CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA EFEKTYWNOŚĆ UŻYTKOWANIA KRÓW MLECZNYCH

Transkrypt

1 CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA EFEKTYWNOŚĆ UŻYTKOWANIA KRÓW MLECZNYCH DR INŻ. MARIUSZ ARKADIUSZ BOGUCKI KATEDRA NAUK O ZWIERZĘTACH ZAKŁAD HODOWLI BYDŁA WYDZIAŁ HODOWLI I BIOLOGII ZWIERZĄT UNIWERSYTET TECHNOLOGICZNO-PRZYRODNICZY W BYDGOSZCZY UL. MAZOWIECKA BYDGOSZCZ Tel bogucki@utp.edu.pl Bydgoszcz 2017

2 ZAŁĄCZNIK NR 2A AUTOREFERAT (OPIS DOROBKU I OSIĄGNIEĆ NAUKOWYCH) DR INŻ. MARIUSZ ARKADIUSZ BOGUCKI KATEDRA NAUK O ZWIERZĘTACH ZAKŁAD HODOWLI BYDŁA WYDZIAŁ HODOWLI I BIOLOGII ZWIERZĄT UNIWERSYTET TECHNOLOGICZNO-PRZYRODNICZY W BYDGOSZCZY UL. MAZOWIECKA BYDGOSZCZ tel bogucki@utp.edu.pl Bydgoszcz

3 1. Dane personalne Imię i nazwisko: Mariusz Arkadiusz Bogucki Data urodzenia: 29 lipca 1975 r. Miejsce urodzenia: Piotrków Kujawski Miejsce pracy: Katedra Nauko o Zwierzętach Zakład Hodowli Bydła Wydział Hodowli i Biologii Zwierząt Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy ul. Mazowiecka Bydgoszcz 2. Posiadane dyplomy, stopnie naukowe - z podaniem nazwy, miejsca i roku ich uzyskania oraz rozprawy doktorskiej mgr inż. zootechniki, temat pracy mgr.: Przyżyciowa ocena umięśnienia buhajków w Ośrodku Hodowli Zarodowej w Osięcinach, Pracownia Surowców Pochodzenia Zwierzęcego, pod kierunkiem dr. inż. Bogdana Doroszewskiego; doktor nauk rolniczych w zakresie zootechniki, temat pracy doktorskiej: Wpływ wybranych czynników na wydajność i jakość mleka krów, Katedra Hodowli Bydła, ATR w Bydgoszczy (obecnie: UTP w Bydgoszczy), Promotor: Dr hab. Anna Sawa, prof. nadzw. ATR, Recenzenci: Prof. dr hab. Henryk Chmielnik, Prof. dr hab. Zbigniew Dorynek świadectwo ukończenia dwusemestralnego kursu pedagogicznego dla pracowników ATR, ATR w Bydgoszczy, Instytut Nauk Humanistycznych i Ekonomicznych, Studium Pedagogiczne. 3. Informacje dotyczące zatrudnienia w jednostkach naukowych pracownik inżynieryjno-techniczny w Katedrze Hodowli Bydła Wydziału Zootechnicznego Akademii Techniczno-Rolniczej w Bydgoszczy (obecnie: Wydział Hodowli i Biologii Zwierząt Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego im. J. J. Śniadeckich w Bydgoszczy); 3

4 2002-obecnie adiunkt w Katedrze Hodowli Bydła WZ ATR w Bydgoszczy (obecnie: Katedra Nauk o Zwierzętach, Zakład Hodowli Bydła, WHiBZ UTP w Bydgoszczy). 1. Wskazanie osiągnięcia stanowiącego podstawę postępowania habilitacyjnego Osiągnięciem naukowym wynikającym z art. 16 ust. 2 ustawy z dnia 14 marca 2003 roku o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. nr 65, poz. 595 z późn. zm.: Dz. U. z 2014 r. poz. 1198) jest cykl publikacji powiązanych tematycznie pt. Czynniki wpływające na efektywność użytkowania krów mlecznych Publikacje wchodzące w skład osiągnięcia naukowego: (autorzy, rok wydania, tytuły publikacji naukowej, nazwa wydawnictwa, Impact Factor czasopisma w roku publikacji, liczba punktów MNiSW wg roku wydania) H1 Sawa A., Bogucki M., Effect of housing system and milk yield on cow fertility. Archiv Tierzucht 54, 3, (IF=0,416; MNiSW=25) Indywidualny wkład (45%): Współudział w tworzeniu koncepcji badań, częściowa analiza uzyskanych wyników, redakcja pracy. H2 Sawa A., Bogucki M., Neja W., Dry period length and performance of cows in the subsequent production cycle. Archiv Tierzucht 55, 2, (IF=0,463; MNiSW=25) Indywidualny wkład (45%): Współudział w tworzeniu koncepcji badań, analiza wyników. H3 Sawa A., Bogucki M., Siatka K., Effect of the first and next calvings of cows and their milk production level on the relationship between dry period length and milk yield and its composition in the subsequent lactation. Archiv für Tierzucht - Archives of Animal Breeding 56, 95, doi: / (IF=0,326; MNiSW=20) Indywidualny wkład (60%): Współudział w tworzeniu koncepcji badań, częściowe przeprowadzanie analiz statystycznych, analiza uzyskanych wyników, autor korespondencyjny. H4 Sawa A., Bogucki M., Głowska M., Effect of single and multiple pregnancies on performance of primiparous and multiparous cows. Archives Animal Breeding 58, doi: /aab (IF=0,493; MNiSW=20) 4

5 Indywidualny wkład (50%): Współudział w tworzeniu koncepcji badań, napisanie części manuskryptu i przeprowadzenie go przez korektę po recenzjach. H5 Sawa A., Bogucki M., Longevity of cows depending on their first lactation yield and herd production level. Annals of Animal Science, Vol. 17, No. 4, doi: /aoas (IF=0,731; MNiSW=20) Indywidualny wkład (50%): Współudział w tworzeniu koncepcji badań, analiza uzyskanych wyników, przeprowadzenie manuskryptu przez korektę po recenzjach H6 Bogucki M., Sawa A., Kuropatwińska I., Association of automatic milking systems milking frequency in primiparous and multiparous cows with their yield and milkability. Acta Agriculture Scandinavica, Animal Science. doi: / (IF=0,340; MNiSW=20) Indywidualny wkład (87%): pomysł i koncepcja pracy, współudział w opracowaniu statystycznym danych, analiza uzyskanych wyników, napisanie manuskryptu i przeprowadzenie go przez korektę po recenzjach. autor korespondencyjny. Lista A H7 Bogucki M., Effect of lactation stage and milking frequency on milk yield from udder quarters of cows. South African Journal of Animal Science, 48, No. 1, (IF=0,678; MNiSW=20) Indywidualny wkład (100%). Zestawienie liczbowe czasopism, które wchodzą w skład osiągnięcia naukowego Nazwa czasopisma Archiv fur Tierzucht - Archives of Animal Breeding Annals of Animal Science Liczba publikacji 4 IF a) 0,416 0,463 0,326 0,493 Pkt. wg MNiSW w kolejnych latach pkt pkt pkt pkt. Suma pkt. wg MNiSW b) Suma IF 90 1, , pkt. 15 0,731 Acta Agriculturae Scandinavica, Animal 1 0, pkt. 20 0,340 Science South African Journal of Animal Science 1 0, pkt. 20 0,678 SUMA ,447 a) sumaryczny Impact Factor (IF) wg bazy Journal Citation Reports (JCR) zgodny z rokiem ukazania się pracy; b) liczba punktów wg wykazu czasopism naukowych MNiSW obowiązującego w roku wydania pracy. 5

6 SYNTETYCZNE OMÓWIENIE PUBLIKACJI WCHODZĄCYCH W SKŁAD OSIĄGNIĘCIA NAUKOWEGO CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA EFEKTYWNOŚĆ UŻYTKOWANIA KRÓW MLECZNYCH Cechy funkcjonalne to obecnie najważniejszy do rozwiązania problem w hodowli bydła mlecznego. Programy hodowlane w wielu krajach przypisują im rangę równą cechom produkcyjnym. Dla hodowców i producentów mleka obok informacji o mleczności krów w pierwszej laktacji ważna jest analiza długości życia i użytkowania, płodności, intensywności i przyczyn brakowania, liczby cieląt uzyskanych w okresie produkcyjnym, zdrowia itd. Coraz częściej zadaje się pytanie: czy celowe jest prowadzenie hodowli w kierunku zwiększania wydajności, czy może skoncentrować się na poprawie składu mleka, poprawieniu płodności i długowieczności. Rzeczywisty okres użytkowania krów trwający w ostatnich latach około 3 laktacje uznaje się za zbyt krótki (Juszczak i wsp. 2001, Sobek i wsp. 2005, Varisella i wsp. 2007). Wobec utrzymującej się od szeregu lat tendencji do jego skracania, znaczenia nabiera użytkowość krów mlecznych w pierwszej laktacji (Sawa 2011), kiedy krowy jeszcze rosną, co utrudnia, szczególnie w przypadku wysoko wydajnych, zapewnienie optymalnych warunków środowiskowych, zwłaszcza w aspekcie racjonalnego żywienia. W związku z krótkim okresem użytkowania krów oraz zróżnicowanym oddziaływaniem czynników pozagenetycznych na krowy w zależności od ich wieku (Annen i wsp. 2008), w publikacjach wchodzących w skład osiągnięcia naukowego jednym z założeń metodycznych był podział krów na dwie grupy wiekowe - pierwiastki i wieloródki. Z ekonomicznego punktu widzenia najważniejszą cechą użytkową krów jest ich wydajność mleczna. W cyklu produkcyjnym krowy, oprócz okresu laktacji jest też okres zasuszenia, decydujące o ich mleczności (Church i wsp. 2008, Berry i Hillerton 2007, Łopuszańska-Rusek i Bilik 2007, Monroe i Amaral-Philips 2005, Waldner 2007) i płodności (Watters i wsp. 2009, Sawa i wsp. 2012). Jest to okres niezbędny dla regeneracji gruczołu mlekowego i przygotowania go do laktacji (Church i wsp. 2008, Dingwell i wsp. 2003, Łopuszańska-Rusek i Bilik 2007). Początki dyskusji o optymalnej długości okresu zasuszenia u krów mlecznych sięgają początków XIX wieku (Annen i wsp. 2004). Dotychczasowy 60-dniowy okres zasuszenia został ustalony na początku XX wieku. Pojawia się jednak konieczność weryfikacji jego długości, bowiem intensywnie prowadzona w ostatnich 40 latach praca hodowlana, w 6

7 połączeniu z doskonaleniem warunków środowiskowych, spowodowały w wielu krajach podwojenie wydajności mlecznej krów. U samic bydła ciąże mnogie występują stosunkowo rzadko (0,5-4,0% ciąż) (Komisarek i Dorynek 2002), częściej u wieloródek (Komisarek i Dorynek 2002, Silva del Río i wsp. 2007, Hossein-Zadeh i wsp. 2008), ponadto rasa holsztyńsko-fryzyjska jest tą, u której występuje większe prawdopodobieństwo pojawienia się mnogich owulacji (Fitzgerald i wsp. 2014). Według Bierman i wsp. (2010) selekcja w kierunku wysokiej mleczności sprzyja powielaniu w populacji genów, które mogą także w pewnym stopniu warunkować skłonność do podwójnej owulacji, co daje szansę na ciążę bliźniaczą (Max 2011). Pomimo wzrostu liczby urodzonych cieląt w wyniku ciąż mnogich zyski ekonomiczne nie zawsze wzrastają, ponieważ porody takie często wiążą się z kosztami (zatrzymanie łożyska, zapalenie macicy, mniejsza waga urodzeniowa i wyższa śmiertelność cieląt oraz inne (Fitzgerald i wsp. 2014, Max 2011). Ponieważ zagadnienia związane z ciążą mnogą u bydła mlecznego wydają się istotne dla praktyki weterynaryjnej i zootechnicznej, mają też swój aspekt ekonomiczny, przeprowadzono badania dotyczące analizy wpływu ciąży pojedynczej i mnogiej na użytkowość krów pierwiastek i wieloródek o różnej wydajności mlecznej. W ostatnich latach w polskich gospodarstwach użytkujących bydło mleczne nastąpił znaczący postęp technologiczny, zaistniała więc konieczność przeprowadzenia badań nad możliwością właściwego doboru systemu utrzymania i intensywności użytkowania krów, aby poprawiła się efektywność produkcji stad. Zainteresowałem się zdolnością wydojową krów mlecznych przewidując, że w najbliższej przyszłości jej znaczenie będzie coraz większe (rosnąca możliwość usprawnienia czasochłonnego i pracochłonnego procesu doju oraz precyzyjny sposób zarządzania stadem). Automatyczne systemy pozyskiwania mleka pozwalają monitorować parametry doju, np. odstępy czasu między dojami, frekwencje dojów, czas doju, szybkość przepływu mleka, cechy dojów ćwiartkowych (Carlström i wsp. 2013). Wymienione fakty wytyczyły opracowaną przeze mnie koncepcję badawczą i wyznaczyły zakres prac powiązanych tematycznie, które przedkładam jako moje osiągnięcie naukowe. Badanie czynników współdecydujących o efektywności użytkowania krów mlecznych pozwoli skuteczniej kontrolować nie tylko wydajność ale też skład i jakość mleka, ponadto długowieczność i płodność. Z kolei wypracowanie sposobów wzajemnego dostosowania właściwości biologicznych krów mlecznych w zakresie ich zachowania (częstotliwość doju) i wymogów nowoczesnej technologii dojenia (roboty udojowe), może być pomocne w poprawie efektywności produkcji mleka. 7

8 Hipoteza badawcza 1. Wartości cech produkcyjnych i funkcjonalnych krów mlecznych są efektem działania i współdziałania różnych czynników i interakcji między nimi. 2. Istnieją możliwości poprawienia efektywności użytkowania krów mlecznych poprzez dobór odpowiednich czynników, np. zarządzanie (długość okresu zasuszenia), utrzymanie, system doju. Cel naukowy Ocena wpływu wybranych czynników i interakcji między nimi na wartości cech produkcyjnych i funkcjonalnych krów mlecznych. Cele cząstkowe 1. Ocena wpływu systemu utrzymania i wydajności mlecznej pierwiastek na poziom wybranych cech płodności krów w ich pierwszym cyklu reprodukcyjnym oraz w okresie całego życia (H1). 2. Analiza użytkowości krów mlecznych w zależności od długości okresu zasuszenia (H2) z uwzględnieniem ich wieku i poziomu wydajności (H3). 3. Ocena wpływu ciąży pojedynczej i mnogiej na użytkowość mleczną i rozpłodową pierwiastek i wieloródek (H4). 4. Analiza długowieczności krów użytkowanych w stadach o różnych poziomach produkcyjnych, w zależności ich wydajności w pierwszej laktacji (H5). 5. Określenie wpływu częstotliwości doju automatycznego, poziomu wydajności i interakcji miedzy nimi na zdolność wydojową pierwiastek i wieloródek (H6). 6. Określenia wpływu częstotliwości doju i okresu laktacji na wydajność dobową ćwiartek wymienia krów pierwiastek i wieloródek dojonych automatycznie (H7). Osiągnięcie naukowe stanowi cykl siedmiu artykułów, prezentujących główne wyniki eksperymentów, w których oceniano możliwości poprawienia efektywności użytkowania krów pierwiastek i wieloródek poprzez dobór wybranych czynników. Do najważniejszych osiągnięć naukowych, wnoszących nowe informacje do wiedzy o użytkowaniu krów mlecznych należy zaliczyć: 1. Wykazanie wpływu (p<0,01) systemu utrzymania, poziomu wydajności mlecznej i interakcji między nimi na płodność krów. W oborach uwięziowych wykazano silniejszy (niekorzystny dla hodowców) związek między wydajnością krów a ich płodnością, niż w 8

9 oborach wolnostanowiskowych. Niezależnie od poziomu wydajności mlecznej w pierwszej laktacji bardziej płodne były krowy utrzymywane wolnostanowiskowo. 2. Wykazanie, że ze względu na wydajność mleka, tłuszczu i białka w następnej laktacji, przebieg porodu i udział żywo urodzonych cieląt najkorzystniejszy byłby okres zasuszenia trwający dni. Każde skracanie tego okresu, a zwłaszcza do mniej niż 20 dni jest szczególnie niewskazane w przypadku pierwiastek. Biorąc pod uwagę przeżywalność krów w następnym cyklu produkcyjnym korzystniejsze (zwłaszcza u wieloródek) byłyby okresy zasuszenia trwające dni. Wydłużenie o 20 dni standardowego (41-60 dniowego) okresu zasuszenia powoduje nieznaczne pogorszenie użytkowości, określonej badanymi wskaźnikami, natomiast wydłużenie o kolejne 20 dni ma wpływ silniejszy i niekorzystny. Zbyt długi okres zasuszenia (ponad 100 dni), zwłaszcza u wieloródek, może nieść ryzyko wyższego poziomu brakowania, krótszych laktacji i pogorszenia wskaźników reprodukcji. 3. Wykazanie przewagi matek bliźniąt nad matkami cieląt pojedynczych pod względem wydajności mlecznej (potwierdzonej statystycznie jedynie u wieloródek) oraz niepożądanego skutku ciąż mnogich w postaci pogorszenia płodności, szczególnie u wieloródek (np. OMW wydłużył się o 18 dni, OSR o 9 dni, OU o 10 dni, a indeks inseminacji wzrósł o 0,15). Ciąża bliźniacza zwłaszcza u jałówek, a ciąża trojacza, zwłaszcza u krów, znacznie zmniejszyły szansę przeżycia do następnego wycielenia. 4. Wykazanie wpływu (p<0,01) wydajności w pierwszej laktacji, poziomu produkcyjnego stada (miernika jakości chowu) oraz interakcji między nimi na długość życia, użytkowania i liczbę wycieleń krów. W przypadku nie dostosowania warunków bytowania do wysokiej wydajności pierwiastek należy się liczyć ze skróceniem okresu ich użytkowania i zmniejszeniem liczby wycieleń. 5. Wykazanie związku między zdolnością wydojową krów a częstotliwością doju w robocie, ich wiekiem oraz wydajnością dobową. Pierwiastki najczęściej doiły się 2,41-2,80 razy/dobę, natomiast wieloródki >2,80 razy/dobę. Wzrostowi częstotliwości doju towarzyszył wzrost wydajności dobowej pierwiastek i wieloródek (odpowiednio o 1,4 i 0,8 kg mleka). Wieloródki, uwzględniając częstotliwość doju, w porównaniu z pierwiastkami doiły się krócej. Przy częstotliwości doju 2,40 i 2,41-2,80 razy/dobę wieloródki osiągały wyższy udój minutowy - odpowiednio 2,53 i 1,94 kg/min., wobec 2,24 i 1,85 kg/min. u pierwiastek. Przy częstotliwości doju >2,80 razy/dobę odnotowano sytuację odwrotną. 6. Stwierdzenie wyższej wydajności dobowej ćwiartek gruczołu mlecznego wieloródek niż pierwiastek. Ćwiartki przednie (lewe i prawe) pierwiastek produkowały średnio 6,75 i 6,71 kg mleka/dobę, natomiast wieloródek odpowiednio o 0,78 i 0,51 kg więcej. Z kolei ćwiartki 9

10 tylne: u pierwiastek 8,22 i 7,71 kg mleka/dobę, a u wieloródek o 1,84 i 2,76 kg więcej. Wśród pierwiastek udział ćwiartek przednich i tylnych wymienia w dobowej produkcji wyniósł 45,80-54,20%, natomiast u wieloródek 41,80-58,20%. Wyniki przytoczonych badań mają wartości naukowe, ale też praktyczne, możliwe do wykorzystania w optymalizacji użytkowania krów mlecznych. H1 Sawa A., Bogucki M., Effect of housing system and milk yield on cow fertility. Archiv Tierzucht 54, 3, W Polsce przeważającym systemem utrzymania krów jest uwięziowy (Nawrocki 2009). Obserwuje się jednak tendencję do przechodzenia na chów wolnostanowiskowy (Fiedorowicz 2008). Zdziarski i wsp. (2002) podsumowując wyniki badań innych autorów, w których porównywano wpływ uwięziowego i wolnostanowiskowego utrzymania na użytkowość mleczną, zdrowotność, płodność i zachowanie krów stwierdzili, że nie wykazano który z systemów jest lepszy, wskazując jednak na przewagę wolnostanowiskowego. Dorynek i wsp. (2006) wymieniając zalety obór wolnostanowiskowych zwracają uwagę, że w porównaniu z systemem uwięziowym brak bliższego kontaktu człowieka ze zwierzęciem może prowadzić do nieznajomości właściwości osobniczych, przeoczenia pierwszych symptomów choroby, w konsekwencji do dłuższego leczenia, a nawet wcześniejszego brakowania. Zdaniem Kowalskiego i Lacha (2002) oraz Stevensona (2000) w bezuwięziowym systemie utrzymania bydła zmniejsza się indywidualna kontrola pobrania paszy, a błędy żywieniowe mogą powodować choroby metaboliczne oraz pogarszać płodność krów. Ocenę wpływu systemu utrzymania i wydajności mlecznej pierwiastek na poziom wybranych cech płodności krów w ich pierwszym cyklu reprodukcyjnym oraz w okresie całego życia, przeprowadzono w oparciu o liczny, gromadzony w ramach prowadzenia oceny wartości użytkowej materiał, dotyczący płodności krów w 1721 gospodarstwach w woj. kujawsko-pomorskim (około 10% krajowej populacji krów objętych oceną użytkowości). Stwierdzono, że krowy z obór wolnostanowiskowych charakteryzowały się lepszą płodnością, określoną długością okresu międzywycieleniowego (OMW), okresu usługi (OU) i indeksem inseminacji (II), natomiast długość okresu spoczynku rozrodczego (OSR), o którego minimalnej długości decydują hodowcy typując krowy do inseminacji, była wyrównana (niezależnie od systemu utrzymania wynosiła 88 dni w pierwszym cyklu reprodukcyjnym i 90 dni w okresie życia). Korzystny wpływ wolnostanowiskowego systemu utrzymania okazał się większy w pierwszym cyklu reprodukcyjnym (krótszy o 29 dni OMW i o 28 dni OU, a także niższy o 0,55 II) niż w okresie 10

11 całego życia krów (OMW krótszy o 24 dni, OU krótszy o 22 dni, II niższy o 0,43). Wzrastająca wydajność pierwiastek (z 5000 kg do >8000 kg mleka) niekorzystnie wpływała na ich płodność w pierwszym cyklu reprodukcyjnym, zwłaszcza w oborach uwięziowych (OMW wydłużał się z 378 do 517 dni, OU z 24 do 130 dni, a II wzrastał z 1,63 do 3,44). Płodność krów w oborach bezuwięziowych pogarszała się wraz ze wzrostem wydajności pierwiastek, jednak w znacznie mniejszym stopniu. Różnice w płodności krów utrzymywanych uwięziowo i wolnostanowiskowo wzrastały wraz z poziomem wydajności pierwiastek (np. dla OMW z 12 dni przy najniższym poziomie ich wydajności do 50 dni przy poziomie najwyższym, dla OU odpowiednio z 6 do 55 dni i dla II z 0,19 do 1,05). Uzyskane wyniki wskazują, że krowy utrzymywane w systemie wolostanowiskowym łagodniej reagowały na wzrastającą wydajność mleka, w porównaniu z krowami utrzymywanymi na uwięzi. Wraz ze wzrostem poziomu wydajności pierwiastek wydłużał się OSR, przy czym u krów utrzymywanych wolnostanowiskowo bardziej niż u rówieśnic z obór uwięziowych. Prawdopodobnie u krów o wyższej wydajności dłużej trwał okres deficytu energetycznego. W wyniku negatywnego bilansu energetycznego krowy mogą pozostawać w okresie bezrujowym przez okres dni (Stevenson i wsp. 1997). Wydajność mleczna pierwiastek różnicowała także płodność krów w okresie całego życia, jednak wpływ ten okazał się mniejszy niż w przypadku pierwszego cyklu reprodukcyjnego. Potwierdzeniem lepszej płodności krów w oborach wolnostanowiskowych jest niższy (26%) niż w oborach uwięziowych (34%) udział wybrakowania z powodu jałowości i chorób układu rozrodczego. Wykazano ponadto, że wzrost poziomu wydajności pierwiastek powodował wzrost brakowania z powodu jałowości (większy w oborach wolnostanowiskowych (2 razy) niż w uwięziowych (1,4 razy). W podsumowaniu można stwierdzić, że niezależnie od poziomu wydajności w pierwszej laktacji lepszą płodnością charakteryzowały się krowy utrzymywane wolnostanowiskowo. W przypadku krów utrzymywanych w oborach uwięziowych wykazano silniejszy (niekorzystny dla hodowców) związek pomiędzy wydajnością krów a ich płodnością niż u rówieśnic z obór wolnostanowiskowych. H2 Sawa A., Bogucki M., Neja W., Dry period length and performance of cows in the subsequent production cycle. Archiv Tierzucht 55, 2, Wyższa mleczność, będąca rezultatem intensywnie prowadzonej w ostatnich 40 latach pracy hodowlanej i doskonalenia warunków środowiskowych, nasiliła zmiany w użytkowości krów, m.in. wydłużyły się laktacje (Guliński i wsp. 2004, Sawa i Bogucki 2009). Pojawia się więc 11

12 konieczność weryfikacji długości okresu zasuszenia, który w dotychczasowej strategii zarządzania stadem krów mlecznych powinien trwać 6-8 tyg. Lormore i Gallian (2001) stwierdzili negatywny wpływ zasuszania wysoko wydajnych krów (często wydajność przed zasuszeniem przekracza 30 kg/dobę) na ich stan zdrowotny (zaburzenia metaboliczne). Grummer i Rastani (2004) wykazali natomiast, że okres zasuszenia może być skrócony bez ujemnego wpływu na produkcję mleka w kolejnej laktacji. Ponadto krótszy okres zasuszenia może eliminować potrzebę separacji krów zasuszonych od pozostałych oraz redukować liczbę zmian dawek żywieniowych w okresie okołowycieleniowym i związany z tym stres zwierząt. Z kolei Andersen i wsp. (2005) i Rastani i wsp. (2005) wykazują, że pomijanie zasuszenia krowy powoduje 20-40% straty wydajności mleka i jego składników. Wyniki badań innych autorów wskazują na zróżnicowany wpływ długości okresu zasuszenia na wydajność i skład mleka. Zdaniem Borkowskiej i wsp. (2006) oraz Węglarzy (2009) okres zasuszenia do dni powodował spadek wydajności mleka, tłuszczu i białka w laktacji. Natomiast Bachman (2002), Bachman i Schairer (2003) nie wykazali wpływu 30-dniowego okresu zasuszenia na wydajność mleka. Z kolei wydłużenie okresu zasuszenia (>70 dni) powoduje spadek wydajności mleka i jego składników (Kuhn i wsp. 2007). Analizę wpływu długości okresu zasuszenia krów mlecznych na ich użytkowość w następnym cyklu produkcyjnym, przeprowadzono w oparciu o liczny, gromadzony w ramach prowadzenia oceny wartości użytkowej materiał (SYMLEK), dotyczący użytkowości mlecznej i rozpłodowej, a także brakowania krów czarno-białych doskonalonych rasą holsztyńsko-fryzyjską, należących do populacji aktywnej na Pomorzu i Kujawach, które wycieliły się po raz pierwszy w 2000 i 2001 r. i były użytkowane lub wybrakowane do 2008 r. W obliczeniach statystycznych wykorzystano procedury GLM, FREQ, CORR PEARSON z pakietu SAS. Wykazano, że długość okresu zasuszenia istotnie statystycznie różnicowała użytkowość mleczną i rozpłodową w kolejnym cyklu produkcyjnym. Najwyższą wydajność mleka, tłuszczu i białka stwierdzono u krów, które były zasuszone przez dni. Zarówno skracanie jak i wydłużanie okresu zasuszenia powodowało spadek wydajności mleka i jego składników w następnej laktacji. Wykazano, że mniej korzystne biorąc pod uwagę wydajność mleka i jego składników jest skracanie okresu zasuszenia niż jego wydłużanie ponad dniowy standard. Wydłużenie okresu zasuszenia do dni w niewielkim stopniu (1-2%) powodowało spadek wydajności, natomiast największe straty odnotowano w przypadku braku okresu zasuszenia (25% - mleko, 24% - tłuszcz i 20% - białko). Skrócenie okresu zasuszenia do <20 dni powodowało straty wydajności mleka i jego składników na poziomie około 15%, były one nieco większe niż w przypadku wydłużenie okresu zasuszenia >100 dni. Wydajność 12

13 krów o okresie zasuszenia dni lub dni okazała się o około 5% niższa od uzyskanej przez krowy o okresie zasuszenia dni. Wraz wydłużaniem okresu zasuszenia stwierdzono pogarszanie się płodności krów w następnym cyklu reprodukcyjnym, przy czym na wydłużenie OMW w większym stopniu wpływało wydłużenie OSR niż OU. Również przebieg porodu w istotny sposób zależał od długości poprzedzającego go okresu zasuszenia. Dotyczyło to w szczególności poronień, których udział wynosił aż prawie 20% w przypadkach braku zasuszenia i prawie 10% gdy zasuszenie trwało 1-20 dni, wobec około 0,1-0,2% udziału poronień w pozostałych grupach krów. Wymienione niekorzystne następstwo skracania okresu zasuszenia może budzić pewne obawy. Należy jednak przypisać uzyskanie takich wyników faktowi, że w analizach statystycznych wykorzystano wyniki z SYMLEKU, dotyczące użytkowości mlecznej i rozpłodowej krów, tak więc brak okresu zasuszenia był z reguły rezultatem odbytego poronienia a nie przemyślaną decyzją hodowcy. Udział porodów samodzielnych i łatwych można uznać za wyrównany (97,7-99,2%) w grupach krów, których okresy zasuszenia trwał >20 dni. Biorąc po uwagę żywotność cieląt przy urodzeniu stwierdzono, że najkorzystniejszy byłby okres zasuszenia trwający dni (96,8% żywo urodzonych cieląt). Wydłużenie okresu o każde kolejne 20 dni, powodowało nieznaczny wzrost udziału martwo urodzonych cieląt (do 4,21%) oraz cieląt z wadami budowy lub potworkowatych (do 0,99%). W przypadkach skrócenia okresu zasuszenia odnotowano również wzrost udziału cieląt martwo urodzonych oraz cieląt z wadami budowy lub potworkowatych, przy czym wzrost ten był tym większy, im okres zasuszenia trwał krócej (brak okresu zasuszenia 5,5% cieląt martwych i 20,7% cieląt z wadami budowy lub potworkowatych). Wykazano potwierdzony statystycznie wpływ długości okresu zasuszenia krów na ich przeżywalność i poziom brakowania w kolejnym cyklu produkcyjnym. Największy (>73%) udział krów przeżywających kolejny cykl produkcyjny stwierdzono wśród zasuszonych przez dni. Przy braku okresu zasuszenia lub jego skrócenia do 1-21 dni odnotowano mniejszy udział krów przeżywających kolejny cykl produkcyjny (o 3,7% i 5,6%). Jednocześnie stwierdzono tym większy spadek udziału krów przeżywających kolejny cykl produkcyjny im ich okres zasuszenia był dłuższy, np. między grupą krów zasuszoną przez dni a zasuszoną przez dni różnica wynosiła 2,4%, natomiast między grupą krów zasuszoną przez dni a zasuszoną przez >100 dni różnica wynosiła aż 21,5%. Uzyskane wyniki wskazują na niekorzystny rozkład przyczyn brakowania, niezależnie od długości okresu zasuszenia. Udział zależnych od hodowcy brakowań (sprzedaż do dalszego chowu, niska wydajność i starość) był najniższy (4,7%) w grupie zasuszonej przez dni i zwiększał się (do 9%) wraz z wydłużaniem lub skracaniem okresu zasuszenia. Najczęściej krowy brakowano 13

14 z powodu jałowości i chorób układu rozrodczego, przy czym najmniejszy udział krów wybrakowanych z tego powodu odnotowano w grupie zasuszonej przez dni, im krótszy lub dłuższy był okres zasuszenia tym większy udział krów wybrakowanych z tego powodu (17,4% w grupie zasuszonej ponad 100 dni). Wykazano tendencję do wzrostu udziału krów wybrakowanych z powodu chorób wymienia wraz z wydłużaniem okresu zasuszenia >40 dni. Podobna tendencja wystąpiła też w przypadku udziału krów wybrakowanych z powodu chorób metabolicznych i układu ruchu. Podsumowując stwierdzono, że problem długości okresu zasuszenia jest dyskusyjny. Ze względu na wydajność mleka, tłuszczu i białka w następnej laktacji, przebieg porodu i udział żywo urodzonych cieląt najkorzystniejszy byłby okres dniowy, natomiast ze względu na udział krów przeżywających następny cykl produkcyjny najkorzystniejszy byłby okres dniowy. Wydłużenie lub skrócenie o 20 dni standardowego (40-60 dniowego) okresu zasuszenia powoduje nieznaczne pogorszenie użytkowości, określonej wymienionymi wskaźnikami, natomiast wydłużenie, a zwłaszcza skrócenie okresu zasuszenia o kolejne 20 dni, jak również jego brak, wpływają zdecydowanie szkodliwie. Krowy, których wycielenia nie poprzedził okres zasuszenia w stosunku do krów uprzednio zasuszonych przez dni miały niższą wydajność w laktacji (o 25% dla mleka, 24% dla tłuszczu i 20% dla białka), wydajność dobową (o 22%), istotnie częściej miały poronienie, częściej rodziły cielęta martwe oraz cielęta z wadami budowy lub potworkowate. Zbyt długi okres zasuszenia (>100 dni) może nieść ryzyko wyższego poziomu brakowania, krótszych laktacji, występowania zaburzeń zdrowotnych oraz pogorszenia wskaźników reprodukcyjnych. H3 Sawa A., Bogucki M., Siatka K., Effect of the first and next calvings of cows and their milk production level on the relationship between dry period length and milk yield and its composition in the subsequent lactation. Archiv für Tierzucht - Archives of Animal Breeding 56, 95, doi: / Wyższa mleczność nasiliła zmiany w użytkowości krów, między innymi wydłużyły się laktacje (Sawa i Bogucki 2009), co może oznaczać, że krowy są w stanie produkować mleko przez dłuższy czas, dzięki czemu okres zasuszenia mógłby być krótszy. Jednak wyniki badań wskazują, że skrócenie bądź pominięcie tego okresu skutkuje wahaniami od 10% spadku do 1% wzrostu wydajności (Bachman i Schairer 2003), wśród nich pojawiają się też wykazujące wyższe starty (12-40%) (Kuczaj i wsp. 2009, Philpot i wsp. 2006, Sawa i wsp. 2012), a w przypadku pierwiastek przekraczające 50% (Annen i wsp. 2008). Rozważania dotyczące składu 14

15 mleka z ekonomicznego punktu widzenia były szczególnie istotne zwłaszcza w krajach, w których obowiązywał system kwot mlecznych (Soleimani i wsp. 2010). W celu określenia wpływu wieku krów i poziomu ich wydajności mlecznej na związek między długością okresu zasuszenia a wydajnością i składem mleka w kolejnej laktacji, do analiz statystycznych wykorzystano pochodzące z bazy SYMLEK dane o użytkowości mlecznej krów rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej, należących do populacji aktywnej na Pomorzu i Kujawach, które wycieliły się po raz pierwszy w 2006 r. i były użytkowane lub wybrakowane do końca 2012 r. Obliczono długość okresów zasuszenia krów i dokonano ich klasyfikacji (0-20 dni, 21-40, 41-60, 61-80, , >100). Uwzględniono poziom wydajności w poprzedniej laktacji (<8000 i 8000 kg). Wykazano, że długość okresu zasuszenia różnicowała (P 0,01) użytkowość w kolejnej laktacji, przy czym większy wpływ odnotowano w przypadku pierwiastek. Stwierdzono, że zarówno skracanie, jak i wydłużanie okresu zasuszenia powodowało spadek wydajności mleka w następnej laktacji, większe różnice odnotowano u pierwiastek, wykazując ponadto, że szczególnie w ich przypadku mniej korzystne jest skracanie okresu zasuszenia niż jego wydłużanie ponad dniowy standard. Skracanie okresu zasuszenia pierwiastek do dni powodowało spadek wydajności mlecznej w następnej laktacji o ok. 6%, natomiast wieloródek o ok. 3,5%. Według Church i wsp. (2008) skrócenie okresu zasuszenia pierwiastek do dni odbija się negatywnie na ich mleczności w następnej laktacji, podobnej zależności nie stwierdzono u wieloródek. W przypadku krów wieloródek wydaje się więc, że można zaproponować dniowy okres zasuszenia, bez większych strat mleka w następnej laktacji. Wykazano, że skracanie okresu zasuszenia pierwiastek do 0-20 dni nie jest wskazane, bowiem powoduje ok. 20% spadek wydajności mleka w następnej laktacji, u wieloródek straty te wyniosły ok. 16%. Wykazano ponadto, że niekorzystnie na wydajność w następnej laktacji wpływają okresy zasuszenia dłuższe niż 80 dni (niezależnie od wieku krów spadek wydajności mlecznej o ok. 5%). Niezależnie od wieku krów zawartość białka w mleku była najwyższa gdy okres zasuszenia trwał 0-20 dni, a wraz z jego wydłużaniem spadała (u pierwiastek różnice między skrajnymi grupami wynosiły 0,27%, a u wieloródek 0,23%). Wraz z wydłużaniem okresu zasuszenia spadała zawartość tłuszczu (różnice między skrajnymi grupami pierwiastek wynosiły 0,17%, a wieloródek 0,10%). Zawartość laktozy pozostawała na wyrównanym poziomie niezależnie od długości okresu zasuszenia pierwiastek i wieloródek. Wraz z wydłużaniem okresu zasuszenia zarówno pierwiastek jak i wieloródek zmniejszała się zawartość suchej masy w mleku w kolejnej laktacji, większy spadek miał miejsce w grupie krów młodszych. Stwierdzono, że wraz ze wzrostem poziomu wydajności w laktacji poprzedzającej zasuszenie wzrastał udział 15

16 okresów zasuszenia trwających 0-21 dni, i dni i spadał udział okresów dłuższych. W grupach krów o różnym poziomie wydajności w laktacji poprzedzającej zasuszenie, długość okresu wpływała (p 0,01) na wydajność i skład mleka (z wyjątkiem laktozy). Wykazano, że niezależnie od poziomu wydajności w laktacji przed okresem zasuszenia, jego wydłużenie do i więcej dni powodowało spadek wydajności o ok. 1-2,6%. Skrócenie okresu zasuszenia do dni powodowało mniejsze straty (3,5%) w grupie krów o wydajności 8000 kg mleka, niż w grupie krów o niższej wydajności (5,8%). Największe straty (19,6% i 18%) odnotowano w przypadku skrócenia okresu zasuszenia do 20 dni lub jego braku. W grupie krów, których wydajność przed okresem zasuszenia wynosiła <8000 kg mleka stwierdzono spadek zawartości tłuszczu, białka i suchej masy wraz z wydłużaniem okresu zasuszenia, różnice między skrajnymi grupami wynosiły 0,15%, 0,31% i 0,38%. Taka tendencja nie wystąpiła w grupie krów, których wydajność w laktacji poprzedzającej okres zasuszenia wynosiła 8000 kg mleka. Podsumowując stwierdzono, że ze względu na wydajność mleka w następnej laktacji, najkorzystniejszy byłby okres zasuszenia trwający dni. W szczególności u pierwiastek wykazano, że mniej korzystne, biorąc pod uwagę wydajność mleka, jest skracanie okresu zasuszenia niż jego wydłużanie ponad dniowy standard. W przypadku wieloródek można zaproponować skrócony (21-40 dniowy) okres zasuszenia, bez większych strat mleka w następnej laktacji. Eliminowanie lub skracanie okresu zasuszenia nie powinno obejmować krów po pierwszym wycieleniu. Wydaje się, że dniowy okres zasuszenia można również zaproponować w przypadku krów wysoko wydajnych (>8000 kg mleka), ponieważ ich wydajność w stosunku do krów zasuszonych przez dni była niższa tylko o 3,5%. H4 Sawa A., Bogucki M., Głowska M., Effect of single and multiple pregnancies on performance of primiparous and multiparous cows. Archives Animal Breeding 58: doi: /aab Rasę holsztyńsko-fryzyjską wymienia się wśród tych, u których występuje większe prawdopodobieństwo pojawienia się mnogich owulacji. Opinie autorów na temat ciąży bliźniaczej w hodowli bydła mlecznego są podzielone, najczęściej zwraca się uwagę na negatywne jej skutki (Max 2011, Fitzgerald i wsp. 2014). Celem podjętych badań była analiza wpływu ciąży pojedynczej i mnogiej na użytkowość mleczną i rozpłodową pierwiastek i wieloródek. Z bazy danych SYMLEK zebrano informacje o porodach i użytkowości w następującym po nim cyklu produkcyjnym krów rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej, należących do populacji aktywnej na Pomorzu i 16

17 Kujawach, które wycieliły się po raz pierwszy w latach i były użytkowane lub wybrakowane do końca 2013 r. Stwierdzono, że w badanej populacji wycielenia bliźniacze stanowiły 2,03% wszystkich wycieleń, a trojacze 0,01%. Najsilniej na występowanie ciąż mnogich wpływał wiek krów (znacznie częściej u krów niż jałówek). Analizując udział porodów mnogich w zależności od sezonu wycielenia wykazano, że najwięcej ich wystąpiło latem (2,41%), a najmniej jesienią (1,79%). Wykazano istotny wzrost udziału ciąż mnogich wraz ze wzrostem wydajności krów. Według Maxa (2011) większa wydajność mleczna sprzyja występowaniu podwójnych owulacji, co z kolei wpływa na występowanie ciąż bliźniaczych. Dla aktualnej praktyki hodowlanej ważne wydaje się stwierdzenie tendencji (P 0,01) do wzrostu udziału ciąż bliźniaczych z 0,43% u jałówek cielących się w latach do 0,77% u jałówek cielących się w latach Jest to prawdopodobnie związane ze wzrostem poziomu produkcyjnego populacji aktywnej - wydajność pierwiastek wycielonych w 2000 r. wynosiła 5969 kg, a w 2012 r. wzrosła do 8215 kg mleka. Porody trudne i bardzo ciężkie stanowiły u jałówek od 4,31% (ciąża pojedyncza) do 20% (ciąża trojacza), natomiast u krów odpowiednio: 1,67 i 18,42%. Podobnie jak w badaniach Mostafa (2009) i Silva del Río i wsp. (2007) wykazano, że ciąża mnoga wpływa na zwiększoną śmiertelność cieląt, szczególnie tych pochodzących z pierwszej ciąży. Analizując wpływ rodzaju ciąży (pojedyncza, mnoga) na wydajność mleczną pierwiastek i wieloródek stwierdzono, że jedynie w przypadku wieloródek jest ona zróżnicowana statystycznie. Wydajność wieloródek, matek bliźniąt była o 320 kg mleka wyższa (P 0,01) niż matek cieląt pojedynczych, natomiast wydajność matek trojaczków była najniższa. Analizując płodność pierwiastek i wieloródek wykazano jej pogorszenie po wycieleniach mnogich, szczególnie w przypadku urodzenia trojaczków. U pierwiastek, matek bliźniąt, OSR trwał dłużej o 6 dni niż u matek cieląt pojedynczych, natomiast u wieloródek o 9 dni. U krów po ciąży mnogiej zwiększa się liczba inseminacji potrzebnych do zapłodnienia (Çobanoğlu 2010), co wykazano również w badaniach własnych, jednak jedynie u wieloródek różnica została potwierdzona statystycznie. Ciąże mnogie wpływały negatywnie na długość OMW. Podsumowując stwierdzono, że wiek krów, sezon wycielenia, wydajność w poprzedniej laktacji i rok pierwszego wycielenia istotnie statystycznie wpływały na częstotliwość rodzenia bliźniąt i trojaczków. Konsekwencje ciąży mnogiej u krów uznano za dyskusyjne. Wykazano przewagę matek bliźniąt nad matkami cieląt pojedynczych pod względem wydajności mlecznej, jednak jedynie w przypadku wieloródek potwierdzoną statystycznie. Pomimo większej śmiertelności okołoporodowej bliźniąt i trojaczków (zwłaszcza urodzonych przez pierwiastki) efektem ciąży mnogiej, w porównaniu z pojedynczą, było urodzenie większej liczby cieląt. Niepożądanym skutkiem ciąż mnogich było pogorszenie płodności. Wykazano 17

18 ponadto, że ciąża bliźniacza u jałówek, a ciąża trojacza u wieloródek zmniejszyły szansę przeżycia do następnego wycielenia. Stwierdzony wzrost udziału ciąż mnogich, związany ze wzrostem wydajności krów, wskazuje na konieczność zwrócenia szczególnej uwagi na wczesną ich diagnozę, co mogłoby w znacznym stopniu ograniczyć niepożądane ich konsekwencje. H5 Sawa A., Bogucki M., Longevity of cows depending on their first lactation yield and herd production level. Annals of Animal Science, Vol. 17, No. 4, doi: /aoas Długowieczność, jako najważniejsza cecha funkcjonalna bydła posiada wybitne znaczenie hodowlano-produkcyjne (Brickell i wsp. 2010, Litwińczuk i wsp. 2016). W indeksach selekcyjnych w wielu krajach wagi przypisywane długowieczności osiągają 40-50%. Długość okresu użytkowania mlecznego w decydującym stopniu wpływa na opłacalność produkcji mleka (Żukowski 2009), która według Ziętary i wsp. (2013) powinna trwać 5-8 laktacji. Tak więc rzeczywisty okres użytkowania krów, trwający w ostatnich latach ok. 3 laktacje należy uznać za zbyt krótki, co skutkuje m.in. ograniczeniem możliwości selekcji przyszłych matek (Strapák i wsp. 2005, Brickell i wsp. 2010). Wydłużenie okresu użytkowania z 3 do 5 laktacji umożliwiłoby zwiększony odchów jałówek na sprzedaż lub zwiększenie produkcji młodej wołowiny (Ziętara i wsp. 2013). Wydajność w pierwszej laktacji nabiera znaczenia wobec utrzymującej się od szeregu lat tendencji do skracania długości życia krów (Sawa 2011). Pierwsza laktacja traktowana jest jako treningowa, ponieważ organizm krowy jeszcze się rozwija. Problem wysokiej wydajności mleka w pierwszej laktacji w powiązaniu z poziomem cech funkcjonalnych (m.in. długowieczność) jest zatem jak najbardziej aktualny. Przeprowadzono więc badania, których celem była analiza długowieczności około 12 tys. krów rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej użytkowanych w stadach o różnych poziomach produkcyjnych, w zależności od ich wydajności w pierwszej laktacji. Wykazano, że wraz ze wzrostem wydajności pierwiastek zmniejszał się udział krów sprzedanych i żyjących, wzrastał natomiast udział krów wybrakowanych. Wśród krów, które jako pierwiastki nie osiągnęły 7000 kg mleka udział sprzedanych okazał się ponad 3 razy większy niż wśród rówieśnic o wydajności >11000 kg mleka, natomiast udział krów żyjących był ponad 2 razy większy. Podobne tendencje wystąpiły odnośnie wpływu poziomu produkcyjnego stada (udział krów sprzedanych, użytkowanych w stadach o wydajności 6000 kg mleka, był ponad 6 razy większy niż wśród krów ze stad o wydajności kg). Wraz ze wzrostem poziomu produkcyjnego stada skracała się długość życia (o 0,74 lat) i długość użytkowania (o 0,68 lat). 18

19 Zróżnicowanie długości życia i użytkowania ze względu na wydajność pierwiastek było większe (0,88 i 0,82 lata). Krowy o wydajności w pierwszej laktacji 7000 kg mleka żyły i były użytkowane najkrócej (4,57 i 2,35 lat). Znamienny jest fakt, że poprawa długowieczności krów następowała wraz ze wzrostem wydajności pierwiastek tylko do poziomu kg mleka (5,61 lat życia i 3,35 lat użytkowania). Jest to szczególnie widoczne w stadach o niższym poziomie produkcyjnym, co może być konsekwencją nie dostosowania warunków bytowania do wysokiej wydajności pierwiastek Warto zwrócić uwagę na fakt, że podobne tendencje opisywano we wcześniejszych badaniach, podkreślając, że dążenie do maksymalnej wydajności w pierwszej laktacji może skracać okres użytkowania krów, przy czym według Juszczaka i wsp. (1994) skrócenie okresu użytkowania krów następowało wraz ze wzrostem wydajności w pierwszej laktacji >5000 kg mleka, natomiast w późniejszych badaniach Sawy i Krężel-Czopek (2009) był to już poziom >7000 kg mleka, a w jeszcze późniejszych badaniach Ziętary i wsp. (2013) >9000 kg. Najwięcej razy (2,77) cieliły się krowy użytkowane w stadach o wydajności kg mleka oraz o wydajności w pierwszej laktacji kg mleka (3,09). W przypadku krów dających w laktacji pierwszej 7000 kg mleka, najbardziej długowieczne były te użytkowane w stadach o poziomie wydajności 6000 kg mleka. Wraz ze wzrostem poziomu produkcyjnego stada zmniejszała się długość życia i użytkowania (o 2,17 lata) oraz liczba wycieleń (o 1,53). Wykazano, że zdecydowanie najkrócej żyły (3,45 lata) i były użytkowane (1,20 lata) krowy ze stad o najwyższej produkcyjności, które osiągnęły wydajność w pierwszej laktacji 7000 kg mleka. Na uwagę zwraca fakt, że w przypadku krów osiągających wydajność >11000 kg mleka w pierwszej laktacji, stwierdzono wyrównaną długość życia (około 5,45 lat) i użytkowania (około 3,17 lat), bez względu na poziom produkcyjny stada. Najdłużej żyły krowy, które jako pierwiastki dały kg mleka, przy czym przewaga długości ich życia w stosunku do najmniej wydajnych rówieśnic zwiększała się wraz z poziomem produkcyjnym stada z 0,28 lat ( 6000 kg) do 2,11 lat (>9000 kg). Podobną tendencję stwierdzono w przypadku długości użytkowania. W stadach o niskim poziomie produkcyjnym najdłużej żyły i były użytkowane krowy, które jako pierwiastki dały kg mleka W przypadku zarówno mniej, jak i bardziej wydajnych pierwiastek, należy się liczyć ze skróceniem długowieczności (nawet o około 0,34 roku w grupie o najniższej wydajności). Wraz ze wzrostem poziomu produkcyjnego stada zwiększała się (do ok. 2 lat) różnica między długością życia i użytkowania krów, które jako pierwiastki dały kg mleka, w stosunku do najmniej wydajnych rówieśnic, jednocześnie różnica ta zmniejszała się (z 0,44 do 0,13 lat) w stosunku do najbardziej wydajnych rówieśnic. W 19

20 przypadku pierwiastek o wydajności laktacji 7000 kg mleka odnotowano spadek liczby urodzonych cieląt wraz ze wzrostem poziomu produkcyjnego stada. Liczba urodzonych cieląt przez krowy, które w pierwszej laktacji dały 9000 kg mleka wzrastała wraz ze wzrostem poziomu produkcyjnego stada. W stadach o poziomie produkcyjnym 6000 kg mleka, najwięcej (3,16) razy wycieliły się krowy o wydajności w pierwszej laktacji 7000 kg mleka, wraz ze wzrostem wydajności pierwiastek malała liczba wycieleń (do 1,76). W stadach o poziomie produkcyjnym >9000 kg mleka najwięcej (3,14) razy cieliły się krowy, które jako pierwiastki dały kg mleka, w pozostałych stadach pierwiastki o wydajności kg mleka (około 3,1 razy). Obliczone wartości wskaźników korelacji wskazują, że prognozowanie długowieczności na podstawie wydajności w pierwszej laktacji nie jest dokładne, zwłaszcza w stadach o poziomie wydajności 6000 kg mleka (r=0,22 xx ). W badaniach analizowano też strukturę brakowania krów, co jest istotne z punktu widzenia hodowlanego oraz ekonomicznego (Morek-Kopeć i Żarnecki 2009). Wykazano wpływ wydajności pierwiastek i poziomu produkcyjnego stada na strukturę brakowania. Najczęściej brakowano krowy z powodu jałowości i chorób układu rozrodczego. W obrębie poziomów produkcyjnych stad, udział krów wybrakowanych z tego powodu wzrastał wraz ze zwiększaniem się wydajności pierwiastek (np. w stadach o poziomie produkcyjnym 6000 kg z 38,9% do 64,3%, w stadach o poziomie kg z 20,5% do 43,1%). Drugim pod względem częstotliwości występowania powodem brakowania krów były choroby wymienia (od 13,7% w stadach o najniższym poziomie produkcyjnym do 15,8% w stadach o poziomie kg mleka). Niezależnie od poziomu produkcyjnego stada udział krów wybrakowanych zmniejszał się wraz ze wzrostem poziomu wydajności pierwiastek, najbardziej w stadach o poziomie kg (z 22,8% do 13,7%). Niezależnie od poziomu produkcyjnego stada udział krów wybrakowanych z powodu niskiej mleczności zmniejszał się wraz ze wzrostem wydajności pierwiastek. Następujący wraz ze wzrostem poziomu produkcyjnego stada spadek (z 1,6% do 0,9%) udziału krów wybrakowanych z powodu starości potwierdza lepszą długowieczność krów użytkowanych w stadach o niższym poziomie produkcyjnym. Przeprowadzone analizy upoważniają do stwierdzenia, że optymalna z punktu widzenia długowieczności wydajność krów w pierwszej laktacji zmienia się w zależności od poziomu produkcyjnego stada, będącego miernikiem jakości warunków chowu. W przypadku nie dostosowania warunków bytowania do wysokiej wydajności pierwiastek należy się liczyć ze skróceniem okresu ich użytkowania i zmniejszeniem liczby wycieleń. Badania w dalszym ciągu 20

21 potwierdzają niepokojący fakt niskiego udziału zależnych od decyzji hodowcy brakowań (sprzedaż do dalszego chowu, niska wydajność i starość). H6 Bogucki M., Sawa A., Kuropatwińska I., Association of automatic milking systems milking frequency in primiparous and multiparous cows with their yield and milkability. Acta Agriculture Scandinavica, Animal Science. doi: / Celem badań było określenie wpływu częstotliwości doju automatycznego, poziomu wydajności i interakcji miedzy nimi na zdolność wydojową pierwiastek i wieloródek. Baza danych zawierała informacje o dojach 280 krów, użytkowanych w stadzie, w którym do doju wykorzystywano 4 roboty udojowe. Jeden robot udojowy obsługiwał 70 krów, które doiły się średnio 2,78 razy/dobę. Stwierdzono, że w grupie krów dojących się do 2,40 razy/dobę, najczęściej (32,45 i 42,62%) oddawały mleko pierwiastki o wydajności dobowej 20,0 i 20,1-30,0 kg mleka. Z większą częstotliwością (2,41-2,80, >2,80 razy/dobę) doiły się najczęściej krowy o wyższej wydajności dobowej. Bez względu na poziom wydajności dobowej, około połowa pierwiastek była dojona 2,41-2,80 razy/dobę. Wraz ze wzrostem wydajności dobowej wieloródek obniżał się udział dojów o częstotliwości 2,40 razy/dobę z 36,64% ( 20,0 kg mleka/dobę) do 10,29% (>40,0 kg mleka/dobę). Przy częstotliwości doju 2,41-2,80 razy/dobę wykazano tendencję odwrotną wzrost udziału krów z 16,33% (krowy najmniej wydajne) do 29,97% krowy o wydajności 30,1-40,0 kg. Jeszcze większe różnice wystąpiły przy najwyższej częstotliwości doju. Udział krów o najniższej wydajności dobowej wyniósł 8,55%, w kolejnych klasach wydajności wzrastał poprzez 18,0%, 31,87% do 41,58%. W odróżnieniu do pierwiastek wieloródki najczęściej doiły się >2,80 razy/dobę. Wyższą wydajność dobową oraz korzystniejsze oddziaływanie na nią rosnącej częstotliwości doju stwierdzono u wieloródek. Ich wydajność dobowa wzrastała z 29,7 kg (przy liczbie dojów 2,40/dobę) do 31,1 kg (>2,80/dobę). U pierwiastek wzrost ten był mniejszy i wyniósł 0,8 kg mleka. Dój wieloródek trwał krócej niż pierwiastek, a różnica między najkrótszym, a najdłuższym wyniosła 10 s (366 s przy 2,40 dojów/dobę do 376 s przy 2,41-2,80 dojów/dobę). Z kolei u pierwiastek różnica ta wyniosła 18 s. Wieloródki w pierwszych dwóch klasach częstotliwości doju miały wyższy udój minutowy w porównaniu do pierwiastek (odpowiednio: 2,53 i 1,94, wobec 2,24 i 1,85 kg/min.). Odwrotna sytuacja miała miejsce w klasie trzeciej (pierwiastki średnio na minutę oddawały 1,66 kg mleka, wobec 1,61 kg u wieloródek). Bez względu na wiek krów wzrost częstotliwości doju w ciągu doby powodował obniżanie się wartości średniego udoju minutowego. Większy spadek wystąpił u wieloródek (0,92 kg/min), niż u pierwiastek (0,58 kg/min). Częstotliwość 21

22 doju wpływała zarówno na wydajność dobową krów, jak i cechy zdolności wydojowej (czas doju i udój minutowy). W przypadku czasu doju, w każdej klasie krotności doju, istotne jego zróżnicowanie wystąpiło tylko u pierwiastek o wydajności dobowej 20,0 i >40,0 kg, natomiast u wieloródek tylko w klasie 20 kg. W grupie pierwiastek o wydajności 20,1-30,0 kg i grupie najwydajniejszych wieloródek zaobserwowano regularne wydłużanie się czasu doju w kolejnych klasach jego częstotliwości. U pierwiastek o wydajności 40,0 kg/dobę wykazano natomiast skrócenie czasu doju z 404 do 366 s. Biorąc pod uwagę poziomy wydajności dobowej w kolejnych klasach częstotliwości doju, stwierdzono większe zróżnicowanie średniego udoju minutowego u wieloródek. W grupie o wydajności dobowej 20 kg, wraz ze wzrostem liczby dojów, udój minutowy uległ obniżeniu o 0,56 kg, natomiast w kolejnych o: 0,80, 0,92 i 1,20 kg. W przypadku pierwiastek zróżnicowanie było mniejsze (0,38, 0,50, 0,59 i 0,73 kg). Wyniki przeprowadzonych analiz upoważniają do podsumowania, że częstotliwość doju automatycznego krów, poziom wydajności i interakcje miedzy nimi miały potwierdzony statystycznie wpływ na zdolność wydojową pierwiastek i wieloródek. U wieloródek wykazano wyższą wydajność dobową i wyższy średni udój minutowy oraz krótszy w porównaniu z pierwiastkami czas doju. H7 Bogucki M., Effect of lactation stage and milking frequency on milk yield from udder quarters of cows. South African Journal of Animal Science, 48, No. 1, Przedstawione w publikacji H6 wyniki analiz dotyczące podstawowych parametrów doju skłoniły mnie do oceny wpływu etapu laktacji i umożliwienia krowom doju dobrowolnego na cechy użytkowości mlecznej na poziomie doju ćwiartkowego. Nowe technologie, związane z automatyzacją procesu pozyskiwania mleka, mają duże znaczenie w analizie produkcyjności mlecznej oraz zmian składu mleka poszczególnych ćwiartek (Forsbäck i wsp. 2010, Jędruś 2013). Wobec ciągłego wzrostu potencjału produkcyjnego krów, przy jednocześnie coraz bardziej zaawansowanych procesach technologii pozyskiwania mleka, ważna jest stała kontrola fizjologicznej adaptacji krów do nowych warunków doju, poprzez monitoring jego parametrów w doju ćwiartkowym (Sandrucci i wsp. 2007). W publikacji H7, na podstawie informacji pochodzących z koło dojów 160 krów, starano się odpowiedzieć na pytanie: Jaki wpływ na wydajność dobową ćwiartek wymienia krów ma ich wiek, okres laktacji, częstotliwości doju oraz interakcje między wymienionymi czynnikami? W obliczeniach statystycznych wykorzystano procedury GLM z pakietu SAS (2014). Stwierdzono wyższą wydajność dobową 22