Realizacja zadania udostępniania dla potrzeb turystyki w polskich parkach narodowych w latach

Transkrypt

1 REVIEW OF CURRENT MANAGEMENT PROBLEMS 2017 Beata Pater 1 Realizacja zadania udostępniania dla potrzeb turystyki w polskich parkach narodowych w latach Streszczenie Artykuł prezentuje realizację jednego z trzech głównych, ustawowych zadań parków narodowych, a więc udostępniania dla potrzeb turystyki. Zaprezentowano uwarunkowania udostępniania parków narodowych od strony formalnej a także pozytywne (ekonomiczne) oraz negatywne (ekologiczne - zagrożenia dla przyrody) skutki płynące z turystyki na tych obszarach. Dokonano także analizy ruchu turystycznego w poszczególnych parkach narodowych, a tym samym ich popularności i zatłoczenia. Słowa kluczowe: park narodowy, dobro publiczne, opłata za wstęp, turystka Wprowadzenie Parki narodowe w Polsce, ale i na świecie realizują wiele zadań. Zarządzanie tymi obszarami chronionymi to nie lada wyzwanie, bowiem ogniskują one wiele problemów, wynikających z rdzenia ich istnienia - niezwykłej przyrody i krajobrazu. Jako dobra publiczne, wspierane finansowo przez państwo w charakterze dotacji budżetowej, muszą być one udostępniane do zwiedzania. Tworzone są bowiem po to, aby zachować piękno natury, ale także je pokazywać. To bardzo trudne do realizacji. Celem artykułu jest ukazanie uwarunkowań prawnych udostępniania parków narodowych do celów turystycznych i analiza wielkości ruchu turystycznego w parkach narodowych w latach Park narodowy jako obszarowa forma ochrony przyrody Ochrona przyrody w Polsce realizowana jest dzięki różnym formom, które można podzielić na ochronę obszarową (parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary Natura 2000, obszary chronionego krajobrazu), ochronę gatunkową oraz ochronę indywidualną (pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe). Wśród chronionych na mocy prawa wszystkich form obiektów przyrodniczych, najwyższa ranga ochronna przypada parkom narodowym. Ustawa o ochronie przyrody (art. 8, ust. 1 i 2) definiuje park narodowy jako obszar wyróżniający się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, społecznymi, kulturowymi 1 * b.pater@poczta.fm 33

2 2017 REVIEW OF CURRENT MANAGEMENT PROBLEMS i edukacyjnymi, o powierzchni nie mniejszej niż 1000 ha, na którym ochronie podlega cała przyroda oraz walory krajobrazowe. Tworzy się go, by zachować różnorodność biologiczną, zasoby, twory i składniki przyrody nieożywionej oraz walory krajobrazowe. Ma na celu utrzymanie właściwego stanu zasobów naturalnych, a także odtworzenie zniekształconych siedlisk przyrodniczych, roślin, zwierząt lub grzybów. Parki Biebrzański, część Karkonoskiego, Narwiański, Poleski, Słowiński, Wigierski i Park Narodowy Ujście Warty objęto Konwencją o obszarach wodno-błotnych o znaczeniu międzynarodowym, w szczególności jako środowiska życiowego ptactwa wodnego, zwaną Konwencją Ramsarską. Bardzo dużą wartość przyrodniczą tych obszarów potwierdziło UNESCO, wpisując parki Babiogórski, Białowieski, Bieszczadzki, Bory Tucholskie, Kampinoski, Karkonoski, Poleski, Słowiński, Tatrzański na listę rezerwatów biosfery, oraz uznając Białowieski Park Narodowy za obiekt światowego dziedzictwa. Tereny objęte wszystkimi formami ochrony zajmują w sumie 32,5% powierzchni kraju, z tego 22,4% to obszary chronionego krajobrazu o stosunkowo niskim reżimie ochronnym (GUS 2017, s. 265). Parki narodowe, w liczbie 23, zajmują łączną powierzchnię 315,1 tys. ha stanowiąc 3,1% powierzchni objętej ochroną obszarową i 1% powierzchni kraju (GUS 2017, s. 38, 265). Pierwotnie najważniejszymi zadaniami parków narodowych były ochrona przyrody i prowadzenie naukowych badań przyrodniczych. Obecnie jednak parkom przybyło kolejnych zadań wywołujących określone skutki o charakterze ekonomicznymi społecznym. Jako główne zadania tworzenia parków narodowych wskazuje się obecnie (Ustawa o ochronie przyrody, art. 8b ust. 1): zachowanie środowiska naturalnego i ochrona elementów cennych przyrodniczo, zaspokajanie potrzeb turystycznych, prowadzenie działań związanych z edukacją przyrodniczą. Każdy z parków realizuje kilka funkcji, wynikających zarówno z ogólnych potrzeb związanych z ochroną przyrody, jak i ze zjawisk przyrodniczych charakteryzujących konkretny podmiot. Wyróżnia się 6 funkcji charakterystycznych dla każdego parku narodowego: Funkcja ochronna polegająca na zabezpieczeniu i dokumentowaniu bioróżnorodności kraju. Najważniejszą kwestią jest objęcie ochroną jak najobszerniejszego zbioru fauny i flory, zawierającego jak największą pulę genów przyrody ożywionej oraz zachowanie resztek biocenoz pierwotnych i naturalnych, a także wszystkich występujących obecnie zbiorowisk półnaturalnych. Ochroną obejmuje się również różnorodne struktury przyrodnicze i ich układy przestrzenne, nie tylko naturalne, ale również te wykształcone w wyniku długoletniego gospodarowania i ukazujących kulturę przyrodniczą narodu. 34

3 REVIEW OF CURRENT MANAGEMENT PROBLEMS 2017 Funkcja dydaktyczna, a więc prowadzenie biblioteki oraz muzeum przyrodniczego, wydawnictwa naukowego i popularnego, ale także wyznaczanie ścieżek edukacyjnych. Park, aby mógł pełnić tę funkcję odpowiednio, musi być do niej przystosowany pod względem organizacyjnym, lokalowym i kadrowym. Funkcja naukowa, czyli prowadzenie działalności naukowo-badawczej. Dzięki niej zapewniona zostaje ochrona przyrody żywej i nieożywionej, która jest lub stanie się w przyszłości przedmiotem badań. Obiekty chronione stają się niezbędnym warsztatem pracy naukowej, pozwalając na prowadzenie badań, bez narażenia na zakłócenia spowodowane intensywną formą gospodarki. Liczba takich jednostek stale wzrasta. Funkcja gospodarcza dopuszczająca wykorzystanie obiektów tworzonych dla zachowawczej ochrony przyrody w celach ekonomicznych, jak np. pozyskanie surowca drzewnego z przeprowadzanych zabiegów ochronnych albo odpłatny wstęp i udostępnianie parków narodowych. Wstęp według Ustawy o ochronie przyrody jest to wejście lub wjazd na obszar objęty ochroną ścisłą lub czynną w celu naukowym, edukacyjnym, turystycznym lub rekreacyjnym. Udostępnianie natomiast, to umożliwienie korzystania z atrakcyjności niektórych obszarów i obiektów parku narodowego w celach turystycznych, edukacyjnych, naukowych, rekreacyjnych, sportowych, filmowania i fotografowania oraz w celach zarobkowych. Parki są także bankami genów, z których uzyskiwany jest materiał genetyczny do rozmnażania wartościowych gatunków roślin i zwierząt, bądź ich lokalnych ras i odmian. Funkcja turystyczna i wypoczynkowa realizowana dzięki udostępnianiu określonych miejsc i szlaków turystycznych do zwiedzania i wypoczynku w formie turystyki pieszej, rowerowej, wodnej lub narciarskiej. Z uwagi na wyjątkowe walory krajobrazowe i przyrodnicze obszary te są niezwykle cenne turystycznie. Funkcja kulturowa i historyczna to wspieranie miejscowego stylu budownictwa, ubioru, opieka nad miejscami pamięci narodowej i miejscami ważnymi historycznie. Udostępnianie parków narodowych dla potrzeb turystyki Wymagającym wiele uwagi zadaniem parku narodowego, choć wynikającym z pełnionych ustawowo zadań jest właśnie udostępnianie go dla potrzeb turystycznych. Ustawa o ochronie przyrody precyzuje bowiem, że udostępnianie i prowadzenie zajęć związanych z edukacją jest jednym z zadań parków narodowych i powinno się odbywać na zasadach uprzednio określonych w planie ochrony bądź zadaniach ochronnych. Zasady takie można także ustalić i opublikować w zarządzeniu dyrektora parku narodowego. Groźnym staje się problem zbyt dużego obciążenia turystycznego, które wynika z tych samych powodów, co ustanowienie samego parku. Dyrekcje parków muszą zatem uważać, 35

4 2017 REVIEW OF CURRENT MANAGEMENT PROBLEMS by funkcja rekreacyjna nie przesłoniła nadrzędnego celu, jakim jest ochrona, nie dopuszczając do sytuacji, gdy przyroda chroniona jest przed turystą, nie zaś dla niego. Turystyka w parkach narodowych jest również źródłem ich przychodów z prowadzonej działalności gospodarczej. W latach stanowiły one 33% przychodów z prowadzonej działalności gospodarczej i 12,9% przychodów ogółem. Oczywiście te przychody są zróżnicowane w każdym z parków. Warto odnotować, że najpopularniejszym z parków narodowych w Polsce jest Tatrzański Park Narodowy, który z samego świadczenia usług udostępniania dla turystyki uzyskał 44,4% przychodów ogółem. To ważny strumień przychodów zwłaszcza w obliczu niewystarczającego finansowania parków narodowych z budżetu państwa. Dotacja budżetowa na bieżące funkcjonowanie, a więc wsparcie od państwa otrzymywane corocznie przez parki narodowe nie pokrywa nawet wynagrodzeń pracowników wraz z narzutami. W latach stosunek wynagrodzeń wraz z narzutami do otrzymanej przez parki narodowe dotacji budżetowej na bieżące funkcjonowanie wyniósł 113,6% (badania własne). Dlatego przychody ze wstępu i udostępniania są niezmiernie istotną pozycją ich przychodu. Jednak wstęp do parków nie musi, ale może być odpłatny. Tę kwestię reguluje art. 12 ust. 3 i 4 Ustawy o ochronie przyrody oraz rozporządzenie Ministra Środowiska z 2013 roku. Opłata zarówno za wstęp jak i udostępnianie jest ustalana przez dyrektora parku. W odniesieniu do wstępu jednorazowego, istnieje górna granica narzucona przez ustawodawcę, która wynosi 6 zł (waloryzowana o wskaźnik inflacji). Dyrektor ma obowiązek zwolnienia z opłat dzieci do lat 7, osoby prowadzące badania naukowe w zakresie ochrony przyrody, uczniów i studentów odbywających zajęcia, mieszkańców gmin parkowych i graniczących z parkiem, osoby udające się na miejsca kultu religijnego oraz na plażę. 50% zniżki za bilet należy się uczniom i studentom, emerytom i rencistom, osobom niepełnosprawnym oraz żołnierzom służby czynnej. Prawo jednak nie jest całkiem jednoznaczne w kwestii regulacji odpłatności za wstęp. Ustawa o ochronie przyrody nie precyzuje bowiem, czy i gdzie opłaty za wstęp są obowiązkowe. W art. 12 ust. 3 Ustawy wskazano, że za wstęp i udostępnianie mogą być pobierane opłaty, a w ust. 10 Minister Środowiska zostaje zobowiązany do wskazania rozporządzeniem parków lub niektórych ich obszarów, gdzie pobiera się opłaty. Jest to więc zarówno możliwość jak i z drugiej strony obowiązkowe. Można domniemywać, że ustawodawca chce wprowadzać opłaty za wstęp do parku w dwóch etapach najpierw rozporządzenie ministra określi, gdzie można pobierać opłaty, a następnie dyrektor parku zarządzeniem określi ich wysokość. Są jednak parki, np. Park Narodowy Gór Stołowych, w których pobierane są opłaty za wstęp (na Szczeliniec Wielki oraz Błędne Skały), chociaż nie widnieją w najnowszym rozporządzeniu. Za podstawę prawną do poboru opłat wskazano 36

5 REVIEW OF CURRENT MANAGEMENT PROBLEMS 2017 art. 12 ust. 3 Ustawy o ochronie przyrody, dający możliwość poboru opłat (NIK 2014a, s. 88;Radecki 2012, s ). Na obszarach działalności służb Górskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego lub Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego, dyrekcje parków narodowych zobowiązane są do przekazywania tym podmiotom 15% wpływów (pomniejszonych o należny podatek od towarów i usług) z tytułu opłat za wstęp do tych parków lub na niektóre ich obszary, z przeznaczeniem na wsparcie finansowe zadań z zakresu ratownictwa górskiego nieobjętych umową z Ministerstwem Spraw Wewnętrznych. Od dnia 11 kwietnia 2013 roku, kiedy weszło w życie rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 18 marca 2013 r. w sprawie parków narodowych lub niektórych ich obszarów, gdzie za wstęp pobiera się opłaty (Dz. U. 2013, poz. 400), a w którym nie wymieniono Pienińskiego Parku Narodowego i Parku Narodowego Gór Stołowych w przeciwieństwie do poprzedniego rozporządzenia, w którym te parki wskazano, obowiązek ten nie ciąży również na tych dwóch obiektach przyrodniczych, pomimo działalności ratowniczej na ich terenie. Nieprecyzyjne rozróżnienie między możliwością a przymusem pobierania opłat powoduje więc większe konsekwencje (NIK 2014b, s ). Aby sprostać zadaniu obowiązkowego udostępniania parku narodowego i jego obszarów do zwiedzania, utrzymywane są szlaki turystyczne i budowana odpowiednia infrastruktura (schroniska, wiaty, punkty i pola biwakowe) oraz obiekty sanitarne. Turystyka to nie tylko źródło dochodów dla parków narodowych i ludności miejscowej, ale także poważne zagrożenie dla kondycji obszarów przyrodniczo cennych. W 2015 roku w parkach narodowych gościło 12,3 mln turystów, czyli prawie 1,6 tys. na ha (GUS 2016, s. 270). To bardzo dużo. Turystyka w parkach kreuje ważny strumień przychodów, co jak już zaznaczono, działa na korzyść parków narodowych. Z drugiej strony duża liczba gości na obszarze chronionym naraża jego kondycję na uszczerbek, a nawet jest powodem coraz większej dewastacji zasobów przyrodniczych takich terenów. Bardzo trudno zarządzać ruchem turystycznym na obszarach parków narodowych, zwłaszcza tych najbardziej obleganych. Mimo skanalizowania ruchu turystycznego poprzez stworzenie sieci szlaków turystycznych, zbyt duży ruch zagraża przyrodzie. Turyści bardzo często udowadniają swoją dosyć niską kulturą turystyczną, nie wiedząc jak zachować się w parkach narodowych, oraz kulturę osobistą, łamiąc ewidentne zakazy. Najczęstsze negatywne zachowania turystów to: zrywanie roślin, niszczenie kory drzew, łamanie gałęzi, schodzenie z wytyczonych szlaków, co m. in. uruchamia procesy erozyjne, pozostawianie śmieci, załatwianie potrzeb fizjologicznych poza miejscami do tego wyznaczonymi, zwiększenie hałasu, dokarmianie zwierząt, zanieczyszczenie powietrza, łamanie zakazów związanych z ochroną ścisłą, pozostawianie napisów 37

6 2017 REVIEW OF CURRENT MANAGEMENT PROBLEMS na obiektach przyrodniczych. Podkreślić należy, że to tylko część katalogu niewłaściwych zachowań turysty w parku narodowym. Czasem negatywne oddziaływanie turystyki na przyrodę nie wpływa bezpośrednio i w sposób widoczny na jej degradacje, nie jest obserwowalne bez przeprowadzenia specjalistycznych badań, ale może np. zmniejszyć możliwość lęgu pewnych gatunków ptaków. Turystyka w parkach narodowych w świetle badań empirycznych Parki narodowe w Polsce obejmują, jak już nadmieniono, tereny najbardziej atrakcyjne turystycznie i są udostępniane dla ruchu turystycznego. Dopuszczone jest wędrowanie po oznakowanych szlakach turystycznych, ścieżkach edukacyjnych, spacerowych i drogach publicznych oraz po innych udostępnionych obszarach. Turyści mają do dyspozycji szlaki turystyczne o długości od 16, 7 km w Parku Narodowym Ujście Warty do 550 km w Kampinoskim Parku Narodowym. Oprócz zarządzeń szczegółowo regulujących zakres udostępniania parku, w niektórych obowiązują regulaminy szczególnego sposobu udostępniania, jak np. regulamin amatorskiego połowu ryb. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego, ruch turystyczny w parkach narodowych w latach wzrósł z 10,5 mln w 2010 roku do 12,3 mln w 2015 roku. Oznacza to wzrost frekwencji o 17,8%. W roku 2015 w stosunku do 2014 frekwencja turystyczna wzrosła o 4,4%. Wzrost ruchu turystycznego wynika nie tylko ze wzrostu popytu na ofertę parków narodowych, ale także w rezultacie uważniejszego ewidencjonowania turystów. Liczba turystów szacowana jest na podstawie ilości sprzedawanych biletów, map i wydawnictw parkowych jak również dzięki bezpośredniemu liczeniu osób przekraczających wejścia do parku (takie liczenie ma charakter akcyjny) albo liczbie samochodów stojących na parkingu. W niektórych parkach, np. Karkonoskim i Ujście Warty dzięki realizowanym projektom związanym z ochroną zasobów parku, zamontowano czujniki elektroniczne służące do monitorowania ruchu turystycznego (NIK 2014 a, s. 35). Pomimo coraz uważniejszego ewidencjonowania, wydaje się, że liczba turystów odwiedzających parki narodowe w Polsce nie jest jednak doszacowana. Oczywiście, najłatwiej zrobić to w parkach, gdzie na wszystkie szlaki sprzedawane są bilety. Liczbę turystów, ich zagęszczenie i zatłoczenie na szlakach przedstawiono w tabeli 1. 38

7 REVIEW OF CURRENT MANAGEMENT PROBLEMS 2017 Tabela 1 Turystyka w parkach narodowych w Polsce w latach Szlaki turystyczne ogółem Liczba turystów Dynamika Struktura w km w tys. w % Liczba turystów na 1 ha powierzchni Liczba turystów na 1 km szlaków Park narodowy Babiogórski ,6 0, ,7 Białowieski 44, ,9 78,2 110,8 1,1 12, Biebrzański 524, ,5 124,2 120,3 0,3 0,6 78,7 Bieszczadzki ,6 109,3 3,1 13,3 834,4 Bory Tucholskie ,3 7,1 354,8 Drawieński 241,3 22, ,1 122,2 0,2 1,9 91,2 Gorczański , , ,4 Gór ,5 130,8 3, ,7 Stołowych Kampinoski ,1 25, ,2 Karkonoski , ,2 Magurski , ,5 Narwiański 55 12, , ,7 Ojcowski 37, ,2 186, ,7 Pieniński ,2 113,4 6, ,7 Poleski , ,7 146,4 0,3 4,2 359,6 Roztoczański 29, ,7 1, ,4 Słowiński* 150,2 311,4 318,9 102,4 104,9 2,6 14, ,2 Świętokrzyski ,8 1,1 17, ,5 Tatrzański ,5 165, ,9 156, ,5 Ujście Warty 16, , ,6 0,4 6, ,7 Wielkopolski , ,4 39

8 2017 REVIEW OF CURRENT MANAGEMENT PROBLEMS Wigierski 272, ,7 0,9 7,3 403,5 Woliński* 50, , ,1 Razem ,9 464,4 323,2 117,8 104, , ,5 Źródło: opracowanie własne na podstawie: Ochrona środowiska GUS, Warszawa 2011, s.284, Ochrona środowiska GUS, Warszawa 2015, s. 278, oraz Ochrona środowiska GUS, Warszawa 2016, s Najliczniej odwiedzane są parki Tatrzański i Karkonoski, nadmorskie oraz położone obok dużych miast. Najmniejszą liczbę turystów w 2015 roku zanotowały parki Narwiański (15 tys.) i Drawieński (22 tys.). Dziwi niski udział parków Babiogórskiego i Białowieskiego. Babiogórski Park Narodowy to wydawać by się mogło, park bardzo popularny, a jednak liczba odwiedzających szacowana jest zaledwie na 81 tys. w 2015 roku, co w strukturze turystycznej parków narodowych w 2015 roku stanowi zaledwie 0,7%. Babiogórski Park Narodowy jest parkiem położonym w niedalekiej odległości od Krakowa a pasmo Babiej Góry to popularny kierunek jednodniowych wycieczek. Jednakże w 2015 roku w stosunku do 2014 roku liczba turystów wzrosła o 6,6%. Białowieski Park Narodowy natomiast, jako perła w koronie polskich parków narodowych i obiekt światowego dziedzictwa ludzkości miał tylko 1,1% udziału w strukturze turystycznej w 2015 roku. Zainteresowanie nim na tle innych parków narodowych okazuje się niskie wziąwszy pod uwagę zasoby przyrody, jakie udało się tam ochronić. Należy jednak odnotować wzrost liczby turystów w Białowieskim Parku Narodowym w 2015 roku w stosunku do 2014 roku o 10,8%. Parkiem, gdzie odnotowano najwyższą liczbę odpowiadających jest Tatrzański Park Narodowy, który charakteryzuje się nie tylko dużą zwyżkę zainteresowania turystów w latach bo o 65,3%, ale nawet w 2015 w stosunku do 2014 o 7%. Największy wzrost zanotował natomiast Poleski Park Narodowy, w 2015 w porównaniu do 2014 roku, liczba turystów wzrosła o 46,4%. Mimo tak dużego wzrostu frekwencji, w strukturze turystycznej parków narodowych w Polsce ma zaledwie 0,3% udziału. Prócz ogólnej liczby turystów rocznie odwiedzających park, ważne jest również ich zagęszczenie na jego terenie. Można zaobserwować presję turystyczną i porównać jej siłę w poszczególnych parkach. Oczywiście, nie cały obszar parku jest dostępny dla ruchu turystycznego, niemniej jednak jest to miernik pokazujący presję turystyczną na teren parku. Z danych GUS z 2015 roku wynika, że największe zagęszczenie turystów w stosunku do powierzchni parku występowało w Karkonoskim (358 os./ha), Pienińskim (344 os./ha) oraz najmniejszym z polskich parków narodowych Ojcowskim (186,4 os/ha). 40

9 REVIEW OF CURRENT MANAGEMENT PROBLEMS 2017 Najmniejsze zagęszczenie turystów występowało w Biebrzańskim (0,6 os./ha), Drawieńskim (1,9 os./ha), Magurskim i Narwiańskim Parku Narodowym (2 os/ha). Zgodnie z prawem można poruszać się wyłącznie po wyznaczonych szlakach. Dlatego ich zatłoczenie w skali roku dobrze obrazuje liczba turystów przypadająca na 1 km szlaku. Biorąc pod uwagę długość szlaków turystycznych, najbardziej uczęszczane były trasy w Wolińskim (29 940,1 os./km) i Pienińskim Parku Narodowym (23 285,7 os./km). Bardzo zatłoczone są szlaki w parkach narodowych: Karkonoskim (16 949,2 os./km), Tatrzańskim (12 034,5 os./km) i Ojcowskim (10 666,7 os./km). Najmniej przepełnione były szlaki Biebrzańskiego (78,7 os./km) i Drawieńskiego (91,2 os. /km). W Biebrzańskim Parku Narodowym w 2015 roku przybyło aż 25,8 km szlaków turystycznych. Dane przedstawione w tabeli 1 są danymi całorocznymi, czyli w miesiącach przypadających na szczyt sezonu zagęszczenie turystów na szlakach jest znacznie większe. Podsumowanie Parki narodowe chronią zazwyczaj najbardziej atrakcyjne turystycznie tereny, a turystyka oparta na walorach przyrody jest niezwykle podatna na niszczenie tego, co w istocie jest jej rdzeniem. Nadmierne wykorzystanie prowadzi bowiem do obniżenia jakości przyrody lub jej elementów, albo do ich całkowitego zaniku. Konflikt na linii ochrona przyrody a możliwość jej poznawania stanowi nie odłączny element ruchu turystycznego w parkach narodowych. Zagadnienie staje się tym trudniejsze, że dochodzą do niego właśnie względy ekonomiczne istotne nie tylko dla parku narodowego, ale także dla mieszkańców gmin, na których terenie obszar chroniony się znajduje. Gdyby kierowano się wyłącznie rachunkiem ekonomicznym, wzrastająca presja na parki narodowe byłaby wyłącznie powodem do zadowolenia. Tu jednak trzeba zrównoważyć przede wszystkim troskę o przyrodę z dbałością o korzyści finansowe zarówno dla parku narodowego jak i gospodarki lokalnej. Nie da się nie dostrzec rosnącej popularności parków narodowych, z roku na rok odwiedzanych przez coraz większą rzeszę turystów. Nalży jednak pamiętać o poszanowaniu funkcjonującego tam życia i przestrzegania ściśle określonych zasad panujący na danym obszarze. Bibliografia Funkcjonowanie parków narodowych. Informacja o wynikach kontroli. Nr ewid. 196/2013/P13/123/KSI, NIK, Warszawa 2014a. Ochrona środowiska. GUS, Warszawa 2013, 2014, 2015, Radecki W.: Ustawa o ochronie przyrody. Komentarz. Wydanie III zmienione i uzupełnione. Difin, Warszawa

10 2017 REVIEW OF CURRENT MANAGEMENT PROBLEMS Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 18 marca 2013 r. w sprawie parków narodowych lub niektórych ich obszarów, gdzie za wstęp pobiera się opłaty. Dz. U. 2013, poz Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. Dz. U. 2004, nr 92, poz Zapewnienie bezpieczeństwa turystyki i rekreacji w górach. Informacja o wynikach kontroli. Nr ewid. 179/2013/P/13/152/LKR, NIK, Warszawa 2014b. 42