Psychologia zwierząt WYKŁADY 4-5

Transkrypt

1 Psychologia zwierząt WYKŁADY 4-5 Wtórouste Przegląd zachowań szkarłupni, smoczkoustych i ryb Prof. dr hab. Krzysztof Turlejski Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego Instytut Biologii Doświadczalnej PAN

2 ZWIERZĘTA PIERWOUSTE I WTÓROUSTE Na bardzo wczesnym etapie ewolucji rozeszły się drogi dwóch grup zwierząt. Po wytworzeniu wtórnego otworu gębowego jedna linia dalej wchłaniała pokarm otworem pierwotnym, a zaczęła wydalać wtórnym, u drugiej proces trawienia został zorganizowany odwrotnie. Położenie wtórnego otworu gębowego wymusiło odwrotną lokalizację układu nerwowego tych dwóch linii zwierząt, gdyż u obu grup główne ośrodki nerwowe powstają zawsze w pobliżu otworu gębowego. U pierwoustych układ nerwowy jest położony po brzusznej, a u wtóroustych po grzbietowej stronie ciała. Poprzednie wykłady były poświęcone zwierzętom pierwoustym (Protostomata). Dalej będziemy omawiać zwierzęta wtórouste (Deuterostomata), do których zaliczamy wszystkie strunowce, oraz ich bliskich krewnych, szkarłupnie. PODZIAŁ TEN NIE POKRYWA SIĘ Z TRADYCYJNYM PODZIAŁEM NA BEZKRĘGOWCE I KRĘGOWCE

3 Typ SZKARŁUPNIE (Echinodermata) Są to bliscy krewni strunowców (a więc i kręgowców). Ok gatunków. Żyją na dnie morskim. Do szkarłupni zaliczamy strzykwy, rozgwiazdy, jeżowce i liliowce. Wolno pływające larwy mają dwuboczną symetrię ciała. Z wyjątkiem strzykw, osobniki dorosłe mają wtórnie pięciopromienistą symetrię ciała i tylko jeden (wtórny) otwór układu pokarmowego.

4 Przystosowania obronne szkarłupni Łamliwe kolce ze szkielecikiem wapiennym, toksyny Regeneracja U strzykw ( ogórki morskie ) przy końcu układu pokarmowego znajduje się umięśniona, rytmicznie kurcząca się kloaka, od której odchodzą parzyste płuca wodne oraz organy (gruczoły) Cuviera. Gruczoły Cuviera wytwarzają toksynę i lepką wydzielinę. Po podrażnieniu, strzykwy wystrzykują przez kloakę pokryte lepką trucizną organy Cuviera wraz z tylną częścią przewodu pokarmowego oraz częścią płuc, paraliżując napastnika. Organy te są szybko regenerowane. Zjawisko to, nazywane ewisceracją, jest rodzajem obronnej autotomii.

5 Typ Strunowce (Chordata) Cechami wyróżniającymi strunowce są: -istnienie wtórnego otworu gębowego; -wewnętrzny szkielet osiowy w postaci struny grzbietowej; - położenie układu nerwowego po grzbietowej stronie ciała.

6 Lancetnik, jeden z najprymitywniejszych strunowców Branchiostoma lanceolatum Tak prawdopodobnie wyglądali praprzodkowie kręgowców

7 Trzy podstawowe klasy ryb Współcześnie żyjące ryby są najczęściej zaliczane do trzech klas: I. Klasa ryby bezszczękowe (Agnatha). Zaliczamy tu minogi i śluzice (115 gatunków). II. Klasa ryby chrzęstnoszkieletowe (Chondrichthyes). Tu rekiny, chimery, raje i płaszczki (1300 gatunków). III. Klasa ryby kostnoszkieletowe (Osteichthyes). Większość powszechnie znanych gatunków ryb słodkowodnych i morskich, a także ryby dwudyszne (Dipnoi) i trzonopłetwe (Sarcopterygii), krewni przodków płazów (ponad gatunków).

8 Śluzice i minogi Larwy minogów żywią się bakteriami i odpadkami organicznymi leżącymi na dnie. Dorosłe minogi przysysają się do innych ryb i wypijają ich krew. Śluzice żyją na dnie oceanów. Są padlinożerne, żywią się trupami zwierząt (ryb, wielorybów). W zagrożeniu wydzielają ogromne ilości śluzu i zwijają się w węzeł.

9 Gromada (Klasa) RYBY CHRZĘSTNOSZKIELETOWE (CHONDROICHTHYES) CHARAKTERYSTYKA: Mają wtórny szkielet chrzęstny. Ich przodkowie mieli szkielet kostny. Bardzo twarde i ostre, stale wymieniane zęby. Najczęściej 5 łuków skrzelowych (jak w okresie zarodkowym u wszystkich kręgowców) Jako pierwsze kręgowce wykształciły dwie pary płetw po stronie brzusznej, prototyp naszych kończyn. Zapłodnienie jest wewnętrzne, samice mają dwie pochwy i macice, a samce dwa członki.

10 Rekiny Rekin białolicy Dość typowy, średniej wielkości gatunek rekina żywiący się rybami. Rekinek zebrowaty Mały rekin żyjący na dnie płytkich, ciepłych wód. Żywi się drobnymi rybami Rekord szybkości. Rekin Mako może płynąć z szybkością do 96 km/h Rekin młot Głowa znacznie przekształcona, oczy na końcach wyrostków głowowych. Bardzo agresywny.

11 Żarłacz biały (Carcharodon carcharias) Największy rekin żarłacz Długość do 6.4 m, waga do 3312 kg. Ulubiony pokarm dorosłych rekinów: foki i uchatki, które atakuje z głębin. Ma ponad 3000 piłkowanych zębów w 5-7 rzędach. Pływa dość wolno, ale może nagle gwałtownie przyspieszyć lub wyskoczyć z wody. Wędruje po całym Pacyfiku i Oceanie Indyjskim między znanymi sobie łowiskami, prawdopodobnie kierując się polem magnetycznym. Ma niezwykle czułe narządy węchu i elektrorecepcji.

12 Rozmnażanie rekinów Większość rekinów składa jaja do wody, ale wiele z nich ma bardzo szczególne sposoby rozmnażania. Noworodek rekina tygrysiego (Carcharias taurus) Rekin tygrysi rodzi dwa żywe młode, po jednym z każdej macicy. U tego gatunku liczne embriony wykluwają się z jaj złożonych w macicach i początkowo odżywiają się swoim żółtkiem. Następnie zjadają niezapłodnione jaja, które ciągle są składane przez samicę do wnętrza macicy. Potem zaczynają pożerać swoje rodzeństwo tak, że w końcu w każdej macicy pozostaje tylko jeden potomek. Noworodek może mierzyć ponad metr długości. U innego rekina (Basking shark) młode są cały czas karmione jajami. Po trwającej trzy lata ciąży samica rodzi sześć młodych, każdy długości 1.5 metra!

13 Rekin wielorybi (Rhincodon typus) Największy rekin i największa ryba, jeden z największych kręgowców. Długość do 12 metrów, waga do 20 ton. Żywi się planktonem. Filtruje do m 3 wody na godzinę.

14 Raja cętkowana (Taeniura lymma) Ciało bocznie spłaszczone, średnicy cm Żyje na dnie wód przybrzeżnych Oceanu Indyjskiego i Pacyfiku. Prowadzi osiadły tryb życia Żywi się skorupiakami i mięczakami, które miażdży za pomocą dwóch płytek wykształconych w otworze gębowym. Na cienkim ogonie ma kolec jadowy

15 Manta, największa raja Rozpiętość skrzydeł do 6.7 metrów, waga - do 1,350 kg Żywi się planktonem. Dawniej znana jako diabeł morski, z powodu dwóch wyrostków na spodniej stronie głowy, uznawanych za diabelskie rogi i zwyczaju nagłego wyskakiwania z wody w okresie godowym, co przerażało marynarzy

16

17 Klasyczna taksonomia ryb Gromada: ryby pancerne (Placodermi) - wymarłe Gromada: fałdopłetwe (Acanthodii) Gromada: chrzęstnoszkieletowe (Chondrichthyes) Podgromada: zrosłogłowe (Holocephali) Podgromada: spodouste (Elasmobrachii) Gromada: mięśniopłetwe (Sarcopterygii) Podgromada: dwudyszne (Dipnoi) Podgromada: trzonopłetwe (Crossopterygii) Gromada: promieniopłetwe (Actinopterygii) Podgromada: kostnołuskie (Chondrostei) Podgromada: przejściowce (Holostei) Podgromada: kostnoszkieletowe (Teleostei) Taksonomia ta nie daje informacji, jakie są związki pokrewieństwa między gromadami.

18 Ryby pancerne (Placodermi) z okresu dewonu ( mln lat temu) Wymarła, wczesna gromada ryb Allolepidotus Gabanella

19 Klasa Ryby kostnoszkieletowe główny podział Prawdopodobnie jest to grupa niehomogenna. Podział podstawowy: kostnoszkieletowe (Osteichthyes) promieniopłetwe (Actinopterygii) Tu dyskusyjna jest przynależność jesiotrowatych (Chondrostei) mięśniopłetwe (Sarcopterygii) Tu zalicza się ryby dwudyszne i trzonopłetwe.

20 Drzewo ewolucyjne ryb (jeden z wariantów) Ten wariant zakłada podstawowy podział na ryby trzonopłetwe i promieniopłetwe. W innych wariantach trzonopłetwe są włączane do kostnoszkieletowych.

21 Gromada mięśniopłetwe (Sarcopterygii) Należą tu dwie podgromady, ryb trzonopłetwych (Crossopterygii) i dwudysznych (Dipnoi). Ryby trzonopłetwe to dwa gatunki latimerii (Latimeria sp.). Ich płetwy piersiowe i brzuszne osadzone są na mięsistych kończynach. Żyją na Oceanie Indyjskim w morskich grotach na głębokości m. Niegdyś posiadały płuca, ale przekształciły je w zbiornik tłuszczu. Uważane są za żywą skamieniałość. Do ryb dwudysznych należy 5 gatunków, w tym prapłetwiec (Protopterus annectens), który żyje w Afryce, prapłaziec (Lepidosiren paradoxa ) z dorzecza Amazonki i rogoząb australijski (Neoceratodus forsteri) z Queenslandu. Ryby dwudyszne przekształciły pęcherz pławny w organ oddychania, z osobnym obiegiem krwi. Żyją w mulistych, okresowo wysychających zbiornikach. Potrafią przetrwać kilka lat zagrzebane w wyschniętym mule, w specjalnym kokonie ze śluzu i oddychając powietrzem. Lepidosiren paradoxa Latimeria chalumnae

22 KLASA RYBY KOSTNOSZKIELETOWE (OSTIEICHTHYES) Są najliczniejszą grupą kręgowców. Strona FishBase: w roku 2016 znanych było ok gatunków ryb kostnoszkieletowych (chrzęstnoszkieletowe ok. 1300) 30% gatunków zostało opisanych w ciągu ostatnich 10 lat, prawdopodobnie gatunków nie opisanych jest dwa razy więcej, niż niż opisanych. Wyróżniono 64 rzędy i 564 rodziny. Początek ewolucji: ponad 350 mln lat temu, silny rozwój i stałe zwiększanie liczby rodzin od 100 mln lat. Ich wewnętrzny szkielet jest zmineralizowany, dzięki czemu mogą pływać szybciej i wykonywać gwałtowne zwroty. Mają wysoce wyspecjalizowaną obudowę otworu gębowego, z wysuwanymi szczękami. Mają pęcherz pławny (zachyłek przedniej części jelita), dzięki któremu nie toną i mogą kontrolować swoją wyporność. Mogą żyć w prawie każdym środowisku wodnym Wiele gatunków ma unikatowe dostosowania anatomiczne, fizjologiczne i behawioralne.

23 Klasa (gromada) ryby kostnoszkieletowe (Osteichthyes) Tak jak cała klasyfikacja świata żyjącego, klasyfikacja ryb kostnoszkieletowych bardzo się zmienia. Zazwyczaj są dzielone na 36 rzędów. Najbardziej znane z nich, to: Klasa Osteichthyes - Actinopterygii Podklasa Chondrostei Rząd Acipenseriformes - jesiotrokształtne Podklasa Neopterygii Rząd Anguilliformes - węgorzokształtne Rząd Clupeiformes - śledziokształtne Rząd Cypriniformes - karpiokształtne Rząd Siluriformes - sumokształtne Rząd Esociformes - szczupakokształtne Rząd Salmoniformes - łososiokształtne Rząd Gadiformes - babkokształtne Rząd Mugiliformes - mrukokształtne Rząd Beloniformes - belonokształtne Rząd Scorpaeniformes - skorpenokształtne Rząd Perciformes - okoniokształtne Podrząd Percoidei - okoniowate Podrząd Gobioidei - głowaczowate Podrząd Scombroidei skumbriowate Rząd Pleuronectiformes - flądrokształtne

24 Rząd Jesiotrokształtne (Acipenseriformes) Bardzo stary rząd ryb kostnoszkieletowych. Długość od ok. 1m do 4.5 m. Szereg gatunków żyje w Atlantyku i połączonych z nim morzach, oraz w zlewni Morza Kaspijskiego Waga bieługi dochodzi do 2-3 ton. Mniejsze żywią się planktonem i drobnymi zwierzętami wodnymi, większe pożerają inne ryby. Z ich ikry wyrabia się czarny kawior, niegdyś pokarm ubogich. Ostatnich jesiotr wyłowiony z Wisły (1965) Bieługa (Huso huso)

25 Rząd Węgorzokształtne (Anguiformes) Węgorz europejski (Anguilla anguilla) Węgorze rozmnażają się w Morzu Sargassowym (Atlantyk) na dużych głębokościach. Larwy wędrują z powrotem do europejskich rzek. Węgorze ogrodowe Kongery Mureny

26 Rozmnażanie węgorzy europejskich Rozród w głębinach Morza Sargassowego, po czym dorosłe giną. Larwy wędrują do Europy i Morza Śródziemnego, przeobrażając się w małe węgorzyki, które wędrują w górę rzek. Mogę pełznąć kilka km po wilgotnej ziemi. Żyją w wodach słodkich do 60 lat. Żywią się głównie martwymi zwierzętami. Samice są znacznie większe od samców (do 9 kg). Wędrują na tarło tylko raz w życiu. W wodach słodkich wędrują latem, po pełni księżyca. Potem głęboko w morzu. Wędrujące osobniki mają duże oczy. Węgorze wykrywają różnice temperatury wody z dokładnością do 0.03 o C, mają doskonały węch. Ich krew jest równie toksyczna, jak jad żmij; Dezaktywacja w temperaturze 56 o C. Larwa węgorza

27 Duży i ważny z punktu widzenia ekologii i ekonomii rząd ryb planktonożernych. Przeważnie gatunki morskie (śledż, sardynka, sardela), ale i rzeczne (w Wiśle aloza i ciosa). Tworzą ogromne ławice, za którymi podążają drapieżniki rekiny, tuńczyki, delfiny i uchatki, a także ptaki, często żerujące razem. Rząd Śledziokształtne (Clupeiformes)

28 Rząd Karpiokształtne (Cypriniformes) Jest to największy rząd ryb słodkowodnych, z prawie 2000 gatunkami podzielonymi na ponad 300 rodzajów. Rodzina karpiowate ma duże znaczenie ekonomiczne. Większość gatunków jest planktono- lub roślinożerna. Drobne gatunki są często hodowane w akwariach. Danio pręgowane jest rybą akwaryjną i zwierzęciem laboratoryjnym Karp (Cyprinus carpio) Jaź (Leuciscus idus) Złote jazie Danio rerio Płoć (Rutilus rutilus) Leszcz (Abramis brama)

29 Rząd Sumokształtne (Siluriformes) Sumy mają spłaszczoną głowę z wąsami i nie mają łusek na ciele. Żyją przy dnie, często w jamach i wykrotach pod zwalonymi pniami. Polują w nocy, w czym pomagają im wąsy czuciowe. Znane są zarówno gatunki bardzo małe, jak i bardzo duże. Sumik karłowaty (Ameiurus nebulosus) Wprowadzony z Ameryki Północnej Sum z Mekongu Może ważyć ponad 500 kg Sum europejski (Silurus glanis) Rekord: ponad 300 kg (Wołga)

30 Rząd szczupakokształtne (Esociformes) Rodzina Szczupakowate (Esocidae) Szczupak europejski (Esox lucius) Szczupakowate są rybami drapieżnymi. Szczupak europejski preferuje wody chłodne i czyste. Może mierzyć ponad metr i ważyć ponad 30 kg. Poluje z ukrycia, skąd dokonuje błyskawicznych ataków. Może połknąć zdobycz prawie równej mu wielkości. W okresach głodu szczupaki są kanibalami.

31 Rząd Łososiokształtne (Salmoniformes) Różne gatunki łososi zamieszkują morza i oceany półkuli północnej. Ikra składana jest w płytkich, źródłowych odcinkach rzek, gdzie narybek pozostaje przez około roku. Dalszy rozwój łososi odbywa się w morzach, gdzie przez kilka lat polują na inne ryby, dorastając do dużych rozmiarów. Łososie wpływają na tarło do tych samych rzek, w których się urodziły, poznając je po zapachu wody. Osobniki niektórych gatunków giną po złożeniu ikry. Wiele gatunków ptaków i ssaków ściąga wtedy na wielką ucztę. Pstrągi są osiadłymi rybami chłodnych rzek. Planktonożerne i żyjące w głębi jezior sieje, sielawy i stynki także należą do tego rzędu. Łososie Sieja (Coregonus clupeaformis)

32 Rząd mrukokształtne (Mugiliformes) Rodzina Mrukowate (Mormyridae) Gnathonemus petersi Dość liczna grupa ryb mrukowatych zamieszkuje strefę denną mętnych rzek tropikalnych. Żywią się bezkręgowcami. Wykształciły one niezwykłą, aktywną formę elektrorecepcji. Ryby te produkują zmienne, modulowane pole elektryczne, a jednocześnie mają zdolność bardzo precyzyjnej percepcji wytworzonych przez siebie sygnałów i ich dystorsji przez otaczające obiekty. Na tej podstawie tworzą mapę otaczającej przestrzeni, widzą przepływające ryby i ustalają dominację na danym terytorium. Mruk nilowy (Gymnarchus niloticus)

33 Rząd okoniokształtne (Perciformes) Podrząd okoniowate (Percoidei) - okonie, bassy, lucjany, mule Jest to młody lecz bardzo duży rząd drapieżnych, rzadziej planktonożernych. Zamieszkują zarówno wody słodkie, jak i słone. U nas żyje okoń, jazgarz i sandacz. Bassy pochodzą z rzek i jezior Ameryki Pn. Lucjany i mule to ryby wód przybrzeżnych ciepłych mórz.

34 Podrząd Makrelowate (Scombroidei) Makrela atlantycka (Scomber scombrus) Tuńczyk błękitnopłetwy (Thunnus thynnus) Waga do 700 kg Tuńczyki i makrele są rybami drapieżnymi. Pływają z dużą szybkością i wytrwale, ścigając ławice sardeli i innych drobnych ryb. Potrafią podnieść temperaturę swoich mięśni nawet do o C, co zwiększa efektywność ich ruchu. Największe gatunki osiągają wagę kg.

35 Rząd Flądrokształtne (Pleuronectiformes ) Liczne gatunki morskie, żyjące w płytkich wodach. Żywią się bezkręgowcami i innymi rybami, na które polują z zasadzki. Odmiennie niż raje, które są spłaszczone grzbietobrzusznie, flądry są spłaszczone bocznie. Flądra z Hawajów Młode flądry pływają tak, Bothus mancus jak inne ryby. W trakcie rozwoju jedno z oczu (zależnie od gatunku lewe lub prawe) zaczyna wędrować na drugą stronę głowy, a ryba kładzie się na dnie na jednym boku. Halibut może ważyć nawet 200 kg. Głowa halibuta niebieskiego z okiem na szczycie głowy Sola Solea solea Flądra Platichthys flesus

36 Rząd Ciernikokształtne (Gasterosteiformes) Rodzina W okresie godowym samiec ciernika wywalcza swoje terytorium na przybrzeżnej płyciźnie i buduje tam kuliste gniazdo. Zwabia do niego jedną lub kilka samic, które składają tam ikrę. Samiec strzeże jej do wylęgu, powoduje stały przepływ wody, potem opiekuje się narybkiem.

37 Rząd Ciernikokształtne (Gasterosteiformes) Rodzina Igliczniowate (Syngnathidae) Należą tu iglicznie i koniki morskie. Drobne ryby żyjące w strefie przybrzeżnej mórz pośród wodorostów, do których przyczepiają się chwytnym ogonem. Kształt i barwa zapewniają im kamuflaż. Żywią się planktonem. U koników morskich samica składa ikrę do torby lęgowej samca. U wielu gatunków młode po wylęgu pozostają pod jego opieką i w razie niebezpieczeństwa chowają się do torby. Koniki morskie Wężynka (Nerophis ophidion)

38 Ryby pielęgnicowate (Cichlidae) Ogromna podrodzina w rodzinie okoniokształtnych, do której należą między innymi skalary i tilapie

39 Ryby pielęgnicowate (Cichlidae) Rodzina okoniokształtne (Cichlidae), 1600 gatunków opisanych, znanych jeszcze kilkaset. Jedna z największych i najbardziej zróżnicowanych rodzin ryb. W sezonie rozrodczym samce są silnie terytorialne. Samce należących do pielęgnic gębaczy noszą zapłodnioną ikrę w gębie, potem chroni się tam narybek. Duża samica może zmienić płeć na samca.

40 głosu nie mają. Co myślimy o życiu psychicznym ryb? A więc zapewne nie czują bólu (wędkarstwo). Rocznie łowi się dla sportu około 47 MILIARDÓW ryb, z czego 30 miliardów ponownie wypuszcza. Połowy komercyjne 100 milionów ton rocznie (w przybliżeniu miliardów osobników). Drugie tyle ginie w sieciach i jest wyrzucane.

41 Nowe zwierzę laboratoryjne: Danio pręgowane (Danio rerio) Gatunek z rzędu karpiowatych, długość 5 cm. Nepal, północne Indie, Pakistan. Wylęg po 3 dniach. Dojrzałość płciowa po 3 miesiącach. Christine Nusslein-Volhard, laureatka Nagrody Nobla z 1995 roku za badania genetyczne na muszce owocowej zapoczątkowała użycie tego gatunku jako zwierzęcia laboratoryjnego.

42 Danio zwierzę laboratoryjne Wiele genów działa w czasie jego rozwoju tak, jak aparat genetyczny wczesnych etapów rozwoju innych kręgowców. Genetyczny program rozwoju płetw jest bardzo zbieżny z programem wczesnych etapów rozwoju kończyn kręgowców lądowych. Także układ nerwowy do pewnego etapu rozwija się podobnie U młodych osobników układ nerwowy widoczny przez czaszkę i skórę.

43 Prototyp układu nerwowego kręgowców. Lancetnik (strunowiec, ale nie kręgowiec) i rekin (kręgowiec). U lancetnika przednią częścią mózgu jest nieparzysty pęcherzyk węchowy. Jedyne oko wyrasta do góry ze środkowej części mózgu. Rdzeń kręgowy ma masę większą od masy mózgu. Mózg rekina jest stosunkowo niewielki, ale ma już 5 zasadniczych części, wyróżnianych w mózgu wszystkich kręgowców.

44 Schemat rozwoju i podziału na podstawowe części ośrodkowego układu nerwowego kręgowców W czasie rozwoju pierwotny pęcherzyk mózgowy dzieli się na 5 pęcherzyków wtórnych.

45 Wspólne pochodzenie receptorów zmysłu słuchu i narządu równowagi kręgowców U wszystkich kręgowców receptory obu układów są położone w tej samej strukturze ucha środkowego zwanej błędnikiem. Jest to system połączonych naczyń i banieczek wypełnionych limfą. Receptory obu układów są do siebie bardzo podobne. Receptory tych układów wywodzą się z receptorów linii bocznej ryb i reagują na mechaniczne odkształcenie rzęsek receptora spowodowane ruchem środowiska wodnego.

46 Narządy linii bocznej ryb Linia boczna składa się z przebiegających w skórze podłużnych kanałów wypełnionych płynem, połączonych ze środowiskiem zewnętrznym krótkimi kanalikami. W świetle kanałów znajdują się komórki czuciowe zaopatrzone w zespoły rzęsek o skomplikowanej budowie, które są przykryte galaretowatą substancją. Wibracje środowiska wodnego powodują mechaniczne wyginanie rzęsek, co prowadzi do otwarcia specjalnych kanałów błony komórkowej i depolaryzacji komórki receptorowej.

47 Narządy linii bocznej ryb Pobudzenie komórki receptorowej depolaryzuje zakończenia komórek nerwowych. Informacja o pobudzeniu receptorów jest przekazywana do mózgu przez nerwy czuciowe tułowia i głowy. Układ ten pozwala na ustalenie odległości od przeszkód i chwytanie aktywnie poruszającego się pożywienia także po ciemku.

48 Funkcja obronna informacji z linii bocznej Receptory linii bocznej głowy są połączone z dwoma ogromnymi neuronami Mauthnera, leżącymi w pniu mózgu ryb i kijanek płazów. Ich aksony krzyżują się. Aktywacja neuronu Mauthnera wywołuje gwałtowny skurcz wszystkich mięśni po stronie przeciwnej, co wygina ciało ryby w stronę oddalającą ją od zagrożenia.

49 Ucho wewnętrzne ryb, narząd równowagi i słuchu Na głowie ryb linia boczna tworzy skomplikowaną sieć kanalików. Już u ryb znajdujemy jej wyspecjalizowaną pochodną - błędnik zbudowany z trzech kanałów półkolistych i banieczek. Kanały półkoliste są narządem równowagi, prawie identycznym z tym, który widzimy u ssaków. Jedna z banieczek, której błona przegradzajaca kontaktuje się ze środowiskiem zewnętrznym, jest narządem słuchu. Receptory obu układów są prawie identyczne z receptorami linii bocznej, a informacja od nich dociera do mózgu przez głowowy nerw VIII (statyczno-słuchowy).

50 Układy percepcji i emocji ryb Percepcja wzrokowa, wibracji, słuchu, węchu, smaku Nerwowo-hormonalna oś stresu Pierwotne ośrodki reakcji na zagrożenie (ucieczka, zamieranie, atak) są umiejscowione w pniu mózgu i wpólne dla wszystkich kręgowców. Ryby żyjące stadnie mają emocje leku, gdy odstają od grupy. Są one prawdopodobnie zależne od funkcji przodomózgowia.

51 Funkcje psychiczne ryb Bodźce postrzegane jako zagrażające (wibracje, wzrokowe, węchowe) wywołują reakcje lękowe (zamieranie, ucieczka). W obronie terytorium lub potomstwa ryby agresywnie atakują domniemanego konkurenta lub drapieżnika. Ryby uczą się rozpoznawania drapieżników oraz znanych osobników własnego gatunku. Wiele ryb (także Danio) zjada swoją własna ikrę i narybek, jeżeli się na nią natknie. Odruch instynkt świadomość emocji stała dyskusja.

52 PYTANIE Co wiesz o zachowaniu ryb?