Znakowane szlaki turystyczne na obszarach cennych przyrodniczo Czy turysta w parku narodowym jest złem koniecznym, czy też sprzymierzeńcem?

Transkrypt

1 Znakowane szlaki turystyczne na obszarach cennych przyrodniczo Czy turysta w parku narodowym jest złem koniecznym, czy też sprzymierzeńcem? Jolanta Śledzińska

2 Parki narodowe tworzy się na obszarach wyróżniających się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, w celu zachowania różnorodności biologicznej, zasobów, tworów i składników przyrody nieożywionej oraz walorów krajobrazowych, przywrócenia właściwego stanu zasobów i składników przyrody, odtworzenia zniekształconych siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk roślin, zwierząt lub grzybów. Najważniejszym celem działania parku jest ochrona przyrody. Na jego obszarze ochronie podlega całość przyrody oraz swoiste, charakterystyczne dla każdego regionu walory krajobrazowe. Aktualnie w Polsce utworzono 23 parki narodowe, które zajmują powierzchnię ha, co stanowi ok. 1% powierzchni kraju. Najmniejszy jest Ojcowski Park Narodowy ha, zaś największy Biebrzański Park Narodowy ha.

3

4 Do zagadnień wchodzących w skład płaszczyzny turystycznej zalicza się też aspekt funkcjonalny, odnoszący się do funkcji szlaków turystycznych. Ogół funkcji szlaków turystycznych można ująć w dwie zasadnicze grupy: funkcje turystyczne i funkcje ekologiczne. Do funkcji turystycznych zalicza się funkcje krajoznawcze, rekreacyjne i sportowe, a w ramach funkcji ekologicznych wyróżnia się funkcje ochronne, sterujące i edukacyjne. Funkcje ekologiczne zorientowane są przede wszystkim na ograniczenie ruchu turystycznego i zapobieganie niepożądanemu rozpraszaniu się turystów poprzez ukierunkowanie trasy ich wędrówek.

5 Jedną z podstawowych funkcji szlaków turystycznych było i jest udostępnianie walorów środowiska, które na ogół występują w pewnym rozproszeniu przestrzennym. Zjawiska te mają szczególne znaczenie w obszarach chronionych, które ze względu na atrakcyjność turystyczną są narażone na degradację wynikającą z penetracji rekreacyjnej. W dobie turystyki zrównoważonej jest to niezwykle ważne, gdyż na terenach chronionych sieć szlaków organizuje ruch turystyczny i stwarza podstawy do konstrukcji monitoringu.

6 Aspekty prawne: W przypadku wytyczania i znakowania szlaków turystycznych na terenie parków narodowych i innych form ochrony przyrody zastosowanie znajduje ustawa z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92, poz. 880 z późn. zm.); W przypadku wytyczania i znakowania szlaków turystycznych w lasach zastosowanie znajduje ustawa z 28 września 1991 r. o lasach (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 45, poz. 435 z późn. zm.);

7 pojęcie szlaku turystycznego odnosi się do wytyczonej w terenie trasy służącej do odbywania wycieczek, która została oznakowana jednolitymi znakami (symbolami) i wyposażona w urządzenia informacyjne, które zapewniają bezpieczne i spokojne jej przebycie turyście o : dowolnym poziomie umiejętności i doświadczenia, każdej porze roku i w każdych warunkach pogodowych, o ile szczegółowe wymagania nie stanowią inaczej (okresowe zamykanie szlaków górskich w przypadku niekorzystnych warunków pogodowych lub ze względów ochrony przyrody na terenach chronionych).

8 Wypracowana metodyka wskazuje, że szlakiem turystycznym może być przejrzyście wytyczona i oznakowana trasa, nie budząca wątpliwości dla użytkowników co do jej przebiegu, wskazująca najkrótszą i najdogodniejszą drogę wiodącą do celu, zakładając, że początek i koniec szlaku jest w miejscu z dogodnym skomunikowaniem dla turystów (dworzec PKP, przystanek PKS, MPK lub parking samochodowy).

9 Prawidłowo wytyczony szlak ma zapewniać bezpieczeństwo turystom, a jego zagospodarowanie ogranicza się do prostych urządzeń: właściwego oznakowania, drogowskazów informacyjnych, tablic z mapami, a także miejsc wyznaczonych na odpoczynek oraz urządzeń ułatwiających wejście, zejście np. poręczy, łańcuchów itd., stojaków na rowery, czy miejsc na popas dla koni.

10 możemy wyróżnić następujące typy koncentracji pieszych szlaków turystycznych: rozproszony występuje na obszarach o niskiej atrakcyjności walorów krajoznawczych, sieciowy obejmuje systemy połączonych ze sobą szlaków, układ drabinkowy typowy dla obszarów o dużej koncentracji i atrakcyjności walorów krajoznawczych, przykładem tutaj może być Kampinoski Park Narodowy, układ koncentryczny występuje w sąsiedztwie miast i ośrodków wypoczynkowych, układ osiowy typowy dla obszarów górskich.

11

12 Przez szlaki turystyki pieszej (górskiej i nizinnej) uznaje się wszystkie odcinki, które są specjalnie wytyczone i przystosowane do pełnienia funkcji krajoznawczych. Pełnią one dwie funkcje: ochrony środowiska przyrodniczego, poprzez ukierunkowanie ruchu turystycznego wzdłuż wyznaczonych linii oraz funkcji udostępniania walorów turystyczno-krajoznawczych. Największe nasycenie szlakami turystycznymi występuje na obszarach o wysokim stopniu atrakcyjności krajobrazu dla turystyki pieszej, np. krajobrazu górskiego regla dolnego i górnego. Pieniński PN Ojcowski PN Tatrzański PN

13 Największe nasycenie znakowanymi szlakami turystycznymi na terenie gór występuje na obszarach wysokiego stopnia atrakcyjności krajobrazu. Trasy te przeznaczone są do ruchu masowego, stąd przyjęto zasadę, że ich szerokość powinna mieć co najmniej 1,5 metra, nachylenie równomierne i w miarę łagodne. W przypadkach stromych podejść stosuje się zasadę (tam, gdzie jest to możliwe) wykorzystywanie naturalnych cech terenu w celu przetrasowania szlaku, ułatwiającego turyście wygodne pokonanie trasy.

14 Dla bezpiecznej wędrówki, przy przejściach szlaku przez żleby i ostre zbocza wykonuje się odpowiednie zabezpieczenia, w tym przed kamiennymi lawinami. Szlaki wytycza się w takich terenach, aby wyeliminować samowole turystów m.in. w skracaniu trasy, która mogłaby być niebezpieczna dla jego zdrowia. Nawierzchnia znakowanych szlaków górskich to drobny żwir na posypce, a także ściśle dopasowane kamienie.

15 Strome zbocza, jak np. droga z Rusinowej Polany na Gęsią Szyję są wykładane specjalnymi stopniami. Mając na względzie różne warunki atmosferyczne, koniecznym jest zastosowanie na szlakach rowów odwadniających i przepustów. Największe nasycenie szlaków turystycznych znajdujemy w Karpatach, gdzie znakują oddziały PTTK oraz parki narodowe w przypadku terenów objętych ścisłą ochroną prawną.

16 Ważną rolę odgrywają szlaki turystyczne w udostępnianiu środowiska przyrodniczego, zwłaszcza na obszarach prawnie chronionych, a w szczególności na terenach parków narodowych. Zajmują one w Polsce nieco ponad 1% powierzchni kraju. Reprezentują różne regiony geograficzne i jednostki krajobrazowe, obejmują obszary cenne pod względem przyrodniczym i kulturowym, a co za tym idzie są atrakcyjne dla turystyki. Turystyka jest jednym z celów statutowych parku narodowego. Na turystyczne zagospodarowanie tych obszarów, składają się m.in. szlaki i ścieżki edukacyjne, które są wytyczone tak, aby udostępnić walory danego parku turystyce, a przy tym, jak najmniej szkodzić przyrodzie. Rozpatrując ilość km szlaków w górskich parkach narodowych należy brać pod uwagę ich powierzchnię, bo trudno porównać Pieniński, który ma 34,7km szlaków z Tatrzańskim, na terenie, którego wytyczono 275km. Ogółem na terenie górskich parków narodowych wytyczono 1142,10km znakowanych szlaków pieszych i 38,10 km nartostrad.

17

18 Powszechnie wiadomo, iż turystyka, prowadzi do pewnych uszkodzeń środowiska naturalnego. Konieczne jest więc wypracowanie pewnego kompromisu umożliwiającego udostępnienie obszaru parku i ochronę środowiska przyrodniczego. Jednym ze sposobów udostępnienia obszaru parku narodowego jest udostępnienie do celów turystycznych. W parkach narodowych dopuszcza się uprawianie turystyki pieszej (ale także rowerowej, konnej, wodnej-kajakowej, narciarskiej), po specjalnie wyznaczonych w tym celu szlakach. Z obserwacji wynika, iż najbardziej popularną formą uprawiania turystyki w parkach narodowych jest turystyka piesza. W celu ułatwienia poruszania się po obszarze parków narodowych oraz poznawania walorów chronionej tam przyrody, wyznaczone zostały szlaki piesze, ale także rowerowe, konne, ścieżki edukacyjne.

19 Turystyka w górskich parkach narodowych Polski w 2007r Źródło: Rocznik statystyczny GUS Ochrona środowiska, Warszawa opracowanie własne

20 Widocznym efektem turystycznego wykorzystania parków narodowych jest niestety nadmierna frekwencja zwiedzających, przekraczająca dopuszczalną przepustowość szlaków i powodująca niekorzystne zmiany w przyrodzie (zjawisko antropopresji). Niezwykle ważna w dobie zrównoważonego rozwoju, jest ilość odwiedzających parki na hektar ich powierzchni, a tutaj już zupełnie inaczej to wygląda. Najgorzej wygląda Karkonoski Park Narodowy, 358 osób na 1ha, czy Pieniński 340 odwiedzających. Woliński PN Karkonoski PN

21 Polskie parki narodowe to jeden z najważniejszych elementów polskiego systemu ochrony przyrody, unikalnego na tle innych państw Europy. Obecność turystów w parku narodowym łączy się z zagrożeniem dla tego cennego przyrodniczo obszaru, wynikającym np. z deptania roślin, niszczenia runa leśnego, postępowania procesów erozyjnych, niepokojenia zwierząt spowodowanego m.in. hałasowaniem podczas przebywania w parku. Pieniński PN (kolejka na Trzy Korony )

22 Turystyka w parkach narodowych (nizinnych w 2007 r.)

23 Obszar parku narodowego jest udostępniany w celach naukowych, edukacyjnych, kulturowych, turystycznych, rekreacyjnych i sportowych, w sposób, który nie wpłynie negatywnie na przyrodę obszarów chronionych. Podstawowym warunkiem udostępnienia obszaru parku narodowego w ww. celach jest brak ujemnego wpływu na przyrodę. Nie można tego oczywiście utożsamiać z każdym wpływem, lecz takim, który może doprowadzić do znacznego uszkodzenia ekosystemów i zagrozić trwałości chronionej przyrody. Udostępnianiu parków narodowych do zwiedzania służą również wyznaczone szlaki rowerowe, bądź szlaki piesze udostępnione na pewnych odcinkach dla jednośladów.

24 Jak zachowywać się w parku narodowym? Co należy? poruszać się po wyznaczonych szlakach: chronisz przyrodę i zwiększasz własne bezpieczeństwo; zachować ciszę; zapisać niezbędne telefony do parku; zawiadomić pracowników parku o napotkanym chorym czy rannym zwierzęciu; zawiadomić pracowników parku, gdy ktoś niszczy przyrodę; Co wolno? palić ognisko wyłącznie w wyznaczonych miejscach zwiedzać rowerem, konno, bryczką czy transportem zorganizowanym; Czego nie wolno? palić papierosów poza wyznaczonymi miejscami; zbliżać się do napotkanych na szlakach dzikich zwierząt; zrywać roślin, zbierać grzybów; śmiecić: co ze sobą przyniosłeś (papiery, butelki itp.) - zabierz ze sobą.

25 Możliwości uprawiania turystyki rowerowej na terenie parków narodowych w 2010 r. Źródło: Opracowanie własne na podstawie oficjalnych stron www. parków narodowych

26 Największą ilość znakowanych szlaków rowerowych posiadają parki narodowe Bory Tucholskie (280km), Narwiański (360km) oraz Roztoczański (286km). Całkowity zakaz poruszania się rowerami wprowadził Bieszczadzki, Ojcowski, Poleski, Babiogórski. Łączna ilość szlaków rowerowych na obszarach chronionych (w parkach narodowych) wynosi 1516,80km.

27 Wciąż rośnie liczba miłośników aktywnego spędzania czasu wolnego na wodzie. Do kajaka siadają często osoby zupełnie nie przygotowane, stąd potrzeba ułatwienia uprawiania tej formy turystyki aktywnej. Istotnym elementem wodnego szlaku turystycznego jest jego oznakowanie. Szlaki kajakowe różnią się jednak od pozostałych formą oznakowania. Turystyczny szlak kajakowy, to droga wodna, na której odbywać się może swobodnie lub z pokonaniem nieznacznych przeszkód spływ kajakowy, a zatem trasę szlaku kajakowego wyznacza naturalny bieg rzeki, dlatego nie stosuje się tutaj popularnych, malowanych oznaczeń.

28 Przy tego rodzaju szlakach, mają natomiast zastosowanie znaki informacyjne opracowane przez PTTK i zastosowane na wielu rzekach Polski. Ustawione w odpowiednich miejscach, mają za zadanie poinformować o atrakcjach oraz obiektach noclegowych lub ostrzegać o znajdujących się na szlaku niebezpieczeństwach. Wskazują także kierunek szlaku wszędzie tam, gdzie występuje trudność w znalezieniu przez turystów właściwej drogi. Największym problemem jest fizyczne umiejscowienie tych znaków w niedostępnych nieraz od strony lądu miejscach.

29 Szlaki kajakowe wytyczono w parkach narodowych: w Biebrzańskim Parku Narodowym m.in. na Biebrzy, Jerzgni, Brzozówce oraz na Kanale Augustowskim i Rudzkim o długości łącznej 223, 20km. Drawieński Park Narodowy wytyczył 173km szlaku kajakowego na rzece Drawa oraz 45km na Narwi, a Woliński Park Narodowy informuje o wytyczeniu tras w cieśninie Świny i nad Zalewem Szczecińskim, niestety nie podaje ile jest to kilometrów. Biebrzański PN Drawieński PN

30 By wędrowanie po górach mogło być bezpieczne zostały wyznaczone szlaki dla turystów konnych. W 1995 roku górska turystyka jeździecka została włączona do programu agroturystycznego, finansowanego przez Fundację Programów Pomocy dla Rolnictwa FAPA, zaczęły powstawać pierwsze projekty szlaków w Beskidzie Niskim (ok.100km w okolicach Gładyszowa), Gorcach i na Podhalu (ok.200km). Wtedy to grono koniarzy skorzystało z finansowanego przez Unię Europejską wyjazdu do Francji, podczas którego zapoznało się z warunkami uprawiania turystyki jeździeckiej oraz ze sposobem oznakowania szlaków (pomarańczowe koło). Szlaki są obecnie wytyczane na terenie całego kraju. Bieszczadzki PN Bieszczadzki PN

31 Szlaki konne znakowano również, w niektórych parkach narodowych. W 1997 roku ze środków pomocowych UE w ramach funduszu PHARE w Bieszczadzkim Parku Narodowym sporządzono plany i wytyczono 142km szlaków konnych, a także wybudowano stanice dla koni, na które zaadoptowano obiekty po PGR. Park Biebrzański wytyczył 13km, Drawieński ma dwa szlaki po 7km, Gorczański wytyczył 7 szlaków o łącznej długości 54km, ale wyjazd koniem musi być zgłoszony do Dyrekcji Parku lub do leśniczego, natomiast Regionalne Towarzystwo Gminy Sawin wytyczyło 280km Poleskiego Szlaku Konnego, z tego 60km jest wytyczonych na terenie Poleskiego Parku Narodowego. Powołując się na instrukcję znakowania szlaków PTTK i akceptując ją, Ośrodek Rozwojowo-Wdrożeniowy Lasów Państwowych w Bedoniu wydał opracowanie pt: Turystyka konna w nadleśnictwie, w ramach realizacji zadania Turystyka w Lasach Państwowych 2006, co z pewnością miało wpływ na powstawanie nowych szlaków dzięki życzliwości Nadleśnictw (wcześniej bywało z tym różnie), w stosunku do turystów konnych.

32

33 Ponieważ zarówno parki narodowe jak i krajobrazowe podlegające ustawie z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody ma znaczenie dla rozwoju turystyki na terenie tych obszarów. Parki narodowe i krajobrazowe są tworzone w celu ochrony przyrody dla ludzi, choć, co zastanawia, również przed ludźmi. Najbardziej zagrożone są górskie parki narodowe, przezywające oblężenie w sezonie turystyczny. Dz.U.Nr 92,poz.880 ze zm. Pieniński PN Słowiński PN

34 Gęstość znakowanych szlaków turystycznych na tle obszarów chronionych w Polsce. Źródło: opracowanie własne przy wykorzystaniu mapy Ministerstwa Środowiska.

35 Jedną z podstawowych zasad obowiązujących w parku narodowym jest poruszanie się tylko po wyznaczonych trasach, dotyczy to zarówno ruchu pieszego jak i rowerowego, narciarskiego czy konnego. Pływanie i żeglowanie dozwolone jest tylko w miejscach do tej wyznaczonych. Wszelkie odstępstwa od tej zasady są wykroczeniem. Może się zdarzyć, że zejście ze szlaku stanowi zagrożenie bezpieczeństwa dla turysty (poza szlakiem może być np. strome zbocze, urwisko, rozpadlina, legowisko drapieżnych zwierząt, głęboka woda, trzęsawisko itp.). Samowolne wędrowanie może spowodować zniszczenia w przyrodzie, w pobliżu mogą być miejsca lęgowe zwierząt, nory, siedliska silnie zagrożonych gatunków lub rezerwat ścisły, gdzie turystom zabrania się wchodzić. Przy oznakowanych szlakach ponadto umieszczane są informacje dotyczące trasy, miejsca, odległości, czasu przejścia trasy itp., które ułatwiają wędrówkę.

36 Szczególnej uwagi wymaga turystyka na górskich szlakach. Z reguły wejście na strome szczyty zabezpieczają metalowe pręty, łańcuchy. Przebywanie w pobliżu metalowych zabezpieczeń, w miejscach widokowych (czyli przeważnie wzniesionych nad okolicę) w czasie burzy grozi porażeniem piorunem. Należy też pamiętać, że wycieczka w góry wiąże się z wysiłkiem fizycznym, a warunki pogodowe (temperatura, wilgotność powietrza, ciśnienie, opady ) są bardzo zmienne. Może to powodować u osób mających kłopoty z układem krążenia omdlenia i zasłabnięcia. Przed zapowiadanym deszczem lub pogorszeniem pogody nie powinno wychodzić się na szlak, ale kurtkę przeciwdeszczową zabieramy ze sobą zawsze. Inne zagrożenia w górach to m.in. spadające kamienie na stromych ścieżkach czy zboczach, zwichnięcie stawu skokowego (gdy nie mamy odpowiednich butów na nogach), możliwość ukąszenia przez żmiję (gdy zboczymy z trasy). Szlaki górskie oznaczone są kilkoma kolorami, ale kolory te nie mówią o stopniu trudności szlaku ( takie znaczenie mają przy narciarskich trasach zjazdowych), służą do identyfikacji w terenie.

37 Szlaki narciarskie dzielą się na: szlaki podejściowe (prowadzące z dolin do schronisk górskich, na przełęcze i szczyty), szlaki grzbietowe, nartostrady jednokierunkowe (zjazdowe). W przypadku szlaków podejściowych i grzbietowych ich przebieg pokrywa się zazwyczaj ze szlakami pieszymi górskimi. W Polsce przyjęte jest oznaczanie szlaku narciarskiego za pomocą trzech przylegających do siebie poziomych pasków, umieszczanych na drzewach, murach, skałach, tyczkach kierunkowych (ustawianych w terenie otwartym). Kolor, którym oznaczony jest szlak ma związek z trudnością szlaku dla narciarza, w przeciwieństwie do oznaczeń szlaków pieszych, gdzie kolor nie określa stopnia trudności trasy. Stopnie trudności szlaku narciarskiego oznaczane są następująco:

38 Ujemne skutki turystycznego zagospodarowania i eksploatacji przestrzeni parków narodowych są trudne do uniknięcia, wynikają bowiem z konieczności zapewnienia odpowiednich warunków pobytu i bezpieczeństwa osób zwiedzających. Wywierają jednak niszczący wpływ na środowisko przyrodnicze parków. Formy ich negatywnego oddziaływania na zasoby przyrodnicze i krajobraz są różnorodne (Warszyńska, Jackowski 1978; Kurek, 2008). Wśród najważniejszych należy wymienić: urbanizację środowiska wskutek rozwoju infrastruktury turystycznej i towarzyszącej, zanieczyszczanie powietrza spalinami samochodowymi, zanieczyszczenie wód, hałas powodowany nadmierną koncentracją zwiedzających w niektórych częściach parków narodowych, niszczenie krajobrazu przez obiekty i urządzenia turystyczne, ich niewłaściwą lokalizację, nadmierną eksploatację, często brak walorów estetycznych, zaśmiecanie szlaków turystycznych i otoczenia obiektów noclegowych i gastronomicznych

39 Funkcja ekologiczna (ochronna) parków narodowych staje w wyraźnej sprzeczności i konflikcie z szeroko rozumianą funkcją turystyczną z różnymi jej formami organizacyjnymi (wypoczynkową, edukacyjną, dydaktyczną itp.) i rozmiarami. Szczególnie ostro ten konflikt zaznacza się w parkach narodowych usytuowanych w pobliżu dużych ośrodków miejskich (Warszawa, Kraków, Poznań z parkami: Kampinoskim, Ojcowskim i Wielkopolskim) oraz w rejonie znanych i wyposażonych w dobrą infrastrukturę regionów turystycznych Polski Tatry, Karkonosze, wybrzeże Bałtyku. Parki narodowe usytuowane w tych terenach należą tam do głównych atrakcji turystycznych notujących masową frekwencją zwiedzających głównie w sezonie turystycznym, a w dwóch parkach górskich Karkonoskim i Tatrzańskim również w okresie zimowym.

40 Tolerowanie ruchu turystycznego z jego uciążliwością płynącą z nadmiernej liczby zwiedzających oraz infrastruktury z jej obcymi i agresywnymi nieraz elementami wynika również ze słabej kondycji finansowej parków narodowych. Wobec niewystarczających środków finansowych na wypełnianie głównej funkcji ochronnej, dochody czerpane z turystyki wspierają budżet parków narodowych oraz lokalnych społeczności. Występuje tu zatem pewien paradoks z jednej strony nadmierna liczba turystów i potrzeba tworzenia odpowiedniej infrastruktury wywołuje określone, często negatywne skutki w przyrodzie, z drugiej zaś zwiększona frekwencja wpływa na poprawę kondycji finansowej parków. Są to trudne do rozwiązania dylematy.

41 DZIĘKUJE ZA UWAGĘ