WOJSKOWY SPRZT INYNIERYJNY OPRACOWANY W OBRUM SP. Z O.O.

Transkrypt

1 Szybkobiene Pojazdy Gsienicowe (48/49) nr 2/3, 2018 Bogdan SZUKALSKI Robert HAŁEK WOJSKOWY SPRZT INYNIERYJNY OPRACOWANY W OBRUM SP. Z O.O. Streszczenie. OBRUM sp. z o.o. w swojej 50-letniej działalnoci w ramach przemysłowego potencjału obronnego zrealizował szereg nowoczesnych projektów wyrobów przeznaczonych dla wojsk inynieryjnych. W artykule zostały przedstawione i przypomniane najwaniejsze opracowane przez kadr naukowo-techniczn wyroby Orodka zbudowane na podwoziach gsienicowych. Jasno definiowane potrzeby i dobra współpraca z wojskami inynieryjnymi przyniosły konkretne wdroenia o nowoczesnych rozwizaniach technicznych. Specjalizacja OBRUM sp. z o.o. w zakresie sprztu inynieryjnego wynikała z potrzeby wykorzystania dostpnych podwozi i unifikacji pojazdów produkowanych w kraju. W zrealizowanych wyrobach wykorzystane były podwozia czołgów T-54, T-55, T-72 i PT-91. Opracowano i wdroono maszyny typu cignik, układacz min, wóz zabezpieczenia technicznego czy czołg inynieryjny. Słowa kluczowe: wojska inynieryjne, sprzt inynieryjny, pojazd gsienicowy, cignik gsienicowy, układacz min, czołg inynieryjny, wóz zabezpieczenia technicznego. 1. WSTP Trudno było by dzisiaj znale w kraju firm podobn do Orodka Badawczo- Rozwojowego Urzdze Mechanicznych OBRUM sp. z o.o., która ma tak bogaty dorobek naukowy i wdroeniowy. OBRUM sp. z o.o. działa na rynku od roku 1968, w pierwszej fazie jako Zakład Produkcji Dowiadczalnej (ZPD) przy ówczesnych Zakładach Mechanicznych ŁABDY. Dzisiaj to jednostka badawczo-rozwojowa współpracujca z wieloma uczelniami technicznymi, instytutami wojskowymi i cywilnymi oraz innymi orodkami naukowo-badawczymi, wiodca w Polsce w zakresie konstruowania, bada i rozwoju uzbrojenia pancernego i sprztu inynieryjnego. W portfolio OBRUM sp. z o.o. znajdziemy maszyny budowlane, górnicze, ciki sprzt pancerny i inynieryjny, platformy kołowe dla stacji radiolokacyjnych, ale równie trenaery i symulatory. W trakcie funkcjonowania Orodka na rynku zrealizowane projekty i wdroone wyniki prac badawczo-rozwojowych najczciej stawały si kluczowymi produktami dla Wojska Polskiego, jak równie dla kilku armii krajów Bliskiego Wschodu oraz Indii i Malezji. Historia pidziesiciu lat działalnoci OBRUM sp. z o.o. to kilkadziesit wdroonych prac badawczo rozwojowych. Wród nich du rol odgrywaj produkty pojazdy inynieryjne oparte o cikie pojazdy pancerne na podwoziach gsienicowych. 2. CIGNIK EWAKUACYJNY B-70 (WZT-1) Pierwszym zadaniem, z jakim przyszło si zmierzy nowo zorganizowanej jednostce ZPD i jeszcze nie w pełni zgranej załodze konstruktorskiej, był cignik ewakuacyjny B-70 (WZT-1) rys. 1. Projekt realizowany był w oparciu o radzieck licencyjn dokumentacj cignika nieuzbrojonego, zbudowanego na bazie zespołów czołgu T-54. Zadaniem Orodka było oprze konstrukcj o zespoły czołgu T-55, który był ju wówczas produkowany w Zakładach in. Bogdan SZUKALSKI, mgr in. Robert HAŁEK Orodek Badawczo-Rozwojowy Urzdze Mechanicznych OBRUM sp. z o.o., Gliwice

2 72 Bogdan SZUKALSKI, Robert HAŁEK Mechanicznych Łabdy, jak równie uzbroi wyrób, w minimalnym chociaby zakresie do prac inynieryjnych. Rys. 1. Cignik ewakuacyjny B-70 Wyrób B-70 przystosowany był do ewakuacji uszkodzonych pojazdów z pola walki i wykonywania drobnych napraw. W tym celu wyposaony był w: wycigark linow o udwigu 25 kn i czynnej długoci liny równej 200 m; kotwic umoliwiajc pełne wykorzystanie wycigarki; sztywny hol pozwalajcy na holowanie pojazdów gsienicowych z uszkodzonym mechanizmem skrtu; skrzyni ładunkow do transportu czci zamiennych; uraw o rcznym napdzie i udwigu = kg. Produkcj wyrobu B-70 uruchomiono w Zakładach Mechanicznych Łabdy z przeznaczeniem na wyposaenie oddziałów Wojska Polskiego. 3. CIGNIK GSIENICOWY MTS 306 Orodek przejł dokumentacj konstrukcyjn cignika 306 bdc w stadium przed wykonaniem prototypu. W toku adaptacji biuro konstrukcyjne OBRUM sp. z o.o. wprowadziło szereg zmian i uzupełnie do czci, podzespołów i zespołów. Ingerencja konstruktorów Orodka była tak dua, e w jej wyniku licencjodawca zaproponował utworzenie wspólnego biura konstrukcyjnego w celu dopracowania dokumentacji konstrukcyjnej. Rys. 2. Cignik MTS-306

3 Wojskowy sprzt inynieryjny opracowany w OBRUM sp. z o.o. 73 Wynikiem współpracy był pierwszy w kraju wyrób z hydromechaniczn skrzyni biegów, hydrostatycznym mechanizmem skrtu oraz ogniwami gsienic z wprasowanymi tulejami metalowo-gumowymi (typu silentblock) amortyzujcymi drgania przy współpracy gsienicy z gruntem i kołami. Dokonane zmiany konstrukcyjne wdroono w kolejnych wersjach pojazdu. Produkcj seryjn wdroono w Fabryce Maszyn Budowlanych i Lokomotyw FABLOK w Chrzanowie. Z uwagi na przerwanie rozmów w sprawie eksportu cignika do ZSRR zaniechano produkcji. Wykonan parti próbn w iloci 18 egzemplarzy wdroono na wyposaenie Polskiej Armii. 4. SAMOJEZDNY UKŁADACZ MIN KALINA Zakupiona licencja cignika 306 przez Orodek, posłuyła do opracowania nowego wyrobu samobienego ustawiacza min (SUM KALINA), przedstawionego na rys. 3. Rys. 3. Samojezdny układacz min SUM KALINA samojezdny układacz min, to jeden z tematów współpracy z Niemieck Republik Demokratyczn (NRD). Bazujc na zespołach wyrobu 306, wykonano pojazd do stawiania pól minowych na ldzie i wodzie do głbokoci 0,9 m. Plan pola minowego zapisany - zaprogramowany był w komputerze pokładowym, a kontrola procesu minowania dokonywana była przy pomocy kamery telewizyjnej stanowicej wyposaenie układacza. Minowanie mona było realizowa metod odkryt lub zakryt. W ramach współpracy: strona polska opracowała pojazd bazowy; strona niemiecka opracowała urzdzenie minujce z układami sterowania krokiem minowania i ledzenia jakoci oraz poprawnoci ułoenia pola minowego. Po zjednoczeniu Niemiec, OBRUM sp. z o.o. samodzielnie kontynuował konstrukcj pojazdu. Jednym z innowacyjnych rozwiza jaki powstał w wyniku prac, był układ automatycznego układania min zbudowany na sterowniku programowalnym. Opracowany pojazd KALINA, wykorzystujce polskie rozwizania konstrukcyjne został wdroony na wyposaeniu wojsk inynieryjnych SZ RP w liczbie kilku sztuk.

4 74 Bogdan SZUKALSKI, Robert HAŁEK 5. WOZY ZABEZPIECZENIA TECHNICZNEGO Jednym z waniejszych pojazdów gsienicowych niezbdnym na polu walki jest wóz zabezpieczenia technicznego z zestawem narzdzi umoliwiajcym naprawy na polu walki, a przede wszystkim holowanie przemieszczenie uszkodzonego czołgu w stref bezpieczn, w której moliwe jest przeprowadzenie niezbdnych, bardziej skomplikowanych napraw Wóz zabezpieczenia technicznego B-71 (WZT-2) Bardzo nowoczesn w latach siedemdziesitych konstrukcj prezentował wyrób B-71 (WZT-2) rys. 4, czyli wóz zabezpieczenia technicznego opracowany przez OBRUM sp. z o.o. na bazie czołgu T-55A. Rys. 4. Wóz zabezpieczenia technicznego B-71 (WZT-2) WZT-2 wyposaony był w uraw hydrauliczny o udwigu kg, oraz w wcigark o maksymalnej sile ucigu 25 kn oraz w lemiesze do prac ziemnych, zestaw narzdzi, przyrzdów i urzdze do prac remontowych. Ze swoimi walorami plasował si w wiatowej czołówce wozów ewakuacyjno-remontowych. Produkcj uruchomiono w Zakładach Mechanicznych BUMAR-ŁABDY. Przez wiele lat wyrób-71 (WZT-2) był przedmiotem wysoce opłacalnego eksportu do krajów Bliskiego Wschodu i do Indii Wóz zabezpieczenia technicznego WZT-3 W czasie gdy w Zakładach Mechanicznych BUMAR-ŁABDY produkowany był czołg licencyjny T-72, w OBRUM sp. z o.o. powstała pod koniec lat osiemdziesitych, nowa konstrukcja wozu zabezpieczenia technicznego WZT-3 rys. 5. Wóz ten wyposaony był w uraw hydrauliczny o udwigu kg, wcigark o sile w linie 25 kn oraz lemiesz do prac ziemnych, a ponadto wyposaony był w bogaty zestaw narzdzi do: wykonywania prac zwizanych z napraw konstrukcji ze stali pancernej przy pomocy urzdze spawalniczych oraz zestawu zespołów i czci zamiennych; uczestnictwa w remoncie wozów bojowych; udzielania załogom pierwszej pomocy medycznej, jak równie przeprowadzania ewakuacji rannych z pola walki; utrzymywania dwustronnej łcznoci pomidzy wozami, dziki zastosowaniu w wozie dwóch radiostacji.

5 Wojskowy sprzt inynieryjny opracowany w OBRUM sp. z o.o. 75 Rys. 5. Wóz zabezpieczenia technicznego WZT Wóz zabezpieczenia technicznego WZT-4 Na bazie opracowanego i wdroonego do produkcji na pocztku XXI wieku czołgu PT-91M powstała kolejna, bardzo nowoczesna konstrukcja wozu zabezpieczenia technicznego WZT-4, oparta o rozwizania czołgu PT-91M oraz korpusu wyrobu MID. Wóz posiada specjalistyczne wyposaenie, umoliwiajce wykonywanie midzy innym takich zada jak: ewakuacja pojazdów gsienicowych z pola walki; wyciganie ugrznitych pojazdów gsienicowych w rónych warunkach terenowych przy uyciu wycigarki hydraulicznej o sile ucigu kg; holowanie niesprawnych pancernych pojazdów gsienicowych, wykonywanie prac ziemnych spychaczem (przygotowanie wykopów, stanowisk bojowych dla czołgów, przej przez wały i skarpy przeciwczołgowe, zasypywanie lejów itp.), wykonywanie prac montaowo-demontaowych z uyciem urawia o udwigu kg. Widok wozu przedstawiono na rys. 6. Rys. 6. Wóz zabezpieczenia technicznego WZT-4

6 76 Bogdan SZUKALSKI, Robert HAŁEK 6. CZOŁGI SAPERSKIE Potencjalna groba konfliktu militarnego w okresie zimnej wojny nie wykluczała uycia na polu walki broni masowego raenia. Od pocztku latach szedziesitych ubiegłego wieku Wojsko Polskie wykazywało coraz wiksze zainteresowanie cikimi, gsienicowymi pojazdami inynieryjnymi, mogcymi operowa w terenie skaonym promieniowaniem radioaktywnym Czołg saperski B-72 KLON Czołg saperski B-72 KLON (rys. 7) był przeznaczony do współpracy z pododdziałami pancernymi. Podstawowymi zadaniami pododdziałów miały by: torowanie przej w rejonach masowych zniszcze i zawałów po uderzeniach jdrowych, torowanie przej w zaporach minowych, ewakuacja uszkodzonego sprztu, zadania ziemne, m.in. budowa schronów i ukry, okopywanie pojazdów i sprztu, prowadzenie akcji ratowniczych. Z uwagi na fakt, e wikszo prac miała by prowadzona na terenie skaonym radioaktywnie, musiała by wykonywana bez wychodzenia załogi z wntrza pojazdu. Słuy temu miały odpowiednie rozwizania konstrukcyjne zdalne sterowanie urzdzeniami roboczymi i systemy obserwacji pola pracy. Rys. 7. Czołg saperski KLON 6.2. Maszyna inynieryjno-drogowa MID Nastpc czołgu saperskiego KLON z lat szedziesitych i siedemdziesitych stała si maszyna inynieryjno-drogowa MID (rys. 8). Swoje zadania moe wykonywa praktycznie w kadej strefie poredniej i bezporedniej stycznoci z przeciwnikiem, rónych warunkach terenowych i atmosferycznych, warunkach skae terenu broni jdrow i chemiczn, strefie masowych zniszcze powstałych na skutek uycia broni jdrowej i konwencjonalnej MID przeznaczony jest do realizacji zada zwizanych z zabezpieczeniem działa bojowych, głównie wojsk inynieryjnych, a w szczególnoci: zabezpieczenia ruchu wojsk, prac ziemnych (w tym umoliwienie przepraw), przedsiwzi ratunkowoewakuacyjnych, wykonywania zapór ziemnych (spychacz o zmiennym kcie ustawienia lemiesza), wycigania i holowania niesprawnych pojazdów bojowych. Manipulator o udwigu 7000 kg umoliwia wykonywanie złoonych prac przeładunkowych, a montowane zamiennie: łyka o pojemnoci 0,96 m 3 i chwytak szczkowy prace ziemne o zrónicowanym charakterze.

7 Wojskowy sprzt inynieryjny opracowany w OBRUM sp. z o.o. 77 Rys. 8. Widok maszyny inynieryjno-drogowej MID 7. MOSTY SAMOBIENE Uzupełnieniem specjalistycznych pojazdów uytkowanych przez wojska inynieryjne (cigników, wozów zabezpieczenia technicznego, czołgów saperskich) s mosty towarzyszce i szturmowe na podwoziach czołgowych (gsienicowych) Most szturmowy B -75 (BLG-67P) W latach opracowano w OBRUM sp. z o.o., wspólnie z Wojskowym Instytutem Techniki Inynieryjnej i podmiotami z Niemieckiej Republiki Demokratycznej (NRD), most towarzyszcy B-75 (BLG-67P) rys. 9, bazujcy na niemieckim projekcie BLG-67, z nonikiem w postaci zmodyfikowanego w kraju podwozia licencyjnego czołgu T-55A. W skład mostu czołgowego Laur miały wchodzi: pojazd bazowy wykonany w oparciu o konstrukcj podwozia czołgu T-72M1, trzyczciowe przsło mostowe typu koleinowego, rozkładane w systemie teleskopowym lub noycowym, mechanizmy do rozkładania, układania i zdejmowania przsła, sterowanie hydrauliczne oraz awaryjny układ hydrauliczny. Przsło mostu miało mie długo po rozłoeniu 25 m, a w stanie złoonym 10 m. Nono mostu miała siga kg. Maksymalna szeroko przeszkody wodnej, nad któr mona ułoy most miała wynosi 24 m. Rys. 9. Widok mostu BLP-72 LAUR

8 78 Bogdan SZUKALSKI, Robert HAŁEK 7.2. Most czołgowy BLG-67M2 (BLG-68) W tym samym czasie gdy był realizowany LAUR w OBRUM sp. z o.o., we współpracy z Wojskowymi Zakładami Inynieryjnym w Dblinie, powstała niezalena konstrukcja mostu czołgowego. Most czołgowy BLG-67M2 (BLG-68) przewidziany jest do pokonywania przeszkód terenowych: rzek, strumieni, kanałów, wwozów, rowów przeciwczołgowych, lejów po wybuchach pocisków, stoków i skarp o szerokoci: do 19 m z uyciem 1 przsła (nono mostu max kg); do 36 m z uyciem 2 przseł (nono mostu max kg); do 52 m z uyciem 3 przseł (nono mostu max kg). Pojazdem bazowym przsła mostu jest przystosowane podwozie czołgu, np. T-55 (bez wiey i uzbrojenia). Rys. 10 pokazuje most w fazie układania przsła. Rys. 10 Most BLG Most szturmowy PMC-90 W połowie lat dziewidziesitych powstała kolejna, nowa konstrukcja mostu szturmowego o symbolu PMC-90 (rys. 11). Most miał zastpi wycofywane z polskiej armii mosty BLG-68, a pojazdem bazowym tego mostu było podwozie czołgu PT-91. Przsło mostu PMC-90 składane jest noycowo wzgldem osi poprzecznej w połowie swej rozpitoci. Przsło to przemieszcza si z pojazdu bazowego na przeszkod i z przeszkody na pojazd bazowy za pomoc mechanizmu dwigniowego manipulatora, uruchamianego zespołem siłowników hydraulicznych. Konstrukcja przsła umoliwia jego składanie (podniesienie) z obu stron, tj. po przeprawie przez przeszkod moe by ponownie załoone na podwozie i wykorzystane/ułoone na innej przeszkodzie. Rys. 11. Most czołgowy PMC-90

9 Wojskowy sprzt inynieryjny opracowany w OBRUM sp. z o.o Most szturmowy PMC-LEGUAN Kolejnym projektem mostowym był PMC-LEGUAN (rys. 12), który został opracowany i wykonany na bazie malezyjskiej wersji podwozia czołgu PT-91M, we współpracy z niemieck firm MAN, dla celów eksportowych. Rys. 12. Most szturmowy PMC - LEGUAN Poziomo rozsuwajce si przsła ograniczaj do minimum przestrze potrzebn do ich rozłoenia, a tym samym zmniejszaj moliwo zaobserwowania procesu rozkładania mostu z duej odległoci. Cykl rozkładania mostu moe odbywa si w trybie automatycznym, półautomatycznym lub rcznym, pod kontrol systemu mikroprocesorowego, z panelem sterujcym obsługiwanym przez operatora - rozłoenie mostu trwa około 5 minut. Przsła tego mostu maj długo 26 m i nono odpowiedni dla klasy MLC 60 (54,75 t) Most szturmowy MG-20 Most MG-20 (rys. 13) jest najnowsz konstrukcj autorstwa wyłcznie polskich konstruktorów i naukowców z OBRUM sp. z o.o. MG-20 jest mobilnym zestawem mostowym na podwoziu gsienicowym, zunifikowanym z podwoziem czołgu PT-91, umoliwiajcym szybkie pokonywanie naturalnych i sztucznych przeszkód terenowych o szerokoci do 20 m, o nonoci 70/110 MLC (do kg). Opracowany most na podwoziu gsienicowym jest nowoczesn konstrukcj, o wielu innowacyjnych rozwizaniach takich jak: automatyczne systemy rozkładania przsła mostowego w warunkach bojowych; samoczynne naprowadzanie si przsła na właciwe połoenie; ujednolicenie przsła dla nonika kołowego MS-20, jak i gsienicowego MG-20; przsło mostu z wypełnieniami midzykoleinowymi, umoliwiajce przemarsz wojsk jak i przejazd pojazdów o rónym rozstawie osi; proporcjonalna hydraulika siłowa z komunikacj w układzie sterowania wykorzystujca magistral CAN i wiele innych.

10 80 Bogdan SZUKALSKI, Robert HAŁEK Rys. 13. Most szturmowy MG WSPÓŁPRACA MIDZYNARODOWA Realizujc przez wiele lat nowatorskie projekty i programy dla wojsk inynieryjnych Sił Zbrojnych RP kadra badawczo-techniczna Orodka zdobyła dowiadczenie i ogromn praktyk w prowadzeniu złoonych prac badawczo-rozwojowych. Mona powiedzie, bez fałszywej skromnoci, e OBRUM sp. z o.o. jest awangard wród krajowych Orodków Badawczo-Rozwojowych. Posiadana baza naukowo-badawcza pozwoliła OBRUM sp. z o.o. wzi udział w midzynarodowych projektach rozwojowych dotyczcych opracowania dla Wielkiej Brytanii czołgu saperskiego w dwóch wariantach wykonania oraz dla Królestwa Malezji kilku gsienicowych pojazdów inynieryjnych Program FET (Future Engineer Tank) Pierwszym z takich programów był program o nazwie: Czołg inynieryjny dla armii brytyjskiej. OBRUM sp. z o.o. został zaproszony przez Ministerstwo Obrony Wielkiej Brytanii do udziału w przetargu na opracowanie czołgu inynieryjnego w dwóch wersjach wykonania: czołg do przewoenia oraz transportu i układania mostu; czołg inynieryjny (maszyna-inynieryjno drogowa). Orodek w ramach swoich referencji zademonstrował konstrukcje pokazane na rys. 14. Program FET to pionierska praca badawczo-rozwojowa, po raz pierwszy wykonywana przez kraj byłego bloku radzieckiego na rzecz pastwa zachodniego. Był to precedens na skal europejsk, a jego realizacja napotykała liczne protesty społeczestwa brytyjskiego zaniepokojonego moliwoci utraty miejsc pracy. a) b) Rys. 14. Bazowe pojazdy inynieryjne program FET a) Czołg inynieryjny MID; b) Most szturmowy PMC-90

11 Wojskowy sprzt inynieryjny opracowany w OBRUM sp. z o.o. 81 W pracach wstpnych przy opracowaniu tzw. Studium wykonalnoci zawierajcego midzy innymi koncepcje rozwiza, brały udział firmy zachodnie: VICKERS (Wielka Brytania) oraz GKN Defence (Wielka Brytania), przy współpracy z MAK (Niemcy). OBRUM sp. z o.o. realizował projekt współpracujc z brytyjsk firm BAE Systems. Niestety, mimo i polskie opracowanie było najkorzystniejsze z najnisz cen przedsiwzicia, wzgldy społeczne wpłynły na kocow decyzj rzdu Wielkiej Brytanii. Przedstawione wyniki prac OBRUM sp. z o.o zostały wysoko ocenione, jednak udział Orodka zakoczył si na etapie studium wykonalnoci i dalsze etapy prac badawczych realizowała brytyjska firma VICKERS Kontrakt Malezyjski Drugim programem o znaczeniu midzynarodowym, w którym brał udział OBRUM sp. z o.o. to zaprojektowanie i wykonanie inynieryjnych pojazdów gsienicowych dla klienta malezyjskiego Dysponujc bogat gam nowoczesnych produktów i baz naukowobadawcz ZM BUMAR - ŁABD S.A. i OBRUM sp. z o.o. mogły podj si realizacji bezprecedensowego programu tzw. Programu malezyjskiego o najwyszym stopniu trudnoci technicznych. Po raz pierwszy w historii działalnoci firm, w ramach jednego kontraktu OBRUM sp. z o.o. i ZM BUMAR-ŁABDY dostarczyły dla klienta pakiet pojazdów obejmujcy: czołg podstawowy, specjalistyczne pojazdy inynieryjne oraz urzdzenia szkolno-treningowe. Zakłady Mechaniczne BUMAR ŁABDY S.A. wytworzyły i dostarczyły w ramach kontraktu 48 sztuk czołgów PT-91M (rys. 15). Natomiast OBRUM sp. z o.o. wzbogacił dostawy o: 4 sztuki maszyn inynieryjno-drogowych MID-M; 4 sztuki mostów szturmowych PMC LEGUAN; 6 sztuk wozów zabezpieczenia technicznego WZT-4; oraz uzupełnił dostawy o sprzt szkolno-treningowy: stanowisko treningowe SJ-01M; stanowisko treningowe SJ-02M; trenaer nauki jazdy SJ-09M. Rys. 15. Czołg PT-91M na defiladzie w Malezji Pracownicy Zakładów Mechanicznych BUMAR ŁABDY S.A. i spółek zalenych oraz Orodka Badawczo-Rozwojowego OBRUM sp. z o.o. przeprowadzili pełny cykl prac

12 82 Bogdan SZUKALSKI, Robert HAŁEK badawczo-rozwojowych, którego wynikiem było wdroenie do produkcji opracowanego, nowego czołgu PT-91M i jego aplikacji (wykorzystanie podwozia bazowego) w postaci sprztu inynieryjnego (pojazdy pochodne WZT-4; MID-M; PMC-LEGUAN). Jednoczenie zdobyto ogromn wiedz i dowiadczenie przy realizacji trudnych zapisów midzynarodowego kontraktu. Stworzyło to niepowtarzaln moliwo niskonakładowego wykorzystania nowych rozwiza dla innych odbiorców zagranicznych. Sprzt inynieryjny wytworzony przez OBRUM sp. z o.o. pokazano na rys. 16. Trenaer SJ-01 M Trenaer SJ-02 M Czołg PT-91M Most PMC LEGUAN Pojzd do nauki jazdy SJ-09 M 9. PODSUMOWANIE Rys. 16. Sprzt inynieryjny wykonany w OBRUM sp. z o.o. na bazie MBT PT-91M Ramy artykułu nie pozwalaj na szczegółowy przegld i omówienie wszystkich prac zrealizowanych w OBRUM sp. z o.o., obejmujcych szeroko pojty sprzt gsienicowy przeznaczony do uytkowania w wojskach inynieryjnych. Przedstawione w artykule wyroby, te najwaniejsze z dziedziny inynieryjnych pojazdów pancernych, s kluczowymi dla wojska polskiego oraz polskiego przemysłu obronnego. Wytworzony w OBRUM sp. z o.o. wojskowy sprzt inynieryjny był take wykorzystywany w kraju podczas klsk ywiołowych o ogromnych rozmiarach. Czołg saperski KLON uczestniczył z powodzeniem w akcji gaszenia szybu naftowego w Karlinie podczas fazy czopowania gardzieli otworu wiertniczego. Wozy zabezpieczenia technicznego

13 Wojskowy sprzt inynieryjny opracowany w OBRUM sp. z o.o. 83 WZT-3 uczestniczyły w akcji usuwania zniszcze i pogorzeliska po ogromnym poarze lasów w Rudach Raciborskich koło Gliwic. Trudno wymieni wszystkie tematy i obszary zagadnie w zakresie prowadzonych prac badawczo-rozwojowych, którymi przez pidziesit lat zajmował si Orodek zawsze otwarty na wszystkie sygnały ze strony polskiego wojska w zakresie potrzeb nowego sprztu czy te modernizacji ju eksploatowanego. Nie zawsze wyniki prac przedkładanych w postaci ofert techniczno-handlowych znajdowały akceptacj. Szereg własnych opracowa, bdcych wynikiem analiz stanu techniki na wiecie oraz własnych prac statutowych, pozostało na etapie koncepcji. Realizowane w Orodku prace badawczo-rozwojowe i projekty oraz programy były wykonywane przy wykorzystaniu najnowszej wiedzy w celu dostarczenia nowoczesnych, konkurencyjnych wyrobów Siłom Zbrojnym Wojska Polskiego. 10. LITERATURA [1] Knapczyk H., Szukalski B.: 40 lat Orodka Badawczo-Rozwojowego Urzdze Mechanicznych w słubie Wojska Polskiego. Szybkobiene Pojazdy Gsienicowe (24) nr 1/2009, str ISSN OBRUM sp. z o.o., Gliwice, lipiec [2] Szafraniec A., Holota A.: Osignicia OBRUM sp. z o.o. jako jednostki badawczorozwojowej w zakresie wojskowego sprztu inynieryjnego. Szybkobiene Pojazdy Gsienicowe (24) nr 1/2009, str ISSN OBRUM sp. z o.o. Gliwice, lipiec [3] 40 lat OBRUM. Od zakładu produkcji dowiadczalnej do spółki prawa handlowego. (Praca zbiorowa pod redakcj W. Gargały). OBRUM sp. z o.o. Gliwice, [4] Skołozdra A.: Pancerny cignik ewakuacyjny B70 (WZT-1). Szybkobiene Pojazdy Gsienicowe (44) nr 2/2017, str ISSN OBRUM sp. z o.o. Gliwice, czerwiec [5] Skołozdra A.: Wielozadaniowy cignik redni MTS-306. Szybkobiene Pojazdy Gsienicowe (45) nr 3/2017, str ISSN OBRUM sp. z o.o. Gliwice, wrzesie [6] Skołozdra A.: Samojezdny układacz min SUM-Kalina. Szybkobiene Pojazdy Gsienicowe (39) nr 1/2016, str ISSN OBRUM sp. z o.o. Gliwice, marzec [7] Skołozdra A.: Wóz zabezpieczenia technicznego WZT-2 Belfegor. Szybkobiene Pojazdy Gsienicowe (38) nr 3/2015, str ISSN OBRUM sp. z o.o. Gliwice, wrzesie [8] Skołozdra A.: Wóz zabezpieczenia technicznego WZT-3 Bizon. Szybkobiene Pojazdy Gsienicowe (38) nr 3/2015, str OBRUM sp. z o.o. Gliwice, wrzesie [9] Skołozdra A.: Czołg saperski B-72 Klon. Szybkobiene Pojazdy Gsienicowe (38) nr 3/2015, str ISSN OBRUM sp. z o.o. Gliwice, wrzesie 2015.

14 84 Bogdan SZUKALSKI, Robert HAŁEK [10] Grabania M. Ł., Stpie P.: Modernizacje maszyny inynieryjno-drogowej. Szybkobiene Pojazdy Gsienicowe (47) nr 1/2018, str ISSN OBRUM sp. z o.o. Gliwice, marzec [11] Skołozdra A.: Most towarzyszcy BLP-72 Laur. Szybkobiene Pojazdy Gsienicowe (36) nr 1/2015, str ISSN OBRUM sp. sp. z o.o. Gliwice, marzec [12] Foremny S., Grabania M. Ł., Olek J.: Most towarzyszcy na podwoziu gsienicowym. Materiały konferencyjne: Inynieria wojskowa. Problemy i perspektywy, str Wrocław [13] Chodkiewicz K., Szukalski B.: Kontrakt malezyjski. wiatowe technologie - polska myl techniczna. Szybkobiene Pojazdy Gsienicowe (25) nr 1/2010, str ISSN OBRUM sp. z o.o. Gliwice, marzec MILITARY ENGINEERING EQUIPMENT DEVELOPED AT OBRUM Abstract. During the 50 years of OBRUM s functioning in the defence industry the company has completed a number of projects pertaining to modern products for the engineering troops. This article presents the major products based on tracked chassis developed by OBRUM s research and technical staff. Clearly defined needs and good cooperation with the engineering troops have brought about launching of products based on modern technological solutions. OBRUM s specialization in the field of engineering equipment resulted from the need to use the available chassis and to ensure compatibility between the vehicles manufactured in the country. In the products developed use was made of chassis of tanks T-54, T-55, T-72 and PT-91. The machines developed and introduced into production included tractors, minelaying vehicles, recovery vehicles and engineer tank. Keywords: engineering troops, engineering equipment, tracked vehicle, tracked tractor, minelaying vehicle, engineer tank, recovery vehicle.