Ginecologica. Secale cornutum sporysz. Rhizoma hydrastidis kłącze gorzknika ( Gorzknik kanadyjski - hydrastis canadensis)

Transkrypt

1 Ginecologica Secale cornutum sporysz Rhizoma hydrastidis kłącze gorzknika ( Gorzknik kanadyjski - hydrastis canadensis) Herba flos cuculi ziele firletki poszarpanej ( firletka poszarpana - Lychnis flos-cuculi) Herba Bursae pastoris ziele tasznika Herba Polygoni hydropiperis - ziele rdestu ostrogorzkiego Kora z korzeni bawełny Korzeń krwiściągu - Radix Sanguisorbae Kwiat jasnoty białej Flos Lamii albi Jasnota biała Lamium album Linne (niem. Weiße Taubnessel; fr. Lamier blanc; ital. Falsa ortica bianca; retorom. Uticla morta alva; ang. White Deadnettle) występuje pospolicie w naszym kraju. Rośnie w sadach, na przychaciach, w lasach śródpolnych i o glebach bogatych w azot, przy kompostach. Surowcem jest ziele i kwiat Herba et Flos Lamii albi, przy czym dzisiaj omówię tylko kwiat. Kwiaty należy zbierać w czasie kwitnienia, suszyć w cieniu, w przewiewnym miejscu. Przechowywać w ciemnym miejscu, w szczelnych słojach. Jasnota należy do rodziny Lamiaceae = Labiatae. Kwiaty jasnoty zawierają fenolokwasy (kwas cynamonowy, rozmarynowy, chlorogenowy, p- kumarowy, kwas kawoilochinowy), irydoidy, olejek eteryczny (ok. 0,5%), garbniki (w zielu do 10%), ksantofile, saponiny, śluzy, alkaloidy (lamiina), cholinę, flawonoidy (kwercetyna, kwercytryna, rutyna), lamalbozyd (fenylopropanoid), tyraminę. Liście zawierają do 280 mg% witaminy C i ok. 15 mg% prowitaminy A Działanie: ściągające, przeciwkrwotoczne, wyraźnie przeciwzapalne, fungistatyczne, antybakteryjne, przeciwwysiękowe, żółciopędne, ochronne na miąższ wątroby, rozkurczowe, metaboliczne. Wskazania (doustnie): nieżyty układu oddechowego i pokarmowego, białe upławy, bolesne miesiączkowanie, nadmierne krwawienia miesiączkowe; zaburzenia przemiany materii; przewlekłe choroby skóry na tle metabolicznym; kruchość naczyń krwionośnych; hemoroidy; niewydolność i uszkodzenie wątroby. Sałatki z młodych liści i wierzchołków z oliwą do kuracji witaminizujących, wzmacniających, mineralizujących i oczyszczających wątrobę oraz skórę. Zewnętrznie: do okładów na oczy przy zmęczeniu, opuchnięciu, cieniach pod oczami, podrażnieniu, stanach zapalnych; do przemywania oczu i skóry jako środek przeciwzapalny i antyseptyczny. Fitoterapia dawna, XVIII-XIX wiek: czyszczące krew i moczopędne, wzmacniające, krwiotwórcze, wykrztuśne, poprawiające czynności śledziony i jelit. Jako środek przeciwkrwotoczny, przeciwbiegunkowy. W leczeniu upławów białych, skrofulozy, niedokrwistości, krwotoków. Młode pędy jadalne, spożywane z oliwą na surowo. Mielone lub

2 siekane listki jasnoty przygotowywano też podobnie jak szpinak, z cebulką, z czosnkiem, mąką i śmietaną. W stanie świeżym i jako macerat na chłodnej wodzie dobre źródło witamin, potasu i aminokwasów. Dawkowanie i preparaty: z kwiatów świeżych lub suchych sporządzane są napary na wodzie lub mleku (1-2 łyżki na szklankę). Pić kilka razy dziennie. Środek bezpieczny, nie wywołuje zatrucia po zastosowaniu nawet 6 szklanek dziennie. Można podawać dzieciom. Przy przeziębieniu, kaszlu, zapaleniu oskrzeli i płuc na mleku z miodem i sokiem malinowym. Cortex viburni opuli - kora kaliny koralowej Kalina o botanicznej nazwie Viburnum opulus (Linne) należy do rodziny przewiertniowatych Caprifoliaceae. Podobne właściwości lecznicze posiada kalina śliwolistna Viburnum prunifolium L. Dawniej kalina była stosowana w medycynie oficjalnej, dlatego opisana została w FP II (kalina śliwolistna) i III (kalina koralowa). Kalina koralowa jest rozpowszechniona na terenie kraju, w lasach, nad rzekami (łęgi), olsach, nad jeziorami, w polnych zaroślach drzewiasto-krzewiastych. Kwitnie w maju. Surowcem jest kora, kwiat i owoc Cortex, Flos et Fructus Viburni, przy czym farmakopealnym surowcem jest kora Cortex Viburni opuli (prunifolii). Składnikami czynnymi kaliny są: flawonoidy (astragalina, kwercetyna, amantaflavon, kemferol), garbniki (ok. 6-7% w korze), triterpeny (alfa- i beta-amyryna, kwas oleanolowy, kwas ursolowy), kumarynowce (skopoletyna, eskuletyna), olejek eteryczny, gorycze (viburnina), fitosterole (beta-sitosterol), alkohole fenolowe, flobafeny, fenolokwasy (kwas salicylowy), kwas walerianowy, pektyny, kwas mrówkowy, kwas octowy, kwas kaprylowy, viburnitol (cyklitol), żywice 6-6,5%. Owoce zawierają saponiny, garbniki (3%), cukry (32%). Kwiaty powinny być zbierane w maju, w początkach i w czasie kwitnienia. Korę należy pozyskiwać w kwietniu. Owoce zbierane są od września i w październiku. Mogć być przemrożone przez pierwsze mrozy. Wodne i wodno-alkoholowe wyciągi z kaliny działają rozkurczająco i uspokajająco na mięśnie macicy, mięśnie gładkie przewodu pokarmowego i przeciwkrwotocznie (hemostatycznie). Znoszą bolesne miesiączkowanie, zmniejszają ryzyko poronienia. Przetwory działają również uszczelniająco i wzmacniająco na naczynia krwionośne, przeciwzapalnie, przeciwwysiękowo, ogólnie uspokajająco i hipotensyjnie (obniżają ciśnienie krwi). Preparaty kaliny korzystnie działają w przypadku żylaków kończyn i odbytu oraz plamic naczyniowych. Wzmagają również wydzielanie moczu, chlorku sodu i metabolitów azotowych, przez co działają odtruwająco i przeciwobrzękowo. Korzystne będzie podawanie kaliny przy reumatyzmie i artretyzmie. Wskazania: bolesne miesiączkowanie, menopauza, skłonności do poronień, nadmierne krwawienia miesiączkowe, nadciśnienie, plamice naczyniowe, choroby zakaźne, przeziębienie, gorączka, kamica moczowa, obrzęki, skąpomocz, kuracje odtruwające. Owoce można spożytkować do przyrządzania marmolady, soku, dżemu lub odwaru. Należy zawsze owoce przed spożyciem przegotować (obróbka termiczna), aby zatraciły właściwości podrażniające przewód pokarmowy. Przetworzone termicznie owoce są bogate w pektyny, antocyjany, flawonoidy i pełnowartościowe. Odwar z owoców (gotować 10 minut) jest bezpieczny i można go podawać po osłodzeniu miodem podczas chorób zakaźnych, przeziębieniu i osłabieniu. Odwar z kory Decoctum Viburni: 2 łyżki rozdrobnionej kory zalać 1 szklanką wody; gotować 5 minut; odstawić na minut, przecedzić. Wypić w ciągu dnia w 3 dawkach. Odwar można stosować do płytkich lewatyw ( ml) przy hemoroidach oraz okładów i przemywania skóry przy stanach zapalnych.

3 Napar kalinowy Infusum Viburni: 2 łyżki kwiatów zalać 2 szklankami wrzącej wody; odstawić na 30 minut pod przykryciem. Przecedzić. Wypić w ciągu dnia. Można osłodzić miodem lub sokiem żurawinowym (stany zapalne i infekcje układu moczowego, kamica moczowa) lub malinowym (przeziębienie). Intractum Viburni: 1 część świeżej lub suchej rozdrobnionej kory zalać 3 częściami gorącego alkoholu 40-60%, odstawić na 7 dni, przefiltrować. Zażywać 2-3 razy dziennie po 3 ml. Emmenagoga (pobudzajace miesiaczkowanie) Herba Rutae - Ziele ruty Kwiat nagietka Flos Calendulae Kwiat nagietka zawiera alkohole triterpenowe (4-5%), w formie wolnej i związanej z kwasami tłuszczowymi: faradiol, heliantriol, arnidiol, helianol, ψ-taraksasterol = taraxasterol; saponiny trójterpenowe (2-10%), kalendulozyd A-F, kalendasaponiny A-D; flawonoidy 0,3-0,8% (głównie glikozydy izoramnetyny i kwercetyny); karotenoidy (karoten, ksantofilen), polisacharydy (ramnoarabinogalaktany, arabinogalaktany), olejek eteryczny (0,2-0,3%), poliacetyleny, kumaryny, kwasy fenolowe (kwas chlorogenowy), sterole, glikozydy sterolowe, glikozydy seskwiterpenowe i zawierające jonon (ionon). Alkohole triterpenowe są powiązane z kwasem laurowym, mirystynowym i palmitynowym. Wyciągi z kwiatu nagietka mają działanie przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze, antywirusowe, immunostymulujące i przeciwnowotworowe. Za działanie przeciwnowotworowe odpowiedzialne są taraksasterol, faradiol i helianol. Faradiol ma wpływ przeciwzapalny i przeciwbólowy podobny do indometacyny i może być wykorzystany w postaci maści, żelu, np. po kontuzjach sportowych. Za działanie immunostymulujące (zwiększające odporność na infekcje) odpowiedzialne są calendulozyd B i polisacharydy. Saponiny i olejek eteryczny zapewniają wpływ antybakteryjny i fungistatyczny. Nagietek może być polecany w leczeniu atopowego zapalenia skóry, łuszczycy i trądziku. Łagodzi objawy trądziku różowatego i zapalenia mieszków włosowych. Barwa kwiatów zależy m.in. od zawartości beta-karotenu, likopenu i violaksantyny. Kwiat czarnej malwy Flos Malvae arboreae Kwiat czarnej malwy Flos Malvae arboreae znany jest obecnie z półek sklepów herbacianych, a nawet spożywczych. Dodawany jest do herbatek owocowych i smakowych, aby nadać im ciekawą barwę (ciemno granatową). Podobną rolę pełni kwiat ketmii, czyli hibiscusa, który dodaje jeszcze kwaskowaty smak. Kwiat czarnej malwy od dawna był polecany przy zaburzeniach miesiączkowania, zaburzeniach hormonalnych (hormony płciowe), upławach oraz dolegliwościach w okresie przekwitania (pękanie naczyń krwionośnych, nadciśnienie, wzdęcia, bóle w podbrzuszu). Surowiec pochodzi z gatunku Althaea rosea (L.) Cav.. z rodziny ślazowatych Malvaceae. Składnikami czynnymi kwiatu czarnej malwy są antocyjany: delfinidyna, petunidyna, malvidyna, malvina; fitoestrogeny flawonowe, śluzy (10-12%), pentozy (cukry), kwasy uronowe, alkohole cukrowe, flawonoidy (kemferol, kwercetyna, mirycetyna), garbniki, fenolokwasy i pektyny. Wodne wyciągi z kwiatów mogą być stosowane w naturalnej kosmetyce, do pielęgnowania

4 skóry (wpływ nawilżający, osłaniający, przeciwzapalny) oraz błon śluzowych (powlekająco, osłaniająco, przeciwzapalnie). Zmęczone i piekące oczy po okładach z naparu z kwiatów czarnej malwy stają się nawilżone, wypoczęte i odżywione. Napar ten łagodzi podrażnienie i stan zapalny. Polecam go do leczenia objawów pieczenia oczu po dłuższej pracy przy komputerze, stanów zapalnych naczyniówki i spojówek, podrażnieb po urazach mechanicznych i chemicznych, do leczenia oparzeń oczu przez promienie UV (solaria, lampy ultrafioletowe do sterylizacji). Wodne wyciągi z kwiatów czarnej malwy podane doustnie leczą nieżyt przewodu pokarmowego i dróg oddechowych, pomagają w leczeniu kaszlu i zapalenia krtani. Pomagają w leczeniu chrypki i łagodzenia nieprzyjemnego objawu drapania w gardle. Dawni zielarze polecają kwiaty malwy przy bolesnych, skąpych, jak i nadmiernych krwawieniach miesiączkowych, a także w nieregularnych miesiączkach, bezpłodności, zapaleniu macicy i przydatków. Tak naprawdę, to czy kwiat czarnej malwy przedłuży miesiączkowanie czy też je skróci zależy od etiologii zaburzeń. Przy kruchości naczyń krwionośnych nastąpi wzmocnienie i uszczelnienie śródbłonków naczyń krwionośnych. Jeżeli przedłużanie miesiączki jest spowodowane obniżoną odpornością mechaniczną naczyń, wówczas czarna malwy skróci krwawienie. Jeżeli miesiaczki były krótkie z powodu niedoboru estrogenów, oraz stanów skurczowych mięśni gładkich naczyniowych wówczas czarna malwa może przedłużyć czas krwawienia (estrogenne właściwości i rozkurczajacy wpływ na naczynia). Kwiat czarnej malwy działa estrogennie, dlatego można zalecić go w II fazie przekwitania. Flawonoidy i antocyjany malwy działają stabilizująco na śródbłonki naczyń krwionośnych. Poprawiają krążenie oczne, mózgowe i w kończynach. Dawkowanie: 1-2 łyżki kwiatów malwy na 1 szklankę wrzącej wody, zagotować, odstawić na 30 minut, przecedzić. Pić rano i wieczorem po 1 szklance przez 2 tygodnie, potem po 1 szklance 1 raz dziennie rano lub wieczorem na czczo. Według komisji E surowiec nie doczekał się wiarygodnych wyników badań potwierdzających skuteczność działania leczniczego. Podobne właściwości lecznicze przypisywane są samym kwiatom mniszka Flos Taraxaci, kwiatom czeremchy Flos Pruni padi, kwiatom tarniny - Pruni spinosae i kwiatom koniczyny - Flos Trifolii. W przypadku mniszka, surowiec pozyskiwany jest z gatunku zbiorowego Taraxacum officinale Web., z rodziny złożonych Compositae. Kwiaty mniszka zasobne są we flawonoidy (apigenina, luteolina, chryzoeriol, izoramnetyna), neowiolaksantynę, luteinę, taraksantynę, politerpeny, triterpeny (beta-amyryna), fitosterole (taraxasterol, stigmasterol, sitosterol), kwasy fenolowe (kawowy, ferulowy), kumaryny (skopoletyna). Dawkowanie naparu z kwiatów mniszka jest podobne jak w przypadku czarnej malwy. Krokus = szafran Crocus Ostatnio w telewizji szwajcarskiej oglądałem program o szafranie (niem. Safran, ang. Saffron). Pokazane były metody zbioru, przetwarzania i wykrywania fałszerstwa surowca oraz omówione znaczenie znamion szafranu jako przyprawy. Krokusy (szafrany) występują u nas w górach, ponadto są uprawiane jako rośliny ozdobne. W Szwajcarii dziko występują: Crocus albiflorus Kitaibel, Crocus sativus Linne i Crocus tommasinianus Herbert (ten ostatni o białych delikatnych płatkach, ku końcowi stopniowo coraz bardziej liliowych lub fioletowych). Rodzaj Crocus należy do rodziny kosaćcowatych Iridaceae. Żółty szafran Crocus flavus Weston, ang. Yellow Crocus ma kwiaty żółte, a przez liście, środkiem i wzdłuż przebiega srebrny pasek. Pisałem nieco o szafranie i preparatach szafranowych tutaj: Surowcem oficjalnym zielarskim i przyprawowym jest znamię słupka Stigma Croci, ujęte w Deutscher Arzneimittel Codex z 2005 r. W rzeczywistości zbiera się cały słupek i pręciki szafranu siewnego Crocus sativus L. bowiem panuje deficyt surowca. Jak podaje

5 szwajcarska farmakognozja, aby uzbierać 1 kg surowca trzeba wyskubać kwiatów. Słupek szafranu zawiera około 2% barwnika krocyny-1 (crocin). Krocyna-1 to ester krocetyny (crocetin) z dwoma cząsteczkami gentiobiozy. Smak i aromat szafranu pochodzi od pikrokrocyny, której jest 3-4% oraz safranalu uwalnianego z pikrokrocyny w trakcie suszenia w gorącym powietrzu, gotowania i parzenia. Olejek eteryczny zawarty w szafranie oraz dostępny w handlu (olejek szafranowy) zawiera safranl, hydroksysafranal, 2- fenyloetanol, naftalen i 3,5,5-trimetylocykloheksenon. Dobry szafran zawiera ponad 0,5% olejku. Zdarza się surowiec szczególnie bogaty w olejek, zawiera go wówczas około 0,8-1,3%. Flawonoidy szafranu to przede wszystkim kempferol. Vitaminy B1 jest około 0,01%, oleju tłustego ok. 7%, skrobi 13% w suchej masie). Frakcja krocynowa obejmuje wspomnianą krocynę-1, ponadto krocynę-2 (zawiera w budowie gentiobiozę i glukozę, ester krocetyny), krocynę-3 (monogentiobioza, ester krocetyny), krocynę-4 (ester monometylokrocetyny, 1 cząsteczka glukozy), wolną krocetynę (alfa), metylokrocetynę (beta) i transdimetylokrocetynę (gamma). We frakcji tej wyróżniono jeszcze izomer cisdimetylokrocetynę. Nowe badania dowiodły, że wyciągi z szafranu obniżają poziom cholesterolu we krwi oraz hamują rozwój komórek nowotworowych. Szafran obniża ciśnienie tętnicze krwi, stymuluje ośrodek oddychania, usprawnia procesy zapamiętywania i poprawia koncentrację. Wzmaga produkcję i uwalnianie żółci. Nasila skurcze macicy, dlatego nie należy podawać szafranu kobietom w ciąży oraz w czasie miesiączkowania. Przedawkowany szafran jest niebezpieczny, wywołuje bowiem zaburzenia wentylacji płuc i akcji serca, wymioty, zawroty i bóle głowy, krwawą biegunkę i krwiomocz. 20 g szafranu może zabić człowieka. Jest to dobry lek, świetna przyprawa, ale w rozsądnych dawkach. Dawki lecznicze szafranu wynoszą 1-1,5 g dziennie, zatem można go stosować np. 0,5 g 3 razy dziennie lub przetwory odpowiednio (nalewka, intrakt). W medycynie dawnej i w ziołolecznictwie ludowym szafran polecano w leczeniu dychawicy oskrzelowej, skąpego miesiączkowania, gorączki, skurczów jelitowych, nerwic i lęków, padaczki; podawano przy obniżonym popędzie płciowym oraz zaburzeniach trawienia. Był cenionym środkiem moczopędnym. Lactagoga Herba Galegae ziele rutwicy Rutwica lekarska Galega officinalis L. należy do rodziny motylkowatych Papilionaceae (=Fabaceae) i jest rozpowszechniona w południowej części naszego kraju. Występuje na wilgotnych łąkach, w zaroślach, przy rowach melioracyjnych. Kwitnie od lipca do sierpnia. Kwiaty ma liliowe lub niebieskie. Jest rośliną wieloletnią, łatwą do uprawy w ogródku, a przy tym bardzo oryginalną. Surowcem jest ziele zbierane w czasie kwitnienia Herba Galegae. W Polsce roślina chroniona. Ziele rutwicy zawiera alkaloid galeginę C6H13O3, flawonoidy w postaci glikozydów (galuteolina, luteolina), garbniki, goryczki i saponiny. Nalewka 1:5 Tinctura Galegae (30 kropli 3 razy dziennie), macerat ze świeżej rośliny Maceratio Galegae (2 łyżki ziela mielonego na 150 ml wody chłodnej przegotowanej, pozostawić na 6 godzin, przecedzić, pić 3 razy dziennie po 50 ml), sok z rutwicy Succus Galegae recens (10 ml 3 razy dziennie) pobudzają laktogenezę i wydzielanie mleka w czasie laktacji. Obniżają podwyższony poziom cukru we krwi. Działają moczopędnie. Wartościowa w leczeniu cukrzycy. Ponadto dla matek karmiących. Dla osesków bezpieczny środek, stymuluje trawienie. U zwierząt rutwica może zwiększyć produkcję mleka nawet o 30%. W medycynie ludowej i fitoterapii oficjalnej jest to wypróbowany i pewny w działaniu środek mlekopędny i przeciwcukrzycowy. Działanie przeciwpadaczkowe rutwicy wymaga sprawdzenia.

6 Fructus / Radix Anisi owoc / korzeń anyżu Radix Archangelicae - korzeń arcydzięgla Fructus Carvi - owoc kminku Fructus Foeniculi - owoc kopru Kozieradka Trigonella Surowiec zielarski Surowcami leczniczymi są: nasiona i kwitnące ziele kozieradki: Semen et Herba Trigonellae (seu Foenugraeci). Ziele należy wysuszyć w temperaturze do 50 stopni. Nasiona są romboidalne, brunatne lub żółtozielone, do 4 mm długości, twarde. Surowiec wydziela silny przyprawowy zapach. Składniki biologicznie czynne Nasiona kozieradki zawierają: śluzy - do 40% (przeciętnie 28%) (mannogalaktany), saponiny sterydowe (diosgenina - 0,3%, tigogenina, yamogenin, gitogenina), witaminy (np. witamina PP, czyli amid kwasu nikotynowego - 5 mg/100 g, witamina H, karoten, witamina F, witamina B1), biopierwiastki 4% (żelazo, fosfor, potas, wapń), tłuszcze - do 10%, białka - do 30%, gorycze, flawonoidy (witeksyna, wicenina, izowiteksyna, luteolina, orientyna, kwercetyna), kumaryny, olejek eteryczny (0,014%), fosfolipidy (lecytyna 2-3%), aminy biogenne (cholina, trimetyloamina), metylobetaina kwasu nikotynowego (trigoneline = trigonelina, o charakterze alkaloidu - 0,4%), kwas fitynowy, alkohole cukrowe i cyklitole (inozytol), fitosterole (lanosterol, sitosterole, stigmosterol), alkaloidy (karpaina, gencjanina), 3-hydroxy-4,5-dimethyl-2-furanone (3-hydroksy-4,5-dwumetyl-2-furanon), e-muurolene (emurolen), B-elemene (B-elemen), B-selinene (B-selinen), dihydroactinidiolide (dwuhydroaktynidiolidyna), dihydrobenzofuran, 4-hydroksy-izoleucynę. Właściwości lecznicze Preparaty z kozieradki wykazują właściwości odżywcze, przeciwzapalne, żółciopędne, rozkurczowe, poprawiające samopoczucie, żółciotwórcze, pobudzające wydzielanie soku trzustkowego, żołądkowego i jelitowego, wzmacniające, usprawniające wchłanianie pokarmów, regulujące wypróżnienia, pobudzające regenerację wszystkich tkanek, aktywujące hemopoezę (kozieradka to naturalny aktywator procesów wytwarzania krwinek), mlekopędne, moczopędne, przeciwalergiczne, anaboliczne. Kozieradka obniża poziom glukozy we krwi zwiększając jej przenikanie do komórek. Wodno-alkoholowe wyciągi z kozieradki pobudzają miogenezę (rozwój tkanki mięśniowej), wzrost tkanki mięśniowej, chrzęstnej, kostnej i łącznej właściwej. Saponiny sterydowe kozieradki są prekursorami w syntezie horomonów sterydowych o działaniu anabolicznym (estrogeny, dehydroepiandrosteron, testosteron). Kozieradka nasila syntezę kortykosteroidów w nadnerczach. Zwiększa retencję azotu w ustroju, pobudza syntezę białek, dostarcza związki aminowe i aminokwasy, które mogą być wykorzystane w procesach anabolicznych (asymilacji). Działanie stymulujące wzrost organizmu związane jest z pobudzającym wpływem 4-hydroksy-izoleucyny na wydzielanie insuliny. Insulina pobudza syntezę białka. W wielu krajach kozieradka uważana jest za skuteczny afrodyzjak. Lecytyna i inne fosfolipidy zawarte w kozieradce działają psychotonicznie i pobudzająco na motorykę mięśni. Wodno-alkoholowe przetwory z kozieradki zwiększają wydolność fizyczną (o 40-60%, zależnie od diety) i psychiczną (nawet o 50-70%). Dzięki zawartości fosfolipidów, choliny i betainy oraz sitosterolu kozieradka działa

7 lipotropowo i przeciwmiażdżycowo. Zapobiega marskości wątroby, przyśpiesza procesy detoksykacji (odtruwania) i eliminacji toksyn z ustroju. Zapobiega także zastojom żółci i rozwojowi kamicy żółciowej. Chroni wątrobę przed wpływem niektórych ksenobiotyków (leków, węglowodorów). Preparaty kozieradkowe podane doustnie wywierają również wpływ przeciwkaszlowy i przeciwdepresyjny. Zastosowanie zewnętrznie (okłady, płukanki) działają przeciwzapalnie, przeciwobrzękowo, przeciwwysiękowo, przeciwświądowo, zmiękczająco, pobudzająco na regenerację. Kompresy i częste przemywanie wodnymi oraz wodnoalkoholowymi wyciągami z kozieradki działają przeciwtrądzikowo. Przyśpieszają resorpcję ropni i gojenie krostek. Zauważono także właściwości przeciwplamicze kozieradki (usuwa plamy po ropniach, stłuczeniach, ukąszeniach owadów). Obecnie w niektórych krajach kozieradka jest wykorzystywana do produkcji hormonów sterydowych. Zastosowanie Osłabienie fizyczne i psychiczne, wychudzenie, zanik mięśni, choroby reumatyczne i zwyrodnieniowe stawów, złamania kości, niedokrwistość, zaparcia, kamica żółciowa, stłuszczenie serca, nerek i wątroby, choroby alergiczne, kaszel, nieżyty układu oddechowego; stany zapalne powiek, spojówek i gałki ocznej (okłady + zażywanie doustne); troficzne choroby skóry (zewnętrznie + doustnie), owrzodzenia skóry, ropnie, przetoki ropne skórne, plamy na skórze, krwiaki, sińce, owrzodzenia błon śluzowych, stany zapalne jamy ustnej, gardła i narządów płciowych, oparzenia, rany, odleżyny; choroba wrzodowa, ostre nieżyty przewodu pokarmowego z bolesną biegunką i bólami brzucha; uprawianie kulturystyki bez wyraźnych efektów przyrostu mięśni, zaburzenia koncentracji i zapamiętywania, niedobór estrogenów, niedoczynność kory nadnerczy. Do lewatyw: zaparcia, hemoroidy, stany zapalne odbytu. Do irygacji i nasiadówek: stany zapalne pochwy i warg sromowych, świąd sromu.za granicą przetwory z kozieradki zalecane są przy impotencji (niemocy płciowej) oraz w okresie przekwitania (menopauzy), bowiem działają estrogennie. W medycynie weterynaryjnej kozieradka jest wykorzystywana jako środek wzmacniający, mlekopędny, stymulujący przyrosty masy ciała, osłaniający, przeciwzapalny i regenerujący. W produkcji zwierzęcej od starożytności kozieradka była stosowana do tuczenia zwierząt. Zalecana również dla zwierząt w okresie okołoporodowym (profilaktyka zaparć, biegunek, stresu, zapobieganie niedoborowi mleka). Działania niepożądane U niektórych osób pod wpływem przetworów z kozieradki pot i łój przybiera kozi zapach. Preparaty i dawkowanie Odwar - Decoctum Trigonellae: 3 łyżki nasion mielonych zalać 2 szklankami wody, gotować 5 minut, odstawić pod przykryciem na 30 minut, przecedzić. Pić 2 razy dziennie po 1 szklance. W razie schorzeń układu oddechowego i pokarmowego przyjmować 4-6 razy dziennie po 100 ml. Taki odwar używa się także do okładów, płukanek, lewatywy, irygacji i przemywania. Wyciąg wodno-alkoholowy: 4 łyżki mielonych nasion zalać 1 szklanką wrzącej wody; odstawić na 60 minut pod przykryciem, następnie dolać 200 ml alkoholu 40-60%, przelać do słoja i szczelnie zakręcić. Odstawić na 3 dni, po czym przefiltrować, dodać miód spadziowy (200 ml), wymieszać. Preparat zażywać 3-4 razy dziennie po 4-6 łyżek. Intrakt kozieradkowy - Intractum Trigonellae: pół szklanki mielonych nasion kozieradki zalać 250 ml gorącego alkoholu 40-60%, zamknąć w słoju i macerować 7 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dziennie po 1-2 łyżki. Intraktem można przemywać schorzałą skórę. Alkoholmiód kozieradkowy pobudzający i wzmacniający - Alkoholmel Trigonellae tonicum: na każde 100 ml intraktu kozieradkowego Intractum Trigonellae dać 100 ml miodu spadziowego (mel), 30 ml nalewki z miłorzębu Tinctura Ginkgo oraz 30 ml Cardiol C - krople, 10 ml kropli Cardiamid-Coffein - krople lub 30 ml koraminy - krople, wymieszać. Zażywać 2-3 razy dziennie po 1 łyżce. Maksymalna dawka jednorazowa - 2 łyżki. Dla

8 wzmocnienia działania można dodać na przepisaną proporcję 1 łyżkę pyłku kwiatowego granulowanego i 10 kropli nalewki miętowej. Uwaga! Preparat silny!, ale bezpieczny.alkoholmel Trigonellae stosować przy zaburzeniach koncentracji, myślenia, osłabieniu fizycznym i psychicznym, osłabieniu serca, przy depresji. Tonik przeciwdepresyjny i psychotoniczny - Tonicum antidepressivum et psychotonicum: intrakt z kozieradki 100 ml, nalewka lub sok z dziurawca - 30 ml, nalewka lub intrakt z miłorzębu - 30 ml, nalewka z arniki - 30 ml, pyłek kwiatowy - 2 łyżki, witamina B6 w tabletkach - 5 tabletek 50 mg rozkruszonych (lub 5 ampułek 50 mg), cardiamid-coffein krople - 20 ml, Cardiol C lub koramina - krople - 30 ml, miód spadziowy lub wielokwiatowy płynny ml, wszystko starannie wymieszać. Dla wzmocnienia działania można dodać 60 ml francówki Alpa. Działanie: pobudza psychicznie i fizycznie, zwiększa zdolność zapamiętywania, zwiększa wydolność fizyczną i psychiczną, zwiększa percepcję wrażeń słuchowych i wzrokowych, poprawia kojarzenie. Preparat jest naturalny i bezpieczny w stosowaniu. Dawkowanie: 2-3 razy dziennie po 1 łyżce. Maksymalna dawka jednorazowa 2 łyżki. Naturalna mikstura pobudzająca wzrost masy mięśniowej - Mixtura anabolica: nasiona kozieradki - 2 części, nasiona wiesiołka - 1 część, korzeń żywokostu - 1 część, korzeń mydlnicy - 1 część, ziele rdestu ptasiego - 1 część, ziele lebiodki - 2 części, ziele lucerny (lub nasiona soi) - 2 części, plecha morszczynu Fucus lub listownicy Laminaria - 1 cz. Surowce wymieszać, w razie potrzeby przemielić. Na każde pół szklanki mieszanki roślinnej dać 200 ml gorącego alkoholu 40-60% (rozcieńczony spirytus, wódka czysta). Odstawić w zamkniętym słoju na 7-10 dni, przefiltrować. Na każde 100 ml uzyskanego wyciągu ziołowego dać 100 ml miodu, 4 łyżki pyłku kwiatowego, 4 rozgniecione drażetki Vitaralu, 2 żółtka jaja kurzego oraz witaminę E w kroplach (10 ml). Składniki wymieszać bardzo starannie. Zażywać 2 razy dziennie po 3 łyżki. Równocześnie przyjmować odżywkę aminokwasową (np. Salvimulsin MCT 800, ProSobee 1, 2, Proten Plus). Do preparatu można dodać także płynny wyciąg z aloesu (lub sok aloesowy), albo też sok (nalewkę) z babki lub pokrzywy, które działają stumulująco i aktywująco na układ immunologiczny i procesy syntezy białek (na podaną proporcję - 50 ml) oraz procesy hemopoezy (tworzenia krwi). Mikstura pobudza syntezę białek tkanki łącznej i mięśniowej, zwiększa retencję azotu, przyśpiesza regenerację wszystkich tkanek, działa odżywczo, wzmacniająco i odtruwająco. Składnikami czynnymi są prekursory sterydowe, flawonoidy, sitosterole, aminy, aminokwasy, fosfolipidy, terpenowe i sterolowe aktywatory uwalniania liberyn oraz hormonów sterydowych. Nie wywołuje objawów ubocznych. U kobiet nasila laktację. Kozieradka to typowy surowiec śluzowy, tuczący, wzmacniający, pobudzający procesy wytwarzania krwinek i hemoglobiny, zwiększający retencję fosforu w ustroju (zatrzymuje fosfor w organizmie). Wzmaga syntezę białek, podnosi stężenie związków wysokoenergetycznych w organizmie (ATP, fosfokreatyna). Zapobiega krzywicy, niedokrwistości i apatii u dzieci. Działa mlekopędnie. Śluzy powlekają i osłaniają błony śluzowe jamy ustnej, gardła i przewodu pokarmowego. Działają przeciwzapalnie i przeciwkaszlowo. Śluzy i pektyny kozieradkowe regulują wypróżnienia i wzmagają procesy odnowy nabłonka jelit. Kozieradka zastosowana zewnętrznie działa regenerująco na skórę i śluzówki (irygacje i nasiadówki ginekologiczne, lewatywy doodbytnicze, płukanki, okłady, przemywanie schorzałych miejsc). Jest też środkiem zmiękczającym. Pomaga w leczeniu owrzodzeń żylakowatych, ran, świądu odbytu, odleżyn. Zmielone nasienie kozieradki wymieszane z tranem lub maścią tranową na papkę jest znakomitym środkiem gojącym rany, oparzenia, odmrożenia i ropnie.

9 Dawniej zalecano kozieradkę w wychudzeniu, blednicy, krzywicy, niedokrwistości, gruźlicy, kaszlu, podczas rekonwalescencji (okres zdrowienia po przebytej chorobie). W homeopatii kozieradka stosowana jest jako immunostymulator (podnosi odporność organizmu), lek na niedomagania śledziony, zapalenie jelit i żołądka. Kozieradka jest cennym surowcem anabolicznym i odżywczym (retencja azotu i fosforu, aktywacja syntezy białka), przyśpieszającym wzrost i rozwój zwierząt, wzmagającym przyrosty tkanki mięśniowej i tłuszczowej. Dawniej sporządzano naturalny stymulator wzrostu złożony z kozieradki, soli fosforanowo-wapniowych, odrobiny boru, oraz witaminy A, D i F. Istniały również specjalne mieszanki wyżej wymienionych składników oraz suszy roślin motylkowych i oleistych. W połowie XIX wieku zostały one wyparte z produkcji zwierzęcej (a raczej z praktycznego żywienia zwierząt) przez hormony oraz antybiotykowe stymulatory wzrostu. Mielone nasiona kozieradki były podawane lochom, klaczom i krowom w okresie okołoporodowym. Stosowano kozieradkę przy porażeniu porodowym, tężyczce pastwiskowej, nosówce, mięśniobólach, uszkodzeniach przewodu pokarmowego i jamy gębowej. Zewnętrznie (z olejem lnianym, tranem, dziegciem, świeżym masłem lub ichtiolem) do leczenia parchów, ropni, zołzy, nużycy, owrzodzeń, ran, stłuczeń (tutaj warto połączyć z olejem dziurawcowym lub z arniką, np. dla koni po kontuzjach). Jako składnik przeciwbólowy warto do maści dodać kamforę, mentol, diklofenak, salicylan metylu lub naproksen (1-2%). Młode zwierzęta słabo rosnące, osłabione, apatyczne otrzymywały wywar z kozieradki lub mielone nasiona kozieradkowe w mleku. Do mleka takiego warto dodać fruktozę, miód lub sacharozę. Kozieradka reguluje wypróżnienia u zwierząt, działa osłaniająco, powlekająco, regenerująco, przeciwzapalnie, antyseptycznie i wzmacniająco. Pobudza wydzielanie mleka. Kozieradka stymuluje wzrost dzięki zawartości saponin sterydowych, fitosteroli oraz 4-hydroksyizoleucyny (aktywator wydzielania insuliny, a ta z kolei wzmaga syntezę białka). Czarnuszka siewna Nigella sativa L. (Ranunculaceae) Czarnuszka siewna była stosowana w medycynie starożytnej (Egipt), ponadto w Turcji i w Azji. W medycynie arabskiej używana w leczeniu nieżytu żołądka i jelit. W Polsce roślina ta jest mało popularna w ziołolecznictwie. Możliwe jest uprawianie czarnuszki do celów leczniczych i przyprawowych. W niektórych krajach czarnuszka jest stosowana jako przyprawa. W Polsce niektórzy dystrybutorzy ziół mają w swojej ofercie czarnuszkę siewną. Popularna przyprawa w Bułgarii, Turcji, Indiach i Arabii. Surowiec: nasienie i olej czarnuszkowy - Semen et Oleum Nigellae sativae. Mielone nasiona czarnuszki można wykorzystać do sporządzania nalewki, miodu ziołowego, wywaru lub zażywać jako proszek. Wyciąg olejowy z nasienia czarnuszki można zażywać doustnie lub stosować na skórę do wcierania i okładów. W sprzedaży jest dostępny olej czarnuszkowy bogaty w witaminę F, fitosterole i olejek eteryczny (tymochinony). Olej tłusty z czarnuszki ma wysoką cenę i bardzą dużą wartość odżywczą oraz leczniczą. Skład chemiczny: nasienie: olejek eteryczny (do 2,5%), olej tłusty (30-35%), alkaloidy imidazolowe (nigellina = nigelline-n-oxide, nigellimina, nigellon), fitosterole (alfaspinasterol, stigmosterol, kampesterol, stigmas 7-en-3-beta-ol), witamina E, saponiny trójterpenowe (melantyna - melanthin, alfa-hederyna), antrachinony. Zawiera tymochinony, tymol, karwakrol, tymohydrochinony, t-anetol i 4-terpineol, p-cymen, alfa-pinen, taniny,

10 flawonoidy (kwercetyna). Bielmo bogate w aminokwas walinę. Spośród falwonoidów warto wymienić triglikozydy kemferolu i kwercetyny. Oleum Nigellae sativae: kwas olejowy, palmitynowy, erukowy, linolenowy, linolowy (55,8%), arachidonowy, mirystycynowy, stearynowy. Działanie farmakologiczne: hipoglikemiczne, przeciwbólowe, przeciwzapalne, silnie antybiotyczne (antybakteryjne, antywirusowe, przeciwgrzybicze), przeciwpasożytnicze, silnie żółciotwórcze, żółciopędne, rozkurczowe, odkażające układ pokarmowy i oddechowy, moczopędne, przeciwobrzękowe, odtruwające, uspokajające, immunostymulujące (pobudza proliferację limfocytów, syntezę interferonu, zwiększa liczbę limfocytów cytotoksycznych, NK i B). Istnieją doniesienia o wpływie przeciwnowotworowym wyciągów z czarnuszki siewnej. Szwajcarskie prace informują o wpływie ochronnym czarnuszki na żołądek i wątrobę. Składniki czarnuszki hamują syntezę prostaglandyn. Tymochinon i nigellina blokują 5-lipooksygenazę i indukowalną syntazę tlenku azotu. Hamują odczyny autoagresji immunologicznej. Czarnuszka należy do nielicznej grupy roślin mających zastosowanie w terapii chorób autoimmunologicznych, np. toczeń, łuszczyca, reumatyzm, alergie. alfahederyna posiada właściwości antynowotworowe. Wyciągi z czarnuszki obniżaja poziom glukozy we krwi i zmniejszają ryzyko powstawania zakrzepów i zatorów. Olej z czarnuszki ochrania i odtruwa miąższ wątroby. Olejek eteryczny z czarnuszki oraz wyciąg spirytusowy z nasion czarnuszki rozszerza oskrzela i przerywa atak astmy. Przeciwwskazania: ciąża. Trująca dla bezkręgowców i ryb. Wskazania: dermatozy, wypryski, atopowowe zapalenie skóry, łuszczyca, zakażenia Candida, Cryptococcus i innymi grzybami chorobotwórczymi; trądzik ostry i przewlekły, choroby uczuleniowe, astma (dychawica), przewlekłe i trudne do wyleczenia zakażenia (infekcje) bakteryjne i grzybowe, niezyt oskrzeli, tchawicy, krtani i gardła, kaszel, stany zapalne płuc, zapalenie i nieżyt zatok obocznych nosa, stany nieżytowe układu żółciowego, zastoje żółci, kamica zółciowa, przewlekłe nieżyty nosa, w tym alergiczne, skąpomocz, obrzęki, cukrzyca, biegunka, nieżyt przewodu pokarmowego, choroby pasożytnicze układu pokarmowego, płciowego i skóry, bóle różnego pochodzenia, zastoje żółci, choroba wrzodowa. Preparaty: 1. Proszek czarnuszkowy: nasienie zmielić w młynku na pył. Zażywać w dawce 1 łyżeczki 2 razy dziennie. Ponadto jako przyprawa, np. do chleba, do mięs, do kapusty. 2. Miód czarnuszkowy: na każdą łyżkę miodu dać 1 łyżeczkę czarnuszki i 1 łyżeczke wina lub wódki 40%, wymieszać. Zażywać 2 razy dziennie po 1 łyżce. Przy przeziębieniu, kaszlu, chorych zatokach - 1 łyżka co 6 godzin. 3. Nalewka czarnuszkowa - Tinctura Nigellae: pół szklanki mielonych nasion zalać 250 ml alkoholu 40%, odstawić na 7 dni, przefiltrować. Zażywać 2-3 razy dziennie po 5 ml na miodzie albo w mleku z miodem. Stosowac do przemywania schorzałych i bolących miejsc, ponadto do wcierania (reumatyzm, mięśniobóle, kontuzje sportowe, nerwobóle). Leczy trądzik, wspomaga leczenie łuszczycy, wyprysków i dermatoz. Do przmywania skóry trądzikowej i łojotokowej - 1 łyżka nalewki na 200 ml wody mineralnej, wymieszać. 4. Napar: 1 łyżkę rozdrobnionych nasion zalać 1 szklanką wrzącej wody lub mleka, odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 2-3 razy dziennie po ml, mleko osłodzić miodem. W chorobach układu oddechowego - małe dawki, ale często, co 2-3 godziny. Naparem przemywać skórę trądzikową i łojotokową. Ponadto do płukania narządów płciowych przy infekcjach i stanach zapalnych. Do lewatyw - przy zakażeniu jelita grubego grzybami. 5. Krople do nosa przy katarze i chorych zatokach: 1 łyżkę rozdrobnionych nasion zalać 100 ml roztworu fizjologicznego soli 0,9% (dostępny w aptekach bez recepty); zagotować i odstawić na 30 minut, przecedzić. Uzupełnić brakującą ilość roztworu (do 100 ml).

11 Przefiltrować przez watę. Wprowadzać do obu otworów nosowych kilka razy dziennie, najlepiej za pomocą dozownika w formie spryskiwacza. Dawkowanie: mg olejku czarnuszkowego 2-3 razy dziennie, sproszkowany owoc - 1,5-2 g 2 razy dziennie na miodzie. Olej czarnuszkowy tłusty g 2 razy dziennie, na czczo.