Spadek cen w morzu wêgla zagro eniem dla górnictwa wêgla kamiennego w Polsce

Transkrypt

1 Materia³y XXVII Konferencji z cyklu Zagadnienia surowców energetycznych i energii w gospodarce krajowej Zakopane, r. ISBN Henryk PASZCZA*, Waldemar BEUCH**, Katarzyna PITURA*** Spadek cen w morzu wêgla zagro eniem dla górnictwa wêgla kamiennego w Polsce STRESZCZENIE. W artykule przedstawiono kszta³towanie siê cen zbytu wêgla na rynkach œwiatowych w I po³owie roku 2013 oraz 2012 r. ze szczególnym uwzglêdnieniem cen na rynku europejskim w portach Amsterdam-Rotterdam-Antwerpia oraz w portach g³ównych eksporterów Richards Bay w RPA i Newcastle w Australii. Ponadto przedstawiono kszta³towanie siê cen zbytu wêgla kamiennego przez polskich producentów w 2013 r. (loco kopalnia). Szczegó³owo omówiono ceny wêgla: tak energetycznego, jak i koksowego, dynamikê zmian oraz ich wartoœæ dla poszczególnych segmentów rynku krajowego. S OWA KLUCZOWE: wêgiel kamienny, ceny zbytu wêgla energetycznego i koksowego, œwiatowe indeksy wêglowe Wprowadzenie Postêpuj¹ca industrializacja i d¹ enie do poprawy stopy yciowej na ca³ym œwiecie powoduj¹ wzrost znaczenia górnictwa. Dostêpne prognozy zapotrzebowania na energiê opieraj¹ siê przede wszystkim na za³o eniach dotycz¹cych czynników zewnêtrznych, po- * Dyrektor katowickiego Oddzia³u Agencji Rozwoju Przemys³u S.A. ** G³ówny specjalista katowickiego Oddzia³u Agencji Rozwoju Przemys³u S.A. *** Specjalista katowickiego Oddzia³u Agencji Rozwoju Przemys³u S.A. 5

2 chodz¹cych spoza sektora energetyczno-paliwowego. Wœród nich za najwa niejsze nale y uznaæ trendy makroekonomiczne, w tym zw³aszcza dynamikê wzrostu gospodarczego, procesy demograficzne, a tak e zakres i tempo poprawy efektywnoœci energetycznej oraz energoch³onnoœci produkcji. Dostêpne prognozy s¹ zgodne co do tego, e w ci¹gu najbli - szych 20 lat popyt na energiê bêdzie wzrasta³, przy czym energia odnawialna, j¹drowa oraz pochodz¹ca z gazu zaspokajaæ bêdzie jedynie dodatkowe zapotrzebowanie. Zu ycie wêgla w wartoœciach absolutnych zmaleje jedynie nieznacznie, dlatego nadal pozostanie on kluczowym Ÿród³em energii dla œwiatowej gospodarki. Dostêpne prognozy krótko- i œrednioterminowe wskazuj¹, e wêgiel kamienny w dalszym ci¹gu bêdzie dla œwiata w perspektywie najbli szych dekad wa nym Ÿród³em pokrycia zapotrzebowania na energiê pierwotn¹. Wed³ug prognoz, w 2030 r. wêgiel bêdzie pokrywa³ ponad 20% œwiatowego zapotrzebowania na energiê pierwotn¹, a oko³o 40% energii elektrycznej bêdzie wytwarzanej z wêgla. Naukowe opracowania s¹ zgodne w diagnozie, e mix energetyczny w perspektywie najbli szych 20 lat nadal bêdzie w du ej mierze zale a³ od wêgla, chocia zale noœæ ta stopniowo bêdzie siê zmniejszaæ wskutek wdro enia obecnych za³o eñ pakietu klimatyczno-energetycznego. Jednak nawet jeœli wdro one zostan¹ dzia³ania pro-efektywnoœciowe, zapotrzebowanie na energiê nadal bêdzie ros³o wraz ze wzrostem zapotrzebowania rosn¹cej gospodarki i bogac¹cych siê gospodarstw domowych. Wzrost efektywnoœci energetycznej mo e zmniejszyæ dynamikê popytu na energiê, lecz w perspektywie do 2030 r. jej nie zastopuje. Jednak e zmieniaj¹ce siê trendy spo³eczne, ekonomiczne i polityczne z niespotykan¹ dot¹d si³¹ wp³ywaj¹ na sektor górniczy, zmuszaj¹c przedsiêbiorstwa górnicze, by w swoich planach strategicznych zak³ada³y bardziej z³o one scenariusze, zw³aszcza w zakresie ochrony œrodowiska. Nie inaczej wygl¹da to w naszym kraju. Aktualna sytuacja ekonomiczno-finansowa górnictwa wêgla kamiennego w Polsce nie napawa optymizmem. Obserwowane ostatnio oznaki o ywienia gospodarczego s¹ zbyt s³abe, by prze³o yæ siê na poprawê tej sytuacji i na jej efekty przyjdzie jeszcze poczekaæ. Wp³yw na pogorszenie szczególnie sytuacji finansowej polskiego górnictwa wêglowego mia³y zarówno czynniki zewnêtrzne, zwi¹zane przede wszystkim z recesj¹ gospodarcz¹ i przejawiaj¹ce siê obni aniem popytu na energiê elektryczn¹ oraz wyroby stalowe, jak i uwarunkowania zwi¹zane z pogarszaj¹cymi siê warunkami techniczno-geologicznymi wydobycia wêgla. Obni- enie popytu na wêgiel na rynkach œwiatowych oraz w kraju skutkowa³o drastycznym spadkiem cen zbytu wêgla, zarówno energetycznego jak i koksowego. 1. Sytuacja na miêdzynarodowym rynku wêgla energetycznego w I pó³roczu 2013 r. Utrzymuj¹ce siê symptomy recesji w gospodarkach pañstw strefy euro, relatywnie wysokie temperatury w wielu rejonach kontynentu, du e zapasy wêgla w portach wy³adow- 6

3 czych i na sk³adowiskach odbiorców spowodowa³y, i w pierwszym pó³roczu 2013 r. wystêpowa³o dalsze systematyczne obni anie cen wêgla. Dodatkowo na rynku europejskim pojawia³a siê du a iloœæ atrakcyjnych cenowo ofert na dostawy wêgla z USA i Kolumbii. W II kwartale wprawdzie odnotowano wiêksz¹ aktywnoœæ wœród kupuj¹cych, jednak zwiêkszona sprzeda, przy jednoczeœnie du ej nadpoda y wêgla energetycznego, g³ównie pochodz¹cego z Kolumbii, USA i Rosji, nie prze³o y³a siê na radykalny wzrost cen. Spowodowa³o to spadek notowañ cen wêgla na bazie CIF ARA. W styczniu 2013 r. œredni miesiêczny indeks wyniós³ 86,20 USD/tonê. W lutym nast¹pi³ przejœciowy wzrost notowañ do poziomu 87,70 USD/t, natomiast w ci¹gu nastêpnych miesiêcy cena systematycznie siê obni a³a i w czerwcu wynios³a ju zaledwie 74,60 USD/tonê CIF ARA (za wêgiel 6000 kcal/kg). Œrednie miesiêczne notowania indeksu wêglowego w pierwszym pó³roczu 2013 r. ilustruje rysunek 1. Rys. 1. Ceny zbytu wêgla CIF w portach ARA w okresie I VI 2013 r. [USD/tonê] Fig. 1. CIF ARA coal prices in January June 2013 [USD/t] Tygodniowe notowania cen wêgla potwierdzaj¹ jedynie, e zapocz¹tkowana z pocz¹tkiem roku tendencja spadkowa œwiatowych cen wêgla nadal siê utrzymuje, co obrazuje rysunek 2. Podobnie niekorzystne tendencje mia³y miejsce na rynkach œwiatowych. Systematyczny spadek cen wêgla z Republiki Po³udniowej Afryki w I pó³roczu 2013 roku by³ wynikiem spadku zapotrzebowania na wêgiel w Europie, w Indiach i Chinach oraz jego znacznej nadpoda y. W styczniu œredni miesiêczny indeks dla po³udniowoafrykañskiego wêgla osi¹gn¹³ poziom 86,70 USD/tonê, natomiast w czerwcu uleg³ obni eniu do 77,50 USD/tonê FOB Richards Bay (za wêgiel 6000 kcal/kg). Wêgiel rosyjski przez znaczn¹ czêœæ I pó³rocza br. spotyka³ siê z niewielkim zainteresowaniem. W styczniu cena rosyjskiego wêgla mieœci³a siê w przedziale USD/tonê FOB porty ba³tyckie. W ci¹gu kolejnych miesiêcy, wobec zwiêkszonego popytu ze strony odbiorców brytyjskich oraz w rejonie Skandynawii, ceny wêgla rosyjskiego umocni³y siê do poziomu USD/tonê. Pod koniec I pó³rocza, z uwagi na spadki notowañ g³ównych indeksów i spadek popytu, ceny w ofertach sprzeda y wêgla rosyjskiego uleg³y zmniejszeniu do USD/tonê FOB porty ba³tyckie (za wêgiel 6000 kcal/kg). 7

4 Rys. 2. Tygodniowe ceny zbytu wêgla w portach g³ównych eksporterów w okresie maj czerwiec 2013 r. [USD/tonê] Fig. 2. Weekly coal prices in the main coal terminals in the period of May to June of 2013 [USD/t] Poziom cen wêgla kolumbijskiego, po chwilowej podwy ce w lutym, wynikaj¹cej z akcji strajkowej w tamtejszych kopalniach, w kolejnych miesi¹cach znów zacz¹³ spadaæ w zwi¹zku z ogólnym obni eniem popytu w rejonie zarówno Atlantyku, jak i Azji-Pacyfiku. Na pocz¹tku roku wêgiel z Kolumbii by³ oferowany w cenach w przedziale USD/tonê, a pod koniec czerwca jego cena obni y³a siê do oko³o 65 USD/tonê FOB Puerto Bolivar (za 6000 kcal/kg). W rejonie Azji i Pacyfiku na pocz¹tku roku, na skutek powodzi w stanie Queensland i niepokojów odbiorców zwi¹zanych z poda ¹ wêgla z tego rejonu, ceny w sprzeda ach wzros³y. W kolejnych miesi¹cach, równie w tym rejonie, dominowa³a nadpoda wêgla oraz mniejsze zainteresowanie zakupami, co prze³o y³o siê na spadek cen wêgla. W styczniu i lutym œredni miesiêczny indeks dla wêgla australijskiego wynosi³ odpowiednio 90,90 i 93,40 USD/tonê, natomiast w czerwcu wyniós³ ju nieca³e 82 USD/tonê FOB Newcastle (za 6000 kcal/kg). Na rynku frachtowym w pierwszych czterech miesi¹cach br. obserwowano spadek notowañ stawek, wynikaj¹cy z ograniczonego zapotrzebowanie na przewozy wszystkich towarów masowych. W okresie od maja do koñca czerwca nast¹pi³ wzrost tych stawek. Czynnikami tego wzrostu by³o zwiêkszone zapotrzebowanie na przewozy rudy elaza do Chin oraz spadek iloœci oddawanych do u ytku nowych jednostek. Wed³ug przewidywañ, tegoroczny przyrost œwiatowej floty morskiej wyniesie jedynie 6%, co oznacza najni sze tempo wzrostu od 2008 roku. 8

5 2. Sytuacja na miêdzynarodowym rynku wêgla koksowego w I pó³roczu 2013 r. W I kwartale br. na œwiatowym rynku stali wystêpowa³a nadwy ka mocy produkcyjnych, a z uwagi na utrzymuj¹c¹ siê recesjê, popyt na wyroby stalowe by³ niewielki. W zwi¹zku z tym zapotrzebowanie na wêgiel koksowy uleg³o znacznemu zmniejszeniu, co skutkowa³o dalsz¹ obni kê jego cen. W I kwartale cena referencyjna najwy szej jakoœci wêgla typu hard wynosi³a 165 USD/tonê FOB porty Australii (o 70 USD/tonê mniej ni w I kwartale 2012 r.). W wyniku prognozowanego o ywienia w produkcji stali surowej, w drugim kwartale ceny wszystkich typów wêgla koksowego wzros³y, by³y jednak w dalszym ci¹gu znacznie ni sze od ich poziomu w analogicznym okresie roku ubieg³ego. Porównanie cen referencyjnych australijskiego wêgla koksowego w pierwszych dwóch kwarta³ach 2013 r. do odpowiednich okresów 2012 roku przedstawia tabela 1. TABELA 1. Ceny wêgla koksowego w 2012 oraz w 2013 r. w portach australijskich [USD/tonê] TABLE 1. The prices of coking coal in Australians ports in 2012 and 2013 [USD/t] Opis Wêgiel typu hard (HCC) semi-soft (SS) PCI I kw r I kw r Ró nica Dynamika [%] 29,8 34,6 27,5 II kw r II kw r Ró nica Dynamika [%] 18,1 16,6 7,8 3. Ceny wêgla energetycznego w Europie acenynarynkukrajowym Standardowo przedmiotem obrotu miêdzynarodowego dla wêgla energetycznego jest wêgiel o wartoœci opa³owej 6000 kcal/kg (ok. 25 MJ/kg), natomiast œrednia wartoœæ mia³ów energetycznych, zu ywanych przez polsk¹ elektroenergetykê wynosi MJ/kg. W zwi¹z- 9

6 ku z tym, mo liwoœci eksportu nadwy ek wêgla niskokalorycznego s¹ bardzo ograniczone, a znaczna czêœæ polskich odbiorców nie mo e zu ywaæ wy³¹cznie wêgla importowanego, ze wzglêdu na jego zbyt wysok¹ wartoœæ opa³ow¹. Istotne znaczenie w omawianej kwestii ma dominacja Rosji i Czech w imporcie wêgla energetycznego do Polski. Ceny okreœlane przez producentów tych krajów nie s¹ w pe³ni skorelowane z indeksami cen europejskich (API2, CIF ARA, czy DES ARA na platformie Global Coal), wyznaczanymi dla dostaw drog¹ morsk¹, a wynikaj¹cych g³ównie z niestandardowej jakoœci wêgli sprowadzanych z tych krajów (Rosja wartoœæ opa³owa oko³o MJ/kg, zawartoœæ siarki znacznie ni sza od standardu, Czechy wysoka wartoœæ opa³owa). W zwi¹zku z powy szym, ceny wêgla energetycznego na rynku europejskim maj¹ jedynie poœredni wp³yw na ceny krajowe. Podstawowe znaczenie dla poziomu cen wêgla w kraju ma wielkoœæ popytu wewnêtrznego, stopieñ jego niezrównowa enia z poda ¹, oraz konkurencja krajowych producentów wêgla (w tym firm produkuj¹cych mieszanki wêglowe z udzia³em wêgla importowanego). Oferowany przez importerów wêgiel to czêsto tzw. niesort o granulacji 0 50 mm, co pozwala importerom na jego rozsortowywanie na mia³y i tzw. Orzech II sprzedawany po cenach wêgla grubego, pozwalaj¹c na znaczne obni enie ceny oferowanego mia³u przy zachowaniu spodziewanych przychodów z ³¹cznej sprzeda y Sytuacja na krajowym rynku wêgla energetycznego Po systematycznym spadku wielkoœci produkcji wêgla energetycznego do osi¹gniêtego w 2011 r. najni szego poziomu w wysokoœci 64,2 mln ton, w 2012 roku po raz pierwszy od wielu lat produkcja tego typu wêgla wzros³a do 67,5 mln ton. Wzrostowi produkcji wêgla nie towarzyszy³ jednak wzrost sprzeda y. Sprzeda wêgla energetycznego w 2012 r. wynios³a 60,5 mln ton i by³a ni sza ni w 2011 r. o 4,3 mln ton, co spowodowa³o drastyczny wzrost stanu zwa³ów wêgla energetycznego do poziomu 7,5 mln ton. Wysoki poziom zapasów wêgla i ograniczone mo liwoœci jego sk³adowania, zagra aj¹ce wstrzymaniem pracy niektórych kopalñ, spowodowa³y koniecznoœæ podjêcia intensywnych dzia³añ nakierowanych na ograniczanie produkcji i zwiêkszanie sprzeda y. W ich efekcie produkcja wêgla energetycznego w I pó³roczu 2013 r. wynios³a 31,7 mln ton i by³a ni sza ni w pierwszym pó³roczu 2012 r. o 2,8%. Sprzeda wêgla energetycznego wynios³a 30,7 mln ton i wzros³a o 5,2% w porównaniu z pierwszym pó³roczem 2012 r. Wêgiel energetyczny to przede wszystkim mia³y energetyczne. Udzia³ tego sortymentu w tona u oraz w przychodach ze sprzeda y wêgla jednoznacznie wskazuje, e dla realizacji planu przychodów spó³ek wêglowych decyduj¹ce znaczenie ma cena oraz wielkoœæ sprzeda y mia³ów energetycznych. G³ówni odbiorcy mia³ów to elektrownie, elektrociep³ownie i ciep³ownie (zawodowe, przemys³owe i inne), z dominuj¹cym udzia³em sektora elektroenergetyki zawodowej. Rysunek 3 przedstawia kszta³towanie siê cen zbytu oraz wielkoœci sprzeda y mia³ów w szeœciu pierwszych miesi¹cach 2013 r. Rok 2013 rozpocz¹³ siê zarówno wysokim wolumenem sprzeda y, jak i najwy sz¹ dotychczas cen¹ zbytu mia³ów energetycznych, tj. 11,99 z³/gj. W kolejnych miesi¹cach 10

7 Rys. 3. Ceny zbytu oraz wielkoœæ sprzeda y mia³ów energetycznych do energetyki zawodowej w I pó³roczu 2013 r. Fig. 3. The sale prices and the sale volume of coal fines to public power industry in the first half of 2013 ceny mia³ów sukcesywnie spada³y koñcz¹c pierwsze pó³rocze na poziomie 10,91 z³/gj, co oznacza spadek o 9% w porównaniu do cen ze stycznia 2013 r. Od lutego do czerwca miesiêczna sprzeda do energetyki zawodowej oscylowa³a w granicach tys. ton, osi¹gaj¹c na koniec czerwca 2013 r. wynik o 17,7% ni szy ni w styczniu tego roku. Dane ujête poni ej w tabelach oraz na rysunkach przedstawiaj¹ kszta³towanie siê cen wêgla energetycznego dostarczanego do energetyki zawodowej po 6 miesi¹cach 2013 r. w zale noœci od sortymentu oraz od zawartoœci siarki (tab. 2, rys. 4), wartoœci opa³owej (tab. 3, rys. 5) oraz zawartoœci popio³u (tab. 4, rys. 6). Ceny mia³ów w zale noœci od zawartoœci siarki ukszta³towa³y siê w przedziale 219,61 273,84 z³/tonê. Rozpatruj¹c sprzeda mia³ów pod wzglêdem kalorycznoœci to ich cena sprzeda y wynios³a od 205,47 z³/tonê do ponad 300 z³/tonê. Mia³y o najwy szej wartoœci opa³owej (26 30 MJ/kg) po pierwszym pó³roczu 2013 r. osi¹gnê³y cenê 315,97 z³/tonê. W przypadku zawartoœci popio³u ceny mia³ów zanotowa³y najmniejsz¹ rozbie noœæ cenow¹. Ró nica pomiêdzy wêglem o najmniejszej zawartoœci popio³u (czyli poni ej 15%) a najwiêksz¹ (czyli 30%) wynios³a 15,15 z³/tonê. Wzrost wielkoœci sprzeda y wêgla w I pó³roczu 2013 r. o 5,2% w stosunku do analogicznego okresu ubieg³ego roku, nie spowodowa³ jednak obni enia stanu zapasów. Wzros³y one, w porównaniu do koñca roku 2012, o 620 tys. ton, tj. o 8,3%, ale wyst¹pi³o zdecydowane wyhamowanie dynamiki ich wzrostu, która w ca³ym 2012r. wynios³a 470%. Wzrost sprzeda y wêgla energetycznego w pierwszym pó³roczu 2013r. wyst¹pi³ przede wszystkim dziêki wysokiej dynamice sprzeda y na wywóz i eksport. Sprzeda krajowa, w porównaniu do I pó³rocza 2012 r., by³a ni sza o 3,8% i wynios³a 26,0 mln ton. Do g³ównego odbiorcy energetyki zawodowej sprzeda wêgla obni y³a siê o 3,7%. Nale y zwróciæ uwagê, i spadek sprzeda y do tego odbiorcy wynika³ miêdzy innymi z nagromadzenia znacznych zapasów wêgla na zwa³ach w energetyce (ok. 6,5 mln ton) i wyst¹pi³ przy spadku produkcji 11

8 TABELA 2. Ceny zbytu wêgla energetycznego do energetyki w zale noœci od zawartoœci siarki [z³/tonê] TABLE 2. The sale prices of steam coal to public power industry depending on sulphur content [PLN/t] Zawartoœæ siarki S [%] sortymenty grube Wêgiel do celów energetycznych sortymenty œrednie i drobne mia³y sortymenty pozosta³e poni ej 0,30 477,37 0,30 0,40 498,00 0,40 0,50 472,03 273,84 132,00 0,50 0,60 256,71 0,60 0,70 283,44 22,04 0,70 0,80 268,63 0,80 0,90 200,68 148,00 0,90 1,00 231,76 1,00 1,10 231,83 1,10 1,20 218,89 powy ej 1,20 219,61 Rys. 4. Ceny zbytu poszczególnych sortymentów wêgla energetycznego do energetyki zawodowej w zale noœci od zawartoœci siarki Fig. 4. The sale prices to public power generators depending on coal size and sulphur content 12

9 TABELA 3. Ceny zbytu wêgla energetycznego do energetyki zawodowej w zale noœci od wartoœci opa³owej [z³/tonê] TABLE 3. Steam coal prices to public power generators depending on calorific value [PLN/t] Wartoœæ opa³owa Q [kj/kg] sortymenty grube Wêgiel do celów energetycznych sortymenty œrednie i drobne mia³y sortymenty pozosta³e Poni ej , ,47 132, , , , , ,47 Powy ej ,00 450,00 Rys. 5. Ceny zbytu poszczególnych sortymentów wêgla energetycznego do energetyki zawodowej w zale noœci od wartoœci opa³owej Fig. 5. Coal sale prices to public power generators depending on coal size and calorific value energii elektrycznej o 0,4% (z 80,9 TWh do prawie 80,6 TWh), ale przy wzroœcie produkcji energii elektrycznej z wêgla kamiennego o 0,3% (z 42,5 do 42,6 TWh). Wielkoœæ sprzeda y na wywóz i eksport wzros³a, w porównaniu do I pó³rocza 2012 r., ponad dwukrotnie (o 116,7%) do poziomu 4,7 mln ton. Wzrost sprzeda y eksportowej nie 13

10 TABELA 4. Ceny zbytu wêgla energetycznego do energetyki zawodowej w zale noœci od zawartoœci popio³u [z³/tonê] TABLE 4. Steam coal prices to public power generators depending on ash content [PLN/t] Zawartoœæ popio³u A [%] sortymenty grube Wêgiel do celów energetycznych sortymenty œrednie i drobne mia³y sortymenty pozosta³e Poni ej 15,0 498,00 471,25 237,38 15,0 18,0 306,72 18,0 21,0 259,97 132,00 21,0 24,0 241,55 148,00 24,0 27,0 233,70 27,0 30,0 222,23 Powy ej 30,0 22,04 Rys. 6. Ceny zbytu poszczególnych sortymentów wêgla energetycznego do energetyki zawodowej w zale noœci od zawartoœci popio³u Fig. 6. Coal sale prices to public power generators depending on coal size and ash content by³ zwi¹zany z popraw¹ koniunktury na zagranicznych rynkach zbytu, a z koniecznoœci¹ obni enia stanu zapasów u producentów krajowych. Wzrost sprzeda y wêgla energetycznego ogó³em wyst¹pi³ przy obni eniu cen zbytu do wszystkich odbiorców. Œrednia cena zbytu tego wêgla w pierwszym pó³roczu 2013 r. wynios³a bowiem 264,30 z³ i by³a ni sza ni w tym okresie 2012 r. o 29,81 z³/t, tj. o 10,1%. Kszta³towanie siê cen zbytu wêgla energetycznego w poszczególnych miesi¹cach pó³rocza 2013 r., w porównaniu do 2012 r. i narastaj¹co przedstawia tabela 5. 14

11 TABELA 5. Miesiêczne ceny zbytu wêgla energetycznego w I pó³roczu 2012 i 2013 roku [z³/tonê] TABLE 5. Monthly sale prices of steam coal in the first half of 2012 and 2013 [PLN/t] Opis Styczeñ Luty Marzec Kwiecieñ Maj Czerwiec I VI 2012 r. 286,46 294,49 298,00 291,08 298,05 296,60 294, r. 271,61 274,60 262,23 261,35 257,85 258,77 264,30 Ró nica 14,85 19,89 35,77 29,73 40,2 37,83 29,81 Dynamika [%] 5,2 6,8 12,0 10,2 13,5 12,8 10,1 Niezale nie od realizowanego eksportu przez polskich producentów wêgla energetycznego (4,7 mln ton), na polski rynek w pierwszym pó³roczu 2013 r. wp³ynê³o 3,5 mln ton tego wêgla z importu. W ten sposób Polska sta³a siê ponownie eksporterem wêgla netto. Nale y zwróciæ uwagê, e importowany do Polski wêgiel posiada inne, wy sze parametry jakoœciowe. Np. wartoœæ opa³owa sprowadzonego wêgla w I po³owie 2013 r. wynios³a kj/kg, podczas gdy œrednia wartoœæ opa³owa sprzedanego na rynku krajowym przez polskich producentów wêgla energetycznego wynios³a kj/kg. Przyczyny dalszego spadku cen wêgla energetycznego s¹ zró nicowane. Nadpoda wêgla na rynku i zgromadzenie znacznych zapasów u g³ównych odbiorców pozwoli³o odbiorcom z sektora energetyki zawodowej na zredukowanie zapotrzebowania i narzucanie cen mia³ów energetycznych, stanowi¹cych oko³o 80% tona u sprzedawanego wêgla. Ceny te czêsto nie by³y adekwatne do poziomu realnych kosztów produkcji wêgla, co systematycznie pogarsza zyskownoœæ produkcji wêgla. Trudny rynek krajowy zwiêkszy³ konkurencjê pomiêdzy poszczególnymi producentami wêgla, co równie niekorzystnie wp³ywa na poziom cen wêgla. Istotne znaczenie dla poziomu cen maj¹ tak e trudne warunki geologiczno-eksploatacyjne w niektórych kopalniach, zwi¹zane np.ze wzrostem zapopielenia w niektórych partiach eksploatowanych pok³adów wêgla Sytuacja na krajowym rynku wêgla koksowego Produkcja wêgla koksowego w 2012 r. wynios³a 11,7 mln ton i by³a nieco wy sza ni w 2011r. (o 2,6%), ale jej poziom pocz¹wszy od 2010 r. utrzymuje siê na stabilnym poziomie 11,5 11,7 mln ton. Równie sprzeda wêgla koksowego prezentowa³a w tych latach stabilny poziom (11,3 11,4 mln ton). Ustabilizowanemu poziomowi produkcji i sprzeda y towarzyszy³a bardzo du a zmiennoœæ cen zbytu tego wêgla. Po rekordowym 2011 r., gdy cena zbytu wêgla koksowego, sprzedanego przez polskich producentów, wynios³a 732,88 z³/tonê, w 2012 r. jej poziom obni y³ siê a o 20% (do 588,89 z³/tonê). W pierwszym pó³roczu 2013 r. produkcja wêgla koksowego by³a ni sza ni w tym okresie poprzedniego roku (o 2,3%) i wynios³a 6,0 mln ton. Obni eniu produkcji towarzyszy³o jednak znaczne zwiêkszenie sprzeda y tego wêgla. Sprzeda wynios³a 6,4 mln ton 15

12 i by³a wy sza ni w I pó³roczu 2012 r. o 16,2%. Tak dynamiczny wzrost sprzeda y mo liwy by³ dziêki zwiêkszeniu sprzeda y na eksport i wywóz a o 61%, przy wzroœcie sprzeda y krajowej o 9,2%. Zwiêkszeniu sprzeda y wêgla koksowego towarzyszy³a bardzo wysoka dynamika spadku cen zbytu. W pierwszym kwartale 2013 r. œrednie miesiêczne ceny zbytu by³y ni sze od analogicznych cen 2012 r. o oko³o 30%, a w drugim pó³roczu dynamika spadku cen by³a ju nieco ni sza, ale wci¹ wysoka (ok. 20%). Œrednia cena zbytu wêgla koksowego w I pó³roczu 2013 r. wynios³a 473,96 z³/tonê i by³a ni sza ni w poprzednim roku o 167,47 z³/tonê, tj. o 26,1%. Cena ta by³a zbli ona do jej poziomu z I pó³rocza 2010 r. Kszta³towanie siê cen zbytu wêgla koksowego w poszczególnych miesi¹cach pierwszego pó³rocza 2013 r. oraz poziom sprzeda y przedstawia tabela 6 oraz rysunek 7. Stan zapasów wêgla koksowego na koniec czerwca 2013 r. by³ niski i wynosi³ 0,5 mln ton. W porównaniu do czerwca 2012 r. obni y³ siê ponad dwukrotnie, a od pocz¹tku roku o ponad 0,4 mln ton. Stan zwa³ów stanowi oko³o 50% miesiêcznej jego produkcji. TABELA 6. Miesiêczne ceny zbytu wêgla koksowego w w I pó³roczu 2012 i 2013 roku [z³/tonê] TABLE 6. Monthly sale prices of coking coal in the first half of 2012 and 2013 [PLN/t] Styczeñ Luty Marzec Kwiecieñ Maj Czerwiec I VI 2012 r. 688,57 658,49 664,30 607,19 610,88 618,72 641, r. 466,54 468,60 468,11 478,54 483,05 481,17 473,96 Ró nica 222,03 189,89 196,19 128,65 127,83 137,55 167,47 Dynamika [%] 32,2 28,8 29,5 21,2 20,9 22,2 26,1 Rys. 7. Ceny zbytu oraz wielkoœæ sprzeda y wêgla koksowego w I pó³roczu 2013 r. Fig. 7. The sale prices and sale volume of coking coal in the first half of

13 4. Wp³yw poziomu cen zbytu wêgla na sytuacjê ekonomiczno-finansow¹ górnictwa wêgla kamiennego W I pó³roczu 2013 r. wydobycie wêgla kamiennego ogó³em wynios³o 37,7 mln ton i by³o ni sze ni w tym samym okresie 2012 r. o 1,0 mln ton, tj. o 2,7%. Sprzeda wêgla w tym okresie wynios³a 37,1 mln ton i by³a wy sza od sprzeda y pierwszego pó³rocza 2012 r. o 2,4 mln ton, tj. o 6,9%. Sprzeda w kraju wynios³a 31,2 mln ton i by³a ni sza ni przed rokiem o 0,6 mln ton, tj. o 1,9%, a sprzeda na eksport wynios³a 5,9 mln ton, co oznacza jej wzrost o 3,0 mln ton (o ponad 100%). ¹czny stan zapasów wêgla na koniec czerwca wynosi³ 8,6 mln ton i by³ wy szy ni przed rokiem o 2,0 mln ton. Œrednia cena zbytu wêgla ogó³em w okresie styczeñ czerwiec 2013 r., wynios³a 300,67 z³/tonê i w porównaniu do analogicznego okresu w 2012 r., obni y³a siê o 14,0%. Kszta³towanie siê ceny zbytu wêgla kamiennego ogó³em w poszczególnych miesi¹cach I pó³rocza 2013 r. w porównaniu do 2012 r. przedstawia tabela 7. TABELA 7. Miesiêczne ceny zbytu wêgla ogó³em w I pó³roczu 2012 i 2013 roku [z³/tonê] TABLE 7. Total coal sale monthly prices in the first half of 2012 and 2013 [PLN/t] Opis Styczeñ Luty Marzec Kwiecieñ Maj Czerwiec I VI 2012 r. 344,43 351,78 359,53 340,53 351,16 348,72 349, r. 305,79 311,38 298,56 297,70 295,12 295,99 300,67 Ró nica 38,64 40,4 60,97 42,83 56,04 52,73 48,88 Dynamika [%] 11,2 11,5 17,0 12,6 16,0 15,1 14,0 Nale y zauwa yæ, e wed³ug wstêpnych danych G³ównego Urzêdu Statycznego za okres styczeñ czerwiec 2013 r., wskaÿniki cen produkcji sprzedanej przemys³u w porównaniu do analogicznego okresu 2012 r. kszta³towa³y siê nastêpuj¹co: Ogó³em 98,6% Górnictwo i wydobywanie 90,2% Przetwórstwo przemys³owe 98,9% Wytwarzanie i zaopatrzenie w energiê elektryczn¹, gaz, parê wodn¹ i gor¹c¹ wodê 100,4% Dostawa wody, gospod. œciekami i rekultywacja 101,6% Produkcja budowlano monta owa 98,2% Poziom tych wskaÿników jednoznacznie wskazuje, i górnictwo wêgla kamiennego sprzedaje taniej a kupuje dro ej. Przy pogarszaj¹cych siê warunkach geologiczno-górniczych wp³ynê³o to na wzrost kosztów ogó³em górnictwa w porównaniu do I pó³rocza 2012 r. o 8,3%, w tym kosztów sprzedanego wêgla o 6,5%. Nieznacznie wy szy poziom sprzeda y wêgla, przy bardzo znacznym spadku cen zbytu, da³ w wyniku obni enie przychodów ze sprzeda y wêgla o 1 mld z³ (o 8%). 17

14 Wy szy poziom kosztów, przy obni eniu przychodów, wp³yn¹³ na znacz¹ce pogorszenie sytuacji ekonomiczno finansowej bran y. Wynik finansowy netto g³ównych producentów wêgla na koniec czerwca 2013 r. by³ wprawdzie dodatni (15,6 mln z³), ale wyniki miesiêczne wskazuj¹, i wkrótce, jeœli zaobserwowana w czerwcu (w porównaniu do maja) tendencja wzrostu cen nie utrwali siê, mo e wyst¹piæ strata netto. 5. Dzia³ania niezbêdne do poprawy sytuacji sektora Jakie zatem nale y podj¹æ dzia³ania w celu zniwelowania negatywnych skutków dekoniunktury? Obecne trudnoœci to po prostu kolejne wyzwania, a rzetelna wiedza o ich specyfice oparta na rzetelnych informacjach i ich analizie, winna prowadziæ do wypracowania i wdro- enia odpowiednich modeli, niweluj¹cych negatywne skutki trudnoœci gospodarczych. Maj¹c œwiadomoœæ zachodz¹cych obecnie zjawisk gospodarczych, nie tylko koniunkturalnych, ale te i strukturalnych w postaci choæby wymogów pakietu klimatycznego oraz zjawisk wewn¹trz sektora nale y przede wszystkim mówiæ o obni aniu dynamiki narastania kosztów w górnictwie, a nie o ich obni eniu. Specyfika górnictwa powoduje, i niemo liwe jest ani automatyczne obni enie cen, ani natychmiastowe obciêcie kosztów wydobycia wêgla. Wêgiel na zwa³ach zosta³ wyprodukowany po okreœlonych kosztach i niemo liwe jest jego szybkie zbycie, nawet przy za³o eniu sprzeda y poni ej poziomu kosztów jego produkcji. To skutkowa³oby strat¹ trudn¹ do odrobienia w najbli szym okresie. Nie ma te mo liwoœci radykalnego obciêcia kosztów, gdy nawet natychmiastowe zwolnienia osobowe w pierwszej fazie ich realizacji podnosz¹ koszty w zwi¹zku z koniecznoœci wyp³acenia odpraw. Koszty osobowe stanowi¹ oko³o 50% kosztów ogó³em. Redukcja poziomu zatrudnienia czy ograniczanie dynamiki wzrostu wynagrodzeñ, to problemy o charakterze spo³eczno-politycznym. Spó³ki wêglowe ograniczaj¹ zatrudnienie poprzez nak³anianie pracowników z uprawnieniami emerytalnymi do korzystania z przys³uguj¹cych uprawnieñ. Ograniczana jest praca w godzinach nadliczbowych. W niektórych spó³kach rozwa a siê zamro enie w 2014 r. poziomu wynagrodzeñ. Ponad 10% kosztów to amortyzacja, której poziom zale ny jest od wdra ania efektów dzia³añ inwestycyjnych, a w tej dziedzinie mo na mówiæ jedynie o koniecznoœci coraz wiêkszych nak³adów. S¹ jeszcze obowi¹zkowe podatki, ubezpieczenia, nak³ady na utrzymanie bezpieczeñstwa pracy górniczych za³óg, naprawê szkód wywo³anych ruchem zak³adu górniczego, czy inne obowi¹zkowe obci¹ enia. Wachlarz szybkich dzia³añ hamuj¹cych narastanie kosztów jest w tej chwili w górnictwie ograniczony. W zakresie dzia³añ d³ugofalowych, g³ównym za³o eniem powinno byæ z jednej strony zwiêkszenie uelastycznia kosztów w przedsiêbiorstwach górniczych, z drugiej natomiast podjêcie kompleksowych prac zmierzaj¹cych do zmian strukturalnych na polskim rynku wêgla. Pierwsze zadanie powinno spoczywaæ na zarz¹dach spó³ek, zaœ drugie na czynnikach rz¹dowych. Wysoki udzia³ kosztów sta³ych oraz niska elastycznoœæ kosztowa powoduj¹, e efekty podejmowanych dzia³añ ujawniaj¹ siê dopiero z pewnym przesuniêciem czasowym. Przy- 18

15 k³adowo dzia³ania inwestycyjne daj¹ efekty dopiero po oko³o 3 latach od ich rozpoczêcia, dzia³ania w zakresie redukcji kosztów wykazuj¹ pozytywny wp³ywy dopiero po oko³o roku. To powoduje, e przy coraz dynamiczniejszych zmianach rynkowych, oraz du ej zale noœci górnictwa od podmiotów zewnêtrznych (np. producentów maszyn i urz¹dzeñ produkcyjnych czy zwi¹zanych z bezpieczeñstwem i higien¹ pracy) zak³adane efekty dziœ podjêtych dzia³añ, za rok mog¹ zostaæ zniwelowane przez ceny np. materia³ów, energii, maszyn i urz¹dzeñ czy us³ug zewnêtrznych. Spó³ki wêglowe wdro y³y ju programy redukcji kosztów. Polegaj¹ one g³ównie na poprawie organizacji pracy, ograniczaniu kosztów zu ycia materia³ów (poprzez m.in. precyzyjne bud etowanie kosztów produkcji), oszczêdnoœci kosztów energii (poprzez zakupy energooszczêdnych maszyn i urz¹dzeñ oraz modernizacje sieci przesy³owych), racjonalizacji korzystania z us³ug obcych (poprzez œcis³e przestrzeganie procedur przetargowych zgodnie z przepisami ustawy Prawo zamówieñ publicznych i zwiêkszaniu zakresu wykorzystywania za³óg w³asnych), a tak e obni anie kosztów zwi¹zanych z ochron¹ œrodowiska (poprzez dzia³ania zmniejszaj¹ce oddzia³ywanie górnictwa wêgla kamiennego na œrodowisko naturalne oraz realizacjê inwestycji proekologicznych). Dzia³ania spó³ek wêglowych id¹ jednak równie w innym kierunku. W celu stabilizacji zbytu podejmowane s¹ dzia³ania w kierunku budowy elektrowni wêglowej. Programy s¹ wdro one, ale na efekty takich dzia³añ trzeba bêdzie jeszcze poczekaæ. Mo na równie rozwa yæ dzia³ania w kierunku utworzenia profesjonalnej grupy sprzeda owej wêgla energetycznego, co pozwoli³oby uzyskaæ inn¹ pozycjê w negocjacjach z kluczowymi odbiorcami. Wydaje siê, e inn¹ koniecznoœci¹ mo e byæ zoptymalizowanie polityki cenowo jakoœciowej, a w jej kontekœcie kwestii zak³adów wzbogacania wêgla, które s¹ od wielu lat niedoinwestowane, a w najbli szych latach jakoœæ wêgla mo e okazaæ siê kluczowym czynnikiem cenotwórczym i w³aœciwa polityka jakoœciowa mo e w niektórych okresach niwelowaæ skutki dekoniunktury. Aktualna sytuacja wskazuje równie, i nale y rozpocz¹æ prace nad zmian¹ ca³ego obecnego modelu sektora górniczego w Polsce. Przy czym przez sektor nale y rozumieæ wszystkie podmioty wp³ywaj¹ce na krajowy rynek wêgla, niezale nie od ich formy w³asnoœciowej, a nie tylko g³ównych producentów wêgla i na górnictwo spojrzeæ pocz¹wszy od pierwszego miejsca, w którym powstaj¹ koszty, czyli od zasobów wêgla, a skoñczywszy na systemach zarz¹dzania rynkiem wêglowym w Polsce. Tym bardziej, e wêgiel kamienny, wbrew ró nym opiniom, pozostanie na najbli sze dekady podstawowym noœnikiem energii w naszym kraju, o czym œwiadcz¹ mocne strony górnictwa przedstawione poni ej. Znaczna baza zasobowa wêgla kamiennego gwarantuj¹ca wieloletni¹ eksploatacjê. Szeroki asortyment produktu wynikaj¹cy z ró norodnoœci typów wydobywanego wêgla, jak równie mo liwoœci jego wzbogacania. Mo liwoœæ efektywnej sprzeda y na eksport nadwy ki wydobycia ponad potrzeby kraju poprzez cenionego na rynkach europejskich poœrednika oraz mo liwoœæ produkcji wêgla wysokiej jakoœci znajduj¹cego zbyt na rynkach zagranicznych. Wypracowane metody d³ugofalowego projektowania eksploatacji, w tym kompleksowe projekty eksploatacji pok³adów zagro onych t¹paniami oraz pok³adów metanowych. Korzystna renta geograficzna w stosunku do wielu du ych odbiorców wêgla zarówno energetycznego jak i koksowego. 19

16 Wysoki stopieñ mechanizacji œcian oraz systematyczne wprowadzanie postêpu technicznego w procesie wydobywczo-przeróbczym. System ci¹g³ego monitorowania dzia³alnoœci górnictwa wêgla kamiennego, pozwalaj¹cy na podejmowanie optymalnych decyzji. Wysoki poziom bezpieczeñstwa pracy w polskich kopalniach wêgla kamiennego. Silne krajowe zaplecze badawczo-rozwojowe sektora górnictwa wêgla kamiennego. Doœwiadczenie i kwalifikacje pracowników. Dostosowanie do funkcjonowania w warunkach gospodarki wolnorynkowej przy zachowaniu konkurencyjnoœci w odniesieniu do innych noœników energii elektrycznej, jak te producentów zagranicznych. Literatura Ceny zbytu i kierunki sprzeda y wêgla kamiennego Sprawozdanie za grudzieñ i 12 miesiêcy 2012 r. Monitoring procesów restrukturyzacyjnych górnictwa wêgla kamiennego cz. 3. Agencja Rozwoju Przemys³u SA Oddzia³ Katowice; Katowice, luty 2013 r. Ceny zbytu i kierunki sprzeda y wêgla kamiennego Sprawozdanie za czerwiec i 6 miesiêcy 2013 r. Monitoring procesów restrukturyzacyjnych górnictwa wêgla kamiennego cz. 3. Agencja Rozwoju Przemys³u SA Oddzia³ Katowice; Katowice, lipiec 2013 r. PASZCZA H., PITURA K., 2012 Górnictwo wêgla kamiennego w Polsce w 2012 r. Wiadomoœci Górnicze nr 5. Analiza cen wêgla kamiennego w Polsce. Agencja Rozwoju Przemys³u SA. Oddzia³ Katowice. Styczeñ 2013 r. Materia³ niepublikowany. Henryk PASZCZA, Waldemar BEUCH, Katarzyna PITURA Prices decrease in a view of coal oversupply as a threat for hard coal industry in Poland Abstract The article presents the coal sale prices in the word coal markets in 2013 and 2012, taking into account the import prices in the European ARA ports (Amsterdam-Rotterdam-Antwerp) and major exporters ports: Richards Bay in South Africa and Newcastle in Australia. Additionally the coal sale prices at Polish producers (at mines) in 2013 have been discussed in the article. The prices of both steam and coking coal including their dynamics as well as their value for individual segments of domestic market, have been also discussed in detail. KEY WORDS: hard coal, steam and coking coal sale prices, word coal indices 20