ZNACZENIE WIEDZY I KOMPETENCJI FINANSOWYCH W DODATKOWYM OSZCZĘDZANIU NA STAROŚĆ

Transkrypt

1 ZNACZENIE WIEDZY I KOMPETENCJI FINANSOWYCH W DODATKOWYM OSZCZĘDZANIU NA STAROŚĆ dr SYLWIA PIEŃKOWSKA-KAMIENIECKA Katedra Polityki Społecznej i Ubezpieczeń, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie SGH, Warszawa, 28 września 2017 r.

2 Uzasadnienie obniżający się poziom świadczeń z publicznej części systemu emerytalnego skomplikowanie produktów służących długoterminowemu oszczędzaniu niska wiedza, kompetencje i świadomość finansowa w społeczeństwie kompetencje finansowe są główną determinantą planowania finansowego, która znacząco zwiększa szanse na oszczędzanie (Alessie et al., 2011) wiedza silnie oddziałuje na posiadanie oszczędności na starość (Pieńkowska- Kamieniecka, Walczak, 2016). potrzebna jest wiedza emerytalna, która jest elementem wiedzy finansowej i zawiera przede wszystkim te informacje, które są niezbędne do zrozumienia wszelkich kwestii związanych z systemem emerytalnym (Olejnik, Białowąs, 2015). W związku z tym: edukacja finansowa zorientowana na zabezpieczenie emerytalne (edukacja emerytalna) jest szczególnie potrzebna.

3 Determinanty i intensywność edukacji finansowej Poziom publicznego zabezpieczenia emerytalnego Wysokie znaczenie wyborów indywidualnych Niski udział decyzji i wyborów osób indywidualnych Wysoki Przeciętna potrzeba edukacji finansowej Niska potrzeba edukacji finansowej Niski Duża potrzeba edukacji finansowej Przeciętna potrzeba edukacji finansowej Źródło: Financial Education and Saving for Retirement. OECD, p. 6,

4 Financial literacy (kompetencje finansowe) Financial/pension knowledge (wiedza finansowa/emerytalna) Financial awareness (świadomość emerytalna)

5 Kompetencje finansowe INFE/OECD (2011) - połączenie wiedzy, świadomości, umiejętności, zachowania, które są niezbędne do podejmowania takich decyzji, które zapewniają osiągnięcie dobrobytu finansowego danej osoby na każdym etapie jej życia. Vitt et al. (2000) - zdolność czytania, analizowania warunków umów finansowych, zarządzania i komunikowania się w obszarze kwestii finansowych. Umiejętność dokonywania wyborów finansowych, swobodnego dyskutowania o pieniądzach i kwestiach finansowych, planowanie finansowe na przyszłość, które wpływa na sytuację finansową danej osoby.

6 Cechy osób kompetentnych finansowo (Hogarth, 2002): Są to jednostki: 1) posiadające wiedzę, odpowiednio wykształcone i doinformowane w kwestiach związanych z zarządzaniem pieniędzmi i aktywami, usługami bankowymi, inwestycjami, kredytami, podatkami i ubezpieczeniami, 2) które rozumieją podstawowe założenia leżące u podstaw zarządzania pieniędzmi i aktywami oraz 3) używają tej wiedzy i rozumiejąc powyższe założenia planują i podejmują właściwe decyzje finansowe.

7 Wiedza emerytalna - wiedza na temat pewnych aspektów związanych z przygotowaniem i planowaniem emerytalnym danej osoby, wiedza na temat czynników, które mają wpływ na wysokość emerytury, jak i wiedza na temat charakterystyki i funkcjonowania systemu emerytalnego jako całości (Prast, van Soest, 2015). Czynnikiem determinującym wiedzę emerytalną jest świadomość emerytalna. Wiedza pasywna nie jest wystarczająca (!): zdawanie sobie sprawy (realizing) > wiedza (knowledge) Świadomość to wiedza i umiejętności, które pozwalają racjonalnie skorzystać z ochrony ubezpieczeniowej (Szumlicz, 2006).

8 Cel finalny wiedzy - konsumenci dzięki posiadanej wiedzy zdają sobie sprawę i podejmują niezbędne kroki, aby zapewnić sobie świadczenia w okresie starości na odpowiednim dla siebie poziomie (Prast, van Soest, 2015).

9 w % 60,0 50,0 52,1 40,0 30,0 20,0 10,0 7,1 9,3 34,7 14,8 18,3 31,4 32,3 27,2 22,5 19,0 18,5 12,1 40,2 39,5 21,0 do 34 lat lat 50 lat i więcej ogółem 0,0 tak, często tak, od czasu do czasu tak, rzadko nie myślę o emeryturze Rys. Częstość myślenia o emeryturze w zależności od wieku (w %) Źródło: opracowanie własne na podstawie J. Czapiński, M. Góra, Świadomość emerytalna Polaków. Raport z badania ilościowego, Publikacje Europejskiego Kongresu Finansowego, Warszawa, maj 2016, s. 13. Problem niskiej wiedzy finansowej i w związku z tym potrzeby większej edukacji dotyczy najczęściej kobiet, osób najmłodszych i najstarszych (wraz z wiekiem krzywa kompetencji finansowych przybiera kształt ) (Xu, Zia, 2012), o niskim dochodzie i najsłabiej wykształconych.

10 Znajomość zinstytucjonalizowanych form oszczędzania na starość w Polsce oraz faktyczny stopień korzystania z nich Wyszczególnienie Znajomość danej formy (w %) Korzystanie z danej formy oszczędzania na koniec 2016 r. Liczba osób % ogółu (w tys.) pracujących IKE ,6 5,2 IKZE ,1 3,2 PPE 6 395,6 2,4 Źródło: opracowanie własne na podstawie (Nationale-Nederlanden, 2016), danych Komisji Nadzoru Finansowego oraz (Rutecka i inni, 2014).

11 Tab. Znajomość produktów finansowych wśród respondentów w wybranych krajach według płci, wieku i dochodu (odsetek osób posiadających wiedzę w zakresie co najmniej 5 produktów finansowych dostępnych na poszczególnych rynkach)

12 Dobra Ani dobra ani zła Zła Stopa bezrobocia Rys. Ocena własnej sytuacji finansowej przez gospodarstwa domowe w Polsce Źródło: Sytuacja materialna Polaków. Komunikat z badań. CBOS, No. 64/2016, p. 7.

13 47, ,2 61,7 59,4 64,9 59,0 59,0 54,3 56,4 56,0 65,0 75,4 64,1 68,3 56,7 61,0 57,3 67,3 65,8 69,0 67,4 67,1 66,9 65,5 66,9 66,9 68,9 w % Nie posiada żadnego produktu oszczędnościowego lub inwestycyjnego Posiada produkt oszczędnościowy lub inwestycyjny Rys. Przeciętna wiedza finansowa a korzystanie z produktów inwestycyjnych lub oszczędnościowych Źródło: OECD/INFE, 2013.

14 Dane Diagnoza Społeczna 2015 W 2015 r. w ramach tego badania przebadano gospodarstw domowych z członkami i indywidualnie członków tych gospodarstw

15 Metodologia W realizacji celu badawczego zastosowano metodę regresji logistycznej. Zmiennymi zależnymi były: Y 1 Czy gospodarstwo posiada oszczędności? (M1) Y 2 Czy gospodarstwo posiada oszczędności na starość? (M2) Powyższe zmienne przyjęły następującą postać: Y = ቐ 1, jeśli zdarzenie wystąpiło 0, jeśli zdarzenie nie wystąpiło

16 Oszacowania parametrów modelu regresji logistycznej: oszczędzanie a oszczędzanie na starość Zmienna Oszczędności Exp(B) M1 Płeć K=0, M= *** - Wiek 65 lat i więcej (baza) * *** 24 lat i mniej * lata.520*.190*** lata.590*.298*** lata * i więcej Status społecznozawodowy Bezrobotny (baza) - *** Sektor publiczny Sektor prywatny Przedsiębiorcy Rolnicy Emeryci i renciści Studenci - - Miejsce zamieszkania Wieś (baza) - * Miasta >500 tys * Miasta tys Miasta tys * Miasta tys Miasta <20 tys Poziom wykształcenia Wyższe i podyplomowe *** *** (baza) Podstawowe i niższe.269***.202** Gimnazjalne i.413***.682* zawodowe Średnie.558***.697** Oszczędności na starość Exp(B) M2 Oznaczenia: ***p<0.001, **p<0.01, *p<0.05

17 Liczba książek w domu Więcej niż 500 (baza) *** * Czy osoba sprawuje funkcję kierowniczą? Żadna Do 25 sztuk sztuk * sztuk sztuk Nie (baza) - - Dochód Zmienna ciągła 1.236*** 1.092*** Liczba godzin czytania prasy/tydzień Liczba godzin korzystania z Internetu w ostatnim tygodniu Zmienna ciągła * Zmienna ciągła - - Stała Cox-Snell s R-squared Nagelkerke s R-squared Hosmer-Lemeshowa (pvalue) Log likelihood , , N 3,013 2,259

18 Opinie na temat, kto powinien być odpowiedzialny za zapewnienie odpowiedniego standardu finansowego na emeryturze (w %) Wykształcenie Państwo Wspólnie państwo i przyszły emeryt Nikt nie powinien liczyć na to, że państwo zapewni emerytury na wystarczającym poziomie Poziom wykształcenia Podstawowe Gimnazjalne i zawodowe Średnie Wyższe Indeks wiedzy ekonomicznej Niski Średni Wysoki Potrzeba większej wiedzy ekonomicznej Niepotrzebna Potrzebna Udział w edukacji ekonomicznej szkolnej i pozaszkolnej Tak Nie Rozmowy na temat edukacji i finansów w rodzinnym domu Nigdy Rzadko Regularnie Źródło: opracowanie własne na podstawie (NBP, 2015).

19 Źródło: NBP 2015.

20 Podsumowanie 1. Edukacja finansowa i wiedza mają pozytywny wpływ na decyzje finansowe i tym samym skłonność do oszczędzania na starość. 2. Badanie kompetencji finansowych odzwierciedlających poziom wiedzy na temat produktów i usług finansowych jest kluczowe do określenia potrzeby i zakresu edukacji finansowej w obszarze dodatkowego zabezpieczenia emerytalnego (Financial Literacy, 2013). 3. Szanse na dodatkowe oszczędzanie emerytalne zwiększają się wraz z poziomem wykształcenia i wiedzą. 4. Edukacja finansowa powinna w szczególności obejmować osoby najniżej wykształcone, które cechuje brak kompetencji finansowych i niska skłonność do oszczędzania. 5. Edukacja finansowa powinna być prowadzona od najmłodszych lat.

21 Podsumowanie 6. Wiedza finansowa musi być opakowana w kompetencje i świadomość finansową, ponieważ: - skomplikowanie systemów emerytalnych powoduje, że nawet dobrze poinformowane jednostki dokonują wyborów, które nie są dla nich korzystne. Prokrastynacja, czy opcje domyślne (Romanos, 2015) niejednokrotnie odgrywają większą rolę, niż inne czynniki. 7. Niedostateczną uwagę poświęca się nawykom oszczędzania wyniesionym z domu.

22 ZNACZENIE WIEDZY I KOMPETENCJI FINANSOWYCH W DODATKOWYM OSZCZĘDZANIU NA STAROŚĆ dr SYLWIA PIEŃKOWSKA-KAMIENIECKA Katedra Polityki Społecznej i Ubezpieczeń, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie SGH, Warszawa, 28 września 2017 r.