Dr hab. inż. arch. Andrzej Białkiewicz, prof. PK Kraków, r. Wydział Architektury Politechniki Krakowskiej

Transkrypt

1 Dr hab. inż. arch. Andrzej Białkiewicz, prof. PK Kraków, r. Wydział Architektury Politechniki Krakowskiej RECENZJA ROZPRAWY DOKTORSKIEJ PANI MGR INŻ. ARCH. IZABELI MACHOMETY - DRAGUN PT. KOWALSTWO ARTYSTYCZNE W ARCHITEKTURZE WROCŁAWIA POCZĄTKU XX WIEKU NA PRZYKŁADZIE TWÓRCZOŚCI JAROSLAVA VONKI WYKONANEJ POD KIERUNKIEM PROMOTORA DR HAB. INŻ. ARCH. LESZKA MALUGI PROF. NADZW. PWr. ORAZ PROMOTORA POMOCNICZEGO DR INŻ. ARCH. AGNIESZKI GRYGLEWSKIEJ. Podstawy opracowania 1. Pismo Pani Dziekan Wydziału Architektury Politechniki Wrocławskiej prof. dr hab. inż. arch. Elżbiety Trockiej-Leszczyńskiej W1/4020/64/2018 z dnia r. 2. Praca doktorska. 3. Ustawa z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. nr 65, poz. 595, z późniejszymi zmianami), w brzmieniu ustalonym Ustawą z dnia 18 marca 2011 r. (dz. U. z 2011 r. nr 84, poz. 455) oraz Rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 22 września 2011 r. w sprawie szczegółowego trybu i warunków przeprowadzania czynności w przewodach doktorskich, w postępowaniu habilitacyjnym oraz w postępowaniu o nadanie tytułu profesora (dz. U. nr 204, poz.1200). Ogólna charakterystyka pracy Opiniowana rozprawa przedstawiona jest na 357 stronach, z których 295 zajmuje tekst zasadniczy z 274 rysunkami i 6 tabelami. Na 17 stronach zamieszczono obszerną bibliografię, w tym źródła archiwalne, źródła publikowane, źródła 1

2 internetowe, źródła filmowe. Spis tabel oraz spis ilustracji zamieszczono na 12 stronach. Katalog wyrobów kowalstwa artystycznego przypisywanych pracowni Jarislava Vonki umieszczono w Aneksie i zajmuje on 33 strony. Własne refleksje oraz uogólnienia są udokumentowane w dobrze zredagowanych przypisach, których w pracy jest 794. Brak streszczenia pracy. Streszczenie pracy w języku angielskim jest wymogiem formalnym (Ustawa z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz stopniach i tytule w zakresie sztuki, Art. 13, p. 6, 7). Należy podkreślić staranność opracowania edytorskiego, czytelność tekstu, jak również dobre rozmieszczenie licznych fotografii i planów (zdjęcia poprawnie opisane i dobrze skontrastowane). Poziom wydawniczy można ocenić wysoko, choć nie uniknięto drobnych błędów literowych, łatwych do poprawienia i nie pomniejszających walorów rozprawy. Temat, cel, tezy, rozprawy Zagadnienie podjęte przez Doktorantkę mieści się w obszarze problemów jakimi często interesują się teoretycy i praktycy architektury oraz konserwatorzy zabytków. W pracy zaprezentowano zagadnienia dotyczące relacji kompozycyjno przestrzennych kowalstwa artystycznego z architekturą ze względu na ich wpływ na odbiór współtworzonej przez nie przestrzeni architektonicznej. Zagadnienia te omówiono na przykładzie twórczości Jaroslava Vonki. Wywód naukowy prowadzony jest logicznie i konsekwentnie. Widoczna jest pasja badawcza Autorki odzwierciedlająca się w poszukiwaniu istotnych faktów związanych zarówno z historią kowalstwa artystycznego, jak i szczegółowych analizach wybranych prac Jaroslava Vonki oraz prac przypisywanych jego pracowni. Cel pracy, jaki postawiła sobie Autorka został określony we Wstępie : Przeprowadzone badania mają za zadanie ukazać walory kutego żelaza, które wyeksponowane w kompozycji architektonicznej nabierają nowego znaczenia i współtworzą kompozycję architektoniczną. Autorka stwierdziła też, że celem pracy jest również zwrócenie uwagi na twórczość Jaroslava Vonki wrocławskiego artysty kowala czeskiego pochodzenia, utalentowanego i pracowitego mistrza sztuki kowalskiej, który całe swoje życie poświęcił twórczym poszukiwaniom, pozostawiając po sobie unikatowe przykłady kowalstwa artystycznego. Następnie napisano, że analizy wybranych prac Jaroslava Vonki mają przedstawić bogactwo związków i 2

3 relacji zachodzących w kompozycjach metaloplastycznych oraz pomiędzy tymi kompozycjami a ich kontekstem architektonicznym. Autorka sformułowała dwie tezy pracy. Pierwsza zakłada, że prace Jaroslava Vonki dowodzą istnienia spójności kompozycyjno plastycznej dzieł kowalstwa artystycznego z kompozycją architektoniczną. W drugiej tezie przyjęto, że twórczość Jaroslava Vonki jest świadectwem przemian sztuki kowalskiej na rzecz współtworzenia kompozycji architektonicznej. Struktura i metoda pracy Struktura pracy jest czytelna. Całość dysertacji została zawarta w siedmiu rozdziałach. W pierwszym rozdziale Wstęp Autorka uzasadniła wybór tematu, sprecyzowała cel, tezy, zakres pracy, przedstawiła metodologię, oraz stan badań. W drugim rozdziale przedstawiła rys historyczny kowalstwa artystycznego począwszy od technologii wytwarzania surowca poprzez jego obróbkę. W dalszej części tego rozdziału syntetycznie opisała rzemiosło kowalskie na Śląsku. Autorka przedstawiła tu metody pozyskiwania surowca począwszy od V wieku, rozwój technologii, powstawanie pracowni kowalskich, tworzenie organizacji cechowych, aż do nauczania rzemiosła w XIX wieku. W kolejnym rozdziale zaprezentowano tło kulturowe Wrocławia na początku XX wieku, od nowych idei w sztukach zdobniczych końca XIX wieku, poprzez środowisko artystyczne Wrocławia (szkoły, muzea, stowarzyszenia, wystawy), do tworzenia zmechanizowanych zakładów kowalsko ślusarskich. Rozdział czwarty Twórczość Jaroslava Vonki obejmuje życiorys artysty kowala wraz twórczością oraz listę jego prac w zestawieniach tabelarycznych. Kolejne dwa rozdziały, obejmujące 164 strony, stanowią zasadniczą cześć pracy. W rozdziale piątym dokonano analizy formalnej i technologicznej wybranych prac Jaroslava Vonki. Przedstawiono kryteria wyboru analizowanych prac, przyjęto definicje zaczerpnięte z podanych materiałów źródłowych oraz dokonano analiz rozwiązań formalnych i technologicznych kompozycji metaloplastycznych w dziesięciu obiektach. W rozdziale szóstym dokonano analiz rozwiązań formalnych i technologicznych wybranych prac przypisywanych pracowni Jaroslava Vonki. W tabeli przedstawiono wykaz realizacji przypisywanych pracowni Jaroslava Vonki, a następnie po 3

4 omówieniu kryteriów wybrano 6 spośród 26 prac dla których dokonano analiz rozwiązań formalnych i technologicznych. Rozdział siódmy stanowi podsumowanie podjętej problematyki. Dokonano go w aspekcie charakterystyki wyrobów kowalskich Jaroslava Vonki, a następnie przedstawiono wnioski końcowe i propozycję dalszych badań. Odnośnie do przyjętej metody badań Autorka stwierdziła, że praca została napisana w oparciu o przeprowadzony proces badawczy na temat przedwojennego wrocławskiego kowalstwa artystycznego występującego w kompozycjach architektonicznych. Podstawą badań była obserwacja i analiza opisowa. Przeprowadzono kwerendy bibliograficzne, archiwalne i terenowe, a następnie określono grupę kowalskich kompozycji dla których przeprowadzono szczegółową analizę według określonych kryteriów. Informacje przedstawione przez Autorkę w wyczerpujący sposób opisują przyjętą metodę pracy. Uwagi merytoryczne do zawartości pracy W pierwszej części dysertacji Autorka logicznie wprowadziła w tematykę rozprawy. Dość szczegółowo opisała stan badań. W podrozdziale Życie i twórczość Jaroslava Vonki Autorka napisała, że źródłem wiedzy na temat twórczości Jaroslava Vonki są ( ) odręczne szkice artysty kowala. W dalszej części pracy zaprezentowano, szkoda, że tylko jedną ilustrację przedstawiającą szkice Jaroslava Vonki (Il. 67, s. 94.). Dalej należy podkreślić, że w obszernej literaturze, dotyczącej tak wąskiego tematu, Autorka uwzględniła materiały, które nie były dotychczas publikowane oraz dokumenty archiwalne, co świadczy o dojrzałym warsztacie historycznym, dużej pracowitości i zaangażowaniu. Następnie syntetycznie została opisana historia kowalstwa artystycznego. Całość ilustrowana jest czytelnymi rysunkami dobrze uzupełniającymi tekst. Ważną częścią pracy jest rozdział prezentujący tło kulturowe Wrocławia końca XIX i początku XX wieku. Podobnie jak poprzedni stanowi wprowadzenie do zasadniczego tematu pracy. Również i tu ilustracje są dopełnieniem jego treści. Interesującą jest prezentacja życiorysu i twórczości Jaroslava Vonki. Autorka słusznie podzieliła ją na pięć okresów. Recenzent ma wątpliwości odnośnie do autorstwa projektów metaloplastyki. Autorka używa określenia, że dokonaniem J. Vonki był projekt i wykonanie metaloplastyki lub podaje projektanta i wykonawstwo J. Vonki. Jednak w wielu przypadkach Autorka nie podała nazwiska projektanta, jedynie 4

5 J. Vonkę, jako wykonawcę metaloplastyki, np. s. 82: Wykonał również ozdobną kutą bramę wjazdową na szczycie której umieścił detal z wykutą datą Ok roku zrealizował również jedno z pierwszych większych zamówień we Wrocławiu: metaloplastyczny wystrój domu handlowego firmy Otto Schwartza. ( ) Prawdopodobnie w tym samym roku, w pracowni Vonki powstały kraty balustrad balkonowych w budynkach szpitalnych na Praczach Odrzańskich. ( ) Na tym etapie działalności Vonki można dostrzec zmiany w stylistyce jego prac. Już nie tylko rzemieślniczy kunszt charakteryzuje jego twórczość, lecz swoboda w kształtowaniu formy, umiejętność wyrażania swojej indywidualności, realizowanie własnych nowatorskich pomysłów. Recenzent ma pewien niedosyt informacji odnośnie do autora projektu metaloplastyki, zwłaszcza że przytoczone określenia wykonał bramę, powstały kraty, w tekście tego rozdziału i dalszej części pracy występują często. Poza tym brak precyzyjnego określenia do czego odnoszą się określenia: swoboda w kształtowaniu formy, umiejętność wyrażania swojej indywidualności, realizowanie własnych nowatorskich pomysłów, skoro J. Vonka nie był autorem projektu. Jeśli autorstwo projektu metaloplastyki nie jest ustalone, to powinno to być napisane. Podobnie w przypadku, gdy J. Vonka otrzymał projekt w formie szkicu i na tej podstawie samodzielnie go dopracował, też trzeba to napisać. Tabela 2. w tym rozdziale zawiera wykaz dwudziestu pięciu realizacji Jaroslava Vonki po 1903 r. Również i tu brakuje kolumny z nazwiskami autorów projektów kompozycji kowalskich. W dalszej części Doktorantka dokonała analizy formalnej i technologicznej wybranych prac Jaroslava Vonki. Podstawowym kryterium wyboru prac było miejsce i czas ich powstania. Dokonano analizy prac, które powstały w warsztacie J. Vonki w czasie jego pobytu we Wrocławiu i Sobótce, a więc lata Na tej podstawie Autorka wybrała 10 najbardziej charakterystycznych prac oraz dokonała ich analiz. Analizy przeprowadzono według określonych kryteriów. Odnoszą się one do zagadnień formalnych i technologicznych struktur kompozycji kowalskich oraz ich kontekstu architektonicznego. Autorka dla każdej pracy przedstawiła zależności kompozycyjno plastyczne miedzy kompozycją kowalską, a jej kontekstem architektonicznym. Bardzo szczegółowo odniesiono się do wymienionych zagadnień, jednak podobnie jak w poprzednim rozdziale nie podano tu autorów projektów kompozycji metaloplastycznych. Na szczególne podkreślenie zasługuje materiał ilustracyjny, który dobrze dopełnia treść tego rozdziału. 5

6 Dokonana została także analiza wybranych prac przypisywanych pracowni J. Vonki. W tabeli 4. Przedstawiono wykaz dwudziestu sześciu realizacji przypisywanych pracowni J. Vonki. W tabeli tej odniesiono się do tych samych zagadnień jak w tabeli 2. Również i tu nie podano autorów projektów kompozycji metaloplastycznych. Spośród dwudziestu sześciu przykładów kompozycji metaloplastycznych w oparciu o określone kryteria do szczegółowej analizy wybrano pięć wyrobów posiadających cechy charakterystyczne dla wyrobów J. Vonki. Analizę przeprowadzono w odniesieniu do podobnych zagadnień jak w poprzednim rozdziale. W Podsumowaniu Autorka potwierdziła, że został osiągnięty przedstawiony we Wstępie cel pracy oraz że udowodniła tezy pracy. Zdaniem recenzenta wywód został przeprowadzony prawidłowo, w oparciu o wystarczający materiał badawczy, a wyciągnięte wnioski właściwie podsumowują przedstawioną dysertację. Podsumowanie i wniosek końcowy Przedstawione w recenzji uwagi krytyczne nie stanowią istotnych zarzutów i nie wpływają na ogólną ocenę pracy. Praca doktorska mgr inż. arch. Izabeli Machomety- Dragun podejmuje istotny temat wpisując się we współczesny nurt badań nad relacją kompozycji plastycznych z architekturą. Recenzja niniejsza daje podstawę do wyrażenia opinii o właściwym poziomie merytorycznym i naukowym rozprawy. Należy podkreślić łatwość i zdolność Autorki do poruszania się w trudnych zagadnieniach specjalistycznych. Treści zawarte w dysertacji poszerzają stan wiedzy w zakresie badań dotyczących kowalstwa artystycznego w architekturze Wrocławia początku XX wieku. Stwierdzam, że rozprawa Pani mgr inż. arch. Izabeli Machomety-Dragun stanowi oryginalne rozwiązanie problemu naukowego. Treść rozprawy doktorskiej wskazuje, że Pani mgr inż. arch. Izabela Machometa-Dragun posiada ogólną wiedzę teoretyczną w dyscyplinie architektura i urbanistyka oraz posiada umiejętność prowadzenia pracy naukowej. Praca spełnia wymogi Ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. nr 65, poz. 595, z późniejszymi zmianami), w brzmieniu ustalonym Ustawą z dnia 18 marca 2011 r. (dz. U. z 2011 r. nr 84, poz. 455) oraz Rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 22 września 2011 r. w sprawie szczegółowego trybu i warunków 6

7 przeprowadzania czynności w przewodach doktorskich, w postępowaniu habilitacyjnym oraz w postępowaniu o nadanie tytułu profesora (dz. U. nr 204, poz.1200). Wnoszę więc do Pani Dziekan i Rady Wydziału Architektury Politechniki Wrocławskiej o dopuszczenie rozprawy Pani mgr inż. arch. Izabeli Machomety- Dragun do publicznej obrony. Kraków, 5 maja 2018 r. 7