Środki łączności i informatyki w usługach logistycznych

Transkrypt

1 BUJAK Andrzej 1 WITKOWSKI Marek 2 Środki łączności i informatyki w usługach logistycznych WSTĘP Sprawny obieg informacji na potrzeby funkcjonowania usług logistycznych odgrywa decydującą rolę w funkcjonowaniu wszystkich komponentów zabezpieczenia logistycznego. W artykule podjęto się zbadania, a następnie ukazania ważnej roli, jaką odgrywają przewodowe i bezprzewodowe systemy teleinformatyczne w działalności logistycznej. Głównym celem autorów niniejszej publikacji było przedstawienie środków łączności i informatyki, które służą do wymiany informacji pomiędzy elementami logistycznymi. Systemowe podejście do badanej problematyki pozwoliło na wskazanie niezawodnych, a zarazem bezpiecznych systemów teleinformatycznych, które można wykorzystać do podniesienia poziomu usług logistycznych. Przeprowadzone rozważania pozwoliły także na określenie podstawowych wymagań, jakie powinny spełniać wymienione systemy w obiegu informacji pomiędzy wszystkimi ogniwami logistycznymi. Właściwie zorganizowane i funkcjonujące systemy teleinformatyczne zagwarantują realizację wszystkich usług, związanych z zabezpieczeniem logistycznym w każdych warunkach. Będzie to szczególnie ważne w sytuacjach kryzysowych, kiedy od dobrze zorganizowanej pomocy oraz usług logistycznych zależeć będzie bezpieczeństwo państwa oraz jego obywateli. 1. WYMAGANIA STAWIANE SYSTEMOM TELEINFORMATYCZNYM Kluczową rolę dla bezpieczeństwa państwa odgrywają wszystkie zasoby, pozostające w dyspozycji państwa w sferze obronnej, ochronnej, społecznej i gospodarczej. Do wymienionych sfer należy zaliczyć także szeroko rozumianą logistykę. Odpowiednio zorganizowane elementy zabezpieczenia logistycznego, w tym: nowoczesna infrastruktura transportowa, unowocześniony park taborowy oraz integralne systemy zarządzania przewozami obniżają koszty w gospodarce. Zgodnie z zapisami Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP [2, s. 15] systematyczna poprawa infrastruktury transportowej będzie stanowiła jedno z podstawowych wyzwań dla rozwoju państwa. Systemy teleinformatyczne, które mają być wykorzystywane do wymiany informacji w działalności logistycznej powinny funkcjonować w oparciu o przewodową i bezprzewodową infrastrukturę teleinformatyczną. Wykorzystanie sprawdzonych środków łączności oraz specjalistycznego oprogramowania informatycznego zapewni prawidłowe funkcjonowanie wszystkich komponentów logistycznych. Dotyczy to zarówno potrzeby wymiany informacji bazodanowych, jak również łączności z taborem transportowym. Szczególnie w usługach związanych z dostarczaniem towarów na odległość, gdzie monitorowanie informacji o aktualnym położeniu pojazdów może pozwolić na lepsze wykorzystanie taboru transportowego do usług logistycznych. Kompleksowe podejście do zagadnień związanych z telekomunikacją logistyczną zagwarantuje nieprzerwaną komunikację pomiędzy wszystkimi elementami, odpowiedzialnymi za sprawną realizację procesów logistycznych. Aby umożliwić tego rodzaju świadczenia w zintegrowanym systemie zabezpieczenia logistycznego należy spełnić określone wymagania, które zapewnią niezawodną, a zarazem bezpieczną wymianę informacji w każdych warunkach. Zasadniczo są to ogólnodostępne wymagania oraz normy, których celem jest wskazanie systemów teleinformatycznych do zapewnienia ciągłej i niezakłóconej wymiany informacji. 1 Wyższa Szkoła Bankowa we Wrocławiu, Instytut Logistyki; Wrocław; ul. Fabryczna 29-31, tel , Fax Wyższa Szkoła Oficerska Wojsk Lądowych we Wrocławiu, Instytut Dowodzenia; Wrocław; ul. Czajkowskiego 109, tel , Fax

2 Urządzenia łączności służące do wymiany informacji w poszczególnych ogniwach logistycznych muszą być tak przygotowane, aby mogły realizować postawione im zadania. Dlatego, należy je odpowiednio dobrać do powierzonych im funkcji komunikacji oraz nadzorować ich stan techniczny podczas codziennej eksploatacji. Właściwie przygotowane urządzenia oraz linie przesyłowe zapewnią sprawną wymianę danych oraz obsługę programów użytkowych odpowiedzialnych za przesyłanie informacji w poszczególnych podsystemach zabezpieczenia logistycznego. Ponadto, ze względu na możliwość wystąpienia celowych lub niecelowych zagrożeń dla systemów teleinformatycznych wykorzystywanych do wyżej wymienionych zadań logistycznych należy wybrać takie środki łączności i informatyki, które będą zabezpieczone przed nieuprawnionym dostępem do przekazywanych informacji oraz zapewnią ochronę zgromadzonych danych. Utrzymanie środków teleinformatycznych oraz mediów transmisyjnych na odpowiednim poziomie bezpieczeństwa jest wymogiem, który został nałożony na operatorów telekomunikacyjnych i określony w ustawie Prawo telekomunikacyjne [3, art. 176a 178]. Kolejnym dokumentem, który określa wymagania, jakie powinny być spełnione przez systemy teleinformatyczne dla zapewnienia ochrony przesyłanych nimi informacji jest Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów w sprawie podstawowych wymagań bezpieczeństwa teleinformatycznego [1]. W cytowanym rozporządzeniu, określono także warunki oraz sposoby przydzielania użytkownikom dostępu do poszczególnych zasobów systemów informatycznych, w celu zwiększenia poziomu ochrony zgromadzonych danych przed wprowadzaniem nieautoryzowanych (nieuprawnionych) zmian w użytkowanych systemach teleinformatycznych [1, 6 10]. W dalszej części publikacji, autorzy przedstawili systemy teleinformatyczne, które są obecnie wykorzystywane do obiegu informacji w komponentach zabezpieczenia logistycznego. 2. SYSTEMY TELEINFORMATYCZNE WYKORZYSTYWANE W USŁUGACH LOGISTYCZNYCH Środki łączności i informatyki wraz z infrastrukturą telekomunikacyjną tworzą systemy teleinformatyczne, które są powszechnie stosowane do przesyłania oraz gromadzenia informacji w każdej działalności człowieka, w tym również na potrzeby zabezpieczenia logistycznego. Powyższe systemy zostały przedstawione w tabeli 1. Systemy teleinformatyczne dla lepszego ich zobrazowania, podzielono na dwie zasadnicze grupy: przewodowe; bezprzewodowe. Do pierwszej grupy zaliczamy środki łączności i informatyki, które bazują na infrastrukturze przewodowej. Powyższa infrastruktura, określana także mianem infrastruktury stacjonarnej przygotowana została przez operatorów publicznych, prywatnych oraz resortowych (MSW, MON, PKP). Jej podstawowym zadaniem jest przesyłanie informacji pomiędzy poszczególnymi urządzeniami za pomocą: kabli metalowych; kabli optycznych (światłowodów); skrętek kablowych; przewodów, słupów, masztów, urządzeń zwielokratniających (komutacyjnych), urządzeń końcowych. Wybudowane przy użyciu wyżej wymienionych elementów trakty zapewniają dostęp do: publicznej sieci telekomunikacyjnej (głównie telefonia stacjonarna), która umożliwia przesyłanie wiadomości fonicznych (głosowych) oraz transmisję danych (tylko w kanałach cyfrowych); usług faksowych z wykorzystaniem urządzeń faksujących (faks, faks-serwer, telefaks); 2690

3 sieci internetowej o wymiarze lokalnym (Extranet, Intranet) z wykorzystaniem łączy stacjonarnych (poprzez połączenia z użyciem np. modemów); sieci internetowej o wymiarze globalnym (Internet) z wykorzystaniem wyżej przedstawionych łączy stacjonarnych. Druga grupa środków łączności i informatyki funkcjonuje w oparciu o infrastrukturę bezprzewodową, która umożliwia wymianę informacji (fonicznych i transmisji danych) z wykorzystaniem: radiostacji (analogowych i cyfrowych); radiotelefonów (analogowych i cyfrowych); sieci internetowej o wymiarze lokalnym z wykorzystaniem łączy radiowych (Wi-Fi, technologii: GPRS, UMTS, HSCSD, LTE), które umożliwiają ; sieci internetowej o wymiarze globalnym (Internet) z wykorzystaniem wyżej przedstawionych łączy radiowych; telefonów komórkowych; telefonów satelitarnych. Tab. 1. Możliwości wykorzystania środków łączności i informatyki w usługach logistycznych Systemy teleinformatyczne Infrastruktura telekomunikacyjna Możliwości zapewnienia usług kable metalowe, kable optyczne (światłowody), skrętki kablowe, przewody, przesyłanie wiadomości fonicznych (głosowych), transmisję danych w kanałach cyfrowych, wysyłanie faksów, PRZEWODOWE słupy, korzystanie z usług sieci internetowej wieże, o wymiarze lokalnym z wykorzystaniem maszty, łączy stacjonarnych, urządzenia zwielokratniające (komutacyjne), korzystanie z usług sieci internetowej urządzenia końcowe o wymiarze globalnym z wykorzystaniem BEZPRZEWODOWE radiostacje analogowe, radiostacje cyfrowe, radiotelefony analogowe, radiotelefony cyfrowe, urządzenia wraz z oprogramowaniem do zestawiania połączeń typu Wi-Fi, urządzenia wraz z oprogramowaniem do zestawiania połączeń z wykorzystaniem technologii w standardzie LTE, telefony komórkowe, telefony satelitarne łączy stacjonarnych przesyłanie wiadomości fonicznych (głosowych) w kanałach radiowych, transmisję danych w kanałach radiowych, korzystanie z usług sieci internetowej o wymiarze lokalnym z wykorzystaniem łączy radiowych, korzystanie z usług sieci internetowej o wymiarze globalnym z wykorzystaniem łączy radiowych, monitorowanie położenia, wyznaczanie trasy Przedstawione środki łączności i informatyki są powszechnie stosowane do wymiany informacji, ale większość z nich nie gwarantuje bezpiecznej wymiany informacji. Dotyczy to głównie analogowej telekomunikacji, w której nie było modułów do ochrony przesyłanej informacji. Dlatego, w kolejnym podrozdziale, autorzy przedstawili możliwości nowoczesnych systemów teleinformatycznych, które mogą zostać wykorzystane na potrzeby sprawnej wymiany informacji w każdej firmie, instytucji, w tym również w zintegrowanym systemie zabezpieczenia logistycznego. 3. MOŻLIWOŚCI NOWOCZESNYCH SYSTEMÓW TELEINFORMATYCZNYCHE W REALIZACJI USŁUG LOGISTYCZNYCH Głównym zadaniem nowoczesnych systemów teleinformatycznych (rysunek 1), wykorzystywanych do realizacji określonych zadań, w tym zadań związanych z zabezpieczeniem usług logistycznych jest zapewnienie ciągłości przepływu informacji oraz ich bezpiecznego gromadzenia w każdej sytuacji. 2691

4 Rys. 1. Nowoczesne systemy teleinformatyczne wykorzystywane do wymiany informacji Nowoczesna, stacjonarna infrastruktura teleinformatyczna stanowi podstawę do tworzenia wydzielonych oraz wirtualnych sieci łączności i informatyki na potrzeby sprawnego obiegu informacji. Infrastruktura teleinformatyczna, zbudowana w oparciu o łącza przewodowe umożliwia dostęp do: systemów wspomagających i zarządzających w przedsiębiorstwie; programów, które służą do monitorowania urządzeń kontrolno-pomiarowych oraz specjalistycznego oprogramowania do nadzorowania procesów, w ramach usług logistycznotransportowych; generowania raportów o zrealizowanych, zaplanowanych oraz oczekujących wysyłkach; powiadamiania o upływie określonych terminów dostaw; informacji o zaistniałych awariach lub o przerwach w dostawie określonych materiałów, podzespołów lub określonych grup sprzętu. Alternatywnym rozwiązaniem dla łączności przewodowej jest łączność bezprzewodowa. Dużą zaletą tej drugiej grupy środków jest to, że może ona funkcjonować w rejonach, gdzie nie ma wybudowanej infrastruktury stacjonarnej. Ponadto, umożliwia łączność w czasie przemieszczania się (np. w usługach transportowych) i monitorowania przesyłek. Współczesne, bezprzewodowe środki łączności charakteryzują się dużą odpornością na zakłócenia, przejęcie danych lub przed wprowadzeniem dezinformacji. Bezprzewodowy system łączności nie może być budowany tylko w oparciu o jeden komponent radiowy (np. o radiostacje), ale powinien zostać zintegrowany ze środkami: radiotelefonicznymi, radioliniowymi, trankingowymi, komórkowymi oraz satelitarnymi. Dodatkowo, taki zintegrowany system łączności bezprzewodowej musi posiadać możliwości połączenia z infrastrukturą przewodową. Połączenie radiowych środków łączności (cyfrowych lub analogowych) za pośrednictwem łączy przewodowych jest obecnie możliwe, na przykład w ramach systemu łączności MCS (Multifunctional Communication System). Elementy takiego połączonego systemu MCS mogą zostać skonfigurowane w oparciu o niżej wymienione urządzenia: integratory sieciowe typu IP-WAN które mogą stanowić zasadnicze elementy dla budowy infrastruktury teleinformatycznej oraz platformy dla zestawienia sieci IP. Urządzenia tego typu, umożliwiają wymianę danych, zarówno poprzez łącza przewodowe, jak również radiowe. 2692

5 Dodatkową zaletą integratorów jest to, że dzięki małym rozmiarom i masie mogą być wykorzystywane zarówno w infrastrukturze stacjonarnej, jak i mobilnej; serwery dostępowe (uwierzytelniające); bloki sprzężenia radiowego przeznaczone do zapewnienia zautomatyzowanej realizacji usług pomiędzy systemami radiowymi, a systemami radioliniowo-przewodowymi, stanowiąc dla tych systemów platformę integracyjną do wymiany fonicznej oraz do transmisji danych; radiowe stacje bazowe; radiostacje szerokopasmowe; radiostacje osobiste; radiotelefony IP; radiolinie; terminale satelitarne [4, s. 173]. Zestawianie zintegrowanych połączeń może następować w sposób dynamiczny z wykorzystaniem dedykowanych algorytmów do sterowania tego rodzaju sposób połączenia poszczególnych urządzeń, określany jest jako: sieć lub system typu ad-hoc. Kolejną grupę środków bezprzewodowych, którą można wykorzystać w zapewnieniu sprawnej realizacji usług transportowych stanowią urządzenia satelitarne. Będą to głównie satelitarne systemy rozsiewcze (broadcastingowe) oraz powszechnie stosowana nawigacja satelitarna z wykorzystaniem odbiorników GPS. Inną grupę środków łączności, którą można wykorzystać do przekazywania informacji pomiędzy wszystkimi elementami odpowiedzialnymi za zabezpieczenie logistyczne stanowią środki informatyczne z zaimplementowanymi w nich systemami wspomagającymi. Wykorzystanie tego rodzaju środków wraz ze specjalizowanym oprogramowaniem umożliwi bieżącą wymianę informacji (np. w postaci baz danych) pomiędzy wszystkimi elementami logistycznymi. Tego typu informacje, które przekazywane są za pośrednictwem ogólnodostępnych sieci Internet należy zabezpieczeń przed nieautoryzowanym dostępem, modyfikacją lub zniszczeniem. Dlatego, w stosowanych do tego celu urządzeniach łączności i informatyki konieczne staje się zastosowanie mechanizmów nadzorujących, zabezpieczających oraz odpowiedzialnych za tworzenie kopii z danymi, w celu ich późniejszego przywrócenia do poszczególnych systemów. Tego rodzaju systemy wspomagające, w których przetwarzane są informacje wrażliwe dla firmy powinny spełniać określone wymagania. Podstawowe wymagania dla ochrony informacji muszą być spełnione na każdym poziomie struktur logistycznych, gdyż dopiero wtedy będzie możliwe utrzymanie pożądanego poziomu bezpieczeństwa teleinformatycznego. Przestrzeganie podstawowych zasad użytkowania środków łączności i informatyki w postaci: logowania do systemu, wymuszania kodowania i autoryzowania przesyłanych danych, ograniczenia do minimum kręgu osób do przeglądania oraz modyfikowania informacji może przyczynić się do wzrostu oczekiwanego poziomu bezpieczeństwa w systemach teleinformatycznych. WNIOSKI Przedstawione w artykule rozważania nad systemami łączności i informatyki, które mają zapewniać sprawną wymianę informacji, związane z działalnością logistyczną pozwoliły na zaprezentowanie nowoczesnych rozwiązań, które mogą zostać zastosowane do usprawnienia wymiany informacji. Zaprezentowane w publikacji systemy łączności i informatyki, zbudowane w oparciu o nowoczesną, przewodową i bezprzewodową infrastrukturę telekomunikacyjną przyczynią się do zapewnienia nieprzerwanej komunikacji pomiędzy elementami odpowiedzialnymi za usługi logistyczne. Dodatkowo, jeżeli spełnione zostaną podstawowe wymagania dla systemów łączności i informatyki, które są wykorzystywane do przesyłania i gromadzenia informacji na potrzeby usług logistycznych wzrośnie równocześnie poziom bezpieczeństwa teleinformatycznego. Dlatego, należy podjąć działania, aby zaprezentowane wymagania zostały wykorzystane do tworzenia nowoczesnych systemów teleinformatycznych, które będą zabezpieczone przed zakłóceniami oraz nieuprawnionym dostępem do zawartych w nich danych. Należy zdawać sobie 2693

6 sprawę, że tego rodzaju systemy będą narażone na celowe ataki ze strony osób lub grup przestępczych dlatego muszą spełniać określone normy, które zminimalizują zakłócenia w obiegu informacji na potrzeby instytucji, służb, straży oraz innych organów odpowiedzialnych za bezpieczeństwo państwa. Podniesienie poziomu bezpieczeństwa systemów teleinformatycznych powinno zapewnić ochronę wybranych systemów teleinformatycznych oraz mediów transmisyjnych, które będą istotne dla usług logistycznych państwa. Pozyskując nowoczesną technologię, która będzie spełniać chociaż podstawowe wymogi bezpieczeństwa w użytkowanych systemach teleinformatycznych zapewni sprawną wymianę informacji na potrzeby związane z realizacją usług logistycznych. Reasumując, autorzy referatu mają nadzieję, że przedstawione w publikacji, nowoczesne systemy teleinformatyczne znajdą szerokie zastosowanie w funkcjonowaniu elementów zintegrowanego systemu logistycznego i będą implementowane w coraz większym stopniu na każdym poziomie działalności logistycznej. Streszczenie Autorzy publikacji, bazując na dostępnej literaturze oraz własnych doświadczeniach, przedstawili podstawowe wymagania dla systemów teleinformatycznych, które służą do przekazywania informacji. W opracowaniu ukazano także ważną rolę systemów teleinformatycznych oraz sieci telekomunikacyjnych, służących do wymiany danych w poszczególnych ogniwach systemu zabezpieczenia logistycznego. Następnie, zaprezentowano środki łączności i informatyki powszechnie wykorzystywane do wymiany informacji i danych przez różne podmioty, w tym działające na rzecz zabezpieczenia logistycznego. W części końcowej publikacji przedstawiono nowatorskie rozwiązania oraz technologie, które powinny umożliwić sprawny i bezpieczny obieg informacji pomiędzy elementami logistycznymi. Słowa kluczowe: systemy teleinformatyczne, wymiana informacji, zabezpieczenie logistyczne. ICT resources in logistic services Abstract The authors, based on the available literature and our own experiences, presented the basic requirements for ICT systems that are used to communicate information. The study also shows the important role of ICT systems and telecommunications networks for sharing data in the individual cells of the logistics security system. Then, presented a means of communication and information technology widely used for the exchange of information and data by various entities, including acting for logistical support. In the final part of the paper presents innovative solutions and technologies that should allow for the smooth and safe flow of information between elements of logistics. Keywords: ICT (communication and information) systems, information exchange, security logistics. BIBLIOGRAFIA 1. Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lipca 2011 r. w sprawie podstawowych wymagań bezpieczeństwa teleinformatycznego (Dz. U. z 2011 r. Nr 159, poz. 948 z późniejszymi zmianami). 2. Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa Ustawa z dnia 16 lipca 2004 r. Prawo telekomunikacyjne (Dz. U. z 2004 r. Nr 171, poz. 1800, z późniejszymi zmianami). 4. Witkowski M., Bezpieczeństwo teleinformatyczne w systemie zarządzania kryzysowego na poziomie regionalnym, AON, Warszawa