Planowanie bezpieczeństwa w zarządzaniu kryzysowym

Transkrypt

1 Andrzej Kozera Planowanie bezpieczeństwa w zarządzaniu kryzysowym Planowanie bezpieczeństwa kojarzone jest z nauką wykonywania robót inżynierskich i umiejętnością wznoszenia budowli1. Rozróżniamy inżynierię lądową, wodną, sanitarną i wojskową - będącą nauką i sztuką budownictwa wojskowego, a także techniczną stroną sztuki wojennej. W publikacjach można napotkać zróżnicowanie, wyodrębnia się bowiem inżynierię: środowiska, chemiczną, procesową, genetyczną, leśną, materiałową lub też społeczną. Określają one praktyczne zastosowanie praw i zasad socjologii w życiu społecznym. Planowanie bezpieczeństwa lub inaczej inżynierię bezpieczeństwa należy rozpatrywać w kontekście zmian według ustalonego projektu, który gwarantuje bezpieczeństwo człowieka i środowiska. Planowanie bezpieczeństwa scala różne aspekty wiedzy, nie tylko technicznej, bowiem oprócz zakresu nauk technicznych oraz wyspecjalizowanej wiedzy z zakresu inżynierii bezpieczeństwa, w tym bezpieczeństwa maszyn, konstrukcji, urządzeń i instalacji technicznych, niezbędna jest umiejętność komunikowania się z otoczeniem zewnętrznym i wewnętrznym. Uczestnik pracy grupowej kieruje podległymi pracownikami oraz posiada podstawowe informacje z zakresu nauk prawnych i ekonomicznych. Posiada umiejętność organizowania i prowadzenia działań ratowniczych. Podejmuje decyzje, które zapobiegają wypadkom, awariom oraz chorobom zawodowym, ponadto potrafi projektować, monitorować stan i warunki bezpieczeństwa. Przeprowadza analizę bezpieczeństwa i kontroluję przestrzeganie przepisów'. Posiada elementarną wiedzę na temat warunków pracy oraz standardów bezpieczeństwa. Potrafi prowadzić badania okoliczności zaistnienia awarii i wypadków. 1Słownik wyrazów obcych, red. J. Tokarski, Warszawa 1980, s. 316.

2 Ramowy program z zakresu planowania bezpieczeństwa obejmuje następującą organizację działań: 1) zapobieganie zakłóceniom funkcjonowania infrastruktury krytycznej; 2) przygotowanie na sytuacje kryzysowe mogące niekorzystnie wpłynąć na infrastrukturę krytyczną; 3) reagowanie w sytuacjach zniszczenia lub zakłócenia funkcjonowania infrastruktury krytycznej; 4) odtwarzania infrastruktury krytycznej2. Do zadań z zakresu ochrony infrastruktury krytycznej należą: 5) gromadzenie i przetwarzanie informacji dotyczących zagrożeń infrastruktury krytycznej; 6) opracowywanie i wdrażanie procedur na wypadek wystąpienia zagrożeń infrastruktury krytycznej; 7) odtwarzanie infrastruktury krytycznej3. Działania administracji publicznej na wypadek sytuacji kryzysowej nazywamy planowaniem cywilnym i rozumiemy przez to: a) całokształt przedsięwzięć organizacyjnych mających na celu przygotowanie administracji publicznej do zarządzania kryzysowego, b) planowanie w zakresie wspierania Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w razie ich użycia oraz planowanie wykorzystania Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej do realizacji zadań z zakresu zarządzania kryzysowego4. Według art. 3 ustawy o zarządzaniu kryzysowym wraz z późniejszymi zmianami, o sytuacji kryzysowej możemy mówić, gdy występuje sytuacja mająca negatywny wpływ na poziom bezpieczeństwa ludzi, mienia w znacznych rozmiarach lub środowiska, wywołująca znaczne ograniczenia w działaniu właściwych organów administracji publicznej ze względu na nieadekwatność posiadanych sił i środków5. Taką sytuacją możemy nazwać wszelkie niepokoje społeczne prowadzące do zamieszek, atak terrorystyczny, wszelkie negatywne skutki działań sił natury prowadzących do uszkodzeń infrastruktury i niosących zagrożenie dla większej grupy ludzi, jak powódź, gwałtowne burze i wichury, trąby powietrzne, trzęsienia ziemi, pożary lasów. Szczególne znaczenie dla działań w sytuacji kryzysowej ma ochrona infrastruktury krytycznej. Przez infrastrukturę krytyczną należy rozumieć systemy oraz wchodzące w ich skład powiązane ze sobą funkcjonalnie obiekty, w tym obiekty budowlane, urządzenia, instalacje, usługi 2 Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym Dz.U. z 2007 r., Nr 89, poz. 590 (z późn. zm.) art. 5b, ust 1. 3Ibidem, art. 6, ust 1. 4 Ibidem, art. 3, ust 4. 5 Ibidem, art. 3, ust 1.

3 kluczowe dla bezpieczeństwa państwa i jego obywateli oraz służące zapewnieniu sprawnego funkcjonowania organów administracji publicznej, a także instytucji i przedsiębiorców. Infrastruktura krytyczna obejmuje systemy: a) zaopatrzenia w energię i paliwa, b) łączności i sieci teleinformatycznych, c) finansowe, d) zaopatrzenia w żywność i wodę, e) ochrony zdrowia, f) transportowe i komunikacyjne, g) ratownicze, h) zapewniające ciągłość działania administracji publicznej, i) produkcji, składowania, przechowywania i stosowania substancji chemicznych i promieniotwórczych, w tym rurociągi substancji niebezpiecznych6. Mając na uwadze bezpieczeństwo infrastruktury krytycznej Rada Ministrów w drodze uchwały przyjmuje Narodowy Program Ochrony Infrastruktury Krytycznej. Do zadań w planowaniu cywilnym należy: 1) przygotowanie planów zarządzania kryzysowego, 2) przygotowanie struktur uruchamianych w sytuacjach kryzysowych, 3) przygotowanie i utrzymywanie zasobów' niezbędnych do wykonania zadań ujętych w planie zarządzania kryzysowego, 4) utrzymywanie baz danych niezbędnych w procesie zarządzania kryzysowego, 5) przygotowanie rozwiązań na wypadek zniszczenia lub zakłócenia funkcjonowania infrastruktury krytycznej, 6) zapewnienie spójności między planami zarządzania kryzysowego a innymi planami sporządzanymi w tym zakresie przez właściwe organy administracji publicznej, których obowiązek wykonania wynika z odrębnych przepisów'. 2. Zadania, o których mowa w ust. 1, powinny uwzględniać: 1) zapewnienie funkcjonowania administracji publicznej w sytuacji kryzysowej; 2) zapewnienie funkcjonowania i możliwości odtworzenia infrastruktury krytycznej; 3) zapewnienie ciągłego monitorowania zagrożeń; 4) racjonalne gospodarowanie siłami i środkami w sytuacjach kryzysowych; 5) pomoc udzielaną ludności w zapewnieniu jej warunków przetrwania w' sytuacjach kryzysowych7. 6 Ibidem, art. 3, ust Ibidem, art. 4, ust 1 i 2.

4 Zagrożenia stanowią trwały element w czasie i przestrzeni, jedne są nieuniknione, inne możliwe do uniknięcia8. Uświadomione niebezpieczeństwo nie powoduje paniki, można je z lepszym skutkiem opanować. Skala i rozmiar zjawisk wynikających zarówno z działania sił przyrody, jak i samego człowieka powoduje, że obecnie społeczeństwo odczuwa szczególny brak bezpieczeństwa, o którym możemy także mówić w aspekcie filozoficznym. Bezpieczeństwo jest odzwierciedleniem współzależności osobowości oraz instytucji i oznacza brak zagrożenia, spokojny rozwój, pewność najbliższej przyszłości. Warunkiem koniecznym jest życie w odniesieniu do formy istnienia. Warunkami wystarczającymi natomiast są procesy powstania, rozwoju oraz stabilizacji, przy czym tworzone systemy bezpieczeństwa mają na celu zmniejszenie ludzkich obaw i strachu przed tym, co niesie przyszłość9. Chodzi zatem jedynie o ograniczenie, a nie całkowitą likwidację zagrożeń, które są immanentną cechą ludzkiego życia. Projektując określony system, można uzyskać optymalne efekty działania, a tym samym maksymalizować cel przy wykorzystaniu ograniczonych środków finansowych. W takim przypadku konieczne są jasno określone kryteria, które dla stanu bezpieczeństwa obejmują: zasięg, którego wyznacznikiem jest bezpieczeństwo regionalne, bezpieczeństwo państwa, bezpieczeństwo Europy czy świata, przedmiot, który odnosi się do bezpieczeństwa ekonomicznego, społecznego, technologicznego, ekologicznego itp., czas, który jest niezmiernie istotnym czynnikiem w bezpośrednim reagowaniu. Czas jest podstawowym kryterium projektowania systemu, gdyż w każdym przypadku zależy nam na jak najszybszym zlikwidowaniu zagrożenia i nie ulega wątpliwości, że dobra organizacja działań, wykorzystanie nowoczesnych rozwiązań technicznych oraz umiejętności człowieka w znaczący sposób zmniejszają straty spowodowane przez zaistniałe zdarzenia. Na czas reagowania ma wpływ' charakter zagrożeń występujących na danym obszarze, a także określenie prawdopodobieństwa wystąpienie tego zagrożenia i jego skutki. Kalkulacja czasow'a (wzór 1) obejmuje zaś czas dostarczenia informacji o zagrożeniu (T 1), czas tzw. nieprofesjonalnego bezpośredniego reagowania (T2), na który ma wpływ' umiejętność probez- piecznych zachowań społeczeństwa, czas powiadamiania i alarmowania (T3), czas dojazdu specjalistycznych służb ratowniczych (T4) i dojazdu jednostek wsparcia (T5), czas wykonywania działań ratowniczych (Tg), na który ma wpływ między innymi rozmieszczenie w terenie jednostek interwencyjnych, ich liczebność, mo- bilność, wyposażenie w sprzęt techniczny oraz przyjęte procedury postępowania. 8 E Tyrała, Zarządzanie kryzysowe, Toruń 2003, s Więcej na ten temat: B. Kosowski, Model systemu zarządzania kryzysowego szczebla wojewódzkiego, Warszawa 2007.

5 T, + T2 + T 3 + T 4 < T b (1) Z analizy działań jednostkowych wynika jednoznacznie, że istnieje pewien punkt graniczny, ktorego przekroczenie nie powoduje dalszego wzrostu strat w obiekcie objętym zdarzeniem, mimo że w dalszym ciągu prowadzone są działania ratownicze. W takim przypadku działania te nie przynoszą żadnego wymiernego ekonomicznego efektu, a wręcz przeciwnie - zwiększają koszty pośrednie związane z likwidacją zdarzenia przez służby specjalistyczne. Punkt graniczny występuje po upływie określonego czasu, który zwany jest czasem krytycznym (T^). Po upływie czasu krytycznego następuje taka zmiana w sytuacji, w której niemożliwe jest skuteczne i efektywne osiągnięcie celu, w aspekcie minimalizacji strat. Stąd też w procesie projektowania działań należy dążyć do skrócenia poszczególnych składowych tak, by suma czasów elementów cyklu działania była mniejsza od czasu krytycznego10. Szefe Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, ministrowie i centralne organy administracji rządowej, do których zakresu działania należą sprawy związane z zapewnieniem bezpieczeństwa narodowego, w tym ochrony ludności lub gospodarczych podstaw bezpieczeństwa państwa, tworzą centra zarządzania kryzysowego. Do zadań centrów należy: 1) pełnienie całodobowego dyżuru w celu zapewnienia przepływu informacji na potrzeby zarządzania kryzysowego; 2) współdziałanie z centrami zarządzania kryzysowego organów administracji publicznej; 3) nadzór nad funkcjonowaniem systemu wykrywania i alarmowania oraz systemu wczesnego ostrzegania ludności; 4) współpraca z podmiotami realizującymi monitoring środowiska; 5) współdziałanie z podmiotami prowadzącymi akcje ratownicze, poszukiwawcze i humanitarne; 6) dokumentowanie działań podejmowanych przez centrum; 7) realizacja zadań stałego dyżuru na potrzeby podwyższania gotowości obronnej państwa; 8) współdziałanie na wszystkich szczeblach administracji rządowej w zakresie informowania i przekazywania poleceń do wykonania w systemie całodobowym dla jednostek ochrony zdrowia w przypadkach awaryjnych, losowych, jak również zaburzeń funkcjonowania systemu. 10 B. Kosowski, Inżynieria bezpieczeństwa a system zarządzania w sytuacjach kryzysowych, Edura 2008, nr 4, s

6 Administracja rządowa ma zapewnić bezpieczeństwo narodowe biorąc pod uwagę zagrożenia wewnętrzne i zewnętrzne. W zakresie zagrożeń wewnętrznych są to niepokoje społeczne, kataklizmy naturalne (powodzie, trąby powietrzne, trzęsienia ziemi), awarie infrastruktury krytycznej. Zagrożenie płynące z zewnątrz to ataki terrorystyczne czy też zagrożenia konfliktem zbrojnym z innym państwem. Aby móc zapobiec tym zagrożeniom, administracja państwowa tworzy instytucje takie jak Narodowe Centrum Bezpieczeństwa, Rządowy Zespół Zarządzania Kryzysowego, Centra Zarządzania Kryzysowego oraz różne plany, np. Plan Zarządzania Infrastrukturą Kryzysową. Wszystkie te działania mają na celu zapobieganie zagrożeniom lub jeśli się pojawią - likwidowanie ich skutków. Technologie produkcyjne, działalność usługowa wymagają zatrudnienia wielu ludzi. Stąd też konieczne jest położenie dużego nacisku na dobrze zorganizowaną pracę zespołową. Zespoły wymagają przywódców, którzy mobilizują do działania. Do nich należy inicjatywa, pozyskiwanie informacji, diagnozowanie sytuacji i środków', wyrażanie opinii, ocenianie oraz podejmowanie decyzji. Mobilizowanie zespołu odbywa się poprzez zachęcanie do działania, szukanie kompromisów' utrzymanie zgody, wyjaśnianie wątpliwości, podsumowywanie dyskusji oraz ustalanie standardów' działań i zachowań. Umiejętność współdziałania i współżycia w zespołach wyraża się przede wszystkim w etycznym, taktownym zachowaniu się członków. Rzetelna praca, pomysłowość, samokształcenie są niezbędnym warunkiem pozytywnych działań w planowaniu bezpieczeństwa i zarządzaniu kryzysowym. Abstract Security planning in crisis management In face of a crisis situation, public administration institutions take steps towards m aintaining security. It consists in preventing crisis situations and preparing to control such situations, following the established procedures, as well as reacting in the case of crisis situations, elim inating their results, and rebuilding the critical resources and infrastructure. Crisis m anagem ent is simply a coordinated and planned action aimed at preventing a crisis situation that might threaten the security, or elim inating its effects.

7 Literatura przedmiotu Druki zwarte Kosowski B., Model systemu zarządzania kryzysowego szczebla wojewódzkiego, Warszawa 2007 Kosowski B., Inżynieria bezpieczeństwa a system zarządzania w sytuacjach kryzysowych, Edura 2008, nr 4 Tyrała E, Zarządzanie kryzysowe, Toruń 2003 Akty prawne Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym Dz.U. z 2007 r. Nr 89, poz. 590 (z późń. zm.)