LEKCJA TRZECIA WYWOŁYWANIE RUCHÓW ROTACYJNYCH SZYJNEGO ODCINKA KRĘGOSŁUPA PRZEZ ROTACJE MIEDNICY I KRĘGOSŁUPA

Transkrypt

1 Ćwiczenia w pozycji leżącej na plecach 63 LEKCJA TRZECIA WYWOŁYWANIE RUCHÓW ROTACYJNYCH SZYJNEGO ODCINKA KRĘGOSŁUPA PRZEZ ROTACJE MIEDNICY I KRĘGOSŁUPA Podstawowe ćwiczenie tej lekcji jest dość dobrym przykładem czynnej relaksacji. Szczególnie zaleca się je osobom z nadciśnieniem, osobom bardzo aktywnym oraz osobom ze wzmożonym napięciem mięśniowym. Chociaż jego opis jest bardzo szczegółowy (dużo miejsca poświęcono na opis pozycji wyjściowej), samo ćwiczenie wymaga stosunkowo niewielkiego wysiłku i zostało ocenione przez wielu pacjentów jako dobroczynne. Określono je mianem ćwiczenia łagodzącego w pozycji leżącej na plecach. POZYCJA WYJŚCIOWA DO ĆWICZEŃ Pacjent powinien ułożyć się swobodnie na plecach w opisanej wcześniej pozycji z rękami luźno ułożonymi wzdłuż tułowia. Pozycja pierwsza 1. Lewa kończyna dolna jest wyprostowana, a prawa zgięta, prawa pięta spoczywa na wysokości lewego kolana w około 20-centymetrowej odległości od niego; nie wysilając odcinka lędźwiowego i nie przyciskając prawej pięty do podłoża, unieść prawy pośladek przez odchylenie fałdu prawej pachwiny, co powoduje: z Powolne uniesienie prawego grzebienia biodrowego. z Bardzo powolne i płynne rotacje miednicy w lewo (pacjent utrzymuje prawą kończynę dolną w pozycji podniesionej, nie pozwalając jej opadać w lewą stronę). Rotacje te nie powinny być wykonywane z wysiłkiem, grzebień biodrowy powinien delikatnie się unosić i opaść, gdy tylko pacjent odczuje opór lub dyskomfort. Nie chodzi przy tym o to, by powoli opuszczać miednicę, lecz by ona samoczynnie opadła. Wykonanie tego ruchu powinno się odbywać w rozluźnieniu, bez dodatkowej hiperlordozy odcinka lędźwiowego kręgosłupa, która mogłaby jedynie spowodować dolegliwości pacjenta cierpiącego na bóle szyjnego odcinka kręgosłupa. Łatwo sobie wyobrazić, jak te przednio- -tylne rotacje miednicy powodują, za pośrednictwem kości krzyżowej, a w następstwie skręcenia kręgu L3, stopniową rotację kręgów piersiowych i szyjnych, poruszając je od kości krzyżowej po kręgi szyjne, mięsień półkolcowy szyi oraz mięsień półkolcowy głowy, zaraz po mięśniach krzyżowo-lędźwiowych do tego stopnia, że głowa pacjenta, leżąc bezwładnie i biernie, będzie lekko pobudzana do wykonywania ruchów koordynacyjnych. 2. Należy zachęcić pacjenta do tego, by poddał się wyżej wspomnianym ruchom, a staną się one bardziej wyraziste. Jeżeli przy pierwszych ruchach rotacje miednicy nie dają się wykonywać swobodnie, ze względu na brak płynności ruchów bioder i ud, należy uzbroić się w cierpliwość, gdyż po wykonaniu dziesięciu takich ruchów staną się one łatwiejsze. Jeżeli jednak poprawa nie następuje, interweniuje terapeuta: kładąc jedną rękę na kolanie pacjenta, drugą zaś pod jego prawym pośladkiem powinien on lekko uciskać prawą połowę miednicy, wypychając ją ku górze i w lewo, i uciskać na kolano, kierując je ku podłodze, co powoduje otwarcie fałdu pachwinowego.

2 64 Lekcje i wskazówki terapeutyczne Zdarza się, że ruchy głowy objawiają się najpierw w postaci lekkiego opuszczenia podbródka ku mostkowi oraz rozciągnięcia karku pod wpływem ruchów miednicy, chociaż: z Gdy ruch miednicy stanie się swobodny i szerszy, ruchy głowy będą najczęściej odbywały się w tym samym kierunku co rotacje miednicy w lewą stronę. z Kiedy ruchy takie dadzą się zauważyć, należy poprosić pacjenta, aby dodał do nich powolny, okrężny ruch oczu skierowany w lewą stronę, jakby chciał spojrzeć na podłogę po tej stronie. Powrót zarówno głowy, jak i oczu do osi powinien być szybki, tak samo jak ruch powrotny miednicy. 3. Należy powtarzać opisany wyżej ruch aż do momentu, w którym stanie się on płynny (jakby był wykonywany dla przyjemności). Tymczasem zdarza się, choć rzadko, że spontaniczne ruchy głowy są skierowane w prawą stronę, czyli w kierunku przeciwnym do kierunku rotacji miednicy. 4. Kontynuować wykonywanie wspomnianych ruchów, prosząc przy tym pacjenta o skoordynowanie z nimi ruchu oczu w prawą stronę. Zazwyczaj, aby nauczyć się poprawnego powolnego i płynnego wykonywania rotacji angażujących całe ciało, należy je wielokrotne powtórzyć. Nie trzeba się tym niepokoić, ważne jest bowiem, aby pacjent dobrze je zapamiętał; należy mu pomóc odczuć skutki, jakie wywołują rotacje, zwracając jego uwagę na: z otwieranie się fałdu pachwiny, z przenoszenie ciężaru miednicy na lewą stronę oraz nacisku pleców na lewą łopatkę, z nacisk na lewe ramię, z zdjęcie ciężaru z prawego ramienia, z rotację lewej kończyny dolnej w swojej osi. Jeżeli całościowy ruch jest dobrze wykonywany i właściwie odczuwany, prawa kończyna dolna wydłuży się. Należy poprosić pacjenta, aby przy zamkniętych oczach zwrócił uwagę na powyższe reakcje oraz skupił się przez chwilę na ogólnych wrażeniach czuciowych wywołanych w jego ciele. Uwagi Wrażenie braku równowagi zaskakuje pacjenta, postrzega on w różny sposób każdą połowę swojego ciała: długość, ciężar oraz wielkość. Czasem czuje on jedynie różnicę długości kończyn dolnych. Jeżeli choć jeden z tych efektów czynnej relaksacji został osiągnięty, ćwiczenie można uznać za zakończone sukcesem. Należy następnie poprosić pacjenta o wykonanie kilku swobodnych rotacji głowy: powinien

3 Ćwiczenia w pozycji leżącej na plecach 65 on poczuć, że jest je łatwiej wykonywać z jednej strony. Pozycja druga 1. Prawa kończyna dolna leży wyprostowana na podłodze, lewa zgięta w kolanie: należy wykonywać rotacje miednicy w prawo; ruch powinien być obecnie łatwiejszy, jako że pacjent zdołał go już opanować. 2. Na koniec, odpoczywając w pozycji leżącej na plecach, pacjent powinien odnosić wrażenie, że odzyskał równowagę ruchową: powinien odczuwać większy komfort w kontakcie odcinka piersiowego oraz łopatek z podłożem, a rotacje głowy powinny wydać mu się obszerniejsze i swobodniejsze z obu stron. Ćwiczenie to pacjent powinien powtarzać codziennie. Uwagi Zdarza się, że wykonując to ćwiczenie, pacjent odkrywa w sobie pewną wrażliwość bólową odcinka lędźwiowego. W takim wypadku należy chwilowo zrezygnować z terapii tego odcinka. Pierwsza część lekcji jest przykładem czynnej relaksacji. Jeżeli to ćwiczenie zostało z łatwością opanowane przez pacjenta, można przystąpić do pierwszej serii ćwiczeń. Jeżeli natomiast przyswojenie go zabrało sporo czasu, należy raczej przenieść rozpoczęcie pierwszej serii ćwiczeń na następne zajęcia. PIERWSZA SERIA ĆWICZEŃ 1. Po wykonaniu przez pacjenta kilku rotacji miednicy w lewo w pozycji pierwszej, połączonych z rotacją głowy i oczu w lewą stronę, należy poprosić pacjenta o odwrócenie kierunku rotacji głowy oraz oczu w prawą stronę, podczas gdy miednicą nadal wykonuje on rotacje w lewo. Należy sprawdzić, czy to odwrócenie kierunku nie hamuje lub też nie przeszkadza w swobodnym wykonywaniu rotacji miednicy. Jeżeli podczas rotacji miednicy w lewo głowa spontanicznie przekręca się w prawo, trzeba poprosić pacjenta o celowe wykonywanie rotacji głowy w lewą stronę; także oczy powinny patrzeć w lewo. Zmiana ta ma na celu spowodowanie, aby ruchy głowy oraz samych oczu mogły się odby-

4 66 Lekcje i wskazówki terapeutyczne wać z jak największą łatwością zarówno w kierunku zgodnym z kierunkiem rotacji miednicy, jak i w kierunku przeciwnym. 2. Kontynuacja odwróconej rotacji głowy oraz oczu przy rotacji miednicy w prawo. Należy teraz: z Powtórzyć swobodne rotacje szyi. z Sprawdzić, jakie wrażenia towarzyszą kontaktowi pleców, ramion oraz kończyn dolnych z podłożem. Jeżeli czytelnik, wykonując ćwiczenia, zastanawia się, w jakim celu są wprowadzane odwrócenia koordynacji ruchowych, o których mowa w całej książce, pragnę zapewnić go, że zanim sięgnie po wyjaśnienia doktora Feldenkraisa zamieszczone po lekcji 8, może ze spokojem po prostu kontynuować proponowane ćwiczenia, odczuwając na sobie rezultaty, jakie one przynoszą, a rezultaty te z pewnością go zadziwią. Uwaga Ruch bioder i ud występujący w powyższym ćwiczeniu jest z powodzeniem stosowany w leczeniu choroby zwyrodnieniowej stawów biodrowych. DRUGA SERIA ĆWICZEŃ Rezultaty poprzednich ćwiczeń będą dodatkowo wzmocnione przez rotacje miednicy wykonywane naprzemiennie raz w prawo, raz w lewo. W tym celu pacjent, mając kolana rozchylone na szerokość miednicy i rozstawione stopy, opuszcza oba kolana jednocześnie w lewą stronę, a następnie robi to samo w prawą stronę. Ruch ten wykonuje powoli, stopniowo, nie przekraczając granicy komfortu; potem znów spokojnie unosi i opuszcza kolana z drugiej strony jednostajnym ruchem, nie wymagającym niemal w ogóle wysiłku. Gdy pacjent wykona już kilka ruchów kolan w prawo i w lewo, terapeuta prosi go o skoordynowanie z tymi ruchami oddechu. Obserwuje przy tym, w którym momencie pacjent wykonuje wdech, a w którym wydech. Rzadkie są przypadki pomyłki, gdyż zazwyczaj wydech towarzyszy opuszczaniu kolan, a wdech ich podnoszeniu. Należy więc poprosić pacjenta o przedłużenie wydechu, dając kolanom, które opadły pod wpływem własnego ciężaru, czas na rozciągnięcie każdego łańcucha mięśniowego skośnego. W pozycji rozkrzyżowanych ramion wrażenie rozciągania się rozcięgien odczuwane jest aż pod spodnią częścią dłoni. Wdech natomiast jest krótszy, chwilowy i ułatwia unoszenie kolan. 1. Należy pozwolić, aby głowa i oczy pacjenta swobodnie się przekręcały zazwyczaj w tę samą stronę co kolana, lecz bywa, że spontaniczny kierunek obrany przez pacjenta jest przeciwny do kierunku ruchu kolan. Obserwować przy tym ruchy ramion oraz łopatek, które raz się ściągają, raz rozluźniają. 2. Teraz głowa i oczy pacjenta powinny skręcać się w kierunku przeciwnym do kierunku spontanicznie obranego przez pacjenta. 3. Tym razem pacjent powinien rozkrzyżować ramiona, tzn. ułożyć je pod kątem 90 do tułowia, swobodnie skręcając głowę w tym samym kierunku co kolana, a następnie w kierunku przeciwnym. ) Ćwiczenie to jest przeciwwskazane w przypadku zespołu mięśnia pochyłego przedniego.

5 Ćwiczenia w pozycji leżącej na plecach Pacjent układa ramiona w świecznik górny ; ruchy głową odbywają się raz w kierunku zgodnym z kierunkiem ruchu kolan, raz w kierunku przeciwnym. ) Ćwiczenie to jest przeciwwskazane w przypadku zespołu mięśnia pochyłego przedniego. 4. Pacjent układa ramiona w świecznik dolny ; ruchy głową odbywają się raz w kierunku zgodnym z kierunkiem ruchu kolan, raz w kierunku przeciwnym. ) Ćwiczenie to jest wskazane w przypadku zespołu mięśnia pochyłego przedniego. 6. Pacjent podkłada rękę pod dół pleców, trzymając łokcie na podłożu ruchy ramion są wtedy mniej swobodne niż w poprzednich pozycjach. Jeżeli występuje jednostronny ból barku wywołany ściśnięciem na skutek wykonywanego ruchu, należy rozpocząć od wykonania jedynie kilku ruchów po tej stronie, która nie boli po to, aby odciążyć bark, który okazał się wrażliwy; potem zmienić stronę.

6 68 Lekcje i wskazówki terapeutyczne Jeżeli ból utrzymuje się, trzeba chwilowo zrezygnować z elementu podkładania dłoni pod plecy i zająć się leczeniem bolącego barku. ) Pozycja ta jest wskazana w leczeniu zespołu mięśnia pochyłego przedniego. 7. Ramiona pacjenta uniesione są w górę, dłonie wyciągnięte do sufitu, bez usztywniania ich; powinno się zwrócić uwagę na to, że przy przechylaniu kolan w lewo unoszący się prawy grzebień biodrowy odciąża prawe ramię pacjenta. Może on z łatwością wyciągnąć je ku sufitowi. Ruchy te powinny być wykonywane spokojnie i nie na siłę w celu rozruszania łopatki przy jej wygięciu ku tyłowi (tyłopochyleniu). Podczas tego ruchu dodatkowo pobudza się ruchy głowy; należy pozwolić jej na odwracanie się w kierunku, jaki spontanicznie obierze, a następnie poprosić pacjenta o zmianę tego kierunku na przeciwny. Podczas unoszenia się lewego grzebienia biodrowego lewe ramię może być pobudzone do wyciągania się do tyłu, głowa natomiast obraca się raz w jedną, raz w drugą stronę (tzn. zgodnie z kierunkiem ruchu kolan lub w kierunku przeciwnym).

7 Ćwiczenia w pozycji leżącej na plecach Powtórzyć rotacje szyi przy plecach, ramionach, miednicy i kończynach dolnych spoczywających na podłożu. TRZECIA SERIA ĆWICZEŃ Przystąpienie do trzeciej serii ćwiczeń jest możliwe jedynie wtedy, gdy pacjent ma już za sobą fazę ostrego bólu oraz jest przekonany co do proponowanego leczenia. 1. Kinezyterapeuta utrzymuje głowę pacjenta w osi kręgosłupa, nieruchomo, prosto i wygodnie, opuszkami trzech ostatnich palców trzymając potylicę w szerokim, pewnym, choć nie nazbyt mocnym uścisku. Pacjent tymczasem ćwiczy przechylanie kolan w prawo i w lewo, a ponieważ głowa jest przytrzymywana, mięśnie szyi lekko wydłużają się przy naprzemiennych rotacjach wychodzących od kości krzyżowej. W razie wystąpienia bólu spowodowanego lekkim oporem przy unieruchomieniu głowy podczas rotacji miednicy należy zmniejszyć intensywność tych rotacji aż do granicy bólu lub też najpierw wykonać kilka rotacji w przeciwnym kierunku, a ból może wtedy ustąpi (zdarza się to dość często). 2. Pacjent przechyla kolana w prawo i w lewo, tymczasem kinezyterapeuta trzyma jego głowę przekręconą w jedną stronę (tę, która nie jest bolesna), w pozycji wygodnej dla pacjenta.

8 70 Lekcje i wskazówki terapeutyczne 3. Kontynuacja ćwiczenia przechylania kolan w prawo i w lewo, przy czym głowa pacjenta jest tym razem skręcona w drugą stronę, także w sposób dla pacjenta wygodny. Powtórzyć rotacje szyi po każdym z wymienionych etapów ćwiczenia, aby móc ocenić stopień postępów, za każdym razem doceniając je i zachęcając pacjenta do kontynuowania wysiłków. Pacjent będzie wówczas chętniej wykonywał ćwiczenia omówione w punktach 1, 2 i 3 w swoim domu, sam przytrzymując głowę rękami (jedna ręka chwyta drugą rękę w nadgarstku) w następujący sposób: z Kładzie ręce na czoło, trzymając głowę prosto w osi kręgosłupa. z Skręca głowę najpierw w stronę mniej bolesną jeśli jest to prawa strona, ręce kładzie na lewej skroni. z Skręca głową w przeciwną stronę jeśli jest to lewa strona, ręce przytrzymują głowę za prawą skroń. Powyższe ćwiczenia, wykonywane przy głowie przytrzymywanej w sposób omówiony w trzeciej serii ćwiczeń lekcji 1 w pozycji leżącej na plecach, sprzyjają leczeniu kręczu szyi. Ćwiczenia z lekcji 3 zapewniają obszerny masaż pleców, poruszający okolicę łopatkowo-piersiową, stawy ramienne i cały kręgosłup, oraz delikatnie uaktywniają szyjny odcinek kręgosłupa. Po ich wykonaniu pacjentowi będzie łatwo przejść do ćwiczeń z lekcji 4 w pozycji leżącej na plecach, polegających na czynnym uruchomieniu barków, które stopniowo doprowadza do mobilizacji szyjnego odcinka kręgosłupa, a także wtórnie miednicy. To samo dotyczy pacjentów, którzy byli w stanie zrealizować ćwiczenia z lekcji 1 w pozycji leżącej na plecach aż do samego końca oraz dobrze przyswoili sobie te ćwiczenia dzięki samodzielnemu ich wykonywaniu w domu. Uwagi Niniejsza, łagodząca lekcja skutecznie likwiduje zmęczenie i lekkie bóle lędźwi z nim związane. Jest ona także przykładem czynnej relaksacji. LEKCJA CZWARTA MOBILIZACJA SZYJNEGO ODCINKA KRĘGOSŁUPA (W ZGIĘCIU, WYPROŚCIE I ROTACJI) PRZEZ RUCHY OBRĘCZY BARKOWEJ W POZYCJI ŚWIECZNIKA Czwarta lekcja ćwiczeń w pozycji leżącej na plecach, potocznie zwanych świecznikiem, składa się z dwóch części: ćwiczeń w świeczniku równoległym prostym oraz ćwiczeń w świeczniku odwróconym naprzemiennym. Lekcja ta ma za zadanie pobudzenie ruchowe szyjnego odcinka kręgosłupa i okolicy barkowej.