SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW

Transkrypt

1 KOMISJA EUROPEJSKA Bruksela, dnia r. COM(2016) 364 final SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW Ocena końcowa wieloletniego unijnego programu ochrony dzieci korzystających z internetu oraz innych technologii komunikacyjnych (programu Bezpieczniejszy internet) PL PL

2 1. INFORMACJE OGÓLNE W niniejszym sprawozdaniu przedstawiono ustalenia dokonane w ramach oceny programu Bezpieczniejszy internet na lata , zwanego dalej programem. Na podstawie wspomnianej oceny Komisja uznała, że główne cele tego programu zostały z powodzeniem osiągnięte. Program miał bardzo duże znaczenie, jeżeli chodzi o uwzględnione problemy i zaangażowane zainteresowane strony, a w jego ramach prawidłowo zareagowano na zmieniające się technologie i problemy. Pokazał on, że interwencja UE była zarówno niezbędna, jak i skuteczna w osiągnięciu wyników. Do kluczowych czynników sukcesu należą między innymi: ogólnoeuropejski wymiar działań, ustanowienie centrów bezpieczniejszego internetu we wszystkich państwach członkowskich oraz ścisła współpraca między różnymi zainteresowanymi stronami. Ocenę oparto na zewnętrznym badaniu, wykorzystując dane zgromadzone dzięki ankietom i wywiadom z uczestnikami projektu i szerszym gronem zainteresowanych osób. Wnioski płynące z zewnętrznej ankiety są trafne i zostały potwierdzone wnioskami wyciągniętymi z przeglądów projektów oraz ustaleniami dokonanymi w ramach prac równoległych w celu przeprowadzenia analizy porównawczej polityki w zakresie bezpieczniejszego internetu w państwach członkowskich 2. Z ustaleń wynika, że Komisja powinna rozważyć: kontynuację najskuteczniejszych działań, a mianowicie centrów bezpieczniejszego internetu, ukierunkowanych badań i koordynacji działań na szczeblu europejskim; usprawnienie środków dotyczących działań w zakresie monitorowania podjętych w ramach projektu; dalszą komunikację i współpracę na wszystkich szczeblach; oraz zapewnienie większego zaangażowania państw członkowskich i branży. Ponadto z oceny wynika, że: centra bezpieczniejszego internetu odgrywają kluczową rolę w koordynacji działań i inicjatyw. W większości państw członkowskich centrum bezpieczniejszego internetu jest uznawane za kluczową platformę służącą realizacji i koordynacji działań i inicjatyw; kwestie dotyczące bezpieczeństwa dzieci w internecie zajmują wysokie miejsce w programie polityki we wszystkich państwach członkowskich, ale nadal istnieją elementy w opracowywaniu działań, które można poprawić, w szczególności pod względem koordynacji, gromadzenia dowodów i oceny polityki. 2. KONTEKST Niniejsze sprawozdanie dotyczy oceny końcowej programu Bezpieczniejszy internet na lata , a jego celem jest dokonanie oceny programu pod kątem jego adekwatności, efektywności i skuteczności, a także szerszego wpływu i trwałości. Artykuł 5 decyzji w sprawie programu 3 stanowi, że Komisja ocenia sposób przeprowadzenia projektów oraz skutki ich realizacji, aby ocenić, czy osiągnięto cele, 1 Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady nr 1351/2008/WE z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie ustanowienia wieloletniego wspólnotowego programu ochrony dzieci korzystających z Internetu oraz innych technologii komunikacyjnych, Dz.U. L 348 z , s Opublikowane jako: Mapping Safer Internet policies in the Member States: The Better Internet for Kids (BIK) Map, ISBN: Nr 1351/2008/WE.

3 oraz że po zakończeniu programu Komisja przedstawia końcowe sprawozdanie z oceny. Ocena zostanie również wykorzystana w zaleceniach jako wkład w przyszłą politykę w zakresie bezpieczniejszego internetu oraz w działaniach następczych w związku z programem za pośrednictwem infrastruktury usług cyfrowych na potrzeby usług w zakresie bezpieczniejszego internetu realizowanej w ramach instrumentu Łącząc Europę 4. W ramach programu, którego budżet wynosił 55 mln EUR, współfinansowano projekty w państwach członkowskich, Islandii, Norwegii, Serbii (na podstawie protokołu ustaleń) oraz zapewniono Rosji ograniczone środki na potrzeby uczestnictwa w europejskich działaniach w zakresie tworzenia sieci kontaktów. Główne cele programu określone w kierunkach działania były następujące: 1. zwiększenie poziomu świadomości publicznej, w szczególności wśród dzieci, rodziców i nauczycieli, na temat możliwości i zagrożeń związanych z korzystaniem z technologii internetowych oraz na temat sposobów zachowania bezpieczeństwa w sieci; 2. zwalczanie treści niezgodnych z prawem i szkodliwych zachowań w sieci przez ograniczenie ilości treści niezgodnych z prawem znajdujących się w obiegu internetowym; oraz przez odpowiednie postępowanie wobec szkodliwego kontaktu i zachowań, ze szczególnym naciskiem na dystrybucję przez internet materiałów przedstawiających seksualne wykorzystywanie dzieci (CSAM), nagabywanie dzieci do celów seksualnych i cyberprzemoc; 3. promowanie bezpieczniejszego środowiska przez zainicjowanie współpracy wszystkich zainteresowanych stron, w tym dzieci, oraz przez wspieranie inicjatyw samoregulacji; 4. tworzenie bazy wiedzy umożliwiającej odpowiednie podejście do obecnych i nowych sposobów korzystania ze środowiska online oraz do odnośnych zagrożeń i konsekwencji, z myślą o zaplanowaniu odpowiednich działań służących zapewnieniu bezpieczeństwa online wszystkim użytkownikom. 92 % budżetu przeznaczono na współfinansowanie projektów w ramach działań 1 i 2 (Europejska sieć centrów bezpieczniejszego internetu i koordynacja jej działań), 5 % środków przeznaczono na projekty służące utworzeniu bazy wiedzy, a 2 % przydzielono na działanie trzecie. Średnia stopa współfinansowania wyniosła 73 %, a średni czas trwania wyniósł 26,5 miesiąca. W porównaniu z wcześniejszymi edycjami programu Bezpieczniejszy internet 5 ogólny zakres stosowania tego programu został poszerzony, aby uwzględnić powstające technologie internetowe, szkodliwy kontakt i zachowania oraz utworzenie bazy wiedzy w tym zakresie. Głównym mechanizmem służącym realizacji programu były roczne programy prac, w ramach których określono priorytety, działania i instrumenty finansowania na każdy rok. Efektem współfinansowania projektów wybieranych na podstawie zaproszeń do składania wniosków była szeroka gama projektów ukierunkowanych na tworzenie bezpieczniejszego środowiska online dla dzieci. Projekty 4 5 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1316/2013 z dnia 11 grudnia 2013 r. ustanawiające instrument Łącząc Europę, zmieniające rozporządzenie (UE) nr 913/2010 oraz uchylające rozporządzenia (WE) nr 680/2007 i (WE) nr 67/2010. Plan działania Bezpieczniejszy internet ( ) z budżetem wynoszącym 38,7 mln EUR; Program Bezpieczniejszy internet plus na lata ( ) z budżetem wynoszącym 45 mln EUR. 3

4 uzupełniono działaniami nieobjętymi finansowaniem, do których należało wsparcie Dnia Bezpieczniejszego Internetu, organizacja Forum Bezpieczniejszego Internetu, wspieranie środków samoregulacji branży i współpraca międzynarodowa. Zalecenia zawarte w ocenie okresowej programu z 2011 r. zostały uwzględnione w ciągłej realizacji programu i obejmowały zaangażowanie osób młodych poprzez regularne działania, poszerzenie zakresu infolinii; utrzymano także inicjatywy wspierające środki samoregulacji, takie jak koalicja dyrektorów generalnych na rzecz uczynienia internetu lepszym miejscem dla dzieci. W szczególności w ramach programu współfinansowano centra bezpieczniejszego internetu we wszystkich państwach członkowskich UE, w Islandii, Norwegii, Serbii i w Rosji. Centra bezpieczniejszego internetu prowadziły działania w celu podniesienia poziomu świadomości publicznej; obsługiwały infolinie, za których pośrednictwem dzieci i rodzice mogli otrzymać wsparcie i uzyskać poradę w zakresie kwestii związanych z internetem. Centra podnoszenia świadomości i infolinie należą do sieci INSAFE 6. W większości państw centra bezpieczniejszego internetu obejmują również gorące linie, których głównym zadaniem jest przyjmowanie zgłoszeń od opinii publicznej na temat materiałów przedstawiających seksualne wykorzystywanie dzieci oraz jeżeli materiały te zostaną uznane za niezgodne z prawem zawiadamianie organów ścigania i dostawców usług internetowych, którzy prowadzą hosting, o treściach, które należy usunąć. Koordynacją gorących linii zajmuje się stowarzyszenie INHOPE 7. W ramach działania służącego walce z treściami niezgodnymi z prawem dzięki programowi współfinansowano również inicjatywy wspierające egzekwowanie przepisów służących do zwalczania materiałów przedstawiających seksualne wykorzystywanie dzieci. Działania te zapewniały z kolei wsparcie przestrzegania przez państwa członkowskie ich zobowiązań dotyczących zapobiegania niegodziwemu traktowaniu dzieci w celach seksualnych i usuwania materiałów przedstawiających seksualne wykorzystywanie dzieci na podstawie dyrektywy w sprawie niegodziwego traktowania dzieci w celach seksualnych 8, a także zobowiązań w ramach światowego sojuszu przeciwko niegodziwemu traktowaniu dzieci w internecie w celach seksualnych 9. Aby przygotować się do działań następczych w związku z programem, ze środków programu sfinansowano projekt pilotażowy na potrzeby opracowania dla centrów bezpieczniejszego internetu platformy do dzielenia się zasobami, usługami i dobrymi praktykami; oraz utworzenia bazy danych, która zwiększyłaby przepustowość gorących linii w celu identyfikowania i analizowania zgłoszeń dotyczących materiałów przedstawiających seksualne wykorzystywanie dzieci. W wyniku przeglądu tego projektu wskazano, że sieci INSAFE/INHOPE są w coraz większym stopniu skonsolidowane w całej Europie oraz że ich wpływ jest niezaprzeczalny. Stwierdzono, że projekt odgrywa kluczową rolę w pracach w zakresie bezpieczniejszego internetu w Europie i poza nią, częściowo ze względu na ogólną siłę rozpowszechniania, dzięki której projekt stał się punktem odniesienia w tej dziedzinie. W ramach trzeciego działania promowanie bezpieczniejszego środowiska program wspiera porozumienia o charakterze samoregulacji, a tym samym promuje Stowarzyszenie INHOPE Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/93/UE z dnia 13 grudnia 2011 r. w sprawie zwalczania niegodziwego traktowania w celach seksualnych i wykorzystywania seksualnego dzieci oraz pornografii dziecięcej, zastępująca decyzję ramową Rady 2004/68/WSiSW. 4

5 zwiększone wykorzystanie praktyk bezpieczeństwa na stronach internetowych i urządzeniach używanych przez dzieci.technologie internetowe rozwijają się w szybkim tempie, a samoregulacja branży jest postrzegana jako najskuteczniejsze podejście umożliwiające szybkie reagowanie na nowe zmiany w sposobie wykorzystania tych technologii przez dzieci oraz zmiany w zakresie ryzyka. Branża internetowa w pozytywny sposób zareagowała na inicjatywy Komisji i inne wspólne działania. Najnowszym przykładem jest koalicja dyrektorów generalnych na rzecz uczynienia internetu lepszym miejscem dla dzieci 10, w ramach której zaproszono 31 światowych przedsiębiorstw z całego łańcucha wartości do przystąpienia do inicjatywy wiceprzewodniczącej Nellie Kroes, by prowadzić współpracę. Opiera się ona na wcześniejszym wsparciu w ramach programu na rzecz inicjatyw dotyczących samoregulacji 11 podjętych przez branżę na poziomie europejskim. Społeczeństwo obywatelskie zostało uwzględnione przez działania takie jak krajowe panele młodzieży, a także przez środki finansowe przeznaczone na sieć enasco na rzecz organizacji pozarządowych służących dobru dzieci 12. Sieć ta ukierunkowana jest na opracowanie wspólnego podejścia poprzez wymianę doświadczeń oraz poprzez opracowanie wspólnych strategii, aby zapewnić lepsze uwzględnienie potrzeb dzieci w dyskusjach na temat bezpieczeństwa w internecie odbywających się na szczeblu krajowym, europejskim i międzynarodowym. Podnoszenie poziomu wiedzy ma podstawowe znaczenie dla opracowania solidnych podejść w zakresie polityki, szczególnie w tym szybko zmieniającym się obszarze, a pogłębiona wiedza w zakresie korzystania z nowych mediów i technologii przez osoby młode była głównym celem prac prowadzonych w programie. W ramach programu wspierano sieć EUKidsOnline 13, której działania okazały się nieodzowne jako źródło dokładnej analizy tendencji oraz przydatne w zdobywaniu danych dotyczących przyszłych priorytetów w zakresie badań i polityki; wspierano także szeroki zakres projektów badawczych obejmujących szereg tematów 14. Oprócz podnoszenia statusu badań w zakresie kwestii dotyczących bezpieczniejszego internetu, opracowana wiedza przyczynia się do tworzenia bazy wiedzy dla wszystkich działań w ramach programu. W ramach programu sfinansowano także szereg badań służących gromadzeniu dowodów, w szczególności badanie SIP-Bench 15 oraz badanie dotyczące polityki i wskaźników bezpieczniejszego internetu w państwach członkowskich 16. Ostatnie z wymienionych badań miało na celu zwiększenie poziomu zrozumienia obecnych polityk i działań krajowych oraz opracowanie trwałego narzędzia umożliwiającego identyfikację i wymianę dobrych praktyk. 10 Deklaracja celu koalicji na rzecz uczynienia internetu lepszym miejscem dla dzieci. Dokument dostępny pod adresem: 11 Europejskie porozumienie ramowe na rzecz bezpiecznego korzystania z telefonów komórkowych przez dzieci i młodzież; Zasady korzystania z serwisów społecznościowych dla UE EU NET ADB, SPIRTO, Social Web Social Work, projekt ROBERT, Net Children Go Mobile. 15 SIP-Bench III: 16 Sprawozdanie końcowe opublikowane jako: Mapping Safer Internet policies in the Member States: The Better Internet for Kids (BIK) Map, ISBN:

6 Europejska strategia na rzecz lepszego internetu dla dzieci (strategia BIK) 17 od czasu uruchomienia w 2012 r. stanowi główny dokument referencyjny dla działań podjętych w ramach programu. W strategii tej określono kompleksowe podejście obejmujące cztery filary: stymulowanie treści internetowych o wysokiej jakości przeznaczonych dla osób młodych; zwiększanie świadomości i umacnianie praw; tworzenie dla dzieci bezpiecznego otoczenia w sieci i zwalczanie niegodziwego traktowania i wykorzystywania dzieci w celach seksualnych. Program przyczynił się do podejmowanych działań w ramach każdego z tych filarów poprzez: promowanie pozytywnych treści w ramach konkursów na szczeblu krajowym i europejskim; opracowywanie i wymianę zasobów wiedzy i promowanie najlepszych praktyk; gorące linie i szkolenia w zakresie zwalczania materiałów przedstawiających seksualne wykorzystywanie dzieci. 3. CELE I METODYKA OCENY W ramach końcowej oceny przeanalizowano realizację programu pod względem jego adekwatności, skuteczności i efektywności oraz oceniono jego szerszy wpływ i trwałość, a także europejską wartość dodaną i spójność, które były przedmiotem oceny w ramach tych kryteriów. Ocena ma charakter jakościowy i obejmuje ograniczone dowody ilościowe, ale w zewnętrznym sprawozdaniu z oceny dostępne są dodatkowe dane. Komisja uwzględni wyniki tej oceny przy okazji dalszego opracowywania polityki i działań. Aby przeanalizować adekwatność programu, w ocenie skupiono się na kwestiach dotyczących zmian w problemach uwzględnianych w ramach programu oraz sposobu reagowania na te zmiany, adekwatności działań i ich wartości dodanej dla kluczowych grup docelowych. Skuteczność programu oceniono na podstawie pytań dotyczących ogólnego zadowolenia z realizacji, skuteczności działań, odpowiedniości finansowania i jego efektu mnożnikowego. Efektywność uwzględniała wkład, jakiego dokonano w ramach programu, aby chronić dzieci w internecie i szerzej rozumianym środowisku cyfrowym, oraz to, czy takie same wyniki lub działania byłyby możliwe do osiągnięcia w inny, bardziej efektywny sposób lub bez pomocy programu, a także jakich udoskonaleń można dokonać w ramach ewentualnych działań następczych. Przy ocenie wpływu i trwałości uwzględniono dowody trwałości skutków, kwestię, czy doszłoby do zmian w przypadku braku finansowania UE i jakie byłyby alternatywne źródła finansowania, a także komplementarność/pokrywanie się z innymi programami krajowymi lub unijnymi. W ocenie zewnętrznej zastosowano szereg narzędzi służących do gromadzenia danych w celu zebrania dowodów na potrzeby niniejszego sprawozdania. Etap gromadzenia danych obejmował badanie skierowane do uczestników projektu w ramach programu, a także 17 Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno- Społecznego i Komitetu Regionów: Europejska strategia na rzecz lepszego internetu dla dzieci COM(2012) 196 final 6

7 badanie dostępne dla szerszego grona zainteresowanych stron reprezentujących wszystkie odpowiednie grupy zainteresowanych stron branżę, organy publiczne, edukację i organizacje pozarządowe. Etap ten został uzupełniony o program wywiadów złożony z na wpół ustrukturyzowanych wywiadów z zainteresowanymi stronami, począwszy od urzędników Komisji i beneficjentów programu aż po podmioty zewnętrzne, takie jak przedstawiciele branży, naukowców i państw członkowskich oraz organów ścigania. Ponadto przeprowadzono studia przypadków przedstawiające różne formy współpracy w zakresie bezpieczniejszego internetu w czterech państwach członkowskich. Dodatkowo przeprowadzono analizę sprawozdań końcowych z przeglądów projektów, skupiając się na zakresie, w jakim osiągnięto cele, oraz na skutkach tych celów Ograniczenia solidność ustaleń Gromadzenie danych i przeprowadzona analiza wiążą się z szeregiem istotnych ograniczeń, których wpływ został złagodzony w możliwie największym stopniu: dokonanie pomiaru wpływu projektów nie było możliwe z uwagi na niewystarczające narzędzia do monitorowania. Ocena wpływu i trwałości opierała się zatem głównie na spostrzeżeniach uczestników projektu, które często nie są obiektywne; ocena uwzględnia nieodłączne ograniczenia ustaleń wynikających z badań: uzyskane odpowiedzi odzwierciedlają poglądy właściwych zainteresowanych stron objętych próbą, a nie całej populacji zainteresowanej tą dziedziną. Ponadto poglądy zainteresowanych stron stanowią perspektywę indywidualną a nie całościową. W świetle powyższych elementów niniejsza ocena została przeprowadzona na podstawie najlepszych dostępnych danych. W każdym przypadku, gdy brakuje wiarygodnych danych ilościowych, wskazuje się taki brak jako odpowiedni i równoważy się go danymi i względami jakościowymi. 4. USTALENIA OCENY KOŃCOWEJ Dzięki ustaleniom dokonanym w ocenie wykazano, że główne cele programu zostały z powodzeniem osiągnięte. Sukces programu wynikał przede wszystkim z jego ogólnoeuropejskiego charakteru i spójności oraz ze ścisłej współpracy między różnymi zainteresowanymi stronami. Sfinansowane inicjatywy miały pozytywny wpływ na prawa dzieci. W promowaniu polityki bezpieczniejszego internetu uwzględniono art. 24 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej, w którym uznano, że dzieci są autonomicznymi i niezależnymi posiadaczami praw, oraz który stanowi, że dzieci mają prawo do takiej ochrony i opieki, jaka jest konieczna dla ich dobra. Ustalenia przedstawione poniżej w podziale na kryteria oceny odzwierciedlają skonsolidowane wyniki prac prowadzonych przez Komisję oraz badań i wywiadów prowadzonych do celów badań zewnętrznych. 7

8 4.1. Adekwatność Wyniki oceny potwierdzają, że w realizacji programu uwzględniono nowe technologie i nowe zachowania w sieci, takie jak korzystanie z internetu za pośrednictwem różnych połączonych urządzeń przez dzieci w coraz młodszym wieku, a także potwierdzają, że konieczne było dokonywanie ciągłych przeglądów strategii z uwagi na szybko zmieniający się charakter omawianej dziedziny. Było to możliwe dzięki elastyczności oferowanej przez roczne programy prac i zaproszenia do składania wniosków. Zainteresowane strony przyznały, że program stał się ważnym prekursorem na skalę międzynarodową i zapewnił przywództwo oraz wsparcie finansowe państwom członkowskim. W ramach oceny potwierdzono również, że działania objęte programem były kompleksowe i angażowały szeroki krąg różnych grup zainteresowanych stron oraz były ukierunkowane na te grupy. Za najbardziej adekwatne cele uznano zwiększanie poziomu świadomości społeczeństwa i zwalczanie treści niezgodnych z prawem, natomiast opinie zainteresowanych stron były w większym stopniu podzielone w odniesieniu do promowania bezpieczniejszego środowiska w internecie i utworzenia bazy wiedzy. Wszystkie cztery działania uznano jednak za odpowiadające potrzebom dzieci zaangażowanych w działalność w internecie. Dla grup docelowych programu powstała wartość dodana: większość zainteresowanych stron, z którymi prowadzono konsultacje, nie była świadoma działań podobnych do ich projektu, podejmowanych przez inne organizacje na szczeblu krajowym; istniały wyraźne wskazania świadczące o tym, że bez finansowania z UE większość projektów nie zostałaby przeprowadzona lub zostałaby przeprowadzona, ale nie w takim samym zakresie, ze względu na brak środków finansowych przydzielonych specjalnie na promowanie bezpieczniejszego stosowania technologii internetowych przez dzieci. W ramach wyników oceny podkreślono znaczenie kształcenia i pozytywnych treści. Dzieci muszą mieć dostęp do wysokiej jakości kształcenia obejmującego elementy cyfrowe, które pomoże w ich ochronie przed różnymi czynnikami ryzyka w obliczu tak szybko zmieniających się technologii. W ocenie podkreślono korzyści płynące z uczestnictwa dzieci oraz potrzebę, aby dzieci były świadome możliwości oferowanych przez technologie cyfrowe oraz aby rodzice byli w odpowiednim stopniu zaangażowani w działalność swoich dzieci w internecie. Aby móc aktywnie i efektywnie uczestniczyć w działaniach online oraz móc rozpoznawać szkodliwe treści i kierować swoim bezpieczeństwem w internecie, dzieci potrzebują umiejętności cyfrowych, i najlepiej byłoby, gdyby były one zapewniane w programach szkolnych. Uczestnicy programu i inne podmioty polityczne i przemysłowe wysoko oceniły przeprowadzone badania i znaczenie rozpowszechniania ich wyników w innych obszarach programu. Konkretny wkład w badanie wskazuje na potrzebę przeprowadzenia szczegółowego badania na skalę międzynarodową w zakresie zachowania dzieci w internecie 18 i skutecznych metod kształcenia. Ponadto beneficjenci programu i podmioty z branży pragną kontynuować współpracę, w tym poprzez konkretniejsze działania dotyczące szczególnie narażonych dzieci, dzieci niepełnosprawnych oraz dzieci, które mają trudną sytuację w domu. 18 Przykładem są badania przeprowadzone przez DG ds. Zdrowia i Konsumentów w zakresie marketingu ukierunkowanego na dzieci za pośrednictwem mediów społecznościowych, gier internetowych i aplikacji mobilnych. Oczekuje się, że wyniki tego badania zostaną opublikowane w 2016 r. 8

9 4.2. Skuteczność Uczestnicy projektu zgłosili wysoki poziom zadowolenia z zarządzania programem przez Dyrekcję Generalną ds. Sieci Komunikacyjnych, Treści i Technologii (DG CNECT), chociaż możliwa jest pewna stronniczość z uwagi na własny interes we wspieraniu programu. Niektórzy beneficjenci wskazali jednak obszary, w których można wprowadzić usprawnienia procesu składania wniosków o przyszłe dotacje z UE w danej dziedzinie, takie jak: uproszczone procedury i wymogi dotyczące sprawozdawczości; elastyczniejsze wymogi w celu uwzględnienia specyfiki krajowej; bardziej długofalowe planowanie prac i finansowania; oraz więcej informacji dotyczących innych programów finansowania w powiązanych obszarach. Zainteresowane strony uznały ogólnie, że Komisja zapewniła skuteczne zarządzanie programem. Średni czas oczekiwania na podpisanie umowy wynosił 292 dni w przypadku 77 projektów, które były przedmiotem negocjacji w okresie programowania. Działania w ramach programu, a w szczególności ukierunkowanie na działania w sieci, ogólnie uznano za wykazujące dobry stosunek wartości do ceny, istnieje jednak możliwość większej konsolidacji i współpracy na poziomie UE w zakresie usług i między beneficjentami programu. Jeżeli chodzi o ustalenia dotyczące stosowności finansowania, opinie rozkładały się równo między osoby uznające finansowanie za wystarczające oraz osoby, które nie uznały go za wystarczające, a wśród osób, które uznały je za niewystarczające, prawie wszystkie miały dostęp do środków finansowych z innych źródeł. Wyniki te mogą być jednak stronnicze, w zależności od tego, czy beneficjent miał dostęp do dodatkowych funduszy, czy też nie. W ramach sfinansowanych projektów wykorzystywano często efekt synergii z innymi inicjatywami. Fakt istnienia centrów bezpieczniejszego internetu w 27 państwach członkowskich jest postrzegany przez zainteresowane strony jako główna wartość dodana programu, ponieważ umożliwiają one wymianę wiedzy i dobrych praktyk. Kwestia ta znalazła potwierdzenie w planie identyfikacji polityk bezpieczniejszego internetu, w którego wyniku stwierdzono, że w większości państw UE centrum bezpieczniejszego internetu jest uznawane za kluczową platformę służącą realizacji i koordynacji działań i inicjatyw 19. W ramach oceny potwierdzono, że projekty finansowane ze środków programu przyczyniły się do zrealizowania celów programu. Osiągnięto to poprzez podniesienie poziomu świadomości publicznej w zakresie bezpieczniejszego stosowania technologii internetowych, wzmocnienie współpracy między zainteresowanymi stronami, zwalczanie szkodliwych zachowań w sieci oraz angażowanie dzieci w kwestie bezpieczeństwa w internecie i informowanie ich o tych zagadnieniach. Zgłoszono jednak obawy związane z zagrożeniem efektywności programu i jego działań w przyszłości wynikającym z braku stabilnego finansowania ze środków UE oraz z niechęci branży i rządów krajowych, aby się zaangażować. W odniesieniu do usprawnień na przyszłość działania, na których należałoby się skoncentrować, obejmują prace społeczne oraz dalsze badania i projekty opracowane w celu podniesienia umiejętności cyfrowych dzieci. Ponadto zainteresowane strony uznały, że konieczne jest, aby branża odgrywała większą rolę w zwiększaniu efektywności działań realizowanych w ramach programu

10 4.3. Wpływ i trwałość Ustalenia wynikające z badań i wywiadów z uczestnikami projektów i zainteresowanymi stronami z zastrzeżeniem, że mogą one być stronnicze wykazują, iż programy miały średni lub duży wpływ głównie w zakresie podnoszenia poziomu świadomości, zwalczania treści niezgodnych z prawem, podnoszenia umiejętności cyfrowych oraz dzięki wzmocnionej współpracy i tworzeniu synergii. Podnoszenie poziomu świadomości połączone z zapewnieniem kształcenia, szkoleń i powiązanych narzędzi i materiałów przeznaczonych dla dzieci było najczęściej wymieniane jako kluczowe działanie. Koordynacja zapewniona dzięki sieci Insafe zmaksymalizowała synergię i wpływ; przykładowo w 2014 r. w ramach wspólnych wysiłków sieci udało się dotrzeć do ponad 22,5 mln ludzi w Europie (i poza nią) 20. Kolejnym obszarem, w którym osiągnięto zadowalające wyniki, było zwalczanie treści niezgodnych z prawem, a w szczególności działania w zakresie gorących linii. Ustanowienie systemu powiadomień i usuwanie materiałów przedstawiających seksualne wykorzystywanie dzieci oraz wzmocniona współpraca między gorącymi liniami i organami ścigania doprowadziły do szybszego usuwania treści. W 2011 r. w ciągu 1 3 dni od zgłoszenia usuwano 60 % zgłoszonych treści w porównaniu z ponad 90 % treści w 2014 r. 21. W okresie realizacji programu za pośrednictwem gorących linii odbierano także coraz większą liczbę zgłoszeń 22, co doprowadziło do wzrostu liczby stron internetowych usuniętych przez sieć INHOPE. W ramach ustaleń wykazano również, że program wywiera wpływ na inne działania prowadzone na szczeblu krajowym i międzynarodowym. Świadczą o tym odniesienia do badań i rezultatów związanych z programem. Europejskie działania dotyczące bezpieczniejszego internetu często uznawane są za dobrą praktykę w skali międzynarodowej i zostały podchwycone w Ameryce Łacińskiej, Stanach Zjednoczonych i w regionie Azji i Pacyfiku. Przykładowo Dzień Bezpieczniejszego Internetu, który wywodzi się z programu, jest corocznym, międzynarodowym wydarzeniem służącym podnoszeniu poziomu świadomości w zakresie bezpieczeństwa dzieci w internecie. Organizowany jest co roku w ponad 100 państwach i rozpoznawany w Europie, Ameryce Północnej, Ameryce Południowej i w regionie Azji i Pacyfiku. Większość zainteresowanych stron uważała, że działania objęte projektem nie zostałyby przeprowadzone bez finansowania ze środków UE, a także wyraziła obawy dotyczące uzyskania finansowania od rządów krajowych lub branży; wiele z nich uważało, że w tym względzie niezbędne jest ciągłe finansowanie przez Komisję. Według beneficjentów projektu w perspektywie średnio- i długookresowej ich projekty nadal będą wywierać wpływ, przy czym organy publiczne i branża będą odgrywały kluczową rolę w finansowaniu przyszłych działań. 5. WNIOSKI Z OCENY I ZALECENIA Komisja na podstawie zewnętrznej oceny i własnych prac prowadzonych równolegle doszła do następujących wniosków, będących wstępem do rozważań nad przyszłą polityką z zakresu bezpieczniejszego internetu Insafe INHOPE, roczne sprawozdanie za 2014 r., kwiecień 2015 r. Infografiki/INHOPE 2014 r. Insafe INHOPE, roczne sprawozdanie za 2013 r., kwiecień 2014 r., s

11 Ocena wykazała, że główne cele programu zostały z powodzeniem osiągnięte. Program miał bardzo duże znaczenie, jeżeli chodzi o uwzględnione problemy i zaangażowane zainteresowane strony, a w jego ramach prawidłowo zareagowano na rozwijające się technologie i problemy. Wykazano, że interwencja UE była zarówno niezbędna, jak i skuteczna w osiągnięciu wyników. Ogólnoeuropejski wymiar i spójność działań, ustanowienie centrów bezpieczniejszego internetu we wszystkich państwach członkowskich oraz ścisła współpraca między różnymi zainteresowanymi stronami przyczyniły się do pomyślnej realizacji, konsolidacji i współpracy na poziomie UE w zakresie usług i między beneficjentami programów. Uznano, że program został skutecznie zrealizowany, chociaż w odniesieniu do niektórych procedur wskazano możliwości wprowadzenia uproszczeń. Program miał średni i duży wpływ głównie w zakresie podnoszenia poziomu świadomości z uwagi na nacisk kładziony na tworzenie sieci kontaktów i wzbudzanie efektu synergii, a także w zakresie zwalczania treści niezgodnych z prawem; ustanowienie sprawnie funkcjonującego systemu powiadamiania i usuwanie materiałów przedstawiających seksualne wykorzystywanie dzieci, uzupełnione o dobrowolne starania ze strony podmiotów branży ukierunkowane na zapobieganie rozpowszechnianiu materiałów przedstawiających seksualne wykorzystywanie dzieci za pośrednictwem ich infrastruktury, przyczyniło się do znaczącego ograniczenia czasu potrzebnego na usunięcie takich treści 23. Komisja odgrywała uznaną rolę przywódczą zarówno w odniesieniu do państwa członkowskich, jak i na skalę międzynarodową, a europejskie działania w zakresie bezpieczniejszego internetu są często uznawane za dobrą praktykę i uwzględniane na całym świecie, np. jeżeli chodzi o obchodzenie Dnia Bezpieczniejszego Internetu Kontynuacja najskuteczniejszych działań Aby utrzymać osiągnięte wyniki i opierać się na nich, można kontynuować następujące rodzaje działań, które okazały się do tej pory najskuteczniejsze: - podtrzymywać pracę centrów świadomości z zakresu bezpieczniejszego internetu, którą należy kontynuować poprzez dalsze wzmacnianie działań podnoszących poziom świadomości, w tym przez rozpowszechnianie informacji i narzędzi przeznaczonych dla dzieci, które to narzędzia służą bezpieczniejszemu stosowaniu technologii internetowych, a także przez dalsze obchodzenie Dnia Bezpieczniejszego Internetu; w dalszym ciągu poszerzać zakres stosowania infolinii oraz wzmocnić ich współpracę z krajowymi systemami ochrony dzieci; należy również kontynuować działania gorących linii, które stanowią główne osiągnięcie programu; 23 sflb.ashx 11

12 - należy zapewnić, aby działania centrów bezpieczniejszego internetu dotarły do dzieci znajdujących się niekorzystnej lub trudnej sytuacji (takich jak dzieci niepełnosprawne, dzieci zagrożone ubóstwem, dzieci migrujące), umożliwiając im czerpanie korzyści z technologii cyfrowych dzięki ich pełnemu włączeniu; - nie zaprzestawać badań na szczeblu unijnym i krajowym dotyczących zachowania dzieci w internecie oraz zagrożeń, na jakie napotykają, mających na celu aktualizowanie bazy wiedzy oraz zapewnienie inicjatyw, które będą odpowiednie i ukierunkowane na obszary wymagające największej uwagi. Biorąc pod uwagę brak ukierunkowanych badań w tym obszarze, należy zastanowić się nad możliwymi sposobami zachęcenia naukowców do udziału w tworzeniu bazy wiedzy na temat korzystania przez dzieci z internetu i do zapewnienia materiału potrzebnego do ciągłego opracowywania działań, a także należy zapewnić, aby podejście oparte na prawach widoczne w EUKidsOnline było powielane w przyszłych badaniach w celu dalszego wykonywania praw dziecka w środowisku internetowym. W tym kontekście infolinie mogą stanowić cenne źródło informacji, ponieważ są pierwszym punktem kontaktowym, z którym konsultują się dzieci i rodzice; - należy kontynuować regularne mapowanie polityki bezpieczniejszego internetu, aby uzyskać przegląd sposobów stawienia czoła i sprostania wyzwaniom dotyczącym bezpieczeństwa w sieci w ramach polityki i inicjatyw w Europie, oraz należy określić pojawiające się schematy i podejścia stosowane przez państwa członkowskie. Rola koordynatora i nadzorcy pełniona podczas realizacji programu przez Komisję, a w szczególności przez centra bezpieczniejszego internetu, była bardzo wartościowa dla państw członkowskich i wszystkich zaangażowanych zainteresowanych stron 24. W związku z tym rola Komisji w zakresie ciągłej koordynacji w przyszłych programach będzie miała wartość dodaną Ułatwianie monitorowania wpływu projektów Określanie i dokonanie pomiaru wpływu projektów współfinansowanych ze środków UE jest obecnie niemożliwe z uwagi na niewystarczające narzędzia do monitorowania. Zaleca się zatem ustanawianie w przyszłości solidnych systemów monitorowania oraz regularne przeprowadzanie niezależnych ocen. W związku z tym należy w dalszym ciągu opracowywać wymierne wskaźniki realizacji i skuteczności, umożliwiające dokonanie porównania i przeprowadzenie lepszej oceny projektów tego samego rodzaju oraz propagowanie dobrych praktyk Ciągła potrzeba skutecznej komunikacji Należy dążyć do komunikacji między wszystkimi właściwymi podmiotami i zainteresowanymi stronami w celu wymiany dobrych praktyk oraz w celu zapewnienia, aby przyszłe inicjatywy nie nakładały się na siebie. W związku z tym Komisja powinna w dalszym ciągu wzmacniać istniejącą współpracę między różnymi odpowiednimi służbami Komisji w odniesieniu do kwestii związanych z bezpieczeństwem w sieci i pełnym zakresem treści niezgodnych z prawem, a także powinna monitorować ich pracę. Ponadto należy dalej wzmacniać współpracę i wymianę dobrych praktyk między różnego rodzaju zainteresowanymi stronami

13 5.4. Wspieranie zaangażowania branży i państw członkowskich W ramach oceny wykazano, że działania sfinansowane ze środków programu są wartościowe, ale obecnie zaangażowanie finansowe ze strony branży jest ograniczone. Biorąc pod uwagę istniejące obawy uczestników projektu dotyczące przyszłego finansowania inicjatyw, należy dążyć do silniejszego zaangażowania branży jako alternatywnego źródła finansowania działań obecnie finansowanych przez Komisję i w pewnym zakresie przez rządy krajowe. Mogłoby to stanowić cel długoterminowy, który umożliwiłby Komisji prowadzenie badań nad najlepszym sposobem zwiększenia zaangażowania (finansowego) branży w bardziej ogólnym ujęciu. Należy w dalszym ciągu zachęcać państwa członkowskie do zaangażowania się w przyszłe inicjatywy. W związku z tym podczas określania poziomu środków przeznaczonych na przyszłe działania należy na wczesnym etapie ocenić dostępność źródeł krajowych i innych źródeł na potrzeby uzupełnienia finansowania z UE. Ponadto w ramach przyszłych działań Komisja powinna jasno i stale zawiadamiać o potrzebie współfinansowania krajowego, aby żadne z państw członkowskich nie polegało jedynie na projektach finansowanych ze środków UE w tym obszarze polityki. Promowanie dobrych praktyk państw członkowskich przez Komisję i przekazywanie ich wszystkim pozostałym państwom członkowskim może zachęcić je do zwiększenia poziomu finansowania krajowego. 13