INNOWACYJNOŚĆ PRZEDSIĘBIORSTW FUNKCJONUJĄCYCH W PAŃSTWACH CZŁONKOWSKICH UNII EUROPEJSKIEJ

Transkrypt

1 ZESZYTY NAUKOWE POLITECHNIKI ŚLĄSKIEJ 2018 Seria: ORGANIZACJA I ZARZĄDZANIE z. 118 INNOWACYJNOŚĆ PRZEDSIĘBIORSTW FUNKCJONUJĄCYCH W PAŃSTWACH CZŁONKOWSKICH UNII EUROPEJSKIEJ Jerzy BARUK Emerytowany pracownik naukowo-dydaktyczny Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Wydział Ekonomiczny, Instytut Zarządzania; jerzy.baruk@poczta.onet.pl Streszczenie: W artykule omówiono istotę innowacji i ich znaczenie w rozwoju przedsiębiorstw przemysłowych. Następnie dokonano analizy statystyczno-porównawczej wyników badań empirycznych przeprowadzonych w lutym 2016 r. przez TNS Political&Social w 28 krajach członkowskich UE. Badania dotyczyły, między innymi, powszechności wprowadzania innowacji i obejmowały dwa okresy: oraz Analiza wykazała, że: powszechność wdrażania innowacji była zróżnicowana w poszczególnych państwach członkowskich oraz w poszczególnych kategoriach przedsiębiorstw. Zróżnicowanie to dotyczyło również poszczególnych rodzajów innowacji. Średnio w UE 67% przedsiębiorstw wprowadziło w latach przynajmniej jedną innowację. W latach takich przedsiębiorstw było 72%. Generalnie powszechność wprowadzania poszczególnych kategorii innowacji w porównywanych okresach obniżyła się, co jest zjawiskiem negatywnym. Słowa kluczowe: innowacja, innowacyjność, przedsiębiorstwo, rozwój. INNOVATIVENESS OF ENTERPRISES OPERATING IN THE MEMBER STATES OF THE EUROPEAN UNION Abstract: The article discusses the essence of innovations and their importance in the development of industrial enterprises. Then, a statistical-comparative analysis of the results of empirical researches conducted in February 2016 by TNS Political & Social in the 28 Member States of the European Union was made. The researches refered, among others, to the universality of introducing innovations and covered two periods: and The analysis showed that: the universality of implementation of innovations was varied between particular Member States and in particular categories of enterprises. This differentiation also concerned particular types of innovations. On average, in the EU 67% of enterprises introduced in the years at least one innovation. In , there were 72% of such enterprises. Generally, the universality of introducing of particular categories of innovations in the compared periods decreased, what was a negative phenomenon. Keywords: innovation, innovativeness, enterprise, development.

2 44 J. Baruk 1. Wprowadzenie Strategicznym zadaniem współczesnych przedsiębiorstw jest systemowe tworzenie i wdrażanie innowacji. Innowacje traktowane jako celowo zaprojektowane zmiany dotyczące produktów (wprowadzenie do produkcji i na rynek wyrobów lub usług nowych lub istotnie udoskonalonych), metod wytwarzania (zastosowanie w produkcji metod nowych lub istotnie udoskonalonych), organizacji pracy lub produkcji (nowe rozwiązania organizacyjne w znaczeniu strukturalnym i procesowym lub istotne udoskonalenie już istniejących), metod zarządzania, metod marketingu, zastosowane po raz pierwszy w danej społeczności (najmniejszą społecznością jest przedsiębiorstwo) celem osiągnięcia korzyści społecznogospodarczych, spełniające określone kryteria technologiczne, ekonomiczne i społeczne (Baruk, 2018, s. 87), stanowią podstawowy czynnik rozwoju przedsiębiorstw, wzrostu ich konkurencyjności, poprawy jakości itp. Systemowe tworzenie i wdrażanie innowacji skutkuje korzyściami w perspektywie wieloletniej (tworzenie nowych modeli biznesu, nowych rynków, radykalna poprawa wartości dla klienta) i krótkoterminowej (oszczędność materiałów, obniżenie kosztów, liczby braków, wzrost automatyzacji i komputeryzacji, efektywności pracy i produkcji, zwiększenie produkcji, uruchomienie nowej produkcji, poprawa jakości, warunków pracy i bezpieczeństwa, wzrost zadowolenia pracowników i klientów itp.). Można przyjąć, że wspólne aspekty strategicznej innowacji koncentrują się wokół trzech kluczowych elementów: fundamentalnej zmiany koncepcji modelu biznesowego, przekształcenia istniejących rynków i znacznej poprawy wartości dla klientów (Gebauer, Worch, and Truffer, 2012, p. 57). Generalnie innowacje uznaje się za kluczowe czynniki dla długoterminowego dobrobytu, konkurencyjności i przetrwania przedsiębiorstw (Bibi, and Jadoon, 2018, p. 1). W wyniku innowacji, będących skutkiem konstruktywnej interakcji działań marketingowych, technologicznych i produkcyjnych, dochodzi do zaspokojenia popytu konsumpcyjnego i osiągnięcia zysku zgodnie z koncepcją modelu nauka-technologia-pieniądze. Pieniądze są przyznawane przez rynek, jeżeli innowacja umożliwia osiągnięcie przewagi nad konkurencją, aby osiągnąć lub zwiększyć zysk (Schetinina, Doroshenko, and Ovtcharova, 2015, p. 1074). W relacji przedsiębiorstwo-rynek innowacje stają się nośnikiem wartości oczekiwanej przez klientów. W tym kontekście pojęcie innowacji odnosi się do tworzenia nowej wartości dla przedsiębiorstwa, jego interesariuszy i konsumentów (Ferraresi, Quandt, dos Santos, and Frega, 2012, p. 690). Dostrzegając korzyści wynikające z systemowego tworzenia i wdrażania innowacji oraz słabości w zakresie innowacyjności państw członkowskich Unii Europejskiej (UE) Komisja Europejska opracowała szereg dokumentów ukierunkowanych na wzrost innowacyjności. Jednym z nich jest strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu Europa Strategia ta obejmuje trzy priorytety. Jednym z nich

3 Innowacyjność przedsiębiorstw funkcjonujących 45 jest rozwój inteligentny rozwój gospodarki oparty na wiedzy i innowacji (Strategia, 2010, s. 5). W dokumencie tym podkreśla się, że osiągnięcie zaplanowanych wyników wymaga opracowania i wdrożenia silniejszego modelu zarządzania gospodarczego. Zaprojektowanie takiego modelu musi być oparte na diagnozie poziomu innowacyjności przedsiębiorstw funkcjonujących w państwach członkowskich UE. Zasadne jest więc poznanie tego poziomu na podstawie analizy statystyczno-porównawczej wyników badań empirycznych przeprowadzonych przez TNS Political&Social. Badania kwestionariuszowe na temat trendów w zakresie innowacji w biznesie UE przeprowadzono w lutym 2016 r. w 28 państwach członkowskich UE oraz w Szwajcarii i USA wśród przedsiębiorstw (Innobarometer, 2016, p. 2). W celu porównania wyników wykorzystano badania obejmujące lata Respondenci odpowiadali, między innymi, na pytania: 1. czy od stycznia 2013 r. wprowadzono w przedsiębiorstwie przynajmniej jedną innowację? 2. czy od stycznia 2013 r. wprowadzono w przedsiębiorstwie jeden z następujących typów innowacji (w wyrobach, w usługach, w strategiach marketingowych, w metodach organizacyjnych, w procesach)? Celem publikacji jest więc próba odpowiedzi na pytanie: jaki był poziom innowacyjności przedsiębiorstw funkcjonujących w państwach członkowskich UE w latach i , mierzony powszechnością wdrożenia przynajmniej jednej innowacji i określonych kategorii innowacji? Do realizacje tego celu i opracowania artykułu wykorzystano dwie metody badawcze: analizę krytyczno-poznawczą piśmiennictwa oraz analizę statystyczno-porównawczą wtórnego materiału empirycznego. Wyniki tej analizy mogą stanowić przyczynek do opracowania polityk rozwojowych przedsiębiorstw i uruchomienia racjonalnych procesów informacyjno-decyzyjnych (zarządzania) działalnością innowacyjną. 2. Powszechność wprowadzania innowacji według państw członkowskich Podstawowym miernikiem innowacyjności przedsiębiorstw jest udział firm, które w trzyletnim okresie wdrożyły przynajmniej jedną innowację w ogólnej liczbie badanych. Okazuje się, że w latach średnio dla UE wskaźnik ten kształtował się na poziomie 67%, natomiast w latach na poziomie 72% (Innobarometer, 2015, p. T23). Zanotowano więc spadek powszechności wprowadzenia przynajmniej jednej innowacji o 5 p.proc. Oznacza to, że średnio w UE co trzecie badane przedsiębiorstwo nie wdrożyło w rozważanym okresie żadnej innowacji. Wśród państw członkowskich powszechność wprowadzania innowacji była zróżnicowana. Najwyższy poziom wskaźnika (83% badanych) zanotowano na Malcie,

4 46 J. Baruk w Danii (81%) oraz w Austrii (75%), najniższy zaś w Estonii (50%), Szwecji (52%) i w Finlandii (54%) (Innobarometer, 2016, p. T8). Maksymalna rozbieżność w powszechności wdrażania przynajmniej jednej innowacji, wynosząca 33 p.proc., pojawiła się między Maltą a Estonią. Według wcześniejszego badania, pod względem powszechności wdrażania przynajmniej jednej innowacji przodowały: Dania (83% badanych) oraz Chorwacja i Cypr (po 80%). Na przeciwnym końcu skali znalazły się: Estonia (44% badanych) oraz Węgry i Finlandia (po 55%) (Innobarometer, 2015, p. T23). Największa różnica w powszechności występowania tego wskaźnika, wynosząca 39 p.proc., pojawiła się między Danią a Estonią. W latach powyżej średniego wyniku dla UE uplasowało się 13 państw członkowskich: Malta, Dania, Austria, Cypr, Słowenia, Czechy, Portugalia, Rumunia, Francja, Belgia, Polska, Słowacja i Grecja (Innobarometer, 2016, p. T8). Natomiast w latach były to: Dania, Chorwacja, Cypr, Czechy, Malta, Luksemburg, Austria, Irlandia, Polska, Portugalia, Włochy i Belgia (Innobarometer, 2015, p. T23). W obu analizowanych okresach powyżej przeciętnego wskaźnika dla UE uplasowały się; Malta, Dania, Austria, Cypr, Czechy, Polska, Portugalia i Belgia. Należy podkreślić, że tylko na Malcie odsetek przedsiębiorstw, które wdrożyły przynajmniej jedną innowację w latach zwiększył się w stosunku do wcześniejszego okresu. W pozostałych siedmiu państwach odsetek ten zmniejszył się, co jest zjawiskiem negatywnym. Spośród 28 państw członkowskich 21 zanotowało obniżenie odsetka przedsiębiorstw, które zastosowały jedną innowację w badanym okresie czasu w porównaniu z okresem wcześniejszym. Największe spadki dotyczyły Chorwacji (o 16 p.proc.), Wielkiej Brytanii (o 12 p.proc.), Łotwy i Luksemburga (po 11 p.proc.). Zaś największe wzrosty powszechności wprowadzania przynajmniej jednej innowacji miały miejsce w Słowenii (o 9 p.proc.), Estonii i Rumunii (po 6 p.proc.). W Polsce w latach , 69% badanych przedsiębiorstw wprowadziło przynajmniej jedną innowację, tj. o 2 p.proc. więcej niż średnio w UE, ale mniej o 6 p.proc. niż w latach , co jest zjawiskiem niekorzystnym. Dało to Polsce 10 miejsce w gronie państw członkowskich. W poprzednim okresie była to 8 lokata. Badane przedsiębiorstwa wprowadzały kilka kategorii innowacji. W latach średnio w UE po 40% firm wdrożyło innowacje w postaci nowych lub istotnie udoskonalonych wyrobów lub usług, 34% badanych zdecydowało się na zastosowanie innowacji w metodach organizacyjnych, co trzecie przedsiębiorstwo wprowadziło nowe lub istotnie udoskonalone strategii marketingowe, 30% firm wykorzystało innowacje w procesach (Innobarometer, 2016, p. T3-T7). Porównując te wyniki z wynikami wcześniejszymi, obejmującymi lata , należy stwierdzić, że odsetek przedsiębiorstw które wprowadziły innowacje zmniejszył się: o 2 p.proc. w przypadku innowacji w wyrobach, o 5 p.proc. w przypadku innowacji w usługach, o 4 p.proc. w przypadku innowacji w metodach organizacyjnych, o 3 p.proc. w przypadku innowacji w strategiach marketingowych, o 2 p.proc. w przypadku innowacji w procesach.

5 Innowacyjność przedsiębiorstw funkcjonujących 47 W przekroju państw członkowskich powszechność wdrażania poszczególnych kategorii innowacji różniła się. W latach innowacje w wyrobach najczęściej wdrażały przedsiębiorstwa włoskie i maltańskie (po 51%). Najrzadziej czyniły to firmy estońskie (20%) i holenderskie (26%). Innowacje w usługach najczęściej wprowadzały przedsiębiorstwa maltańskie (60%) i czeskie (52%) w przeciwieństwie do firm węgierskich (28%) i estońskich (29%). Innowacje w metodach organizacyjnych były obiektem zainteresowania najczęściej w przedsiębiorstwach cypryjskich (49%) oraz słoweńskich i portugalskich (po 47%). Na przeciwnym końcu skali znalazły się firmy estońskie (12%) i fińskie (16%). Innowacje w strategiach marketingowych najczęściej wdrażały przedsiębiorstwa maltańskie (50%) i irlandzkie (40%). Przeciwieństwem były firmy fińskie, estońskie i litewskie (po 21%). Zróżnicowana była też powszechność wdrażania innowacji procesowych. Najczęściej wprowadzały je przedsiębiorstwa cypryjskie (56%) i maltańskie (50%). Na przeciwnym końcu skali znalazły się firmy holenderskie i brytyjskie (po 20%) (Innobarometer, 2016, p. T3-T7). Generalnie firmy maltańskie wyróżniały się jednym z najwyższych wskaźników powszechności wdrażania poszczególnych kategorii innowacji w przeciwieństwie do firm szwedzkich, fińskich i węgierskich. W latach największa powszechność wdrażania innowacji w wyrobach była w firmach duńskich (54%) i portugalskich (53%), najmniejsza w przedsiębiorstwach estońskich (15%) i szwedzkich (27%). Innowacje w usługach najczęściej wprowadzały firmy chorwackie (60%) i luksemburskie (55%) w przeciwieństwie do przedsiębiorstw estońskich (20%) i węgierskich (29%). Na wdrażanie innowacji w metodach organizacyjnych najczęściej decydowały się organizacje portugalskie (55%) i cypryjskie (50%). Na przeciwnym końcu skali znalazły się organizacje węgierskie (17%) i estońskie (19%). Innowacje w postaci strategii marketingowych były najpowszechniejsze w firmach maltańskich (51%) oraz irlandzkich i portugalskich (po 46%), najmniej powszechne zaś w przedsiębiorstwach estońskich (16%) i węgierskich (19%). Wreszcie na wdrażanie innowacji procesowych najczęściej decydowano się w organizacjach chorwackich i cypryjskich (po 51%), najrzadziej w węgierskich (17%) i szwedzkich (21%) (Baruk, 2017, s. 5). Względnie wysoką powszechnością wprowadzania poszczególnych kategorii innowacji wyróżniały się przedsiębiorstwa portugalskie, duńskie i chorwackie. Przeciwieństwem były firmy fińskie, szwedzkie, estońskie i węgierskie. W latach w polskich przedsiębiorstwach powszechność wdrażania poszczególnych kategorii innowacji była następująca: w usługach 45%, w wyrobach 37%, w metodach organizacyjnych 32%, w strategiach marketingowych 29%, i w procesach 21% (Innobarometer, 2016, p. T3-T7). W porównaniu ze średnimi wynikami dla UE powszechność wdrażania poszczególnych kategorii innowacji w Polsce była niższa o 3 p.proc. w przypadku innowacji w wyrobach, o 2 p.proc. w przypadku innowacji w metodach organizacyjnych, o 4 p.proc. w przypadku innowacji w strategiach marketingowych, o 9 p.proc. w przypadku innowacji procesowych i wyższa o 5 p.proc.

6 48 J. Baruk w przypadku innowacji w usługach. Poziom tego wskaźnika zapewnił polskim przedsiębiorstwom następujące pozycje w gronie państw członkowskich: w przypadku innowacji w usługach 10, w przypadku innowacji w wyrobach 15, w przypadku innowacji w metodach organizacyjnych 16, w przypadku innowacji w strategiach marketingowych 20, w przypadku innowacji procesowych 25. W latach , 54% polskich przedsiębiorstw wprowadziło innowacje w usługach, tj. więcej o 9 p.proc. niż średnio w UE; 40% wprowadziło innowacje w wyrobach o 2 p.proc. mniej niż średnio w UE; 36% zdecydowało się na wdrożenie innowacji organizacyjnych mniej o 2 p.proc. niż średnio w UE; 34% wprowadziło innowacje marketingowe mniej o 2 p.proc. od średniej w UE; 31% zastosowało innowacje procesowe mniej o 1 p.proc. od średniej w UE. Ze względu na poziom analizowanego miernika polskie przedsiębiorstwa uplasowały się na następujących pozycjach w gronie państw członkowskich: 3 w przypadku wprowadzania innowacji w usługach; 13 w przypadku innowacji w wyrobach oraz innowacji procesowych; 15 w przypadku innowacji w strategiach marketingowych; 18 w przypadku innowacji organizacyjnych. Porównanie lokat polskich przedsiębiorstw wśród państw członkowskich uzyskanych w latach z okresem , wskazuje na pogorszenie się pozycji Polski z wyjątkiem powszechności wdrażania innowacji w metodach organizacyjnych. W tym przypadku Polska poprawiła swoją pozycję z 18 na 16. W przypadku pozostałych kategorii innowacji nastąpił spadek pozycji polskich przedsiębiorstw: z 13 na 15 w przypadku innowacji w wyrobach; z 3 na 10 w przypadku innowacji w usługach; z 15 na 20 w przypadku innowacji w strategiach marketingowych; z 13 na 25 w przypadku innowacji procesowych. Charakterystyczną cechą powszechności wdrażania innowacji w polskich przedsiębiorstwach jest spadek poziomu odsetka firm wprowadzających poszczególne kategorie innowacji w porównywanych okresach o 3 p.proc. w przypadku innowacji w wyrobach; o 9 p.proc. w przypadku innowacji w usługach; o 4 p.proc. w przypadku innowacji w metodach organizacyjnych; o 5 p.proc. w przypadku innowacji w strategiach marketingowych i o 10 p.proc. w przypadku innowacji procesowych (Innobarometer, 2016, p. T3-T7; Innobarometer, 2015). 3. Powszechność wprowadzania innowacji według kategorii przedsiębiorstw Interesujący obraz powszechności wprowadzania innowacji powstaje po uwzględnieniu określonych kategorii przedsiębiorstw. Otóż w latach przynajmniej jedną innowację wprowadziło 70% mikroprzedsiębiorstw, 79% małych firm, 89% firm średnich i 95% firm dużych (Innobarometer, 2015, p. 9). W latach przynajmniej jedną

7 Innowacyjność przedsiębiorstw funkcjonujących 49 innowację wdrożyło: 65% mikroprzedsiębiorstw ; 74% firm małych; 84% firm średnich; 96% firm dużych (Innobarometer, 2016, p. 10). Porównanie analizowanych okresów wskazuje, że odsetek przedsiębiorstw wprowadzających innowacje w latach był niższy w porównaniu z okresem : o 5 p.proc. w przypadku mikroprzedsiębiorstw, firm małych i średnich, zwiększył się natomiast o 1 p.proc. w przypadku firm dużych. Potwierdziła się więc teza, że powszechność wprowadzania innowacji wzrasta wraz z wielkością przedsiębiorstw mierzoną liczbą zatrudnionych. Uwzględniając podział przedsiębiorstw ze względu na przynależność sektorową, powszechność wprowadzania przynajmniej jednej innowacji w latach kształtowała się na poziomie: 76% w firmach produkcyjnych; 74% w firmach handlu detalicznego; 72% w firmach usługowych i 64% w firmach przemysłowych (Innobarometer, 2015, p. 9). W latach relacje te wyglądały następująco: 68% w firmach produkcyjnych; 70% w firmach handlu detalicznego; 65% w firmach usługowych i 61% w firmach przemysłowych (Innobarometer, 2016, p. 10). Porównanie poziomu rozważanego miernika wskazuje, że w kolejnym analizowanym okresie powszechność wdrożenia przynajmniej jednej innowacji zmniejszyła się: o 8 p.proc. w przypadku firm produkcyjnych; o 4 p.proc. w przypadku firm handlu detalicznego; o 7 p.proc. w przypadku firm usługowych i o 3 p.proc. w przypadku firm przemysłowych. Biorąc pod uwagę przynależność badanych przedsiębiorstw do określonej grupy (lub nie), należy zauważyć, że powszechność wdrożenia przynajmniej jednej innowacji była większa wśród tych, które stanowiły część grupy zarówno w latach , jak i w latach W pierwszym okresie przynajmniej jedną innowację wdrożyło 83% firm będących częścią grupy i tylko 70% działających samodzielnie. W kolejnym okresie odsetek takich przedsiębiorstw zmniejszył się odpowiednio o 3 p.proc. i 5 p.proc. (Innobarometer, 2015, p. 9; Innobarometer, 2016, p. 10). Kolejnym przekrojem analizy jest powszechność wprowadzenia przynajmniej jednej innowacji w przedsiębiorstwach rozważanych według wielkości osiąganych obrotów w 2014 r. i w 2015 r. W latach powszechność wprowadzania przynajmniej jednej innowacji była następująca: 61% - w firmach osiągających obroty do 100 tys. Euro; 71% w firmach o obrotach ponad 100 tys. do 500 tys. Euro; 78% w firmach o obrotach ponad 500 tys. do 2 mln Euro; 82% w firmach o obrotach przekraczających 2 mln Euro. W latach relacje te układały się na poziomie: 57% w firmach o obrotach do 100 tys. Euro; 68% w firmach o obrotach przekraczających 100 tys. do 500 tys. Euro; 72% w firmach o obrotach ponad 500 tys. do 2 mln Euro; 73% w firmach o obrotach przekraczających 2 mln Euro. Okazuje się, że i w tym przekroju analizy powszechność wprowadzania innowacji zmniejszyła się w kolejnym okresie o: 4 p.proc. w firmach o obrotach do 100 tys. Euro; 3 p.proc. w firmach o obrotach ponad 100 tys. do 500 tys. Euro; 6 p.proc. w firmach o obrotach większych od 500 tys. do 2 mln Euro; 9 p.proc. w firmach o najwyższych obrotach.

8 50 J. Baruk Ostatnim przekrojem analizy jest powszechność wprowadzania przynajmniej jednej innowacji zależnie od wzrostu lub spadku obrotów przedsiębiorstwa. Okazuje się, że 80% firm notujących wzrost obrotów od 2012 r. o 5% lub więcej zastosowało przynajmniej jedną innowację. Odsetek ten spadł do 68% w przypadku firm notujących obroty na niezmienionym poziomie i do 67% w przypadku firm, w których obroty spadły o 5% lub więcej. W kolejnym okresie ( ), 75% przedsiębiorstw notujących wzrost obrotów od 2013 r. o 5% lub więcej wdrożyło przynajmniej jedną innowację. W przypadku, gdy obroty pozostały na niezmienionym poziomie odsetek takich firm spadł do 64%. Wreszcie 60% firm odnotowujących spadek obrotów o 5% lub więcej wykazało się zastosowaniem innowacji (Innobarometer, 2015, p. 9; Innobarometer, 2016, p. 10). Jest to kolejny przekrój badanych przedsiębiorstw wskazujący na malejącą powszechność wdrażania innowacji: o 5 p.proc. w firmach notujących wzrost obrotów; o 4 p.proc. w firmach o obrotach na stałym poziomie i o 7 p.proc. w firmach notujących spadek obrotów. Powszechność wprowadzania innowacji była większa w przedsiębiorstwach notujące wzrost obrotów w porównaniu z firmami, w których obroty malały. 4. Zakończenie Analiza statystyczno-porównawcza wtórnego materiału empirycznego wskazuje, że: 1. średnio w UE powszechność wprowadzenia przynajmniej jednej innowacji w latach kształtowała się na poziomie 67% badanych przedsiębiorstw, tj. mniej o 5 p.proc. niż w latach Oznacza to, że średnio w UE co trzecie przedsiębiorstwo nie zastosował żadnej innowacji w latach We wcześniejszym okresie takich firm było 28%; 2. w latach najwyższy wskaźnik powszechności wdrożenia przynajmniej jednej innowacji dotyczył Malty (83% badanych), zaś najniższy Estonii (50% badanych). W latach były to Dania (83% badanych) i Estonia (44% badanych); 3. powszechność wdrażania poszczególnych kategorii innowacji była zróżnicowana w państwach członkowskich. W latach średnio w UE przedsiębiorstwa częściej decydowały się na wprowadzanie innowacji w wyrobach i usługach, rzadziej innowacji procesowych. W latach najczęściej wdrażano innowacje w usługach, najrzadziej w procesach. W rozważanych okresach zanotowano kilkuprocentowe spadki powszechności wdrażania poszczególnych kategorii innowacji, co jest zjawiskiem niekorzystnym; 4. analiza wykazała znaczne, sięgające nawet kilkudziesięciu procent, zróżnicowanie powszechności wdrażania poszczególnych kategorii innowacji. Przykładowo, w latach

9 Innowacyjność przedsiębiorstw funkcjonujących innowacje w wyrobach zastosowało 51% firm włoskich i maltańskich, natomiast w Estonii tylko 20%. W przypadku innowacji w usługach przodowały firmy maltańskie (60% badanych), najgorzej wypadły firmy węgierskie (28% badanych). Innowacje procesowe najczęściej wdrażały firmy cypryjskie (56% badanych), najrzadziej holenderskie (20% badanych) itp. We wcześniejszym okresie wdrażanie innowacji w usługach było najpowszechniejsze w Chorwacji (60% badanych) w przeciwieństwie do Estonii (20% badanych). Innowacje w wyrobach najczęściej wprowadzały firmy duńskie (54%), najrzadziej estońskie (15%). Największa powszechność wdrażania innowacji procesowych charakteryzowała firmy chorwackie i cypryjskie (po 51%) w przeciwieństwie do firm węgierskich (17%) itp.; 5. w obu analizowanych okresach powszechność wdrażania przynajmniej jednej innowacji rosła wraz ze wzrostem przedsiębiorstw mierzonym liczbą zatrudnionych. Jednocześnie odsetek firm wprowadzających innowacje obniżył się w latach w porównaniu do okresu we wszystkich grupach przedsiębiorstw. W pozostałych kategoriach przedsiębiorstw powszechność wprowadzania przynajmniej jednej innowacji była najwyższa w firmach handlu detalicznego (70% badanych), będących częścią grupy (80%), osiągających najwyższe obroty (73%), uzyskujących obroty 5% lub większe (75%). Przeciwieństwem były firmy przemysłowe (61% badanych), nienależące do żadnej grupy (65%), o najniższych obrotach (57%), notujących spadek obrotów (60%). W latach najwyższa powszechność wdrażania przynajmniej jednej innowacji cechowała przedsiębiorstwa produkcyjne, będące częścią grupy, osiągające najwyższe obroty, o najwyższym wzroście obrotów; 6. w Polsce 75% badanych przedsiębiorstw wprowadziło w latach przynajmniej jedną innowację, co zapewniło naszemu krajowi 8 miejsce w gronie państw członkowskich. W latach odsetek ten spadł do 69%, a Polska znalazła się na 10 miejscu w rodzinie państw członkowskich. W latach w Polsce preferowano wdrażanie innowacji w usługach i w wyrobach w przeciwieństwie do innowacji procesowych. Podobnie było w latach , jednak przy większym odsetku firm wprowadzających te kategorie innowacji. W konsekwencji polskie przedsiębiorstwa obniżyły swoją pozycję wśród państw członkowskich w porównywanych okresach z 13 na 15 w przypadku innowacji w wyrobach, z 3 na 10 w przypadku innowacji w usługach, z 13 na 26 w przypadku innowacji procesowych, z 15 na 20 w przypadku innowacji w strategiach marketingowych. Natomiast w przypadku innowacji w metodach organizacyjnych pozycja Polski zmieniła się z 18 na 16, co jest zjawiskiem korzystnym.

10 52 J. Baruk Wyniki dokonanej analizy materiałów źródłowych wskazują, że założenia strategii Europa 2020 nie zawsze przekładały się na wzrost powszechności wprowadzania innowacji w przedsiębiorstwach funkcjonujących w krajach członkowskich UE. Świadczą o tym duże rozbieżności w powszechności wprowadzania innowacji w rozważanych okresach, a także malejący odsetek przedsiębiorstw decydujących się na taki krok. Szkoda tylko, że autorzy badań nie zdecydowali się na identyfikację przyczyn względnie niskiej i zróżnicowanej innowacyjności podmiotów gospodarczych. Można tylko przypuszczać, iż na istniejący poziom innowacyjności w państwach członkowskich wpływały różne czynniki (bariery) zarówno wewnętrzne (strategia firmy, architektura organizacyjna, przywództwo, kultura organizacyjna, organizacja badań i rozwoju, zachęty do osiągania wyników), jak i zewnętrzne (dynamika rynku, zachowania konkurentów, turbulencje rynkowe i technologiczne) (Das, Verburg, Verbraeck, and Bonebakker, 2018, p. 99), zależne i niezależne od przedsiębiorstw. Chodzi tu o czynniki polityczne, ekonomiczne, organizacyjne, społeczne, finansowe, technologiczne, edukacyjne, mentalne, związane z kulturą innowacji, kulturą zarządzania, przewagą bieżących priorytetów nad rozwiązaniami strategicznymi, brak zrozumienia dla wiedzy i jej roli w działalności innowacyjnej, względnie niskim poziomem zaangażowania w tworzenie sieci doświadczeń, tradycyjnego pojmowania przez menedżerów roli rynku (Prahalad, and Ramaswamy, 2005, s. 97, 120) itp. Wprawdzie przedsiębiorstwa i systemy gospodarcze funkcjonują i rozwijają się w dobie rewolucji innowacji (Lee i inni, 2012, p. 819) to w praktyce wielu podmiotów gospodarczych, systemów zarządzania przejawy tej rewolucji nie występują. Można więc sądzić, że ujawniony poziom innowacyjności może stanowić podstawę do doskonalenia zarządzania działalnością innowacyjną i racjonalizacji procesów informacyjno-decyzyjnych. Bibliografia 1. Baruk, J. (2018). Wybrane aspekty innowacyjności przedsiębiorstw funkcjonujących w UE. Kwartalnik Nauk o Przedsiębiorstwie, 46(1). 2. Baruk, J. (2017). Powszechność wdrażania innowacji w przedsiębiorstwach funkcjonujących w państwach członkowskich UE. Problemy Jakości, (1). 3. Bibi, A., and Jadoon, B. (2018). The Mediating Effect of Exploitative and Explorative Learning on the Relationship Between Job Embeddedness and Innovative Work Behavior. Science Journal of Business and Management, 6(1). 4. Das, P., Verburg, R., Verbraeck, A., and Bonebakker, L. (2018). Barriers to innovation within large financial services firms. European Journal of Innovation Management, 21(1).

11 Innowacyjność przedsiębiorstw funkcjonujących Ferraresi, A.A., Quandt, C.O., dos Santos, S.A., and Frega, J.R. (2012). Knowledge management and strategic orientation: leveraging innovativeness and performance. Journal of knowledge Management, 16(5). 6. Gebauer, H., Worch, H., and Truffer, B. (2012). Absorptive capacity, learning processes and combinative capabilities as determinants of strategic innovation. European Management Journal, Innobarometer 2016 UE business innovation trends. Report, Flash Eurobarometer Innobarometer 2015 the innovation trends at UE enterprises. Report. Flash Eurobarometer 415 TNS Political & Social, September Lee, S.M., Olsen, D.L., and Trimi, S. (2012). Co-innovation: convergenomics, collaboration, and co-creation for organizational values. Management Decision, 50(5). 10. Prahalad, C.K., and Ramaswamy, V. (2005). Przyszłość konkurencji. Warszawa: PWE. 11. Schetinina, E.D., Doroshenko, Y.A., and Ovtcharova, N.V. (2015). The Problems of Innovations Commercialization and Approaches to Their Decision. International Business Management, 9(6). 12. Komisja Europejska (2010). Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu. Komunikat Komisji Europa 2020,