia, Telefonia Dialog, GTS Energis, PTC oraz MNI Telecom. Na rynku widoczny jest spadek udziałów operatora zasiedziałego, pomimo jednak ujemnej dynamiki zmian TP nadal posiada większość łączy (Wykres 4). Na rynku usług dostępu do publicznej sieci telefonicznej dedykowanych dla klientów biznesowych, udziały operatora zasiedziałego na koniec 2010 r. wyniosły 69,1%. Dynamika zmian liczby łączy przyjmowała wartości ujemne i wynosiła 7,2 w 2010 r. Spośród analizowanych podmiotów największy wzrost charakteryzował MNI Telecom, która w 2010 r. zwiększyła liczbę łączy o 97% w stosunku do 2009r.(Wykres 5) 18

19 Wykres 4. Udziały TP i OA w liczbie łączy wykorzystywanych do świadczenia usług dla klientów biznesowych ,0 26,0 30,9 25,3 60 [%] 40 79,0 74,0 69,1 74, poł TP OA Źródło: UKE na podstawie rocznych sprawozdań z działalności oraz danych przesłanych przez operatorów. Wykres 5. Udziały OA w liczbie łączy wykorzystywanych do świadczenia usług dla klientów biznesowych 30 [%] ,8 2,7 8,8 1,9 5,2 10,0 1,0 5,0 1,7 4,7 1,2 0,1 0,6 4,4 14,1 9,8 11,4 0,8 4,8 0,9 1,2 1,6 1, poł PTC Netia MNI Telecom Telefonia Dialog GTS Energis Pozostali Źródło: UKE na podstawie rocznych sprawozdań z działalności oraz danych przesłanych przez operatorów. W latach liczba łączy abonenckich wykorzystywanych do świadczenia usług na analizowanym rynku wykazywała ujemna dynamikę zmian. Jak już wcześniej wspomniano, zmiany te w mniejszym stopniu dotknęły operatorów alternatywnych niż zasiedziałego. Było to efektem wzrastającej popularności usług na bazie WLR, których wprowadzenie dało przedsiębiorcom dodatkową możliwość wykorzystania łączy abonenckich TP i konkurowania z ofertą detaliczną operatora zasiedziałego. Spośród analizowanych podmiotów, usługi na 19

20 bazie WLR dla instytucjonalnych świadczyło pięć spółek: Netia, Telefonia Dialog, PTC, MNI Telecom oraz GTS Energis. (Tabela 2) Dostęp do publicznej sieci telefonicznej dla klientów biznesowych realizowany był przede wszystkim w oparciu o własną infrastrukturę operatorów, największy udział łączy WLR posiadała MNI Telecom 46,1%. Tabela 2. Łącza WLR wykorzystywane do świadczenia usług klientom biznesowym wg stanu na 30 czerwca 2011 r. (tajemnica przedsiębiorstwa - zał. 1 pkt 1) Źródło: UKE na podstawie danych przesłanych przez operatorów Udziały przedsiębiorców w przychodach ze świadczenia usług na rynkach właściwych Rozwój usług hurtowego dostępu do sieci umożliwił uzyskanie dodatkowych przychodów operatorom alternatywnym, czego odzwierciedleniem jest struktura udziałów całkowitych przychodów ze świadczenia usług telefonicznych w stałej lokalizacji, które w analizowanym okresie wzrastały. (Wykres 6) Rozwój hurtowego dostępu do sieci nie zahamował jednak spadkowego trendu charakterystycznego dla całkowitych przychodów z usług telefonii stacjonarnej. W 2009 roku ich wartość na zmniejszyła się o -9,1%, w 2010 roku natomiast aż -15,9%. Omawiany wskaźnik dla Telekomunikacji Polskiej w 2009 i 2010 r. oscylował na poziomie -16,6% i -15,7%, zaś dla operatorów alternatywnych 5% oraz -16,3%. Pomimo ujemnej dynamiki zmian operator zasiedziały nadal uzyskuje największe przychody ze świadczenia usług telefonicznych w stałej lokalizacji. Na analizowanym rynku udziały TP przekraczały 60%. Wykres 6. Całkowite przychody ze świadczenia usług telefonicznych dla klientów biznesowych ,1 33,7 6, ,0 36,6 3, ,4 32,9 1, [%] TP OA w łasna sieć OA WLR Źródło: UKE na podstawie rocznych sprawozdań z działalności. Tempo wzrostu przychodów ze świadczenia usług klientom biznesowym w oparciu o WLR wyniosło w 2009 r. 82,9%, w kolejnym roku natomiast 52,3%. Najwyższy wzrost przychodów ze świadczenia usług na bazie WLR w 2010 r. odnotowała MNI Telecom blisko 9,5-krotny, pozostali przedsiębiorcy charakteryzowali się znacznie mniejszą, aczkolwiek również dodatnią dynamiką zmian. Największe udziały w tym zakresie posiadała Netia. (Wykres 7, Wykres 8, Wykres 9) 20

21 Wykres 7. Udziały operatorów alternatywnych w przychodach ze świadczenia usług klientom biznesowym na bazie WLR [%] ,6 1,6 11,2 0,9 46,6 21,0 1,9 11,1 0,7 64,8 38,1 2,1 9,2 5,0 45,0 0 0,4 0, PTC Netia MNI Telecom Telefonia Dialog GTS Energis Pozostali Źródło: UKE na podstawie rocznych sprawozdań z działalności. Uwagi: udziały dla PTC za 2008 r. utrzymywały się na poziomie 0%. Wykres 8. Struktura przychodów operatorów alternatywnych ze świadczenia usług dla klientów biznesowych ,6 15, ,5 8, ,1 4, [%] We w łasnej sieci W ramach WLR Źródło: UKE na podstawie rocznych sprawozdań z działalności. 21

22 Wykres 9. Udziały operatorów alternatywnych w przychodach ze świadczenia usług klientom biznesowym na bazie WLR [%] ,6 1,6 11,2 0,9 46,6 21,0 1,9 11,1 0,7 64,8 38,1 2,1 9,2 5,0 45,0 0 0,4 0, PTC Netia MNI Telecom Telefonia Dialog GTS Energis Pozostali Źródło: UKE na podstawie rocznych sprawozdań z działalności. Uwaga: udziały PTC za 2008 r. na poziomie 0%. Możliwość wykorzystania łączy TP przez operatorów alternatywnych i świadczenie usług w ramach hurtowego dostępu do sieci skutkowała również zwiększeniem ich przychodów z przyłączenia abonenta, opłat aktywacyjnych i abonamentowych. (Wykres 10, Tabela 3) W związku z powyższym widoczne był spadek przychodów operatorów we własnej sieci i wzrost udziałów osiąganych poprzez WLR. Biorąc pod uwagę udziały analizowanych operatorów telefonii stacjonarnej w przychodach z przyłączenia abonenta i z opłat abonamentowych (liczone łącznie we własnej sieci i w ramach WLR) dla klientów instytucjonalnych udziały Telekomunikacji Polskiej wykazują wyraźną tendencję spadkową. Pomimo rosnącej konkurencyjności rynku operator zasiedziały nadal jednak zajmuje pozycję znaczącą. Wykres 10. Udziały operatorów w przychodach z przyłączenia, aktywacji i opłat abonamentowych Źródło: UKE na podstawie danych przesłanych przez operatorów. Tabela 3. Przychody operatorów z abonamentu, przyłączenia i aktywacji usługi dla klientów biznesowych w I poł r.(tajemnica przedsiębiorstwa - zał. 1 pkt 2) Źródło: UKE na podstawie danych przesłanych przez operatorów Udziały przedsiębiorców w liczbie użytkowników 22

23 Liczba użytkowników korzystających z usług telefonii stacjonarnej sukcesywnie spada. Zasadniczo trend ten był bardziej dotkliwy dla operatora zasiedziałego, którego baza klientów biznesowych ulegała zmniejszeniu szybciej niż operatorów alternatywnych. Liczba abonentów TP w 2010 r. spadła o 7,5%. Analogiczny wskaźnik dla OA w analizowanym okresie był zdecydowanie korzystniejszy. Mimo spadku liczby użytkowników oraz malejącym udziałom, Telekomunikacja Polska posiadała na analizowanym rynku właściwym ponad 50% udziałów, wskaźnik ten wynosił 73,8% na koniec 2010 r. (Wykres 11). Wśród OA największą liczbę użytkowników posiadała Netia z udziałami na poziomie 7,6%. (Wykres 12) Wykres 11. Udziały OA i TP pod względem liczby klientów biznesowych Źródło: UKE na podstawie rocznych sprawozdań z działalności oraz danych przesłanych przez operatorów. 23

24 Wykres 12. Udziały OA w liczbie klientów biznesowych Źródło: UKE na podstawie rocznych sprawozdań z działalności oraz danych przesłanych przez operatorów Charakterystyka największych podmiotów na analizowanym rynku Poniżej scharakteryzowano największe podmioty działające na rynku właściwym. Wybrano operatorów, których udziały w liczbie łączy abonenckich własnych oraz w ramach WLR przekraczały 1% rynku według stanu na koniec 2010 roku. W przypadku rynku dostępu do publicznej sieci telefonicznej w stałej lokalizacji dla klientów instytucjonalnych uwzględnieni zostali następujący operatorzy: Telekomunikacja Polska S.A., Netia, Telefonia Dialog, GTS Energis, PTC oraz MNI Telecom. Telekomunikacja Polska S.A. notowana jest na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie oraz na Giełdzie Papierów Wartościowych w Londynie. Największym akcjonariuszem Telekomunikacji Polskiej S.A. jest France Telecom posiadający 49,78 % akcji. Pozostali akcjonariusze posiadają 50,22%. (Wykres 13) Wykres 13. Struktura akcjonariatu TP S.A. 45,2% 49,8% France Telecom S.A. Pozostali akcjonariusze 5,1% Capital Group International, Inc. Źródło: Spółka prowadzi działalność na terenie całego kraju. Działa na analizowanym rynku właściwym, jak również na rynku telefonii ruchomej, Internetu, VoIP, transmisji danych, dzierżawy łączy oraz transmisji satelitarnej. 24

25 Telekomunikacja Polska S.A. stoi na czele grupy kapitałowej, której podmioty prowadziły w analizowanym okresie także działalność na innych rynkach telekomunikacyjnych (m.in. PTK Centertel w zakresie telefonii ruchomej). Netia S.A. jest spółką giełdową. Jej struktura akcyjna jest bardzo zróżnicowana, żaden z akcjonariuszy nie posiada 50% głosów na Walnym Zgromadzeniu Akcjonariuszy. (Wykres 14) Wykres 14. Struktura akcjonariatu Netii S.A Źródło: Spółka działa głównie na bazie własnej światłowodowej sieci szkieletowej, obejmującej swym zasięgiem największe miasta w Polsce oraz sieci dzierżawionej od innych operatorów. Firma świadczy szeroką gamę usług telekomunikacyjnych, w tym: usługi telefoniczne głosowe (w tym VoIP) usługi dostępu do sieci Internet (w tym mobilnego) IPTV (TV doładowania) One Office 5 ISDN usługi telefonii ruchomej (Netia Mobile) Oferuje także usługi bazujące na dostępie do sieci stacjonarnej TP (poprzez BSA), dostęp do lokalnej pętli abonenckiej (LLU) i hurtowy dostęp do abonamentu (WLR). Telefonia Dialog S.A. - od 16 grudnia 2011 r. Telefonia Dialog S.A. wchodzi w skład grupy Netia 6. Spółka świadczy usługi w oparciu o sieć własną i dzierżawioną od innych operatorów, oferuje kompletne portfolio produktów telekomunikacyjnych dla klientów indywidualnych i biznesowych: usługi połączeń głosowych usługi dostępu do sieci Internet (w tym mobilnego) usługi telewizji IPTV usługi wypożyczalni filmów na życzenie (VoD) usługi telefonii ruchomej (Diallo) dzierżawa łączy i kanałów cyfrowych 5 Pakiet OneOffice to oferta skierowana do firm zatrudniających od 1 do 10 pracowników. Dzięki niej wszystkie narzędzia komunikacyjne takie jak internet, telefon i inne usługi dodatkowe zintegrowane są w jednym pakiecie

26 Polska Telefonia Cyfrowa S.A. - udziałowcami PTC są przedsiębiorstwa działające przede wszystkim w branży telekomunikacyjnej. (Wykres 15) Wykres 15. Struktura akcjonariatu PTC SA Źródło: Operator przy wykorzystaniu eksploatowanej sieci świadczy takie usługi, jak.: usługi telefonii ruchomej usługę transmisji danych i dostępu do Internetu usługi dedykowane dla biznesu, usługi telefonii stacjonarnej. GTS Energis Sp. z o.o. świadczy zintegrowane usługi telekomunikacyjne dla firm oraz instytucji na terenie całego kraju. Firma jest częścią działającego w Europie Centralnej operatora telekomunikacyjnego GTS Central Europe. Spółka świadczy usługi telekomunikacyjne w zakresie: usługi głosowe: o usługi telefoniczne o dostęp ISDN o telefonia IP o internetowa telefonia cyfrowa o telekonferencje o hurt usług głosowych dostęp do Internetu o Internet Business o IP Transit o Internet Business DSL transmisja danych o IP Solution o DSL Solution o Usługi zdalnego dostępu o kanały cyfrowe 26

27 o Ethernet Line, Ethernet VPN o Media Line Centrum danych o hosting wirtualny, hosting dedykowany o kolokacja o biuro zapasowe Udziałowcem GTS jest GTS Central European Holding B.V. (100% udziału), którego strukturę udziałową przedstawiono na wykresie poniżej. (Wykres 16) Wykres 16. Struktura akcjonariatu GTS Central European Holding B.V. (tajemnica przedsiębiorstwa - zał. 1 pkt 3) Źródło: UKE na podstawie danych przesłanych przez operatora. MNI Telecom S.A. jest operatorem telekomunikacyjnym działającym w ramach struktur kapitałowych MNI S.A - spółki notowanej na warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych. Spółka obsługuje użytkowników na terenie stref numeracyjnych: warszawskiej, płockiej, radomskiej, piotrkowskiej, łódzkiej, tarnobrzeskiej, białostockiej i łomżyńskiej. Spółka świadczy usługi telekomunikacyjne w zakresie: telefonii stacjonarnej telefonii ruchomej szerokopasmowego dostępu do Internetu usługi hostingowe usługi transmisji danych usługi telefonii internetowej IP dzierżawa łączy Jedynym akcjonariuszem Spółki ze 100% udziałami jest MNI S.A., której strukturę udziałową przedstawiono poniżej.(wykres 17) Wykres 17. Struktura akcjonariatu MNI S.A. (tajemnica przedsiębiorstwa - zał. 1 pkt 4) Źródło: UKE na podstawie danych przesłanych przez operatora Brak technicznej i ekonomicznej zasadności budowy alternatywnej infrastruktury telekomunikacyjnej Drugim, po udziałach w rynku, najczęściej wykorzystywanym kryterium oceny pozycji znaczącej przedsiębiorcy telekomunikacyjnego na rynku właściwym jest brak technicznej i ekonomicznej zasadności budowy alternatywnej infrastruktury telekomunikacyjnej. Kryterium to pozwala stwierdzić, czy na rynku właściwym istnieje zasadność duplikacji istniejącej infrastruktury telekomunikacyjnej. Brak takiej zasadności może wynikać z faktu, że istniejąca infrastruktura pokrywa większą część obszaru kraju, a jej duplikacja nie jest ani technicznie ani ekonomicznie zasadna (wysokie koszty, małe perspektywy zwrotu inwestycji). Przedsiębiorca telekomunikacyjny, który kontroluje najbardziej rozległą sieć telekomunikacyjną, obejmującą swoim zasięgiem terytorium praktycznie całego kraju, przy jednoczesnym braku zasadności jej duplikacji, nie musi się obawiać częstych wejść 27

28 operatorów alternatywnych na rynek właściwy, którzy rozbudowując swoją infrastrukturę mogliby w znacznym stopniu zmniejszyć jego udział w rynku. Tak więc brak technicznej i ekonomicznej zasadności budowy alternatywnej infrastruktury telekomunikacyjnej stanowi spełnienie istotnej przesłanki wskazującej, że operator posiadający najbardziej rozległą sieć telekomunikacyjną posiada znaczącą pozycję rynkową na rynku właściwym. Każdy przedsiębiorca telekomunikacyjny do świadczenia usług telekomunikacyjnych wykorzystuje infrastrukturę techniczną, która jest jego własnością lub jest dzierżawiona od innego operatora w celu świadczenia usług telekomunikacyjnych. Wielkość sieci zależy przede wszystkim od zasięgu i rodzaju świadczonych usług telekomunikacyjnych. Pojęcie infrastruktura telekomunikacyjna oznacza tu sieć, część sieci lub elementy sieci, które są używane do dostarczania produktów lub usług na danym rynku właściwym. Kontrola natomiast może oznaczać własność, posiadanie, wykorzystywanie lub wpływ na infrastrukturę. Trudności w powieleniu istniejącej infrastruktury telekomunikacyjnej mogą wynikać zarówno z wysokich kosztów jej utworzenia, jak i z fizycznych i technicznych parametrów sieci oraz ze strukturalnych i prawnych ograniczeń istniejących na danym rynku. Budowa infrastruktury telekomunikacyjnej jest bardzo kosztownym i złożonym przedsięwzięciem. Wymaga opracowania szczegółowych planów, kosztorysów oraz przede wszystkim poniesienia znacznych nakładów inwestycyjnych. Wydatki, jakie musi ponieść nowo wchodzący przedsiębiorca na stworzenie infrastruktury służącej do świadczenia usługi rozpoczynania połączeń telefonicznych we własnej sieci są istotną barierą i w wielu przypadkach uniemożliwią zaistnienie na ww. rynku nowym przedsiębiorcom. Na koszty związane z budową infrastruktury składają się między innymi koszty budowy: kanalizacji, rurociągów magistralnych, kabli, sieci rozdzielczej, przyłączy abonenckich, pionów i sieci wewnątrz budynków, studni kablowych, złączy, słupów, central końcowych i międzystrefowych, przełącznic głównych, punktów styku z innymi operatorami telekomunikacyjnymi posiadającymi sieci telekomunikacyjne itp. Infrastruktura typu PSTN to jedyny rodzaj infrastruktury w znaczący sposób obecny w skali powierzchni kraju. Istotną i trwałą przeszkodą rozwoju konkurencji na bazie infrastruktury PSTN jest brak zasadności powielenia tej infrastruktury. Polska jest jednym z niewielu krajów w Unii Europejskiej posiadających stosunkowo rozległą infrastrukturę dostępową operatorów alternatywnych. Występowanie większych infrastruktur operatorów alternatywnych nie jest wyłącznie spowodowane działającymi mechanizmami rynkowymi, ale wynika z faktu, iż w latach 90-tych administracja państwowa udzielając koncesji na działalność telekomunikacyjną wymusiła budowę własnej infrastruktury przez operatorów alternatywnych. Działania te 28

29 podjęte były w czasie, kiedy istniał jeszcze wysoki popyt na usługi telefonii stacjonarnej, a rynek był mniej rozwinięty pod względem technologicznym oraz liczby operatorów na rynku. Niektórzy operatorzy także w następnych latach ograniczyli swoją działalność do obsługi własnej sieci dostępowej. Dodatkowym powodem braku realnych możliwości powielenia infrastruktury jest wydłużający się horyzont czasowy dotyczący uzyskania zwrotu z inwestycji, co jest związane z potencjalnie niewielką możliwością uzyskania przychodów pokrywających inwestycje w infrastrukturę. Powodem tego jest znacząca obniżka cen telefonii głosowej oraz niewystarczający jeszcze popyt na usługi szerokopasmowe. Dodatkowymi barierami stojącymi na drodze budowy infrastruktury przez operatorów alternatywnych są trudności organizacyjne wynikające z obecnych, znacznie bardziej rygorystycznych przepisów prawa, w tym prawa budowlanego, podatkowego oraz aktów prawa miejscowego. Zmiany w tym zakresie wprowadziła ustawa z dnia 7 maja 2010 r. o wspieraniu rozwoju sieci i usług telekomunikacyjnych (Dz. U. Nr 106, poz. 675). Nowe przepisy znacznie ułatwią prowadzenie inwestycji, likwidują bowiem liczne bariery, na które napotykają przedsiębiorcy i samorządy realizujące przedsięwzięcia związane z budową infrastruktury telekomunikacyjnej. Należy jednak zauważyć, iż w chwili obecnej, dzięki wprowadzeniu możliwości hurtowego dostępu do sieci (WLR), jak również uwolnienia lokalnej pętli abonenckiej (LLU), operatorzy alternatywni mogą świadczyć usługi telekomunikacyjne coraz większej liczbie podmiotów bez konieczności posiadania własnej infrastruktury telekomunikacyjnej. Pomimo jednak takiej możliwości udziały Telekomunikacji Polskiej nadal pozostają na poziomie ponad 50% Infrastruktura telekomunikacyjna Najbardziej rozbudowaną sieć telekomunikacyjną posiada operator zasiedziały. Według stanu na koniec czerwca 2011 r. infrastruktura Telekomunikacji Polskiej obejmowała swoim zasięgiem blisko (tajemnica przedsiębiorstwa - zał. 1 pkt 5) obszaru kraju, co stanowiło wzrost o 0,57% w stosunku do poziomu z końca 2010 r. (Tabela 4) Operator zasiedziały korzysta w 100% z własnej infrastruktury i posiada najdłuższą sieć telekomunikacyjną, zarówno dostępową jak i szkieletową. (Tabela 5). W latach 2008 I poł jej długość nie uległa zasadniczym zmianom, a na koniec analizowanego okresu wyniosła (tajemnica przedsiębiorstwa - zał. 1 pkt 6). Długość sieci własnej dostępowej i szkieletowej głównych konkurentów operatora zasiedziałego jest znacznie niższa. Biorąc pod uwagę dane na połowę 2011 r., w przypadku Netii było to 3,4%(tajemnica przedsiębiorstwa - zał. 1 pkt 7), Telefonii Dialog natomiast 1,8%(tajemnica przedsiębiorstwa - zał. 1 pkt 8). (Wykres 18, Tabela 7) Trudność powielenia infrastruktury TP wynika głównie ze skali tej infrastruktury, długiego czasu, w jakim ona powstawała oraz długotrwałego uprzywilejowania regulacyjnego w prowadzeniu inwestycji infrastrukturalnych okres monopolu ustawowego. Dodatkowo Spółka świadczy również swoje usługi za pośrednictwem ogólnodostępnych aparatów telefonicznych rozmieszczonych w całym kraju, których liczba na koniec 2010 roku wyniosła (tajemnica przedsiębiorstwa - zał. 1 pkt 9), czyli blisko 96% ogółu. Spośród operatorów alternatywnych, najbardziej rozbudowaną infrastrukturę własną posiada Netia, obejmując zasięgiem (tajemnica przedsiębiorstwa - zał. 1 pkt 10) powierzchni kraju. (Tabela 4) Spółka sukcesywnie rozbudowuje swoją sieć, zarówno dostępową jak i szkieletową. W stosunku do 2010 roku ich długość wzrosła odpowiednio o 2,8% i 0,1%. Z roku na rok rośnie również udział łączy własnych operatora w stosunku do dzierżawionych, w I poł r. wyniósł on (tajemnica przedsiębiorstwa - zał. 1 pkt 11) - o 2 pp więcej niż na koniec 2010 r. 29

30 Tabela 4. Wskaźniki określające wielkość sieci głównych operatorów świadczących usługę dostępu, według stanu na 30 czerwca 2011 r. (tajemnica przedsiębiorstwa - zał. 1 pkt 12) Źródło: UKE na podstawie danych przesłanych przez operatora. Uwagi: pokrycie siecią PTC dotyczy infrastruktury do świadczenia usług telekomunikacyjnych w ofercie operatora. Tabela 5. Infrastruktura Telekomunikacji Polskiej według stanu na dzień 30 czerwca 2011 r. (tajemnica przedsiębiorstwa - zał. 1 pkt 13) Źródło: UKE na podstawie danych przesłanych przez operatora. Wykres 18. Udziały wybranych operatorów w łącznej długości sieci telekomunikacyjnej Źródło: UKE na podstawie danych przesłanych przez operatorów. Uwaga: uwzględniono długość łączną długość kabli miedzianych i światłowodowych we własnej sieci szkieletowej i dostępowej. Brak danych dla PTC oraz GTS Energis. Tabela 6. Łączna długość sieci telekomunikacyjnej wybranych operatorów w I poł r. (tajemnica przedsiębiorstwa - zał. 1 pkt 14) Źródło: UKE na podstawie danych przesłanych przez operatorów. Uwagi: brak danych dla PTC oraz GTS Energis Tabela 7. Infrastruktura własna operatorów alternatywnych według stanu na dzień 30 czerwca 2011 r. (tajemnica przedsiębiorstwa - zał. 1 pkt 15) Źródło: UKE na podstawie danych przesłanych przez operatorów. Uwagi: brak danych dla PTC. Oprócz własnej infrastruktury operatorzy alternatywni szeroko korzystają z dostępu do sieci Telekomunikacji Polskiej w ramach usługi BSA, LLU oraz WLR, czego dowodem jest wzrost liczby udostępnianych łączy. Do końca 2008 r. operator zasiedziały uwolnił lokalnych pętli i podpętli abonenckich z dostępem pełnym oraz 88 ze współdzielonym. W kolejnych latach wskaźniki te sukcesywnie rosły: i na koniec 2009 r., oraz i w 2010 r. Według danych na 1 lipca 2011 r. Telekomunikacja Polska uwolniła ogółem LLU, w tym pełnych i współdzielonych. W odniesieniu do analizowanego rynku zasadnicze znaczenia ma usługa hurtowego dostępu do sieci - WLR. Na dzień 30 czerwca 2011 r. na bazie WLR aktywnych było łączy dla klientów biznesowych (dane dla analizowanych operatorów).(tabela 8) W największym zakresie korzystały z nich Netia oraz Telefonia Dialog. W efekcie udział infrastruktury własnej do dzierżawionej wspomnianych spółek nie przekraczał 50%. (Tabela 4) 30

31 Tabela 8. Liczba aktywnych linii telefonii stacjonarnej na łączach TP na bazie WLR, na dzień 30 czerwca 2011 r. (tajemnica przedsiębiorstwa - zał. 1 pkt 16) Źródło: UKE na podstawie danych przesłanych przez operatorów. Uwaga: dane operatorów uwzględnionych w analizie. Operatorzy alternatywni świadczą usługi telefonii stacjonarnej w oparciu o sieć dostępową i szkieletową będącą ich własnością lub dzierżawioną. (Tabela 7, Tabela 9) W najszerszym zakresie była ona wykorzystywana przez GTS Energis, do której należało (tajemnica przedsiębiorstwa - zał. 1 pkt 17) kabli światłowodowych Tabela 9. Infrastruktura operatorów alternatywnych dzierżawiona od innych operatorów według stanu na dzień 30 czerwca 2011 r. (tajemnica przedsiębiorstwa - zał. 1 pkt 18) Źródło: UKE na podstawie danych przesłanych przez operatorów. Mimo korzyści wynikających z możliwości hurtowego dostępu do sieci przez operatorów alternatywnych, TP nadal posiada na rynku właściwym kontrolę nad infrastrukturą telekomunikacyjną oraz największy udział w liczbie łączy. Stworzenie konkurencyjnej infrastruktury telekomunikacyjnej, powielenie istniejącej i należącej do operatora zasiedziałego sieci telekomunikacyjnej przez innych przedsiębiorców telekomunikacyjnych wiąże się z poniesieniem wysokich kosztów związanych z budową sieci. Budowa infrastruktury telekomunikacyjnej jest bardzo kosztownym i złożonym przedsięwzięciem i stanowi wysoką barierę wejścia na rynek Wartość infrastruktury Spośród dziesięciu operatorów uwzględnionych w analizie, najwyższą wartość infrastruktury wykazała PTK Centertel. Należy jednak zauważyć, że Spółka posiada własną, ruchomą sieć telefoniczną, świadcząc natomiast usług w stacjonarne opiera się na dzierżawie łączy od Telekomunikacji Polskiej w ramach WLR. Biorąc pod uwagę infrastrukturę wykorzystywaną na analizowanym rynku najwyższą wartość wskaźnika posiadał operator zasiedziały osiągając w połowie 2011 r. poziom (tajemnica przedsiębiorstwa - zał. 1 pkt 19), co stanowiło o 2,8% mniej niż na koniec 2010 r. (Wykres 19) W porównaniu natomiast do 2009 r. spadek wartości infrastruktury w 2010 r. wyniósł 10%. Wartość infrastruktury pozostałych operatorów alternatywnych była kilkakrotnie niższa niż Telekomunikacji Polskiej. Następna w kolejności PTC świadcząca przede wszystkim usługi telefonii komórkowej, posiadała infrastrukturę o wartości (tajemnica przedsiębiorstwa - zał. 1 pkt 20). Wartość infrastruktury Netii wyniosła w połowie 2011 r. (tajemnica przedsiębiorstwa - zał. 1 pkt 21), odnotowując tym samym wzrost o 1,8%. Wysoki wskaźnik wzrostu był charakterystyczny również dla MNI Telekom (9,1%), pozostali operatorzy odnotowali spadek wartości infrastruktury w pierwszej połowie 2011 r. Wykres 19. Wartość infrastruktury telekomunikacyjnej, według stanu na 30 czerwca 2011 r. (tajemnica przedsiębiorstwa - zał. 1 pkt 22) Źródło: UKE na podstawie danych przesłanych przez operatorów Nakłady inwestycyjne Łączne nakłady inwestycyjne analizowanych przedsiębiorców telekomunikacyjnych w pierwszej połowie 2011 r. wyniosły zł (tajemnica przedsiębiorstwa - zał. 1 pkt 23), z czego (tajemnica przedsiębiorstwa - zał. 1 pkt 24) stanowiły wartości niematerialne i prawne. Największe nakłady na inwestycje w związku z prowadzoną działalnością telekomunikacyjną ponosił operator zasiedziały. W 2009 r. Telekomunikacja Polska przeznaczyła na inwestycję (tajemnica przedsiębiorstwa - zał. 1 pkt 25), co stanowiło 31

32 (tajemnica przedsiębiorstwa - zał. 1 pkt 26) całkowitych przychodów z tytułu prowadzenia działalności telekomunikacyjnej w danym okresie. Analogiczne wskaźniki dla kolejnego roku wyniosły (tajemnica przedsiębiorstwa - zał. 1 pkt 27). W 2010 r. nastąpił zatem wzrost nakładów inwestycyjnych TP o 49,9%. Telekomunikacja Polska wykorzystuje swoją sieć do świadczenia usług zarówno użytkownikom końcowym, jak i innym operatorom telekomunikacyjnym, a szeroka gama świadczonych usług zobowiązuje TP do modernizacji i rozbudowy sieci w taki sposób, aby mogła świadczyć usługi jak największej liczbie klientów detalicznych i hurtowych. Wzrastający wskaźnik wydatków inwestycyjnych dowodzi, że operator zasiedziały modernizuje oraz unowocześnia infrastrukturę będącą w jego posiadaniu, ponosząc wysokie nakłady na rozwój i rozbudowę. Wśród pozostałych przedsiębiorców największe nakłady inwestycyjne ponoszone były przez PTC, choć w 2010 r. ich wartość spadła (odpowiednio o 2,3%). Ujemna dynamika zmian charakteryzowała również pozostałych operatorów, w analizowanych okresie jedynie GTS Energis sukcesywnie zwiększał swoje inwestycje o 1% w 2009 r. i 33,6% w 2010 r. (Wykres 20) W efekcie malał również udział poniesionych nakładów w całkowitych przychodach przedsiębiorstw z prowadzonej działalności telekomunikacyjnej. Największą część swoich przychodów na inwestycje przeznaczyła w 2010 r. GTS Energis (tajemnica przedsiębiorstwa - zał. 1 pkt 28), udział inwestycji w przychodach z działalności spółki wzrósł w stosunku do wartości z 2009 r. Pozostali operatorzy alternatywni w badanych okresie 2008 I poł r. zasadniczo zmniejszali kwoty wydatków związanych z modernizacją i rozbudową infrastruktury telekomunikacyjnej. Według danych na pierwszą połowę 2011 r., największe nakłady na inwestycje spośród analizowanych operatorów alternatywnych, poniosły PTK Centertel oraz PTC. (Wykres 20, Tabela 10) Ich udziały w łącznych wydatkach uwzględnionych przedsiębiorców wyniósł odpowiednio (tajemnica przedsiębiorstwa - zał. 1 pkt 29). Udział OA utrzymały się na poziomie 66,5%, o 10,1 pp więcej niż w porównaniu z 2010 r. Łączny zaś udział poniesionych wydatków inwestycyjnych w przychodach osiągniętych przez uwzględnionych w analizie operatorów alternatywnych w 2010 r, wyniósł 12,7%. Wykres 20. Nakłady inwestycyjne wybranych operatorów (tajemnica przedsiębiorstwa zał. 1 pkt 30) Źródło: UKE. Tabela 10. Całkowita wartość nakładów inwestycyjnych poniesionych przez operatorów w I poł r. (tajemnica przedsiębiorstwa zał. 1 pkt 31) Źródło: UKE na podstawie danych przesłanych przez operatorów. Analiza powyższego kryterium pokazuje, że każda z badanych spółek ponosi znaczące nakłady na inwestycję, jednak tylko w przypadku GTS Energis oraz operatora zasiedziałego, ich wartość wzrasta. Infrastruktura TP nadal pozostaje najbardziej rozbudowana, a na jej modernizację i rozwój przeznaczane są znaczące środki. Fakt ten wskazuje na posiadanie przez operatora zasiedziałego znaczącej pozycji na analizowanych rynkach. Jednocześnie budowa infrastruktury równoległej do istniejącej jest nie tylko nieefektywna ekonomicznie, ale obarczona dużym ryzykiem, które wynika z ograniczonych możliwości pozyskania klientów, w sytuacji, kiedy rynek telefonii stacjonarnej się kurczy. Ponadto, zamiast budowy równoległej infrastruktury do istniejącej, operatorzy alternatywni mogą korzystać z dostępu do sieci w ramach świadczonych przez TP usług hurtowych WLR i LLU. Należy jednak podkreślić, że tylko w przypadku WLR przedsiębiorca telekomunikacyjny nie ponosi znaczących kosztów. Jednocześnie jednak różnicowanie przez niego oferty dla użytkownika końcowego jest bardzo ograniczone. Znacznie większe 32

33 możliwości stwarza dostęp poprzez LLU, wiąże się on jednak z większym ryzykiem inwestycyjnym i koniecznością ponoszenia kosztów elementów sieci przez operatora alternatywnego. Analiza wskaźników obrazujących kryterium określone jako brak technicznej i ekonomicznej zasadności budowy alternatywnej infrastruktury telekomunikacyjnej wskazuje na to, że duplikacja infrastruktury telekomunikacyjnej na rynku właściwym nie jest zasadna. Telekomunikacja Polska posiada kontrolę nad najbardziej rozległą siecią telekomunikacyjną w Polsce, co przy malejącej wartości rynku właściwego oraz wysokich kosztach związanych z budową takiej infrastruktury, powoduje niezasadność budowy alternatywnej infrastruktury telekomunikacyjnej. Oznacza to, że Telekomunikacja Polska S.A posiada istotną przewagę rynkową nad działającymi na rynku, oraz ewentualnymi nowymi konkurentami Istnienie przewagi technologicznej przedsiębiorcy telekomunikacyjnego Kryterium to bada, czy konkretny przedsiębiorca telekomunikacyjny posiada na danym rynku właściwym przewagę technologiczną nad innymi operatorami działającymi na tym rynku bądź mogącymi na niego wejść w badanym okresie czasu. Posiadanie przez przedsiębiorcę telekomunikacyjnego na danym rynku właściwym przewagi technologicznej nad innymi operatorami wzmacnia jego pozycję na tym rynku i stanowi czynnik utrudniający skuteczną konkurencję. Im większa jest ta przewaga, tym większe jest prawdopodobieństwo, że przedsiębiorca ten zajmuje pozycję znaczącą na tym rynku. O istnieniu przewagi technologicznej konkretnego przedsiębiorcy telekomunikacyjnego możemy mówić, jeśli wykorzystuje on na danym rynku właściwym taką technologię, która umożliwia mu tańsze lub efektywniejsze świadczenie usług albo dostarczanie w dotychczasowej cenie produktów lub usług nowocześniejszych i posiadających więcej funkcji lub zastosowań od dostarczanych do tej pory. Istnienie przewagi technologicznej przedsiębiorcy na danym rynku właściwym może świadczyć o posiadaniu przez niego pozycji znaczącej na tym rynku, ponieważ zniwelowanie takiej przewagi przez konkurentów jest kosztowne i czasochłonne. Spełnianie tego kryterium przez konkretnego przedsiębiorcę może stanowić dla konkurentów istotną barierę wejścia na dany rynek właściwy. Wszyscy przedsiębiorcy telekomunikacyjni działający na analizowanym rynku posiadają podobne rozwiązania technologiczne. Nie ma wyraźnych przesłanek, iż którykolwiek z nich dysponuje takimi nowymi technologiami, do jakich inni uczestnicy nie mają dostępu, a które umożliwiłaby operatorowi uzyskanie bezpośredniej przewagi nad konkurentami Poziom równoważącej siły nabywczej Kryterium to bada, czy poziom siły nabywczej klientów konkretnego przedsiębiorcy lub przedsiębiorców telekomunikacyjnych jest wystarczająco wysoki, aby zrównoważyć pozycję tego lub tych przedsiębiorców jako dostawców usług na danym rynku właściwym. Im niższy jest poziom równoważącej siły nabywczej klientów konkretnego przedsiębiorcy lub przedsiębiorców na danym rynku, tym większe jest prawdopodobieństwo, że przedsiębiorca lub przedsiębiorcy zajmują indywidualną lub kolektywną pozycję znaczącą na tym rynku. Poziom równoważącej siły nabywczej jest wysoki, jeśli : - do jednego klienta bądź grupy klientów trafia duża część produktów lub usług konkretnego przedsiębiorcy lub przedsiębiorców telekomunikacyjnych; - najwięksi klienci są dobrze poinformowani na temat alternatywnych dostawców danych produktów lub usług; 33

34 - najwięksi klienci mogą łatwo i niewielkim kosztem przestawić się na korzystanie z tych alternatywnych dostawców; - najwięksi klienci mogą rozpocząć samodzielnie wytwarzanie danych produktów lub usług; - przedsiębiorca lub przedsiębiorcy telekomunikacyjni zainwestowali znaczne środki w infrastrukturę służącą wyłącznie dostarczaniu produktów lub usług konkretnym największym klientom. Do oceny tego wskaźnika bierzemy pod uwagę przede wszystkim stopień koncentracji sprzedaży operatorów na danym rynku właściwym czyli udział największych klientów w wartości sprzedaży operatorów na rynku. Na rynku dostępu do publicznej sieci telefonicznej w stałej lokalizacji dla klientów instytucjonalnych udział największych klientów przedstawia się następująco. W 2010 i I poł roku największymi klientami TP S.A. w zakresie usługi dostępu do publicznej sieci telefonicznej były następujące podmioty: (Tabela 11) Tabela 11. Wielkość przychodów (w PLN, bez VAT) z tytułu opłat abonamentowych od trzech największych klientów biznesowych TP SA. (tajemnica przedsiębiorstwa zał. 1 pkt 32). Źródło: UKE na podstawie danych przesłanych przez operatora. Łączny udział ww. podmiotów w przychodach osiągniętych przez TP S.A. z tytułu opłat abonamentowych wyniósł odpowiednio 1,12% w 2010 i 1,13% w I poł r. Świadczy to o braku równoważącej siły nabywczej trzech największych klientów operatora zasiedziałego na analizowanym rynku. W 2010 i I poł roku największymi klientami Telefonii Dialog w zakresie usługi dostępu do publicznej sieci telefonicznej były następujące podmioty: (Tabela 12) Łączny udział ww. podmiotów w przychodach osiągniętych przez Telefonię Dialog z tytułu opłat abonamentowych z usług świadczonych we własnej sieci wyniósł odpowiednio 1,44% w 2010 i 0% w I poł r. Świadczy to o braku równoważącej siły nabywczej trzech największych klientów tego operatora. Tabela 12. Wielkość przychodów (w PLN, bez VAT) z tytułu opłat abonamentowych od trzech największych klientów biznesowych Telefonii Dialog we własnej sieci (tajemnica przedsiębiorstwa zał. 1 pkt 33). Źródło: UKE na podstawie danych przesłanych przez operatora. Łączny udział ww. podmiotów w przychodach osiągniętych przez Telefonię Dialog z tytułu opłat abonamentowych z usług świadczonych w ramach usługi WLR wyniósł odpowiednio 3,32% w 2010 i 4,69% w I poł r. Świadczy to o braku równoważącej siły nabywczej trzech największych klientów tego operatora. (Tabela 13) Tabela 13. Wielkość przychodów (w PLN, bez VAT) z tytułu opłat abonamentowych od trzech największych klientów biznesowych Telefonii Dialog w ramach usługi WRL. (tajemnica przedsiębiorstwa zał. 1 pkt 34). Źródło: UKE na podstawie danych przesłanych przez operatora. W 2010 i I poł roku największymi klientami Netii w zakresie usługi dostępu do publicznej sieci telefonicznej były następujące podmioty: (Tabela 14) Łączny udział ww. 34

35 podmiotów w przychodach osiągniętych przez Netię z tytułu opłat abonamentowych z usług świadczonych we własnej sieci wyniósł odpowiednio 20,1% w 2010 i 29,18% w I poł r. Świadczy to o wysokim poziomie równoważącej siły nabywczej trzech największych klientów tego operatora. Tabela 14. Wielkość przychodów (w PLN, bez VAT) z tytułu opłat abonamentowych od trzech największych klientów biznesowych Netii we własnej sieci (tajemnica przedsiębiorstwa zał. 1 pkt 35). Źródło: UKE na podstawie danych przesłanych przez operatora. Łączny udział ww. podmiotów w przychodach osiągniętych przez Netię z tytułu opłat abonamentowych z usług świadczonych w ramach usługi WLR wyniósł odpowiednio 0,95% w 2010 i 0,8% w I poł r. Świadczy to o braku równoważącej siły nabywczej trzech największych klientów tego operatora. (Tabela 15) Tabela 15. Wielkość przychodów (w PLN, bez VAT) z tytułu opłat abonamentowych od trzech największych klientów biznesowych Netii w ramach usługi WRL. (tajemnica przedsiębiorstwa zał. 1 pkt 36). Źródło: UKE na podstawie danych przesłanych przez operatora. W 2010 i I poł roku największymi klientami PTC w zakresie usługi dostępu do publicznej sieci telefonicznej były następujące podmioty: (Tabela 16) Łączny udział ww. podmiotów w przychodach osiągniętych przez spółkę PTC z tytułu opłat abonamentowych z usług świadczonych we własnej sieci wyniósł odpowiednio 0,41% w 2010 i 4,3% w I poł r. Świadczy to o braku równoważącej siły nabywczej w 2010 r., natomiast w I poł w wyniku wzrostu analizowanego wskaźnika poziom równoważącej siły nabywczej trzech największych klientów zwiększył się. Tabela 16. Wielkość przychodów (w PLN, bez VAT) z tytułu opłat abonamentowych od trzech największych klientów biznesowych PTC we własnej sieci (tajemnica przedsiębiorstwa zał. 1 pkt 37). Źródło: UKE na podstawie danych przesłanych przez operatora. Łączny udział ww. podmiotów w przychodach osiągniętych przez PTC z tytułu opłat abonamentowych z usług świadczonych w ramach usługi WLR wyniósł odpowiednio 2,83% w 2010 i 1,11% w I poł r. Świadczy to o braku równoważącej siły nabywczej trzech największych klientów operatora. (Tabela 17) Tabela 17. Wielkość przychodów (w PLN, bez VAT) z tytułu opłat abonamentowych od trzech największych klientów biznesowych PTC w ramach usługi WLR (tajemnica przedsiębiorstwa zał. 1 pkt 38). Źródło: UKE na podstawie danych przesłanych przez operatora. W 2010 i I poł roku największymi klientami GTS w zakresie usługi dostępu do publicznej sieci telefonicznej były następujące podmioty: (Tabela 18) Łączny udział ww. podmiotów w przychodach osiągniętych przez spółkę GTS z tytułu opłat abonamentowych z usług świadczonych we własnej sieci wyniósł odpowiednio 6,65% w 2010 i 6,29% w I poł r. Świadczy to o niewielkiej równoważącej sile nabywczej trzech największych klientów operatora. 35

36 Tabela 18. Wielkość przychodów (w PLN, bez VAT) z tytułu opłat abonamentowych od trzech największych klientów biznesowych GTS we własnej sieci (tajemnica przedsiębiorstwa zał. 1 pkt 39). Źródło: UKE na podstawie danych przesłanych przez operatora. Łączny udział ww. podmiotów w przychodach osiągniętych przez GTS z tytułu opłat abonamentowych z usług świadczonych w ramach usługi WLR wyniósł odpowiednio 2,85% w 2010 i 4,2% w I poł r. Świadczy to o niewielkiej równoważącej sile nabywczej trzech największych klientów operatora. (Tabela 19) Tabela 19. Wielkość przychodów (w PLN, bez VAT) z tytułu opłat abonamentowych od trzech największych klientów biznesowych GTS w ramach usługi WLR (tajemnica przedsiębiorstwa zał. 1 pkt 40). Źródło: UKE na podstawie danych przesłanych przez operatora. W 2010 i I poł roku największymi klientami MNI w zakresie usługi dostępu do publicznej sieci telefonicznej były następujące podmioty: (Tabela 20) Łączny udział ww. podmiotów w przychodach osiągniętych przez spółkę MNI z tytułu opłat abonamentowych z usług świadczonych we własnej sieci wyniósł odpowiednio 16,81% w 2010 i 17,92% w I poł r. Świadczy to o dosyć wysokim poziomie równoważącej siły nabywczej trzech największych klientów operatora. Tabela 20. Wielkość przychodów (w PLN, bez VAT) z tytułu opłat abonamentowych od trzech największych klientów biznesowych MNI we własnej sieci (tajemnica przedsiębiorstwa zał. 1 pkt 41). Źródło: UKE na podstawie danych przesłanych przez operatora. Łączny udział ww. podmiotów w przychodach osiągniętych przez MNI z tytułu opłat abonamentowych z usług świadczonych w ramach usługi WLR wyniósł odpowiednio 1,51% w 2010 i 1,44% w I poł r. Świadczy to o niewielkiej równoważącej sile nabywczej trzech klientów operatora. (Tabela 21) Tabela 21. Wielkość przychodów (w PLN, bez VAT) z tytułu opłat abonamentowych od trzech największych klientów biznesowych MNI w ramach usługi WLR (tajemnica przedsiębiorstwa zał. 1 pkt 42). Źródło: UKE na podstawie danych przesłanych przez operatora. Podsumowując, należy stwierdzić, iż siła nabywcza klientów instytucjonalnych jest z reguły większa, niż klientów indywidualnych, o czym świadczą chociażby praktyki negocjowania indywidualnych cen usług dla poszczególnych klientów biznesowych. Jednak w większości przypadków nie odgrywa ona tak znaczącej roli bowiem jej poziom, poza nielicznymi wyjątkami (klienci Netii, spółek Multimedia Polska, Vectra, MNI) nie przekracza 1%. Na analizowanych rynku właściwym brak jest więc równoważącej siły nabywczej z powodu braku klientów posiadających siłę negocjacyjną w stosunku do operatorów Łatwy bądź uprzywilejowany dostęp przedsiębiorcy do rynków kapitałowych bądź zasobów finansowych Posiadanie przez przedsiębiorcę telekomunikacyjnego na danym rynku właściwym łatwiejszego dostępu do źródeł finansowania niż inni operatorzy, wzmacnia jego pozycję na tym rynku i stanowi czynnik utrudniający skuteczną konkurencję. Im bardziej uprzywilejowany dostęp ma konkretny przedsiębiorca do tych zasobów, tym większe jest prawdopodobieństwo, że zajmuje on pozycję znaczącą na danym rynku. 36

37 Specyfika rynków telekomunikacyjnych wymaga dużych inwestycji początkowych w infrastrukturę telekomunikacyjną, których okres zwrotu jest bardzo długi. Dlatego też ułatwiony dostęp do źródeł finansowania może przyczynić się do powstania pozycji znaczącej konkretnego przedsiębiorcy na danym rynku. Podczas jego analizy należy wziąć pod uwagę zarówno wewnętrzne źródła kapitałowe, jak i zdolność przedsiębiorcy do pozyskiwania kapitału obcego, a także strukturę własnościową przedsiębiorcy i jego zdolność do zwiększania kapitałów własnych. Istotne są także powiązania operatora z innymi przedsiębiorcami (m.in. w ramach jednej grupy kapitałowej), przy czym należy także wziąć pod uwagę analogiczne powiązania konkurentów działających na danym rynku właściwym. Posiadanie przez konkretnego przedsiębiorcę telekomunikacyjnego łatwego bądź uprzywilejowanego dostępu do źródeł finansowania może stanowić dla konkurentów istotną barierę wejścia na dany rynek właściwy. Wewnętrzne źródła kapitałowe najbardziej obrazowo pokazuje wskaźnik EBITDA (eng. Earnings before Interest, Taxes, Depreciation, and Amortization) oznaczający zysk przedsiębiorstwa przed potrąceniem odsetek od zaciągniętych zobowiązań, podatków i amortyzacji. Pozwala on się zorientować jaką kondycję ma dane przedsiębiorstwo i w jakim kierunku zmierza. Tabela 22. Wskaźnik EBITDA w latach (tys. zł) (tajemnica przedsiębiorstwa zał. 1 pkt 43) Źródło: UKE. W 2009 r. najwyższy poziom wskaźnika EBITDA posiadała Telekomunikacja Polska, w 2010 r. pomimo, że uległ on, na skutek straty na działalności operacyjnej, zmniejszeniu to nadal znajdował się on wśród trzech o najwyższej wartości. Pozostałe podmioty zanotowały poziom od kilku do kilkudziesięciu razy niższy. (Tabela 22) Do oceny zdolności przedsiębiorcy do pozyskiwania kapitału obcego służy również rating finansowy, który jest syntetycznym wskaźnikiem określającym stopień zaufania do danego przedsiębiorstwa. Najczęściej ma on informować, jakie, zdaniem oceniającego, są szanse, że to przedsiębiorstwo będzie w przyszłości w stanie wypełniać swoje zobowiązania wynikające z zaciągniętych długów. TP ma najwyższy rating finansowy wśród wszystkich przedsiębiorstw telekomunikacyjnych na polskim rynku i w zaawansowany sposób wykorzystuje nowoczesne instrumenty finansowe, także za pośrednictwem własnych, wyspecjalizowanych w inżynierii finansowej podmiotów zależnych: TP Eurofinance B.V. i TPSA Eurofinance France S.A. W 2011 roku Agencja Fitch potwierdziła długoterminowy rating podmiotu (IDR) dla Telekomunikacji Polskiej na poziomie "BBB+" przy perspektywie stabilnej, oraz krótkoterminowy rating na poziomie "F2 Dodatkowo operatorzy należący do grupy kapitałowej mają większe szanse na rozwój i szerszy dostęp do nowych technologii niż operator działający samodzielnie. Grupy kapitałowe umożliwiają świadczenie nowych usług w istniejącej infrastrukturze czy łączenie sieci telekomunikacyjnych dwóch czy więcej operatorów należących do takiej grupy, a tym samym daje przewagę nad operatorami działającymi w ramach własnego przedsiębiorstwa. Należy zatem uznać, że najlepszy dostęp do kapitału spośród analizowanych operatorów posiada Telekomunikacja Polska S.A. Większościowym udziałowcem TP jest francuski operator zasiedziały France Telecom. Dzięki powiązaniu z tak dużym branżowym przedsiębiorcą TP ma łatwiejszy dostęp nie tylko do kapitału, ale również do nowych technologii co może w znaczny sposób ułatwić wprowadzanie ich na rynek. 37

38 3.11. Ekonomie zakresu i pionowe zintegrowanie przedsiębiorcy Kolejnym wskaźnikiem służącym ocenie występowania przedsiębiorcy telekomunikacyjnego o znaczącej pozycji rynkowej są korzyści zakresu, które obrazują wyższą efektywność kosztową produkcji szerszego asortymentu produktów lub świadczenia szerszego zakresu usług przy wykorzystaniu składników wytwórczych przedsiębiorstwa. Oznacza to, że przedsiębiorca wytwarzając kilka różnych produktów łącznie uzyskuje niższy średni koszt wytworzenia tych produktów, niż gdyby wytwarzał je osobno. W telekomunikacji ekonomie zakresu realizowane są poprzez świadczenie coraz większej liczby usług wykorzystują tą samą infrastrukturę. Ekonomie zakresu wiążą się przede wszystkim, z możliwością wykorzystania dotychczas posiadanej infrastruktury, sieci dystrybucyjnej czy bazy klientów do rozszerzenia działalności telekomunikacyjnej. Dla oceny tego kryterium pomocne mogą być informacje uwzględniające liczbę rynków właściwych, na których ten przedsiębiorca świadczy usługi oraz stopień różnorodności oferty. TP S.A., jak wskazano w analizie, posiada najbardziej rozwiniętą sieć telekomunikacyjną, pokrywającą swym zasięgiem obszar całego kraju. Pozwala to jej na świadczenie, bez większych nakładów inwestycyjnych, zarówno usług detalicznych jak i hurtowych. Telekomunikacja Polska S.A. stanowi trzon grupy kapitałowej, w której działają inne spółki prowadzące działalność telekomunikacyjną, co powoduje, że GK TP ma przewagę nad innymi operatorami działającymi na rynku telekomunikacyjnym w Polsce. Przewaga ta polega na tym, że operator zasiedziały będąc właścicielem lub współwłaścicielem innych operatorów należących do GK TP ma wpływ na działalność tych operatorów, a tym samym na warunki oferowane użytkownikom końcowym każdego z nich. Korzyści zakresu polegają w tym przypadku na wykorzystaniu jednej infrastruktury technicznej do dostarczania różnorodnych usług telekomunikacyjnych dużej liczbie klientów, co obniża koszty stałe ponoszone przez GK TP. Ściśle powiązane z korzyściami zakresu są korzyści pionowego zintegrowania przedsiębiorcy. Pionowe zintegrowanie przedsiębiorcy wzmacnia jego pozycję na wszystkich rynkach właściwych, na których jest on obecny i stanowi czynnik utrudniający skuteczną konkurencję. Jeśli konkretny przedsiębiorca telekomunikacyjny jest pionowo zintegrowany, może to wzmacniać jego pozycję na danym rynku na dwa sposoby. Pierwszy z nich polega na tym, że dzięki kontroli nad rynkami powiązanymi przedsiębiorca może utrudniać nowym konkurentom wejście na dany rynek właściwy, a operatorom już działającym na tym rynku utrudniać skuteczną konkurencję i powiększanie udziałów rynkowych. Rynki powiązane z danym rynkiem właściwym oznaczają w tym przypadku rynki znajdujące się powyżej (upstream markets, m.in. rynki półproduktów lub rynki hurtowe) lub poniżej (downstream markets, m.in. rynki produktów końcowych lub rynki detaliczne) w łańcuchu dostaw. Drugim sposobem jest ograniczanie przez przedsiębiorcę warunków konkurencji na kontrolowanych rynkach powiązanych, dzięki przenoszeniu na te rynki swojej pozycji znaczącej z rynku właściwego. Rynki powiązane z rynkiem świadczenia usługi dostępu do publicznej sieci telefonicznej w stałej lokalizacji dla klientów instytucjonalnych (numeracja zgodna zaleceniem Komisji) to: Poziom rynku hurtowego (powiązanie poziome): 2. Rozpoczynania połączeń w stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej (sieci telefonicznej 38

39 3. Zakończenie połączenia w poszczególnych publicznych sieciach telefonicznych w stałej lokalizacji. 4. Hurtowy (fizyczny) dostęp do infrastruktury sieciowej (w tym dostęp dzielony lub w pełni uwolniony) w stałej lokalizacji. 5. Hurtowe usługi dostępu szerokopasmowego. 6. Hurtowe segmenty końcowe łączy dzierżawionych, 7. Zakończenie połączenia głosowego w poszczególnych sieciach telefonii komórkowej TP S.A. jest przedsiębiorcą telekomunikacyjnym, który świadczy usługi hurtowe na pięciu rynkach hurtowych powiązanych z rynkiem właściwym. Dodatkowo, powiązany kapitałowo i funkcjonalnie PTK Centertel jest uczestnikiem rynku 7 (Zakończenie połączenia głosowego w poszczególnych sieciach telefonii komórkowej) i pomimo faktu rozdzielności spółek (z założenia o innym profilu działalności) zostały potraktowane w tym przypadku jako jeden operator (w ramach grupy kapitałowej), współpracujący w oferowaniu usług telefonii ruchomej, usług szerokopasmowych i stacjonarnych. Jak wykazano najbardziej rozbudowaną infrastrukturę posiada TP, a różnorodność świadczonych usług ułatwia wzrost rentowności całej działalności przedsiębiorstwa. TP działa zarówno na rynkach hurtowych usług świadczonych w stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej, jak również na rynkach detalicznych (zarówno dostępu abonenckiego jak i usług telefonicznych). Pozostali działający na rynku właściwym operatorzy świadczą usługi na części powiązanych rynków hurtowych. Telekomunikacja Polska występuje na wszystkich rynkach powiązanych z rynkiem właściwym, wykorzystując posiadaną infrastrukturę. Ponadto z uwagi na fakt, iż Telekomunikacja Polska S.A. posiada jako jedyna sieć obejmującą cały kraj, jest ona jedynym przedsiębiorstwem, które może świadczyć swe usługi detaliczne nie będąc uzależnionym od usług innych przedsiębiorców. Operatorzy chcący obsługiwać użytkowników z obszarów, na których nie posiadają własnej sieci zależni są od usług hurtowych TP S.A. Taka sytuacja sprzyja antykonkurencyjnym zachowaniom TP S.A. w stosunku do konkurentów na poziomie detalicznym. TP S.A. może utrudniać konkurencję na powiązanych rynkach poprzez m.in. odmowę dostępu do łączy, żądanie zawyżonych stawek czy przez niekorzystne kształtowanie parametrów pozacenowych, takich, jak: niska jakość, taktyki opóźniające czy odmowa informacji. Dlatego też omawiane kryterium przemawia za posiadaniem przez Spółkę znaczącej pozycji na analizowanym rynku. Podsumowując powyższe kryterium można stwierdzić, iż żaden z operatorów alternatywnych nie występuje na tak wielu rynkach powiązanym z rynkiem analizowanym jak Telekomunikacja Polska. W szczególności występowanie tego przedsiębiorcy na rynkach hurtowych, czyli takich, które są zintegrowane pionowo z rynkiem analizowanym, wzmacnia jego pozycję na tym rynku Korzyści skali Kryterium ekonomii skali pozwala stwierdzić, czy konkretny przedsiębiorca telekomunikacyjny osiąga korzyści skali na danym rynku właściwym. Ekonomia skali występuje, gdy zwiększenie wolumenu produkcji przez przedsiębiorcę powoduje spadek średnich kosztów produkcji, czyli obniżenie jednostkowego kosztu wytworzenia danego produktu lub usługi. Korzyści skali występują zazwyczaj w sytuacji, gdy proces produkcji wymaga wysokich kosztów stałych, co często ma miejsce na rynkach sektora łączności. 39

40 Rynek telekomunikacyjny to rynek, który niewątpliwie charakteryzuje się występowaniem korzyści skali. Przedsiębiorca posiadający rozbudowaną infrastrukturę może liczyć na zyski wynikające właśnie ze zjawiska ekonomii skali. Inwestycje w infrastrukturę, np. rozbudowa central, pozwalają na przyłączenie większej liczby abonentów bądź zaoferowanie podłączonym abonentom nowych usług, co umożliwia obniżenie średniego kosztu wytworzonej usługi. Wiadomo powszechnie, iż Telekomunikacja Polska dysponuje największą i najbardziej rozległą siecią telekomunikacyjną, w związku z czym może ona osiągać wysokie korzyści skali. Ekonomia skali nie stanowi bariery rynkowej w sytuacji, kiedy przedsiębiorstwo rozpoczynające działalność jest w stanie zainwestować w konkurencyjną w stosunku do innych graczy rynkowych sieć pod względem powierzchniowym, obejmującym zbliżoną liczbę użytkowników. Nowy przedsiębiorca telekomunikacyjny musi wejść na rynek z dużą produkcją usług, aby być konkurencyjnym pod względem kosztów w stosunku do przedsiębiorców istniejących na rynku. Rozwój sieci dostępowej, alternatywnej w stosunku do TP S.A. wiąże się z wysokimi kosztami stałymi, które powodują, że ekonomia skali nabiera dużego znaczenia. Znaczna część tych kosztów to koszty utracone, tzn. część kosztów niezbędnych do poniesienia celem wejścia na rynek, które nie mogą zostać odzyskane w momencie wyjścia z rynku. Koszty te ponoszone są nie tylko niezależnie od wielkości produkcji, ale także niezależnie od tego czy produkuje się, czy też nie. W momencie wejścia na rynek przedsiębiorstwo musi podjąć decyzję o poniesieniu kosztów utopionych. Te nie poniesione jeszcze koszty utopione określane są jako perspektywiczne koszty utopione (stanowią one inwestycję). Konieczne jest, by decyzja o podjęciu działalności na danym rynku przez operatora alternatywnego brała pod uwagę ww. koszty, które operator zasiedziały zdążył już ponieść z uwagi na monopol wynikający z historycznych rozwiązań prawnych, co tworzy asymetrię na rynku pomiędzy TP S.A. a operatorami alternatywnymi. W związku z tym, iż Telekomunikacja Polska dysponuje największą i najbardziej rozległą siecią telekomunikacyjną oraz dużą bazę kliencką, może ona osiągać wysokie korzyści skali. Wprawdzie wprowadzenie hurtowego dostępu do sieci, jak również uwolnienie lokalnej pętli abonenckiej umożliwiło operatorom alternatywnym, wykorzystującym infrastrukturę TP, zwiększenie liczby abonentów czy też zaoferowanie nowych usług, jednakże nie wydaje się prawdopodobnym, by stanowili oni zagrożenie dla dominującej pozycji TP. Spełnienie omawianego tutaj kryterium potwierdza zasadność uznania TP S.A. za podmiot o znaczącej sile rynkowej na analizowanym rynku właściwym Poziom rozwoju sieci dystrybucji i sprzedaży przedsiębiorcy Kryterium to pozwala określić poziom rozwoju sieci dystrybucji i sprzedaży konkretnego przedsiębiorcy telekomunikacyjnego na danym rynku właściwym w porównaniu z innymi operatorami działającymi na tym rynku. Wykorzystuje się je przy określaniu, czy konkretny przedsiębiorca telekomunikacyjny zajmuje indywidualną pozycję znaczącą na danym rynku właściwym. Posiadanie przez przedsiębiorcę telekomunikacyjnego lepiej rozwiniętej, w porównaniu z innymi operatorami, sieci dystrybucji i sprzedaży na danym rynku właściwym wzmacnia jego pozycję na tym rynku i stanowi czynnik utrudniający skuteczną konkurencję. Im lepiej rozwinięta jest ta sieć, tym większe jest prawdopodobieństwo, że przedsiębiorca ten zajmuje indywidualną pozycję znaczącą na danym rynku. Poziom rozwoju sieci dystrybucji i sprzedaży konkretnego przedsiębiorcy telekomunikacyjnego gra kluczową rolę w dostarczaniu przez niego produktów i usług klientom, zwłaszcza na rynkach detalicznych. Może on umożliwiać efektywniejszą dystrybucję, a co za tym idzie, intensywniej wpływać na decyzje i wybory klientów. Dobrze rozwinięta sieć dystrybucji i sprzedaży jest kosztowna do stworzenia oraz utrzymania, a nawet z powodu strukturalnych lub prawnych ograniczeń może 40

41 być niemożliwa do powielenia, toteż przedsiębiorca telekomunikacyjny posiadający taką sieć może z tego tytułu zajmować indywidualną pozycję znaczącą na danym rynku właściwym. Wysoki poziom rozwoju sieci dystrybucji i sprzedaży konkretnego przedsiębiorcy może stanowić dla konkurentów istotną barierę wejścia na dany rynek właściwy. Wskaźnikiem służącym do oceny tego kryterium jest m.in. liczba punktów sprzedaży/kontaktu z klientem posiadanych przez poszczególnych przedsiębiorców telekomunikacyjnych działających na danym rynku właściwym. W analizowanym okresie Telekomunikacja Polska posiadała najwięcej punktów sprzedaży bezpośredniej, uwzględniając m.in. biura obsługi klienta oraz punkty partnerskie. (Tabela 23) Operator zasiedziały oraz operator sieci ruchomej T-Mobile, posiadali kilkakrotnie więcej punktów sprzedaży bezpośredniej niż pozostali przedsiębiorcy uwzględnieni w analizie. Udziały następnej w kolejności Netii kształtowały się na poziomie 7,7% (2008 r.), 21,1% (2009 r.), 3,1% (2010 r.) oraz 1,9% (I poł r.). Biorąc pod uwagę sześciu operatorów uwzględnionych w poniższej analizie, w badanym okresie udział operatora zasiedziałego w łączne liczbie punktów sprzedaży bezpośredniej wyniósł 52% (2008 r.), 43% (2009 r.), 52,3% (2010 r.) oraz 53,1% (I poł r.). Mimo spadku liczby kanałów dystrybucji w kolejnych latach nastąpił wzrost udziałów TP. Powodem tego było likwidowanie kanałów dystrybucji przez operatorów alternatywnych. Spośród uwzględnionych podmiotów jedynie MNI Telecom zwiększył liczbę kanałów dystrybucji swoich usług. Tabela 23. Liczba punktów sprzedaży bezpośredniej posiadanych przez poszczególnych przedsiębiorców telekomunikacyjnych (tajemnica przedsiębiorstwa zał. 1 pkt 44) Źródło: UKE na podstawie danych od operatorów telekomunikacyjnych. Inną formą kontaktu z klientami są przedstawiciele handlowi. Podobnie jak w przypadku punktów sprzedaży bezpośredniej, najwięcej przedstawicieli handlowych posiadała Telekomunikacja Polska oraz PTC. Należy jednak zauważyć, że w przypadku operatora zasiedziałego liczba ta była kilkakrotnie wyższa niż w odniesieniu do operatorów alternatywnych. (Tabela 24) Udziały TP w łącznej liczbie przedstawicieli handlowych wybranych podmiotów wyniosły 79,5% (2008 r.), 70,5% (2009 r.), 82,7% (2010) oraz 83,8% (I poł r.). Wzrost udziałów Telekomunikacji Polskiej wynikał ze spadku liczby przedstawicieli handlowych operatorów alternatywnych. Tabela 24. Liczba przedstawicieli handlowych wybranych operatorów przedsiębiorstwa - zał. 1 pkt 45) Źródło: UKE na podstawie danych od operatorów telekomunikacyjnych. 41 (tajemnica Poza wspomnianymi kanałami dystrybucji istnieją tez inne, szeroko wykorzystywane zarówno przez operatora zasiedziałego, jak i alternatywnych. W przypadku Telekomunikacji Polskiej dodatkowe kanały dystrybucji stanowili (tajemnica przedsiębiorstwa - zał. 1 pkt 46). Operatorzy alternatywni również korzystali z formy sprzedaży telefonicznej, poza tym w ramach swoich sieci dystrybucji i sprzedaży posiadali takie elementy jak (tajemnica przedsiębiorstwa - zał. 1 pkt 47). Powyższe wskaźniki pokazują, że spośród analizowanych operatorów, najbardziej rozwiniętą sieć dystrybucji i sprzedaży posiada Telekomunikacja Polska. Na koniec I poł r. spółka dysponowała największą liczbą punktów sprzedaży bezpośredniej oraz przedstawicieli handlowych. Operatorzy alternatywni również posiadali możliwość kontaktu z klientami, zarówno poprzez punkty sprzedaży bezpośredniej i przedstawicieli handlowych, jak i dodatkowe kanały dystrybucji. Należy jednak stwierdzić, że sieć dystrybucji i sprzedaży

42 operatora zasiedziałego jest bardziej rozwinięta, co pozwala spółce na efektywniejsze świadczenie usług na analizowanych rynkach właściwych Brak potencjalnej konkurencji Niewielkie prawdopodobieństwo wejścia na dany rynek właściwy nowych operatorów wzmacnia pozycję przedsiębiorców telekomunikacyjnych już obecnych na tym rynku i stanowi czynnik utrudniający skuteczną konkurencję. Im mniejsza szansa na pojawienie się nowych konkurentów na rynku, tym większe jest prawdopodobieństwo, że przedsiębiorcy działający na nim zajmują samodzielnie lub wspólnie pozycję znaczącą. Kryterium to bada prawdopodobieństwo pojawienia się na danym rynku właściwym nowych operatorów, opierając się na założeniu, że przedsiębiorcy niedziałający w chwili obecnej na tym rynku mogą w perspektywie krótkookresowej (1 rok) zdecydować się na wejście na ten rynek, na skutek wystąpienia na nim niewielkiego, lecz stałego wzrostu cen. Niewielkie prawdopodobieństwo wejścia na dany rynek właściwy nowych operatorów wzmacnia pozycję przedsiębiorców telekomunikacyjnych już obecnych na tym rynku i stanowi czynnik utrudniający skuteczną konkurencję. Im mniejsza szansa na pojawienie się nowych konkurentów na rynku, tym większe jest prawdopodobieństwo, że przedsiębiorcy działający na nim zajmują indywidualną lub kolektywną pozycję znaczącą. Realne zagrożenie wejściem na dany rynek właściwy nowych potencjalnych konkurentów ogranicza zdolność przedsiębiorców telekomunikacyjnych do nieuzasadnionego podnoszenia cen. Jako potencjalni nowi konkurenci powinni być traktowani wszyscy ci przedsiębiorcy, którzy w przypadku wystąpienia na danym rynku niewielkiego lecz stałego wzrostu cen mają techniczne możliwości wejścia na ten rynek. Wcześniej możliwość zwiększenia świadczenia usług przez operatorów alternatywnych obwarowana była koniecznością posiadania dostatecznie rozbudowanej infrastruktury telekomunikacyjnej oraz z wysokimi kosztami jej budowy. Od czasu wydania ostatniej analizy na rynku telefonii stacjonarnej znalazły się, dzięki możliwości prowadzenia działalności w oparciu o WLR, firmy działające dotychczas na rynku telefonii komórkowej tj. PTC. Dzięki hurtowemu dostępowi do sieci mogą one oferować usługę telefonii stacjonarnej klientom Telekomunikacji Polskiej. Według stanu na koniec 2010 roku co jedenasty przedsiębiorca telekomunikacyjny zdecydował się na konkurowanie z ofertą detaliczną TP poprzez świadczenie usług na bazie WLR. Głównymi odbiorcami były Netia oraz Telefonia Dialog. Należy jednak pamiętać, ze ta usługa została wprowadzona decyzją regulacyjną Prezesa UKE. Ponadto wykorzystywanie łączy WLR w przypadku rynku dostępu dla klientów biznesowych nie odgrywa, aż tak dużej roli gdyż dostęp ten realizowany był przede wszystkim w oparciu o własną infrastrukturę operatorów. Należy dodatkowo zauważyć, iż wprowadzenie usługi hurtowego dostępu operatorów do sieci TP oraz uwolnienie lokalnej pętli abonenckiej spowodowało zmiany na rynku właściwym w postaci możliwości świadczenia usług przez operatorów alternatywnych na łączach operatora zasiedziałego. Wejście nowych podmiotów, jak również możliwość prowadzenia działalności na zasadach WLR i w oparciu o LLU wpłynęło pozytywnie na konkurencję na analizowanym rynku. Wprawdzie operatorzy alternatywni prowadzą już działalność w oparciu o WLR, o tyle w przypadku LLU, zgodnie z informacjami posiadanymi przez Prezesa UKE, jedynym użytkownikiem tej usługi jest Netia, która rozpoczęła świadczenie usług w oparciu o LLU w marcu 2008 r. Rośnie również znaczenie sieci TVK, które świadczą również usługi głosowe. Niestety z żaden z operatorów sieci TVK w przypadku usług dla klientów instytucjonalnych nie przekroczył 1% udziału, w związku z tym nie został poddany analizie. Pokazuje to, iż w 42

43 stosunku do sytuacji z okresu poprzedniej analizy rynków właściwych z 2006 i 2007 roku pojawiły się nowe możliwości świadczenia usług przez podmioty posiadające własną infrastrukturę. Co istotne, infrastruktury te nie służą wyłącznie do świadczenia dostępu w stałej lokalizacji, ale też są wykorzystywane do oferowania szeregu innych usługi i to na znaczną skale (np. mobilny dostęp do Internetu czy też usługi transmisji sygnału telewizyjnego oraz Internet szerokopasmowy). Usługi telefoniczne są przez nich świadczone w całym pakiecie. W tym stanie rzeczy należy stwierdzić, że istnieje potencjalna konkurencja dla TP S.A w postaci nowych podmiotów, które wchodzą na rynek, jak również zwiększania działalności podmiotów w związku z uruchomienie usług WLR, LLU i BSA. Pomimo jednak takich możliwości udział TP w analizowanym rynku pozostaje nadal na wysokim poziomie. Jednocześnie mimo podpisanych umów na świadczenie usług w oparciu o LLU, komercyjna sprzedaż usług nie jest jeszcze popularna Istnienie barier dla dalszego rozwoju przedsiębiorców oraz rynku właściwego Kryterium to bada, w perspektywie krótkookresowej (1 rok), możliwości dalszego rozwoju i zwiększenia produkcji lub świadczenia usług przez przedsiębiorcę lub przedsiębiorców telekomunikacyjnych działających na danym rynku właściwym. Istnienie barier dla dalszego rozwoju niektórych przedsiębiorców telekomunikacyjnych działających na danym rynku właściwym wzmacnia pozycję tego z przedsiębiorców obecnych na tym rynku, który takich barier nie posiada. Stanowi to czynnik utrudniający skuteczną konkurencję. Im większe są te bariery, tym większe jest prawdopodobieństwo, że przedsiębiorca ich nie posiadający zajmuje pozycję znaczącą na danym rynku. Istotną bariera utrudniającą rozwój rynku telefonii stacjonarnej ( w tym rynku dostępu do publicznej sieci telefonicznej) jest malejący z roku na rok popyt na usługi głosowe świadczone w stałej lokalizacji. Spadek popytu związany jest głównie z rosnącą popularnością usług telefonii ruchomej, która jest lepiej dostosowana do indywidualnych potrzeb użytkowników. Wcześniej możliwość zwiększenia świadczenia usług przez operatorów alternatywnych obwarowana była koniecznością posiadania dostatecznie rozbudowanej infrastruktury telekomunikacyjnej oraz z wysokimi kosztami jej budowy. Jak wspomniano wcześniej, w analizowanym okresie, nastąpiły zmiany na rynku dostępu do publicznej sieci telefonicznej w lokalizacji stacjonarnej. Jedną z nich było wprowadzenie przez UKE usługi WLR, która umożliwiła określonym dostawcom usług świadczenie usługi dostępu do sieci użytkownikom końcowym przyłączonym do sieci operatora zasiedziałego. Również wprowadzenie oferty ramowej w zakresie uwolnienia pętli abonenckiej (LLU) umożliwiło operatorom alternatywnym świadczenie usług telekomunikacyjnych. W analizowanym okresie jedynym podmiotem świadczącym usługi LLU była TP, zaś ich głównym odbiorcą Netia (97% udziału). Pozostali OA nie świadczyli usług na bazie LLU przede wszystkim ze względu na związane z tym ryzyko inwestycyjne (operatorzy alternatywni ponoszą koszty instalacji własnych urządzeń, umożliwiających świadczenie usługi detalicznej) oraz koszty tej usługi. Niska dojrzałość rynku telekomunikacyjnego powoduje, że nie występują na nim gracze rynkowi o takim potencjale inwestycyjnym jak Netia i w związku z tym inni gracze rynkowi nie są skłonni jeszcze do ponoszenia ryzyka inwestycyjnego w lokalizacjach sieci dostępowych. Każda taka inwestycja jest dla nich zbyt wysokim ryzykiem. Z jednej strony tworzy to brak wykorzystania potencjału rynkowego jaki niesie za sobą LLU, a co za tym 43

44 idzie mniejsze tempo rozwoju tego rynku, z drugiej jednak strony to szansa dla Netii na szybki i ekspansywny rozwój w warunkach niskiego poziomu konkurencji. W związku z powyższym pomimo, że operatorzy alternatywni mają większą niż wcześniej możliwość rozwoju świadczenia usług, dane rynkowe pokazują, iż niewielu z nich z tego korzysta. Reasumując powyższe, powstałe innowacje oraz rozpoczęcie świadczenia usług przez operatorów TVK i telefonii ruchomej, mimo, iż wpłynęły w pewnym stopniu na możliwości zwiększenia świadczenia usług przez operatorów, nie wpłyną jednakże znacząco w perspektywie najbliższego roku na rozwój i zwiększenie konkurencji na rynku właściwym, nawet przy założeniu, że ich popularność będzie rosła. Zdaniem Prezesa UKE, w ciągu najbliższego czasu operator zasiedziały utrzyma wiodącą pozycję na rynku Istnienie barier wejścia na rynek właściwy Potencjalne zagrożenie ze strony nowych konkurentów powstrzymuje przedsiębiorców telekomunikacyjnych działających na danym rynku właściwym przed nieuzasadnionym podnoszeniem cen. Istnienie barier wejścia na rynek ogranicza tę presję i umożliwia operatorom już na nim obecnym podnoszenie cen i osiąganie przez dłuższy czas nieuzasadnionych, dodatkowych zysków wynikających z braku skutecznej konkurencji. Wyróżnia się z reguły dwa rodzaje barier wejścia: ( ) Bariery strukturalne wynikają z warunków kosztowych i popytowych, utrudniających lub uniemożliwiających wejście na rynek zajęty przez operatora zasiedziałego. Dla barier tego typu charakterystyczne jest duże znaczenie ekonomii skali i ekonomii zakresu. ( ) Bariery prawne i regulacyjne są wynikiem stosowania środków ustawowych lub administracyjnych ograniczających konkurencję poprzez utrudnianie wejścia na rynek lub pogarszanie pozycji operatora na rynku, np. poprzez ograniczanie dostępu do częstotliwości niezbędnych do świadczenia usług. 7 Barierą strukturalną wejścia na analizowany rynek właściwy są więc przede wszystkim znaczne koszty utracone związane z budową niezbędnej infrastruktury telekomunikacyjnej umożliwiającej świadczenie usług telekomunikacyjnych. Wysokie koszty utracone (koszty utopione) to m.in. koszty, które nie mogą być odzyskane, gdy firma wychodzi z rynku. Koszty te ponoszone są nie tylko niezależnie od wielkości produkcji, ale także niezależnie od tego czy produkuje się, czy też nie. W momencie wejścia na rynek przedsiębiorstwo musi podjąć decyzję o poniesieniu kosztów utopionych. Te nie poniesione jeszcze koszty utopione określane są jako perspektywiczne koszty utopione (stanowią one inwestycję). Typowymi kosztami utopionymi (utraconymi) są wskazane wcześniej koszty budowy infrastruktury telekomunikacyjnej, niezbędnej do prowadzenia działalności na analizowanym rynku. Nie ulega wątpliwości, że z ich poniesieniem musi się liczyć przedsiębiorca zamierzający podjąć działalność na przedmiotowym rynku. Jeśli firma zdecyduje się na inwestycje w nową sieć służącą do świadczenia usługi na rynku właściwym, to w przypadku niepowodzenia znaczna część nakładów będzie nie do odzyskania. Nie będzie np. możliwa sprzedaż znacznej części infrastruktury czy środków produkcji na rynku wtórnym, tak jak w przypadku wielu innych rodzajów działalności gospodarczej. Koszty te będą rosły proporcjonalnie do wielkości sieci, tzn. jej zasięgu i pojemności Ponadto do kosztów utraconych można zaliczyć również wydatki na promocję i reklamę ponoszone przez firmę w związku z rozpoczęciem działalności na rynku telekomunikacyjnym. Należy podkreślić, iż koszty utracone nie mogą być odzyskane, gdy dane przedsiębiorstwo wychodzi z rynku. Koszty te ponoszone są również niezależnie od 7 Stanisław Piątek, Prawo telekomunikacyjne. Komentarz, Warszawa 2005, str. 248 i

45 wielkości produkcji, a także niezależnie od faktu czy prowadzi się działalność gospodarczą czy też nie. Wskaźnik ten dotyczy operatorów, którzy posiadają własną infrastrukturę. Wg stanu na przedsiębiorcą telekomunikacyjnym, który miał największe wydatki inwestycyjne była TP. Wydatki tego operatora znacznie przewyższają wydatki pozostałych przedsiębiorców telekomunikacyjnych. Infrastruktura TP nadal pozostaje najbardziej rozbudowana, a na jej modernizację i rozwój przeznaczane są znaczące środki. Podsumowując należy stwierdzić, że na analizowanym rynku właściwym zasadnicze bariery wejścia mają charakter kosztowy. Przede wszystkim związane są one z kosztami budowy infrastruktury niezbędnej do świadczenia usług telekomunikacyjnych. Pomimo, że funkcjonowanie rynku usług hurtowych WLR i LLU pozwala na podjęcie działalności bez ponoszenia dużych nakładów inwestycyjnych na infrastrukturę, należy podkreślić, że tylko w przypadku dostępu do sieci na bazie WLR przedsiębiorca telekomunikacyjny nie ponosi znaczących kosztów. Jednocześnie zaś przy wykorzystaniu tej formy dostępu operator alternatywny ma mniejszą możliwość różnicowania swojej oferty dla użytkownika końcowego. Dlatego też może zaproponować takie same lub zbliżone warunki do oferty Telekomunikacji Polskiej. Znacznie większe możliwości posiada dostęp poprzez LLU, korzystanie z niego wiąże się jednak z ponoszeniem wyższych kosztów i ryzykiem inwestycyjnym wynikającym z konieczności instalacji przez operatora alternatywnego własnych urządzeń umożliwiających świadczenie usług detalicznej. Bez względu zaś na to, czy usługi świadczone są na bazie własnej infrastruktury czy poprzez hurtowy dostęp do sieci TP S.A., wydatki związane z rozpoczęciem działalności np. na promocję i reklamę, pozostają na zbliżonym poziomie. Na rynku właściwym istnieją zatem bariery wejścia głównie o charakterze strukturalnym związane z koniecznością ponoszenia kosztów budowy własnej infrastruktury i/lub korzystania z hurtowego dostępu do sieci TP S.A. oraz budowania rozpoznawalności marki poprzez promocję i reklamę Bariery prawne/regulacyjne Kolejną, wskazaną przez Komisję Europejską, wysoką i trwałą barierą wejścia na rynek mogą być bariery prawne (lub regulacyjne). Zgodnie z punktem 12 Zalecenia, przez prawne bariery wejścia na rynek należy rozumieć, co następuje: Bariery prawne lub regulacyjne nie są uzależnione od uwarunkowań ekonomicznych, ale wynikają z legislacyjnych, administracyjnych lub innych działań państwa, które wywierają bezpośredni wpływ na warunki wejścia i/lub pozycję operatorów na rynku. Przykładem mogą być bariery prawne lub regulacyjne uniemożliwiające wejście na rynek, na którym istnieje ograniczenie ilości przedsiębiorstw mających dostęp do częstotliwości na potrzeby świadczenia podstawowych usług. Innymi przykładami barier prawnych lub regulacyjnych jest kontrola cen lub inne nakładane na przedsiębiorstwa środki związane z cenami, które wywierają wpływ nie tylko na wejście, ale też na pozycję przedsiębiorstw na rynku. Z prawnego punktu widzenia prowadzenie działalności na analizowanym rynku wydaje się nie być problematyczne, gdyż, jak zostało zaznaczone wcześniej, wiąże się to głównie z uzyskaniem stosownego wpisu do Rejestru Przedsiębiorców Telekomunikacyjnych. Utrudnieniem w podjęciu działalności mogą być jednakże bariery prawne związane z przepisami z zakresu ochrony środowiska, prawa budowlanego oraz planów zagospodarowania przestrzennego. Brak stosownych pozwoleń i spełnienia wymagań określonych w tych przepisach może utrudnić, a czasami uniemożliwić podjęcie działalności na rynku właściwym. Dla wybudowania odpowiedniej sieci niezbędne jest pozyskanie odpowiednich środków finansowych, ale także przezwyciężenie ograniczeń prawnych wynikających z przepisów prawa ochrony środowiska, prawa budowlanego oraz planów zagospodarowania przestrzennego. Dostępność terenów dla kanalizacji kablowej (niezbędnej 45

46 przy sieci telekomunikacyjnej) wynika głównie z postanowień miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Decyzje o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu są natomiast samodzielnymi decyzjami miejscowych organów samorządowych. Ponadto, możliwość budowy sieci ograniczona jest przez przepisy techniczno-budowlane, zwłaszcza związane z koniecznością sytuowania poszczególnych ciągów w odległościach zapewniających prawidłową i bezpieczną budowę i eksploatację tych sieci, szczególnie na terenach o wysokim stopniu zurbanizowania. 8 Budowa własnej infrastruktury nie jest warunkiem koniecznym do podjęcia działalności na rynku telekomunikacyjnym. Przedsiębiorca wchodzący na rynek może świadczyć usługi również w oparciu o WLR, BSA i/lub LLU. W przypadku WLR i BSA barierę prawną stanowi przede wszystkim konieczność wpisu do Rejestru Przedsiębiorców Telekomunikacyjnych, natomiast dla działalności opartej o model LLU dodatkowo także omówione wyżej ograniczenia w związku z ochroną środowiska, prawem budowlanym czy planami zagospodarowania przestrzennego. Podsumowując, należy stwierdzić, iż obecne bariery prawne nie są na tyle wysokie, by uniemożliwiać działalność operatorom telekomunikacyjnym na analizowanym rynku. 4. Analiza cen występujących na rynku właściwym Dostawcy usług telekomunikacyjnych na rynku dostępu do publicznej sieci telefonicznej w lokalizacji stacjonarnej pobierają dwa rodzaje opłat: o o opłaty z tytułu przyłączenia do sieci telefonicznej (jednorazowe opłaty instalacyjne) oraz miesięczne opłaty abonamentowe, pobierane przez operatora w związku z utrzymaniem łącza w gotowości do świadczenia usług telekomunikacyjnych Opłaty za przyłączenie do sieci Według cenników obowiązujących w dniu 30 czerwca 2011r. opłaty za uzyskanie dostępu do sieci dla klientów biznesowych wahały się w granicach od 1,23 zł (GTS Energis) a 369 zł (Telekomunikacja Polska). (Tabela 25) Opłaty instalacyjne, wynikające z cenników operatorów, w rzeczywistości stosowane są rzadko w związku z tym, że tak TP, jak i inni dostawcy usług, najczęściej oferują akcje promocyjne. Obniżają one znacznie realny koszt przyłączenia do sieci ponoszony przez nowych abonentów nawet do 0,01 zł dla klientów biznesowych (Netia) (Tabela 26). Tabela 25. Opłaty (w zł, z VAT) za przyłączenie do sieci przy umowie na czas określony, wg stanu na r. OPERATOR KLIENT BIZNESOWY TP 369 Netia 123 PTC 200,63 Telefonia Dialog 123 GTS Energis 1,23 MNI Telecom 307,50 8 Na podstawie Ogólne Zasady Projektowania i Budowy Sieci Kablowych, 46

47 Źródło: UKE na podstawie cenników operatorów. Uwaga: stawki dla operatorów uwzględnionych w analizie danego rynku. Tabela 26. Promocyjne stawki opłat za przyłączenie do sieci (w zł, z VAT) przy umowie na czas określony, wg stanu na r. OPERATOR CZAS TRWANIA UMOWY [w miesiącach] KLIENT BIZNESOWY TP 24 1,01 Netia 25* 0,01 PTC 24 1,22 Telefonia Dialog 24 1,23 GTS Energis 12 1,23 MNI Telecom ,00 Źródło: UKE na podstawie cenników i regulaminów promocji operatorów. Uwaga: stawki dla operatorów uwzględnionych w analizie danego rynku. *umowa na czas nieokreślony, opłata naliczana z dołu, po 25 pełnych okresach rozliczeniowych redukuje się do 0,01 zł Opłaty abonamentowe i za utrzymanie łącza w gotowości do świadczenia usług telekomunikacyjnych Istotniejszym dla użytkownika, bo stałym elementem opłat za usługi telekomunikacyjne, jest opłata abonamentowa, pobierana przez dostawcę usług w związku z utrzymaniem łącza w gotowości do świadczenia usług telekomunikacyjnych. Przedsiębiorcy telekomunikacyjni oferują szeroką gamę planów taryfowych, w których opłaty abonamentowe różnicują się w zależności od cen za połączenia głosowe, wielkości pakietów przedpłaconych w abonamencie minut połączeń, rodzajów połączeń w tych pakietach ujętych oraz innych dodatkowych usług. Poniżej zestawiono plany taryfowe dla klientów biznesowych sześciu analizowanych operatorów. Kryterium wyboru poszczególnych taryf był najniższy koszt połączeń do sieci komórkowych, w następnej zaś kolejności połączenia stacjonarne oraz wysokość abonamentu. W analizie uwzględniono następujące plany taryfowe: - Telekomunikacja Polska Plan Firmowy Telefonia Dialog Profil 300 minut plus POTS - Netia Taryfa Firma Non Stop - Polska Telefonia Cyfrowa Taryfa Linia Biznesowa - GTS Poland Pakiet Minut MNI Telecom Biznes 200 Średnia miesięczna wartość abonamentu obliczona została jako suma całkowitej wartości abonamentu w promocji i poza promocją w okresie trwania umowy, podzielona przez liczbę miesięcy trwania umowy. W kalkulacji uwzględniono promocje obniżające koszty abonamentu oraz rabaty za korzystanie z e-faktury. Średnie miesięczne koszty abonamentu wahały się od 31,7 zł (PTC) do 171 zł (Netia). (Wykres 21). 47

48 Wykres 21. Średni miesięczny koszt abonamentu w ofercie dla klientów biznesowych Źródło: UKE Usługi telefonii stacjonarnej dla klientów biznesowych Na koszty korzystania z usługi telefonii stacjonarnej składają się opłaty stałe, w postaci opłat instalacyjno aktywacyjnych oraz abonamentowych, jak również koszty zmienne wykonanych połączeń. Poniżej przedstawiono strukturę kosztów oraz wartości koszyków dla usług telefonii stacjonarnej dla klientów biznesowych. Na średnią miesięczną wartość koszyka składają się opłaty instalacyjno aktywacyjne, średnia wartość abonamentu i koszt połączeń, czyli 315 wydzwonionych minut (156 na połączenia strefowe, 83 na międzystrefowe, 10 na międzynarodowe oraz 67 minut do sieci ruchomych). W obliczeniach uwzględniono pakiety przedpłaconych w abonamencie minut oraz dostępne promocje obniżające koszty korzystania z usługi (rabaty na przyłączenie do sieci, korzystanie z e- faktury oraz obniżające opłaty abonamentowe, zgodnie z regulaminami promocji operatorów). Struktura kosztów pomiędzy ofertami wykazują zasadnicze różnice, wynikające z zawartych w droższych planach pakietów przedpłaconych w abonamencie minut. (Wykres 22) W przypadku TP opłaty za połączenia w ramach koszyka mają zerowy udział w strukturze kosztów wybranego planu taryfowego. Średnia miesięczna wartość koszyka wahała się od 81,6 zł (PTC) do 192,6 zł (Netia), średnia dla tej kategorii wyniosła 119,1 zł.(wykres 23). Wykres 22. Struktura kosztów w wybranych planach taryfowych 48