OPRACOWANIE WYNIKÓW BADA

Transkrypt

1 Oro sko Obszar AZP nr Nr st. na obszarze 184 Nr st. w miejscowo ci 60 RATOWNICZE BADANIA ARCHEOLOGICZNE W OBR BIE INWESTYCJI,, BUDOWA DROGI KRAJOWEJ S7 NA ODCINKU- KONIEC OBWODNICY RADOMIA 2011 r. Inwestor GDDKiA Oddzia w Warszawie. OPRACOWANIE WYNIKÓW BADA Raszyn2012 r.

2 SPIS TRE CI I. WST P- Rafa Maciszewski II. GEOMORFOLOGIA- Agnieszka Truskolaska III. RYS HISTORYCZNY- Rafa Maciszewski...10 IV. ANALIZA RUCHOMYCH ZABYTKÓW CERAMICZNYCH Igor Maciszewski..13 V. CHARAKTERYSTYKA WYTWORÓW KRZEMIENNYCH Mariusz Kowalewski 22 VI. CHARAKTERYSTYKA FORM, ROZMIARÓW, FUNKCJI I CHRONOLOGII OBIEKTÓW NIERUCHOMYCH- Beata P ko.. 26 VII. PODSUMOWANIE Rafa Maciszewski 70 MAPY...71

3 Rafa Maciszewski 1. WST P PODZIA PRZESTRZENI BADAWCZEJ Podzia przestrzeni badawczej zosta oparty na siatce arowej. Ary lokalizowane by y w ryc. 1 oparciu o przynale no do poszczególnego hektara, oznaczonego du ymi literami. Poszczególne ary w obr bie hektara oznaczane by y cyframi arabskimi od 1 10 w pasach pionowych i oznaczeniami literowymi od a j w pasach poziomych, pocz wszy od lewego górnego rogu C ryc. 1. W zwi zku z tym poszczególny ar oznaczany zosta symbolem hektara oraz symbolem literowo cyfrowym np. Bc8. Wewn trznie ar podzielony zosta na cztery wiartki oznaczane ma ymi literami a,b,c,d C ryc. 2. ryc. 2

4 Poszczególne jednostki sk adowe stanowiska archeologicznego, takie jak obiekty, warstwy oraz zabytki ruchome lokalizowane by y w oparciu o numer hektara i ara. Poszczególne obiekty oraz warstwy pozaobiektowe oznaczane by y w zbiorach rozdzielnych cyframi arabskimi, przy czym humus oznaczony zosta zawsze jako warstwa nr 1 a calec jako warstwa nr 0. Warstwom obiektowym przyporz dkowany zosta numer obiektu oraz oznaczenie literowe (np. 1a). W przypadku wyst pienia podobiektów, nadawany zosta im numer obiektu g ównego oraz oznaczenie cyfrowe (np. 1.1). Wewn trzny podzia stratygraficzny podobiektów wyró niony zosta przy pomocy oznacze literowych przyporz dkowanych numerowi podobiektu (np. 1.1a) C ryc. 3. obiekt nr 1 w. 1a w. 1b obiekt nr 1.1 w. 1.1a w. 1c w. 1.1b ryc PRZYJ TE ZASADY DOKUMENTACJI. Podstaw dokumentacji stanowi rysunki planów poszczególnych arów wykonywane w skali 1:50 z nanoszonymi zarysami rzutów poziomych obiektów i warstw pozaobiektowych, ich numeracj i warto ciami niwelacyjnymi (przeliczonymi) oraz liniami ci profilowych. Obok tego wykonywane by y rysunki przekrojów poszczególnych obiektów w skali 1:20 z podan ich numeracj i warto ci niwelacyjn stropu (przeliczon ). Uzupe nienie stanowi plan zbiorczy wykonywany w skali 1:100. Dokumentacj fotograficzn wykonano w technice cyfrowej. Profile obiektów fotografowane by y bez obrysu. Poszczególne zdj cia grupowane by y w folderach tematycznych (np. ary, obiekty profile, obiekty plany). Poszczególne pliki opisywane by y numerami odpowiadaj cymi numerom obiektów lub arów (np. obiekty profile_125). Dokumentacja opisowa opiera a si na sformalizowanych formularzach tzw. kartach. Stosowano: KART OBIEKTU, KART WARSTWY POZAOBIEKTOWEJ, KART ZABYTKU WYDZIELONEGO. Na KARCIE OBIEKTU umieszczano zminiaturyzowane

5 zdj cie profilu obiektu oraz cyfrowy jego obrys. Zastosowanie tej podwójnej dokumentacji rysunkowej umo liwia weryfikacj rysunków polowych i tym samym u atwia pó niejsze opracowanie PRZYJ TE ZASADY ODHUMUSOWANIA I EKSPLORACJI Przestrze badawcza odhumusowana by a przy u yciu sprz tu mechanicznego, koparkami skarpówkami. Humus zdejmowano warstwami do poziomu stropowego przestrzeni reliktowej. By on magazynowany poza lub w obr bie stanowiska w ha dach. Pole bada, po odhumusowaniu by o doczyszczany r cznie przy pomocy grac i opat. Po zarejestrowaniu stropów obiektów archeologicznych by y one eksplorowane po ówkami lub wiartkami, warstwami mechanicznymi 5 10 cm w obr bie warstw obiektowych. Wype niska obiektów sk adowano w obr bie wykopów. Wynika o to z zalecenia, aby wyrobiska zasypywane by y gruntem rodzimym CHARAKTERYSTYKA STANOWISKA Stanowisko po one jest na równinie denudacyjnej o zdegradowanej w wyniku procesów peryglacjalnych pokrywie utworów czwartorz dowych, pod któr wyst puj warstwy jurajskie i kredowe. Na wyso wsi Oro sko i Dobrut licznie wyst puj na powierzchni konkrecje krzemienia czekoladowego. Zwi zane jest to z s siedztwem znanych wychodni tego krzemienia w Oro sku i Tomaszowie. W pobli u stanowiska zarejestrowano na powierzchni du ilo konkrecji krzemiennych i rumoszu wapiennego. Sugerowa to mo e obecno b to Plan geodezyjny z naniesionym obszarem badawczym naturalnych, bardzo p ytko po onych wychodni, lub ladów dzia alno ci wydobywczej surowca krzemiennego. Teren o pod u gliniastym obfituje w zakl ni cia tworz ce

6 pierwotnie oczka wodne. Stanowisko zlokalizowano najprawdopodobnie na skraju jednego z nich DANE METRYKALNE MIEJSCOWO : Oro sko - Zamo cie WOJEWÓDZTWO: mazowieckie POWIAT: szyd owiecki PO ENIE GEOGRAFICZNE: N 51 o E 21 o Obszar AZP nr Nr st. na obszarze 184 Nr st. w miejscowo ci HISTORIA BADA Stanowisko zosta o odkryte podczas bada powierzchniowych prowadzonych metod AZP w 2010 roku przez B. Gwo dzia. Ponownie zweryfikowano je pozytywnie w trakcie rozpoznania sonda owego. Wykona je A. Bartczak i B. Gwó. Badania wykopaliskowe przeprowadzono na zlecenie Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad Oddzia w Olsztynie przez USUI Rafa Maciszewski, w okresie od r r. pod kierunkiem mgr Mariusza Kowalewskiego. Badania wykopaliskowe obj y ca wyznaczonego na podstawie bada powierzchniowych i sonda owych obszaru stanowiska. cznie przebadano 10 arów powierzchni.

7 Agnieszka Truskolaska 2. GEOMORFOLOGIA Pod wzgl dem fizjograficznym teren badan po ony jest w pó nocnej strefie brze nej Wy yny Kielecko-Sandomierskiej na pograniczu z Wzniesieniami Po udniowo Mazowieckimi reprezentowanymi przez Równin Radomsk 1. Przebieg granicy miedzy tymi jednostkami jest kwesti sporn. Wed ug S. Gilewskiej wyznacza ja strefa agodnych wzniesie, biegn cych od I y w kierunku NW po Wierzbice i Oro sko. Predysponowane s one, wyst puj cym p ytko pod powierzchni, górnojurajskim pod em skalnym (odporne na wietrzenie wapienie i margle z krzemieniami czekoladowymi), przykrytym w znacznej cz ci glina zwa owa i piaskami wodnolodowcowymi 2. Równin Radomsk reprezentuje natomiast na badanym terenie fragment Wysoczyzny Wolanowa, gdzie mimo wzrastaj cego w kierunku N zasypania czwartorz dowego grz dy p ytko le cego pod a kredowego (piaskowce, wapienie) s odpowiedzialne za pewne cechy falisto ci wspó czesnej rze by. 3 Stopie przekszta ce krajobrazu w obr bie terenu bada nie jest wspó cze nie na pierwszy rzut oka zbyt intensywny. Nie wyst puj tu, bowiem kontrastuj ce z toczeniem sztuczne formy typu wynios ych ha d i rozleg ych wyrobisk. agodna rze ba ze sporadycznie pojawiaj cymi si piaskowniami (cz sto zaro ni tymi) sprawia wra enie prawie naturalnej. Jednak wgl d w przesz poprzez analiz materia ów archiwalnych oraz profili geologicznych pozwala stwierdzi, e rze ba omawianego regionu ma charakter znacznie przekszta conej 4. Powiat szyd owiecki le y w przewa aj cej cz ci na Przedgórzu I eckim, po udniowo-wschodni cz powiatu zajmuje Garb Gielniowski. Obie te jednostki wchodz w sk ad Wy yny Kieleckiej, która jest cz ci Wy yny Ma opolskiej. Niewielkie pó nocne skrawki w gminie Oro sko pokrywa Równina Radomska, cz Wzniesie Po udniowo Mazowieckich, Nizin rodkowopolskich. Przechodz ca przez powiat granica regionów powoduje du e zró nicowanie wysoowe terenu. Garb Gielniowski to pas wzniesie zbudowanych z piaskowców, które licznie wyst puj w okolicach Szyd owca. Najwy sze wzniesienia przekraczaj 300 m n.p.m., 1 J. Kondracki, Geografia regionalna Polski, PWN, Warszawa.2000 str S. Gilewska, 1972 Wy yny lasko-ma opolskie. W: Geomorfologia Polski, T.1. PWN, Warszawa. s S.Z. Ró ycki, 1972 Nizina Mazowiecka. [w:] Geomorfologia Polski, T.2. PWN Warszawa. s S. Krukowski, Paleolit. W: Kostrowicki K.S., Jakimowicz R.: Prahistoria ziem polskich. Warszawa-Kraków. s

8 m.in. Altana 408, która jest najwy szym wzniesieniem w województwie mazowieckim, Cymbra 378 oraz Sk obska Góra 347. Przedgórze I ecie to liczne grzbiety zbudowane ze ska wapienno-marglistych, w których rozwijaj si zjawiska krasowe, widoczne niekiedy na powierzchni w postaci lejów i zapadlisk. Równina Radomska to g ównie obszar rolniczy, s abo poro ni ty lasami. Na terytorium powiatu przewa aj tereny lekko faliste. 5 Ryc.4. Kamienio om "Podkowi ski", historyczne miejsce wydobycia piaskowca. Terytorium powiatu szyd owieckiego znajduje si w dorzeczu Wis y. rednia zasobno wód podziemnych, wykorzystywana jest w rolnictwie i przemy le. Wi kszo obszaru le y w zlewni rzeki Radomki. G ówn o hydrograficzn powiatu stanowi rzeka Szabasówka z dop ywami: Korzeniówk, Jab onic i Oronk. Swoje ród a maj na terenie powiatu: Ole nica, I anka, Kamienna. 6 Najwi ksze zbiorniki wodne to zalewy w Koszorowie, Szyd owcu, Chlewiskach, Jastrz biu i Aleksandrowie. Inne mniejsze to m.in. stawy w aziskach, Or owie, Mirowie, Oro sku, Szyd owcu oraz fosa w Parku Radziwi owskim. 5 Danuta S omi ska Paprocka, Szyd owiec i okolice, Szyd owiec Gra yna Ok y, Ma a Ojczyzna wi tokrzyskie, Kielce 2002

9 Ryc.5. Korzeniówka rzeka przep ywaj ca przez Szyd owiec. Powiat szyd owiecki pod wzgl dem geologicznym zbudowany jest g ównie z osadów mezozoicznych okresu jurajskiego oraz utworów trzeciorz dowych. Wyst puj tu liczne surowce mineralne takie jak: ruda elaza, wapie, margiel, piaskowiec, gliny ogniotrwa e i ceramiczne oraz wiry i piaski. Na terenie powiatu szyd owieckiego dominuj gleby redniej i abej, ja, klas V i VI bielicowe na pod u kamiennym, piaszczystym i gliniastym. W powiecie wyst puj tak e na niewielkich obszarach gleb brunatnych i r dzin mieszanych. 7 7 Danuta S omi ska Paprocka, Szyd owiec i okolice, Szyd owiec 2003

10 Rafa Maciszewski 3. RYS HISTORYCZNY Gmina Oro sko wg. GEOPORTAL s. 1:25000 W najstarszych zapisach historycznych Oro sko pojawia si jako "Ora sko". Nazwa ta uowana zosta a od staropolskiego wyrazu "orane", który okre la miejsce nadaj ce si do orania, a tym samym do rolniczej uprawy ziemi. Cho w ród ach jak i w dzisiejszej oficjalnej postaci nazwa wyst puje z sufiksem - sko, znana jest te forma Oro sk, u ywana powszechnie przez Józefa Brandta i w cicieli wsi, pocz wszy od Franciszka Ksawerego Christianiego. Józef Brandt Oro sko- zagrody Mo na przyj, i Oro sko nale o zapewne do najwcze niej zasiedlonych terenów podradomskich. Z opisów dokonanych przez Jana D ugosza wynika, e w drugiej po owie XV w. musia o by ono wsi rozleg i zasobn. Od czasów historycznych Oro sko

11 siadowa o z kilkoma, o podobnie starej, ród owo potwierdzonej proweniencji wsiami - Dobrutem, B kowem, Guzowem, Krogulcz, D brówk Zab otni i Rud. Oro sko cz sto zmienia o swoich w cicieli. Jako pierwsi wymieniani s Andrzej Staro ci ski, a pó niej Jakub Starosielski herbu Abdank (wg. Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis J. D ugosza I, 521; III, 419 za ownik Geograficzny Królestwa Polskiego). W 1569 r. jako w ciciel Oro ska figuruje Jan Kyczkowski. W 1802 r. dobra szyd owieckie, w sk ad których wchodzi o Oro sko, przesz y na w asno ksi nej Anny Sapie yny. Wkrótce zad ona ksi na odst pi a klucz szyd owiecki skarbowi Królestwa Polskiego. Oro skie dobra rz dowe tworzy a wie i folwark Oro sko oraz wie Krogulcza Sucha z przyleg ciami. W zwi zku z tym, e by to maj tek niewielki, rz d pu ci go w dzier aw. W 1829 r. wzi go w wieczyst dzier aw Franciszek Ksawery Christiani 1 by w 1834 r. naby go na w asno. Franciszek Ksawery Christiani ( ) Zabudowa wsi Oro sko zajmowa a pocz tkowo tereny nisko po one, w pobli u stawów i cieków wodnych. Nie si ga a jednak bezpo rednio do rzeki Oronki, ze wzgl du na trz sawiska i b otniste ki nadrzeczne. Po roku 1834, kiedy w cicielem Oro ska zosta Franciszek Ksawery Christiani, wie w ca ci zosta a przemieszczona na wy ej po one tereny i zlokalizowana wokó nowej drogi wiejskiej poprowadzonej prostopadle do przebiegaj cego przez wie traktu krakowskiego. Poza tym Christiani uporz dkowa we wsi drogi, wszystkie te obsadzi drzewami. Jego staraniem pobudowano te nowe i uzdatniono dawne uj cia wody, tzw. wodoci gi dla Oro ska i Krogulczy Suchej. Na cz ciowo zwolnionych przez wie terenach zaprojektowa i w znacznej cz ci zrealizowa park i ogrody. Intencj Chrystianiego by o stworzenie nowoczesnego Oro ska, co wi za o si z powstaj wielk inwestycj drogow - traktem krakowskim, którego by projektantem. Budowa traktu krakowskiego by a prawdziw rewolucj. Jako pierwsza na tym terenie bita droga nie tylko znacznie skraca a odleg, ale przede wszystkim otwiera a prawdziwie szeroki wiat. Wie stawa a si wi c punktem przystankowym dla podró nych, z obszernym zajazdem, a tak e poczt. Po powstaniu styczniowym wdowa po Christianim sprzeda a Oro sko Wojciechowi Kalinowskiemu. Wkrótce jednak zmienili si kolejni w ciciele. W 1869 r. dobra te (Oro sko z Krogulcz i Chronówek) kupi a Helena z Wojciechowskich Pruszakowa. Jej równie nie uda o si utrzyma maj tku w ca ci. Rozpocz si d ugotrwa y proces wyprzeda y i parcelacji maj tku. 1 Franciszek Ksawery Christiani herbu w asnego (ur. 4 listopada 1772 w Dukli, zm. 7 czerwca 1842 w Warszawie), polski in ynier, pionier budowy dróg bitych w Królestwie Polskim, autor pierwszych polskich podr czników z dziedziny budowy dróg, jako dyrektor Dyrekcji Jeneralnej Dróg i Mostów Królestwa Polskiego prowadzi m.in. budow traktów krakowskiego i brzeskiego.

12 W czasie ma stwa Heleny Pruszakowej z Józefem Brandtem 2 praktyka ta usta a. Dzi ki niemu rezydencja oro ska sta a si o rodkiem ycia kulturalnego, w którym bywa o i pracowa o wielu malarzy. Brandt wykazywa równie zainteresowania gospodarskie, co zaowocowa o dba ci o podniesienie ja hodowli i upraw w maj tku. Uporz dkowano te gospodark wodn, wybudowano sie stawów hodowlanych, a tak e przeprowadzono rozleg e prace melioracyjne nadrzecznych gruntów i k. W ci gu prawie 40 lat zwi zku Oro ska z Brandtem maj tek ten nie tylko nie zosta zad ony, ale zosta nawet oczyszczony z dawnych d ugów i innych zobowi za. Znaczne straty materialne ponios o Oro sko w czasie I wojny wiatowej, kilkakrotnie zajmowane i odbijane przez walcz ce strony. Zrabowane zosta y Józef Brandt - Autoportret zarówno dzie a sztuki jak i cenne przedmioty codziennego ytku. Po mierci malarza dobra oro skie zosta y ponownie obci one d ugami w Towarzystwie Kredytowym Ziemskim i w 1934 r. wystawione na licytacj, na której naby je Andrzej Daszewski, wnuk Józefa Brandta. W 1942 r. Niemcy wysiedlili z Oro ska rodzin Daszewskich, a maj tek przej li w swoj administracj. W 1945 r. zosta on przej ty przez skarb pa stwa. W ramach reformy rolnej wy czono z niego dzia ki dla s by folwarcznej i miejscowych ch opów, a na pozosta ej cz ci utworzono Pa stwowe Gospodarstwo Rybackie. W 1969 r. wy czono z PGR 12 hektarów gruntów z parkiem i zabudow podworsk z przeznaczeniem na o rodek kultury. Od 1981 r., na terenie zabytkowego zespo u, w odtworzonych z pietyzmem wn trzach XIX - wiecznego pa acu Brandta ma swoj siedzib Centrum Rze by Polskiej. RÓD A Wikipedia oronsko.info niezalezny serwis mieszka ców gminy Oro sko ( ownik Geograficzny Królestwa Polskiego 2 Józef Brandt (ur. 11 lutego 1841 w Szczebrzeszynie, zm. 12 czerwca 1915 w Radomiu) polski malarz, batalista. Studiowa w Pary u ( ) i Monachium. Od 1875 prowadzi prywatn szko malarsk, staj c si przywódc tzw. monachijskiej szko y malarstwa polskiego, z któr byli zwi zani m. in. Aleksander Gierymski, Alfred Wierusz-Kowalski, Tadeusz Ajdukiewicz, Wojciech Kossak, Leon Wyczó kowski. Tworzy g ównie obrazy rodzajowo-batalistyczne i historyczne o tematyce zwi zanej z walkami kozackimi, tatarskimi i wojnami szwedzkimi XVII w. Twórczo Brandta cechuje literackie uj cie tematu, realizm szczegó ów, swobodna kompozycja i mistrzowskie oddanie ruchu. Brandt wywar silny wp yw na malarstwo polskie, tak e na literatur (Trylogia Henryka Sienkiewicza). W 1877 eni si z Helen z Woyciechowskich Pruszakow, w cicielk wsi Oro sko k. Radomia, gdzie tworzy i prowadzi szko przez wi ksz cz ycia. Tutaj sp dza artysta sezony letnie, otoczony rodzin oraz licznie odwiedzaj cymi go przyjació mi.

13 Igor Maciszewski 4. ANALIZA RUCHOMYCH ZABYTKÓW CERAMICZNYCH W trakcie prac badawczych, prowadzonych na stanowisku Oro sko, pozyskano sumarycznie 114 zabytków ruchomych, w tym 94 u amki ceramiki oraz 20 krzemieni (tab. 1). Ca y materia zabytkowy wi za mo na z kultur yck (K ) 1. Tabela 4.1. Wyst powanie materia u zabytkowego w poszczególnych obiektach. Nr obiektu Lokalizacja Ilo Ilo ceramiki krzemieni Chronologia 5 A/a1 2-6 A/a1 1-8 A/a1-1? 10 A/a A/a A/a A/b1 1-18A A/b A/b A/b A/b A/b A/b A/b A/b A/b A/c A/b A/b A/c Z wyj tkiem obiektu nr 8, którego chronologia, z uwagi na brak wyst powania w jego wype nisku materia u ceramicznego, jest niepewna.

14 63 A/c A/c A/c A/c A/c A/d A/d A/d A/d A/d A/d A/d A/d A/e A/e A/e Analiza ceramiki kultury yckiej Przyst puj c do omówienia materia ów ceramicznych z przedmiotowego stanowiska nale y mie na uwadze dwa czynniki, które znacz co wp yn y na mo liwo ci analityczne, znacznie je zaw aj c. Z uwagi na fakt stosunkowo niewielkiego zbioru (zaledwie 94 fragmenty) nie zdecydowano si na przeprowadzenie analiz statystyczno porównawczych. Drugim czynnikiem, który zawa na ko cowym rezultacie opracowania, by fakt niezwykle silnego rozdrobnienia i zniszczenia materia ów. Z tego powodu nie uda o si dokona rekonstrukcji adnego z naczy, co w rezultacie ograniczy o przeprowadzone badania do analiz technologicznych i mikromorfologicznych, których rezultaty zosta y zaprezentowane poni ej.

15 4.1.1 Analiza technologiczna Przeprowadzaj c analiz technologiczn materia ów yckich oparto si na systemie bada technologicznych ceramiki, opracowanym przez M. Ignaczaka (Ignaczak 2002). Bazuje on na propozycji systemowego uj cia technologii produkcji naczy w spo ecze stwach pradziejowych (Ko ko, Czerniak 1980). Definiowane w ramach tego systemu s wszystkie czynno ci podj te w trakcie wytwarzania naczy, takie jak: a przygotowanie masy ceramicznej, b wylepienie naczynia oraz c wypalenie gotowej formy. W ramach tych czynno ci opisujemy: aa rodzaj domieszki, ab granulometri domieszki, ac ilo domieszki, ba grubo naczynia, bb charakter wyko czenia cianki zewn trznej, ca barw wypa u. Wszystkie te cechy przedstawione cznie dla jednego naczynia opisuj typ technologiczny I stopnia (tt I st.). Lista cech dystynktywnych przedstawia si nast puj co: Cecha aa rodzaj domieszki 1 domieszka organiczna 11 ro lin w óknista (identyfikowalna tylko na powierzchni) 112 w óknista (identyfikowalna w prze omie i na powierzchni) 113 sieczki ro lj 12 t uczonych muszli 13-2 domieszka mineralna 21 piasek 22 t ucze kamienny 221 o barwie niejednorodnej 222 o barwie bia ej 223 o barwie ró owej 224 o barwie kremowej i tej 23 mika 24 wapie 25 asfalt 26 krzemie 27 krwawik 3 domieszka szamotu 30 py ceramiczny (bardzo drobny szamot, trudno identyfikowalny makroskopowo; cecha typowa np. dla technologii ceramiki sto owej KCWR) (jej wyst pienie w ramach cechy aa warunkuje zawsze wyst pienie cechy ad 2 w wersji 10) 31 - w formie c tek drobnych kawa ków (jej wyst pienie w ramach cechy aa warunkuje zawsze wyst powanie cechy ad 2 w wersji 11) 32 w formie du ych kawa ków (jej wyst pienie w ramach cechy aa warunkuje zawsze wyst powanie cechy ad 2 w wersji 12) (brak szamotu w ramach cechy aa warunkuje zawsze wyst powanie cechy ad 2 w wersji 2) Cecha ab granulometria domieszki 1 domieszka drobna ( rednica ziaren do 1 mm) 2 przewaga domieszki drobnej z obecno ci redniej 3 przewaga domieszki drobnej z obecno ci redniej i grubej 4 przewaga domieszki redniej z obecno ci drobnej 5 domieszka rednia ( rednica ziaren od 1 mm do 2 mm) 6 przewaga domieszki redniej z obecno ci drobnej i grubej 7 przewaga domieszki redniej z obecno ci grubej 8 przewaga domieszki grubej z obecno ci drobnej i grubej

16 9 przewaga domieszki grubej z obecno ci redniej 10 domieszka gruba ( rednica ziaren powy ej 2 mm) Cecha ac ilo domieszki 1 ma a 2 du a Cecha ad1 charakter uwarstwienia prze omu 1 prze om jednolity 2 prze om warstewkowany blaszkowaty ; warwowany 3 prze om gruze kowaty Cecha ad2 domieszka szamotu 1 identyfikowalna makroskopowo 10 py ceramiczny - bardzo drobny szamot, trudno identyfikowalny makroskopowo (jej wyst pienie warunkowane jest wyst pieniem cechy aa w wersji 30) 11 w formie c tek (jej wyst pienie warunkowane jest wyst pieniem cechy aa w wersji 31) 12 w formie du ych kawa ków(jej wyst pienie warunkowane jest wyst pieniem cechy aa w wersji 32) 2 nieidentyfikowalna makroskopowo Cecha ba grubo cianki naczynia 1 cienenna - do 6 mm 2 rednio cienna - od 7 mm do 9 mm 3 grubo cienna - powy ej 10 mm Cechy bb i bc charakter powierzchni cianek naczynia (bb zewn trznej, bc wewn trznej) Stany wydzielane z pomoc poni szych tabel, z godnie z wyja nionymi poni ej zasadami. I 01 obmazywanie ze ladami palców 02 obmazywanie bez ladów palców 03 obmazywanie wiechciem 031 grubym i twardym (przecieranie) 032 delikatnym i mi kkim (miote kowanie) 04 obrzucanie glink 041 obrzucanie glink i przecieranie palcami 042 obrzucanie glink i przecieranie wiechciem 05 przecieranie grzebykiem (forma zabiegu technologicznego!) II IIa wyznaczanie pierwszej cyfry A wystawanie domieszki mineralnej na powierzchni naczynia Aa widoczne na powierzchni Ab bez t ucznia na powierzchni B lady u ycia twardego g adzika (wyg adzanie) Ba s Bb nie ma Pierwszy etap korelacji cech powierzchni cianek naczynia - cz I. Ba Bb Aa I II Ab III IV C patynkowanie (angobowanie) Ca jest Cb nie ma Pierwszy etap korelacji cech powierzchni cianek naczynia - cz II. Ca Cb

17 I 1 2 II 3 4 III 5 6 IV 7 8 IIb wyznaczanie drugiej cyfry D pierwsza cecha faktury powierzchni Da powierzchnia równa Db powierzchnia pofa dowana E druga cecha faktury powierzchni Ea powierzchnia g adka Eb powierzchnia szorstka Korelacja cechy faktury powierzchni naczynia Da Db Ea 9 10 Eb Cecha ca barwa prze omu cianek naczynia 1 prze om jednobarwny 11 szary 12 czarny 13 o odcieniach to-czerwono-br zowych 2 prze om dwubarwny 3 prze om wielobarwny ( pstrokaty ), niemieszcz cy si w definicji jakiegokolwiek stanu poprzedniego. Tabela 4.2. Definicje typów technologicznych II stopnia (wg. J. Czebreszuk 1996 z uzupe nieniami) Lp. Cechy czynno ci technologicznych aa ab ac ad1 ad 2 ba bb bc ca ,2 5,6,7,8-9,10 5,6,7,8-9,10 11,12,13, ,2 1, ,7-9,10 5,7-9,10 11,12,13, ,4 1, ,2 6,8-9,10 6,8-9, ,3,4 1, ,3 5,6,7, ,6,7,8-9,10 11,13,2, ,4 1, ,6,7,8-9,10 5,6,7,8-9,10 11,13,2, ,3,4 1, ,3 6,8-9,10 6,8-9 13,2, ,6 2 1,2 2 2,3 6,8-9,10 6,8-9 11,13,2, ,6,7 1 1, ,8-9,10 6,8-9,10 11,12,2, ,3 5,6,7,8-9,10 5,6,7,8-9,10 11,12,2, ,6,7,8, ,12 1 5,6,7,8-9,10 5,6,7,8-9, ,6,7,8,9, ,12 2,3 01,02,5,6,7,8-5,6,7,8-9, , ,6,7,8,9, ,2 2, 12 2,3 01,02,6,8-9,10 6,8-9,10 11,13, ,9,10 1 1, ,8-9,10 6,8-9,10 12,13, ,8, ,3 5,6,7,8-9,10 5,6,7,8-9,10 2, ,8,9, ,3 6,8-9,10 6,8-9,10 12,2, ,2,3,4 2 1, ,8-9,10 6,8-9,10 11, ,2,3,4 2 1,2 2 2,3 6,8-9,10 6,8-9,10 11, ,6,7 1, ,8-9,10 6,8-9,10 13, ,6,7 1, ,3 6,8-9,10 6,8-9,10 13, ,6,7,8,9, ,12 1 5,6,7,8-9,10 5,6,7,8-9,10 2,3

18 Lp. Cechy czynno ci technologicznych aa ab ac ad1 ad 2 ba bb bc ca ,6,7,8,9, ,12 2,3 01,02,5,6,7,8-5,6,7,8-9,10 2, , ,9, ,2 4-9,10 4-9,10 2, ,2,3,4 2 1, ,8-9,10 6,8-9,10 11, ,2,3,4 2 1,2 2 2,3 6,8-9,10 6,8-9,10 11, ,6,7 1, ,8-9,10 6,8-9,10 13, ,6,7 1, ,3 6,8-9,10 6,8-9,10 13, ,6,7,8,9, ,6,7,8-9,10 5,6,7,8-9,10 2, ,7,8,9, ,3 01,02,5,6,7,8-5,6,7,8-9,10 2,3 9, ,9, ,2 4-9,10 4-9,10 2, , ,2 6,8-9,10 6,8-9,10 11,12,13, , ,8-9,10 6,8-9,10 11,12,13, ,2, , ,12, , ,6,8-9,10 6,8-9,10 2, , , 12 1,2 031, , ,4, ,2 031,032,4,8-10,11 031,032,4,8-10,11 11,12,13, ,7 2 2,3 2 1,2 031,032,4,8-031,032,4,8-12,13,3 10,11 10, ,9 1, , ,8-9, ,2 031,032,4,8-9,11 031,032 12, , , , ,032, , ,3 11,12 2,3 4,8-9,10 4,8-9, ,2,4 1,2 1,2 2 1,2 031, ,4,8-9,11 11,12,13, ,2 2 1,2 031,032,4, ,032 11, ,2,4 1,2 1,2 11,12 1,2 8-9,11 8-9,11 11,12,13, ,3 1 1,2 2 1,2 031,032,8-9,12 031,032,8-13,3 9, ,5, ,2 4,8-9,10 4, , ,7 2 1,2 2 1,2 031,032,4-031,032,4,8-12,13,2 9,10,11 9,10, ,3,4 1,2 1,2 2 1,2 031,032,4,8-031,032,4,8-11,12,13 9,10,11 9,10, , , ,4,5 1,2 1,2 2 2,3 041, ,042 11,12, ,2,3,4 1,2 1,2 11,2 2,3 2,3,4-12 2,3, , ,2,3,4 1, ,3 6,7,8-11,12 6,7,8-11,12 11,12,13, ,6, ,3 01,02,03 01,02,03 11,13, ,6, ,3 1,2,3,4-11,12 1,2,3,4-11,12 12,13, ,6, ,3 6,7,8-11,12 6,7,8-11,12 11,12,13

19 Lp. Cechy czynno ci technologicznych aa ab ac ad1 ad 2 ba bb bc ca ,2,3,4 1,2 1, ,7,8-11,12 6,7,8-11,12 11,12, ,2,3,4 1,2 1,2 2 2,3 6,7,8-11,12 6,7,8-11,12 11,12,13, 2, ,2, ,8-9,11 6,8-9,11 11,12, ,2,3 1 1,2,3 11 2,3 4,6,8-9,11,01 4,6,8-9,11,01 11,12, ,2,3, ,8-9,10 6,8-9,10 11,12, ,2,3, ,3 6,8-9, 11,12,01,02,03 6,8-9, 11,12,01,02,0 3 11,12,13, 2,3 Na podstawie zdefiniowanych typów technologicznych II stopnia (patrz tabela 5.3), które zawieraj równie typy technologiczne charakterystyczne dla K (Ignaczak 2007), okre lona zosta a technologia produkcji naczy ze stanowiska Oro sko. Zestawienie typów technologicznych w badanym zbiorze, oraz ich kwalifikacj taksonomiczn zawiera tabela 4.3. Tabela 4.3. Charakterystyka technologiczna ceramiki kultury yckiej. Makrocykl I II Cykl Ib IIa IIb Liczba Grupa Typ technologiczny ceramiki w technologiczna II stopnia zespo ach A 34 1 D E F G H J K

20 IIc III IIIa M L W omawianej kolekcji dominowa y fragmenty naczy grubo ciennych, ze ladami chropowacenia, rzadziej obmazywane. W charakterze domieszki u ywano t ucznia kamiennego, wyj tkowo (w dwóch wypadkach) zaobserwowano domieszk szamotu Analiza mikromorfologiczna Spo ród 94 fragmentów ceramiki, sk adaj cych si na przedmiot niniejszego opracowania wydzielonych zosta o 7 elementów, przy czym by y to wy cznie fragmenty wylewów (w tym jeden z guzkiem). Nie zaobserwowano u amków ornamentowanych. Typologicznie dominowa y zwie czenia proste typu k (Ko ko, Szmyt 2006), cztery fragmenty (tabl. I ryc. 1,4,5,7). Obok nich wyst pi y odmiany a (tabl. I, ryc. 2), d (tabl. I, ryc. 3) oraz e (tabl. I, ryc. 6), po jednym fragmencie. 4.2 Chronologia wzgl dna Ustalenia chronologiczne w przypadku omawianej kolekcji s, z uwagi na brak wyst powania form przewodnich i niewielk liczb materia ów, niepewne. Wydaje si, i ca y materia jest homogeny i plasowa si mo e w pó nych fazach K (prze om epok br zu i elaza). Wskazywa na to mog z jednej strony specyficzna technologia produkcji naczy (du y udzia naczy chropowaconych, domieszka t ucznia kamiennego, niski udzia naczy cienennych), z drugiej pojawienie si form wylewów typowych dla pó nych faz (zwie czenia a oraz d ).

21 Tablica I. Wybrane fragmenty ceramiki kultury yckiej (K ). Ob. 30, ryc. 1,2; ob. 76, ryc. 3; ob. 42, ryc. 5,7; ob. 99, ryc. 6; ob. 60, ryc. 4.

22 Mariusz Kowalewski 5. CHARAKTERYSTYKA WYTWORÓW KRZEMIENNYCH W trakcie bada wykopaliskowych natrafiono na relikty osadnictwa z prze omu epoki br zu i wczesnej epoki elaza w postaci 61 obiektów archeologicznych (palenisko, jamy i do ki pos upowe). W wi kszo ci wype nisk jam wyst pi materia ceramiczny, a w sze ciu obiektach (8, 72, 77, 78, 84, 99) i na przestrzeni pomi dzy nimi odkryto 26 wytworów krzemiennych, które najpewniej s zwi zane aktywno ci ludno ci kultury yckiej. Intensywno ladów osadniczych stwierdzonych na przebadanym obszarze wiadczy, e le on w strefie peryferyjno penetracyjnej osadnictwa yckiego. By mo e strefa ta jest zwi zana z potencjalnie znajduj si w pobli u osad. Wszystkie wytwory krzemienne zosta y wykonane z dost pnego na miejscu surowca czekoladowego. Stanowisko po one jest na równinie denudacyjnej o zdegradowanej w wyniku procesów peryglacjalnych pokrywie utworów czwartorz dowych, pod któr wyst puj warstwy jurajskie i kredowe. Na wyso wsi Oro sko i Dobrut licznie wyst puj na powierzchni konkrecje krzemienia czekoladowego. Zwi zane jest to z siedztwem znanych wychodni tego krzemienia w Oro sku i Tomaszowie. W pobli u stanowiska zarejestrowano na powierzchni du ilo konkrecji krzemiennych i rumoszu wapiennego. Sugerowa to mo e obecno b to naturalnych, bardzo p ytko po onych wychodni, lub ladów dzia alno ci wydobywczej surowca krzemiennego. Teren o pod u gliniastym obfituje w zakl ni cia tworz ce pierwotnie oczka wodne. Stanowisko zlokalizowano najprawdopodobnie na skraju jednego z nich. Opisywany zbiór zabytków reprezentowany jest przez 1 konkrecj surowca czekoladowego, 4 rdzenie (Tablica I: 1-4), 2 nietypologiczne formy narz dziowe (Tablica I: 7, II: 1), 2 od upki (Tablica I: 5,6) i 17 okruchów powsta ych w trakcie obróbki sp kanych wewn trznie konkrecji. Pod wzgl dem technologicznym od ca ci zbioru odbiega wyeksploatowany rdze wiórowy (Tablica I: 2), który nale y wi za z okresem mezolitu, ale jednocze nie w badanym przypadku stanowi on integralny element ca ci materia ów zwi zanych z kultur yck. Jest on doskona ym przyk adem obserwowanego cz sto w inwentarzach yckich zjawiska reutylizacji starszych wytworów. Pozosta e wytwory w pe ni mieszcz si w standardach technologicznych typowych dla wytwórczo ci krzemieniarskiej ludno ci kultury yckiej. Rdzenie by y eksploatowane bez przygotowania, metod twardego t uka. Do obróbki wykorzystywane by y konkrecje lub du e okruchy,

23 których ju wst pnie predysponowa je do tego celu. U yty surowiec pozyskiwany z powierzchni by bardzo z ej ja, co powodowa o, e zniszczone wewn trznie konkrecje rozpada y w trakcie obróbki na okruchy. Na badanym stanowisku s one najliczniejsz kategori wytworów. Cz z nich by a wykorzystywana jako krzesiwa, o czym wiadcz obt uczenia i z uczenia boków i kraw dzi (Tablica II: 2-6). Narz dzia s reprezentowane przez 1 fragment od upka z retuszem kraw dzi i okruchowaty, masywny od upek z retuszem zwrotnym wierzcho ka. Obydwie formy nie sadowi si w adnej grupie typologicznej. Ca opisywanego inwentarza krzemiennego stanowi zwarty technologicznie zbiór zwi zany z pozosta ciami aktywno ci ludno ci kultury yckiej KATEGORIA LOKALIZACJA W OBIEKTACH POZA RAZEM RDZENIE OD UPKI NARZ DZIA OKRUCHY KONKRECJE RAZEM

24 Tablica I. Zamo cie, stanowisko 60. Wytwory krzemienne

25 Tablica II. Zamo cie, stanowisko 60. Wytwory krzemienne

26 Beata P ko 6. CHARAKTERYSTYKA FORM, ROZMIARÓW, FUNKCJI I CHRONOLOGII OBIEKTÓW NIERUCHOMYCH Obiekty archeologiczne s to naziemne lub wziemne konstrukcje, z one b proste (jednoelementowe) lub te relikty takich konstrukcji manifestuj ce si w postaci widocznych na poziomie eksploracyjnym odcisków negatywowych. Zazwyczaj klasyfikuje si je pod wzgl dem funkcjonalnym. Zamiennie stosuje si tak e okre lenie archeologiczne zabytki nieruchome. Lista tego typu obiektów jest bardzo d uga i trudno j uzna za zamkni. W przypadku stanowiska Oro sko obiekty nieruchome wyst pi y w postaci jam, do ów pos upowych oraz paleniska DO KI POS UPOWE Tzw. do ki pos upowe stanowi najcz ciej spotykany, obok jam, typowy rodzaj obiektu archeologicznego. S to ró nego u i rozmiarów pozosta ci konstrukcji drewnianych stanowi cych element stanowiska archeologicznego. Z punktu widzenia interpretacji funkcjonalnej nieruchomych zabytków archeologicznych podstaw zaklasyfikowania do kategorii do ków pos upowych s zazwyczaj ich niewielkie rozmiary zarówno w przekroju poziomym ( rednio do 50 cm) jak i pionowym. W przewa aj cej wi kszo ci przypadków s pozbawione ruchomego materia u zabytkowego, co uniemo liwia bezpo rednie datowanie. Na stanowisku Oro sko tylko 1 obiekt (nr 11 1 ) posiada w swoim wype niku materia datuj cy w postaci pojedy czego fragmentu ceramiki wi cy obiekt z faz zasiedlenia kultury yckiej. Generalnie, s up jako forma konstrukcji wyst puje w dwóch wariantach, jako jeden z elementów konstrukcyjnych z onej struktury przestrzennej (budowle s upowe, palisady itd.) lub jako forma samodzielna (s upy graniczne, totemiczne itp.). Pod wzgl dem form zwi zania z pod em mo na wydzieli s upy wkopywane, wbijane oraz stawiane. W pierwszym wariancie s up lokowany jest w uprzednio wykopanym dole. Zazwyczaj w takim przypadku jest on t po zako czony w celu zapobie enia osiadania konstrukcji. S upy wbijane tworz ostro zako czony, zbli ony do trójk ta profil natomiast stawiane manifestuj si w postaci 1 w tek cie podano tzw. numery robocze obiektów

27 ytkich, w przekroju nieckowatych lub prostok tnych zag bie w pod u o odmiennym od otoczenia wype nisku UPY WBIJANE. W grupie obiektów o przekroju trójk tnym stanowi cych najprawdopodobniej pozosta ci konstrukcji s upowych z tzw. upem bitym wydzieli mo na dwie podstawowe formy: a. - s upy bite bezpo rednio w powierzchni gruntu oraz b. - s upy bite w dna p ytkich lub g bszych jam. a. Do grupy tej zaliczono obiekty nr 4, 27, 27A, 27B, 27C, 34, 36. Nr roboczy 4 Nr inw. / 2 funkcja do ek pos upowy hektar A ar a1 poziom niw. stropu ugo szeroko boko 166,7 m. npm. 19 cm 19 cm 9 cm 2a ob. 2 plan profil okr y trójk tny 0 20 cm zabytki ruchome faza zasiedlenia?

28 chronologia? jednorodne X ró norodne 4a popielatoszary zgliniony piasek z du a domieszk materia u organicznego Nr roboczy 27, 27A, 27B, 27C Nr inw. / funkcja do ek pos upowy hektar A ar a2 poziom niw. stropu ugo szeroko 16, 7, 4, 5 cm 15,?,?,? cm boko 8, 9, 9, 7 cm zabytki ruchome plan profil kolisty 164,9 m. npm trójk tny 27a 27Aa 27Ba 27Ca ob. 27, 27A, 27B, 27C 0 20 cm faza zasiedlenia? chronologia? jednorodne ró norodne X 27a - szarobrunatna glina z wytr ceniami rudawej gliny 27Aa rudobr zowa glina z zarysem obiektu barwy szarej 27Ba rudobr zowa glina z zarysem obiektu barwy szarej 27Ca rudobr zowa glina z zarysem obiektu barwy szarej

29 Nr roboczy 34 Nr inw. / 23 funkcja do ek pos upowy hektar A ar b1 poziom niw. stropu 163,9 m. npm ugo 16 cm szeroko 14 cm boko 7 cm plan okr y profil trójkatny 34a ob cm zabytki ruchome faza zasiedlenia? chronologia? jednorodne X ró norodne 34a szarobrunatny silnie zgliniony piasek Nr roboczy 36 Nr inw. / 24 funkcja do ek pos upowy hektar A ar b1 poziom niw. stropu 163,4 m. npm ugo 28 cm szeroko 26 cm boko 11 cm plan okr y profil sto kowaty 36a ob cm

30 zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia jednorodne X ró norodne 36a szarobrunatny silnie zgliniony piasek b. Grup tworzy y obiekty nr 5, 6, 99 Nr roboczy 5 Nr inw. / 3 funkcja do ek pos upowy hektar A ar a1 poziom niw. stropu 166,3 m. npm ugo 26 cm szeroko 26 cm boko 9 cm plan profil kolisty nieckowaty z trójk tnym przeg bieniem X

31 zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia w.e.. jednorodne ró norodne X 5a brunatnoszary zgliniony piasek z du a domieszk materia u organicznego 5b szary zgliniony piasek Nr roboczy 6 Nr inw. / 4 funkcja do ek pos upowy hektar A ar a1 poziom niw. stropu 166,8 m. npm. ugo 31 cm szeroko 30 cm boko 9 cm plan profil kolisty nieckowaty z trójk tnym przeg bieniem zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia X w. e.. jednorodne ró norodne X 6a brunatnoszary zgliniony piasek z du a domieszk materia u organicznego 6b szary zgliniony piasek

32 Nr roboczy 99 Nr inw. / 48 funkcja jama hektar A ar e1 poziom niw. stropu 156,1 m. npm ugo 25 cm szeroko 24 cm boko 11 cm plan profil kolisty nieckowaty z trójk tnym przeg bieniem 99a ob cm zabytki ruchome X faza zasiedlenia (?) X chronologia w.e.. jednorodne X ró norodne 99a brunatno szary piasek lekko zgliniony UPY WKOPYWANE Grup t tworzy y obiekty o przekroju workowaty. Zaliczono do niej nr 2, 8, 9, 19, 21, 25, 43, 46, 50, 58.

33 Nr roboczy 2 Nr inw. / 1 funkcja do ek pos upowy hektar A ar a1 poziom niw. stropu 167,5 m npm ugo 16 cm szeroko 15 cm boko 9 cm plan okr y profil workowaty 2a ob cm zabytki ruchome faza zasiedlenia? chronologia? jednorodne X ró norodne 2a ciemnoszary zgliniony piasek z du a domieszk materia u organicznego Nr roboczy 8 Nr inw. / 5 funkcja do ek pos upowy hektar A ar a1 poziom niw. stropu 164,4 m npm ugo 19 cm szeroko 18 cm boko 11 cm 8a ob. 8 plan profil okr y workowaty 0 20 cm

34 zabytki ruchome X faza zasiedlenia? chronologia? jednorodne ró norodne X 8a brunatnoszary zgliniony piasek z du a domieszk materia u organicznego przemieszany z szaro tym Nr roboczy 9 Nr inw. / 6 funkcja do ek pos upowy hektar A ar a1 poziom niw. stropu 165,1 m npm ugo 17 cm szeroko 16 cm boko 9 cm plan okr y profil workowaty 9a ob cm zabytki ruchome faza zasiedlenia? chronologia? jednorodne X ró norodne 9a szary zgliniony piasek z du a domieszk materia u organicznego

35 Nr roboczy 19 Nr inw. / 13 funkcja do ek pos upowy hektar A ar b1 poziom niw. stropu 165,0 m npm ugo 19 cm szeroko 18 cm boko 18 cm plan profil okr y workowaty zabytki ruchome faza zasiedlenia? chronologia? jednorodne ró norodne X 19 a toszara glina 19 b ciemnoszary zgliniony piasek z du domieszk materia u organicznego i w gli drzewnych Nr roboczy 21 Nr inw. / 14 funkcja do ek pos upowy hektar A ar a1 poziom niw. stropu 164,9 m npm ugo 18 cm szeroko 16 cm boko 15 cm plan okr y profil workowaty 21a ob cm

36 zabytki ruchome faza zasiedlenia? chronologia? jednorodne X ró norodne 21 a ciemnoszary silnie zgliniony drobnoziarnisty piasek z drobinkami w gli drzewnych Nr roboczy 25 Nr inw. / 15 funkcja do ek pos upowy hektar A ar a2 poziom niw. stropu 165,2 m npm ugo 14 cm szeroko 12 cm boko 18 cm plan okr y profil workowaty 25a ob cm zabytki ruchome faza zasiedlenia? chronologia? jednorodne X ró norodne 25 a ciemnoszary silnie zgliniony drobnoziarnisty piasek z drobinkami w gli drzewnych

37 Nr roboczy 43 Nr inw. / 30 funkcja do ek pos upowy hektar A ar b1 poziom niw. stropu 163,0 m npm ugo 16 cm szeroko 16 cm boko 10 cm 43a ob. 43 plan profil okr y workowaty 0 20 cm zabytki ruchome faza zasiedlenia? chronologia? jednorodne X ró norodne 43a szary silnie zgliniony piasek Nr roboczy 46 Nr inw. / 32 funkcja do ek pos upowy hektar A ar b1 poziom niw. stropu 163,1 m npm ugo 35 cm szeroko 32 cm boko 18 cm plan okr y profil workowaty 46a ob cm

38 zabytki ruchome faza zasiedlenia? chronologia? jednorodne X ró norodne 46a szarobrunatny silnie zgliniony piasek z domieszk materia u organicznego Nr roboczy 50 Nr inw. / 34 funkcja do ek pos upowy hektar A ar c1 poziom niw. stropu 162,1 m npm ugo 43 cm 50a szeroko 42 cm boko 28 cm plan okr y profil workowaty ob cm zabytki ruchome faza zasiedlenia? chronologia? jednorodne X ró norodne 50a szarobrunatny silnie zgliniony piasek z domieszk materia u organicznego

39 Nr roboczy 58 Nr inw. / 37 funkcja do ek pos upowy hektar A ar b2 poziom niw. stropu 163,1 m npm 58a ugo 14 cm szeroko 13 cm boko 9 cm ob cm plan profil okr y workowaty zabytki ruchome faza zasiedlenia? chronologia? jednorodne X ró norodne 58a brunatnoszary silnie zgliniony piasek z niewielk domieszk materia u organicznego Obok nich wyst pi y do ki pos upowe w sposób wyra ny zwi zane z innymi konstrukcjami wziemnymi (jamami), stanowi c najprawdopodobniej element konstrukcyjny w konstrukcjach z onych. Nale do nich obiekty nr 10.1, 40.1, a 10.1a 40a 40b 40.1a 59a 59.1a ob. 10, 10.1 ob. 40, 40.1 ob. 59, cm

40 Nr roboczy 10.1 Nr inw. / 8 funkcja do ek pos upowy hektar A ar a1 poziom niw. stropu 165,0 m npm ugo 11 cm szeroko? cm boko 13 cm plan? profil workowaty zabytki ruchome faza zasiedlenia (?) chronologia w. e.. jednorodne X ró norodne 10.1a brunatnoszary zgliniony piasek z du domieszk materia u organicznego Uwagi: Obiekt wydzielony z profilu obiektu nr 10 Nr roboczy 40.1 Nr inw. / 28 funkcja do ek pos upowy hektar A ar b1 poziom niw. stropu 163,9 m npm ugo 6 cm szeroko? cm boko 11 cm plan profil nieczytelny workowaty

41 zabytki ruchome faza zasiedlenia (?) chronologia w. e.. jednorodne X ró norodne 40.1a jasnoszarobrunatny silnie zgliniony piasek Uwagi: obiekt wydzielony z profilu obiektu nr 40 Nr roboczy 59.1 Nr inw. / 40 funkcja do ek pos upowy hektar A ar b2 poziom niw. stropu 163,1 m npm ugo 7 cm szeroko? cm boko 14 cm plan profil nieczytelny workowaty zabytki ruchome faza zasiedlenia (?) chronologia w. e.. jednorodne X ró norodne 59.1a jasnobrunatnoszary silnie zgliniony piasek z niewielk domieszk materia u organicznego Analiza przestrzenna rozmieszczenia do ków pos upowych pozostaj cych w skupiskach nie pozwala na precyzyjne wydzielenie jakichkolwiek konstrukcji, w których sk ad mog yby wchodzi. Mo na wysnu wniosek, i opisane obiekty stanowi y zapewne

42 podstawowy (najtrwalszy) element budowli, których pozosta e cz ci nie pozostawi y widocznych ladów b lady te uleg y zniszczeniu. Równie z uwagi na specyfik tego typu zabytku nieruchomego trudno jest oceni chronologi i przynale no kulturow obiektów. Tylko w trzech przypadkach (obiekty nr 5, 6, 99) w wype nisku odnaleziono pojedyncze fragmenty ceramiki kultury yckiej. W odniesieniu do do ków pos upowych stanowi cych element konstrukcji z onej, z uwagi na materia ceramiczny wyst puj cy w wype niskach towarzysz cych im jam równie mo na wi za je z faz u ytkowania cz si z osadnictwem kultury yckiej we wczesnej epoce elaza JAMY Jamy stanowi y podstawowy no nik materia u ceramicznego pozwalaj cego na okre lenie chronologii stanowiska Oro sko i za tym id c faz jego zasiedlenia. W oparciu o to wydzielono trzydzie ci tego typu obiektów zwi zanych z osadnictwem kultury yckiej, datowanym na wczesn epok elaza oraz siedem jam pozbawionych jakiegokolwiek materia u datuj cego. 5.2a. WCZESNA EPOKA ELAZA Z osadnictwem okresu wczesnej epoki elaza na stanowisku Oro sko wi za mo na 30 obiektów o charakterze jam (nr 10, 14, 15, 18, 28, 30, 32, 38, 39, 40, 42, 47, 51, 54, 59, 60, 63, 64, 65, 68, 75, 76, 77, 78, 79, 80, 84, 87, 99). W wype niskach ww. obiektów odnaleziono fragmenty ceramiki pozwalaj ce czy je z kultur yck. Stosuj c kryterium wiel i u przekroju pionowego wydzielono nast puj ce typy jam: TYP I - jamy o przekroju nieckowatym.

43 Zaliczono do niego obiekty nr 10, 14, 38, 59, 75, 80, 85, 87. Cechowa o je do silne zró nicowanie pod wzgl dem wiel. Dla tej grupy reprezentatywny by obiekt nr: Nr roboczy 14 Nr inw. / 9 funkcja jama hektar A ar a2 poziom niw. stropu 165,1 m npm ugo 21 cm szeroko 21 cm boko 4 cm plan profil okr y nieckowaty zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia X w. e.. jednorodne X ró norodne 14 a brunatnoszary zgliniony piasek z du domieszk materia u organicznego Nr roboczy 68 Nr inw. / 45 funkcja jama hektar A ar c1 poziom niw. stropu 160,3 m npm ugo 124 cm szeroko 120 cm boko 25 cm plan okr y

44 profil nieckowaty zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia X w. e.. jednorodne X ró norodne 68a ciemnoszary silnie zgliniony piasek z niewielk domieszk popielatoszarego piasku Nr roboczy 75 Nr inw. / 49 funkcja jama hektar A ar d1 poziom niw. stropu 159,5 m npm ugo 59 cm szeroko 51 cm boko 15 cm plan profil okr y nieckowaty zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia X w. e.. jednorodne X ró norodne 75a ciemnoszary silnie zgliniony piasek przemieszany z jasnobe owym silnie zglinionym piaskiem

45 TYP II - jamy o przekroju czerpakowatym Do tego typu zaliczono obiekty nr 40, 42, 76, 77, 78. Za reprezentatywny dla niego mo na uzna obiekt nr: Nr roboczy 42 Nr inw. / 29 funkcja jama hektar A ar b1 poziom niw. stropu 163,0 m npm ugo 56 cm szeroko 49 cm boko 10 cm plan profil okr y nieckowaty zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia X w. e.. jednorodne X ró norodne 42a br zowoszary silnie zgliniony piasek

46 TYP III - jamy o nieforemnym dnie Przyj cie kryterium u dna obiektu wynika z faktu, i zdecydowana wi kszo jam nosi cechy intencjonalnego uformowania partii dennych w sposób odpowiadaj cy jej funkcji. S to zazwyczaj powierzchnie p askie ustawione pod k tem lub w p aszczy nie poziomej, ewentualnie uowane ukowato. W przypadku omawianego typu pojawia si wra enie, e zarówno samych konstrukcji wziemnych jak i ich sp gów jest efektem wtórnym, uzyskanym w sposób niezamierzony w wyniku pozyskiwania pierwotnego wype niska. W takim razie mieliby my do czynienia w tym przypadku nie tyle z jamami sensu stricto, czyli konstrukcjami powstaj cymi poprzez wybieranie warstw gruntu w celu uzyskania okre lonego u do u a z do ami powstaj cymi w wyniku pozyskiwania okre lonych kopalin. W takim razie b to wybierzyska, które utworzy y si w efekcie wybierania gliny, tzw. do y gliniankowe. Dotyczy to przede wszystkim obiektów nr 39, 64, 104. S to stosunkowo du e, nieregularne i p ytkie formy przestrzenne z licznymi przeg bieniami w partii dennej. Ich wype niska natomiast s ró norodne, jednowarstwowe o strukturze silnie przemieszanej. Mo na za, e powstawa y w wyniku zasypu, pe ni c w takim przypadku rol jam mietniskowych, przy czym funkcj t nale y uzna za wtórn. Nr roboczy 39 Nr inw. / 26 funkcja jama hektar A ar b1 poziom niw. stropu 163,5 m npm ugo 74 cm szeroko 65 cm

47 boko 15 cm plan profil nieregularny nieregularny zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia X w. e.. jednorodne ró norodne X 39a szarobrunatny silnie zgliniony piasek przemieszany z popielatoszary silnie zglinionym drobnoziarnistym piaskiem i soczewkami gliny Nr roboczy 64 Nr inw. / 43 funkcja jama hektar A ar c1 poziom niw. stropu 159,1 m npm ugo 75 cm szeroko 74 cm boko 13 cm plan profil okr y nieregularny zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia X w. e.. jednorodne ró norodne X 64a brunatnoszary silnie zgliniony piasek z niewielk domieszk popielatoszarego piasku przemieszany z tym silnie zglinionym drobnoziarnistym piaskiem

48 Nr roboczy 104 Nr inw. / 48 funkcja jama hektar A ar e1 poziom niw. stropu 157,9 m npm ugo 91 cm szeroko 119 cm boko 14 cm plan profil owalny nieckowaty zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia X w. e.. jednorodne ró norodne X 104a brunatnoszary drobnoziarnisty silnie zgliniony piasek przemieszany z ciemnoszarym drobnoziarnistym silnie zglinionym piaskiem TYP IV jamy o przekroju trójk tnym Typ ten reprezentuj obiekty nr 15, 30 oraz 54.

49 Nr roboczy 15 Nr inw. / 10 funkcja jama hektar A ar a1 poziom niw. stropu 165,7 m npm ugo 55 cm szeroko 47 cm boko 29 cm plan profil okr y trójk tny zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia X w. e.. jednorodne ró norodne X 15 a brunatnoszary zgliniony piasek z du domieszk materia u organicznego przemieszany z toszar glin Nr roboczy 30 Nr inw. / 21 funkcja jama hektar A ar a2/b2 poziom niw. stropu 164,7 m npm ugo 65 cm szeroko 48 cm boko 23 cm plan profil owalny trójk tny X

50 zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia w. e.. jednorodne ró norodne X 30a szarobrunatny silnie zgliniony piasek przemieszany z brunatnym silnie zglinionym piaskiem 30b popielata glina Nr roboczy 54 Nr inw. / 36 funkcja jama hektar A ar b2 poziom niw. stropu 162,0 m npm ugo 26 cm szeroko 26 cm boko 9 cm plan profil okr y trójk tny zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia X w. e.. jednorodne X ró norodne 54a brunatnoszary silnie zgliniony piasek z niewielk domieszk materia u organicznego

51 TYP V jamy o przekroju workowatym Do tego typu zaliczono obiekty nr 32, 60, 63, 84. Nr roboczy 32 Nr inw. / 22 funkcja jama hektar A ar b2 poziom niw. stropu 164,8 m npm ugo 21 cm szeroko 21 cm boko 16 cm plan profil owalny workowaty zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia X w. e.. jednorodne ró norodne X 32a szarobrunatny silnie zgliniony piasek przemieszany z brunatnym silnie zglinionym piaskiem

52 Nr roboczy 60 Nr inw. / 41 funkcja jama hektar A ar c2 poziom niw. stropu 161,4 m npm ugo 39 cm szeroko 38 cm boko 40 cm plan profil okr y workowaty zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia w. e.. jednorodne ró norodne X 60a brunatnoszary silnie zgliniony piasek z niewielk domieszk materia u organicznego i fragmentami w gli drzewnych Nr roboczy 63 Nr inw. / 42 funkcja jama hektar A ar c1 poziom niw. stropu 160,2 m npm ugo 27 cm szeroko 26 cm boko 20 cm plan profil okr y workowaty X

53 zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia w. e.. jednorodne ró norodne X 63a brunatnoszary silnie zgliniony piasek z niewielk domieszk popielatoszarego piasku i materia u organicznego Nr roboczy 84 Nr inw. / 48 funkcja jama hektar A ar d2 poziom niw. stropu 159,1 m npm ugo 53 cm szeroko 54 cm boko 9 cm plan profil okr y workowaty zabytki ruchome X X faza zasiedlenia chronologia w. e.. jednorodne ró norodne X 84a ciemnoszary drobnoziarnisty silnie zgliniony piasek 84b jasnoszary drobnoziarnisty silnie zgliniony piasek 84c szary drobnoziarnisty silnie zgliniony piasek

54 TYP VI jamy o przekroju dwudzielnym Typ ten reprezentowany by przez obiekt nr 18. Nr roboczy 18 Nr inw. / 11 funkcja jama hektar A ar b1 poziom niw. stropu ugo 35 cm szeroko 23 cm boko 8 cm plan profil nieregularny dwudzielny zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia X w. e.. jednorodne X ró norodne 18a brunatnoszary zgliniony piasek z du domieszk materia u organicznego i drobinkami w gli drzewnych 18b szary zgliniony piasek z drobinkami w gli drzewnych 18c ciemnoszary zgliniony piasek z du domieszk materia u organicznego i drobinkami w gli drzewnych

55 5.2b. JAMY O NIEUSTALONEJ CHRONOLOGII TYP I - jamy o przekroju nieckowatym. Nr roboczy 44 Nr inw. / 31 funkcja jama hektar A ar b1 poziom niw. stropu 162,1 m npm ugo 24 cm szeroko 23 cm boko 5 cm plan profil okr y nieckowaty zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia jednorodne X ró norodne 44a szarobrunatny silnie zgliniony piasek

56 Nr roboczy 85 Nr inw. / 62 funkcja jama hektar A ar d2 poziom niw. stropu 159,1 m npm ugo 55 cm szeroko 49 cm boko 18 cm plan profil okr y nieckowaty zabytki ruchome faza zasiedlenia? chronologia? jednorodne ró norodne X 85a ciemnobrunatny silnie zgliniony piasek z domieszk materia u organicznego TYP III - jamy o nieforemnym dnie Nr roboczy 72 Nr inw. / 48 funkcja jama hektar A ar c1

57 poziom niw. stropu 159,3 m npm ugo 108 cm szeroko 101 cm boko 19 cm plan profil okr y nieckowaty zabytki ruchome X faza zasiedlenia chronologia jednorodne ró norodne X 72a ciemnoszary silnie zgliniony piasek przemieszany z jasnobe owym silnie zglinionym piaskiem Nr roboczy 97 Nr inw. / 48 funkcja jama hektar A ar d1 poziom niw. stropu 156,1 m npm ugo 83 cm szeroko 80 cm boko 17 cm plan profil okr y nieregularny zabytki ruchome faza zasiedlenia? chronologia?

58 jednorodne ró norodne X 97a ciemnoszary piasek z domieszk materia u organicznego i wytr ceniami be owo szarego piasku 97b brunatno szary, silnie zgliniony piasek piasek 97c czarno brunatny piasek z domieszk spalenizny TYP V jamy o przekroju workowatym Nr roboczy 96 Nr inw. / 48 funkcja jama hektar A ar e1 poziom niw. stropu 158,2 m npm ugo 23 cm szeroko? cm boko 17 cm plan profil okr y workowaty zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia jednorodne ró norodne X 96a br zowo szary piasek lekko zgliniony

59 TYP VI jamy o przekroju dwudzielnym Nr roboczy 52 Nr inw. / 36 funkcja jama hektar A ar c1 poziom niw. stropu 162,1 m npm ugo 38 cm szeroko 36 cm boko 11 cm plan profil okr y dwudzielny zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia w. e.. jednorodne X ró norodne 52a szarobrunatny silnie zgliniony piasek

60 Nr roboczy 106 Nr inw. / 48 funkcja jama hektar A ar f1 poziom niw. stropu 159,4 m npm ugo 53 cm szeroko 49 cm boko 17 cm plan profil owalny nieckowaty zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia jednorodne ró norodne X 106a ciemnoszary piasek z wyra nie widocznymi ciemniejszymi przemyciami 6.3. PALENISKA Na stanowisku Oro sko paleniska reprezentowane by y tylko przez obiekt nr 70. Nale o ono do typu kotlinkowego, lokowane bezpo rednio w jamie. Znaleziony w jego wype nisku materia ceramiczny pozwala czy go z wczesn epok elaza i kultur yck. Nr roboczy 70 Nr inw. / 46 funkcja palenisko hektar A ar c1 poziom niw. stropu 159,8 m npm ugo 41 cm

61 szeroko 40 cm boko 16 cm plan profil okr y nieregularny 70a 70.1a zabytki ruchome faza zasiedlenia X 70b 0 20 cm chronologia w. e.. jednorodne ró norodne X 70a szarobe owy silnie zgliniony piasek z niewielk domieszk w gli drzewnych i popio u 70b - spalenizna

62 TABELARYCZNE ZESTAWIENIE OBIEKTÓW Nr in. Nr roboczy Funkcja Lokalizacja (hektar/ar) Poziom eksploracyjny Poziom niwelacyjny stropu (m.n.p.m.) ugo x szeroko x boko (w cm) Kszta t Zabytki ruchome plan profil metal Chronolog ia Uwagi do ek pos upowy do ek pos upowy do ek pos upowy do ek pos upowy do ek pos upowy do ek pos upowy A/a1 A/a1 A/a1 A/a1 A/a1 A/a jama A/a1 I do ek pos upowy A/a jama A/a2 I jama A/a1 I jama A/b1 I do ek pos upowy do ek pos upowy do ek pos upowy do ek pos upowy A/b1 A/a1 A/a2 A/a2 I I I I I I I I I I I 167,5 16x15x9 okr y workowaty? 166,7 19x19x9 okr y trójk tny? 166,3 26x26x9 okr y workowaty 2 w. e.. 166,8 31x30x9 okr y workowaty 1 w. e.. 164,4 19x18x11 okr y workowaty 1 okruch krzemienn y? 165,1 17x16x9 okr y workowaty? 165,0 20x12x8 okr y nieckowaty 2 w. e.. 165,0 11x?x13? workowaty? obiekt wydzielony z profilu obiektu nr ,1 21x21x4 okr y nieckowaty 1 w. e.. 165,7 55x47x29 okr y trójk tny 2 w. e.. 164,9 35x23x8 okr y dwudzielny 1 w. e.. 165,0 19x19x18 okr y workowaty? 164,9 18x16x15 okr y tworkowaty? 165,2 14x12x18 okr y workowaty? 164,9 16x15x8 kolisty trójk tny? 164,9 7x?x9? trójk tny? obiekt do ek wydzielony z 17 27A A/a2 I pos upowy profilu obiektu nr B do ek A/a2 I 164,9 4x?x9? trójk tny? obiekt

63 pos upowy wydzielony z profilu obiektu nr C do ek pos upowy A/a jama A/b1 I jama A/b2 I jama A/b2 I do ek pos upowy do ek pos upowy A/b1 A/b jama A/b1 I jama A/b1 I jama A/b1 I do ek pos upowy A/b1 I I I I 164,9 5x?x7? trójk tny? obiekt wydzielony z profilu obiektu nr ,6 24x23x14 okr y nieregularny 2 w. e.. 164,7 65x48x23 owalny trójk tny 14 w. e.. 164,8 21x21x16 okr y workowaty 5 w. e.. 163,9 16x14x7 okr y trójk tny? 163,4 28x26x11 okr y trójk tny? 163,7 34x34x5 okr y trójk tny 2 w. e.. 163,5 74x65x15 nieregular ny nieregularny 6 w. e.. 163,9 40x38x14 owalny nieckowaty 2 w. e.. 163,9 6x?x11? workowaty w. e.. obiekt wydzielony z profilu obiektu nr ,0 56x49x10 owalny nieckowaty 11 w. e jama A/b1 I do ek 163,0 16x16x10 okr y workowaty? A/b1 I pos upowy 162,1 24x23x5 okr y nieckowaty? jama A/b1 I do ek 163,1 35x32x18 okr y workowaty? A/b1 I pos upowy 162,1 24x23x9 okr y nieckowaty 2 w. e jama A/b1 I do ek 161,1 43x42x28 okr y workowaty? A/c1 I pos upowy 162,4 48x48x8 okr y nieregularny 1 w. e jama A/c1 I 162,1 38x36x11 okr y dwudzielny? jama A/c1 I 162,0 26x26x9 okr y trójk tny 2 w. e jama A/b2 I do ek 163,1 14x13x9 okr y workowaty? A/b2 I pos upowy jama A/b2 I 162,1 52x51x11 okr y nieckowaty 1 w. e..

64 do ek pos upowy A/b jama A/c2 I jama A/c1 I jama A/c1 I jama A/c1 I jama A/c1 I palenisko A/c1 I do ek pos upowy A/c jama A/c2 I jama A/d1 I jama A/d1 I jama A/d1 I jama A/d jama A/d1 I jama A/d2 I I I I 162,1 7x?x14? workowaty w. e.. obiekt wydzielony z profilu obiektu nr ,4 39x38x40 okr y workowaty 11 w. e.. 160,2 27x26x20 okr y workowaty 1 w. e.. 159,1 75x74x13 okr y nieregularny 3 w. e.. 160,1 50x49x15 okr y nieregularny 1 w. e.. 160,3 124x120x25 okr y nieckowaty 1 w. e.. 159,8 41x40x16 okr y nieregularny 1 w. e.. 159,8 9x?x17? trójk tny w. e.. obiekt wydzielony z profilu obiektu nr ,3 108x101x19 okr y nieregularny 2? fragmenty od upków krzemienn ych 159,5 51x48x17 okr y nieckowaty 2 w. e.. 159,3 920x73x19 pod ny nieckowaty 2 6 krzemieni w. e.. 159,5 139x79x19 owalny nieckowaty 3 2 krzemieni e 159,4 59x56x15 okr y nieckowaty 4 6 w. e.. krzemieni 159,2 56x51x9 owalny nieregularny, nieckowaty 2 w. e.. 158,9 57x51x13 owalny nieckowaty 1 w. e.. workowaty 3 w. e.. okr y jama A/d2 I 159,1 53x54x9 3 krzemieni e jama A/d2 I 158,7 55x49x18 nieckowaty, okr y trójwarstwo wy jama A/d2 I 158,7 249x59x11 pod ny nieckowaty 2 w. e..

65 57 96 jama A/e1 I jama A/d1 I jama A/e1 I jama A/e1 I jama A/f1 I 158,2 23x?x17 okr y workowaty 156,1 83x80x17 okr y nieregularny 156,1 25x24x11 okr y nieckowato trójk tny 1 2 krzemieni e w. e.. 157,9 91x119x14 owalny nieregularny 1 w. e.. 159,4 53x49x17 owalny dwudzielny w. e..

66 Tab. I

67 Tab. II

68 Tab. III

69 Tab. IV

70 Rafa Maciszewski 6. PODSUMOWANIE W toku prac badawczych natrafiono na relikty osadnictwa z wczesnej epoki elaza w postaci 61 obiektów archeologicznych (palenisko, jamy i do ki pos upowe. W wi kszo ci wype nisk jam wyst pi materia ceramiczny i sporadycznie krzemienny zwi zany z kultur yck. Intensywno ladów osadniczych stwierdzonych na przebadanym obszarze wiadczy, e le on w strefie peryferyjno penetracyjnej osadnictwa yckiego. By mo e strefa ta jest zwi zana z potencjalnie znajduj si w pobli u osad. Wy ej postawion tez usprawiedliwia analiza przestrzenna stanowiska. zgodnie z ni dyslokacja obiektów nie pozwala na stwierdzenie istnienia w tym miejscu trwalszych uk adów osadniczych w postaci obiektów mieszkalnych, pracowni wytwórczych itp. Prawie ca kowity brak znalezisk wiadcz cych o d szych okresach eksploatacji omawianego terenu (min. ogniska, paleniska) potwierdza równie powy sze wnioski.

71

72