Informacja dot. uwarunkowań prawnych w zakresie rozliczania transakcji handlowych z Iranem

Transkrypt

1 Ministerstwo Przedsiębiorczości i Technologii Warszawa, 19 kwietnia 2018 r. Departament Handlu i Współpracy Międzynarodowej Informacja dot. uwarunkowań prawnych w zakresie rozliczania transakcji handlowych z Iranem Polska od lat postrzega Iran jako bardzo atrakcyjnego partnera biznesowego, nie tylko na Bliskim Wschodzie, ale i w skali globalnej. Istnieją możliwości rozwoju współpracy handlowej i inwestycyjnej praktycznie w każdej dziedzinie. Wyrazem tego jest realizowany program intensyfikacji bilateralnych relacji gospodarczych Go Iran. Iran został zaliczony ponadto, jako jeden z pięciu, do listy rynków perspektywicznych dla polskiego eksportu. Z początkiem 2016 r. Polska Agencje Inwestycji i Handlu otworzyła w Teheranie Zagraniczne Biuro Handlowe, którego zadaniem jest zdynamizowanie wzajemnej współpracy gospodarczej. W dwa lata od zniesienia sankcji gospodarczych wolumen wymiany handlowej pomiędzy Polską i Iranem wzrósł prawie 3-krotnie osiągając na koniec 2017 r. poziom 227 mln USD (136 mln USD eksport do Iranu i 91 mln USD import). Polski eksport zwiększył się w 2016 r. o blisko 80% a w roku 2017 o kolejne 50%. Pomimo imponującej dynamiki, poziom wzajemnych obrotów w dalszym ciągu kształtuje się znacznie poniżej naszych możliwości i oczekiwań. Problemy zgłaszane przez polskich przedsiębiorców współpracujących z rynkiem irańskim dotyczą głównie aspektów związanych z rozliczaniem płatności, pozyskiwaniem finansowania dla irańskich nabywców polskich towarów/usług oraz wystawianiem gwarancji lub akredytyw, których beneficjentem ma być kontrahent irański. Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie polskim przedsiębiorcom współpracującym z rynkiem irańskim bądź zamierzającym podjąć taką współpracę kompleksowej informacji nt. uwarunkowań prawnych określający obowiązujące na mocy międzynarodowych przepisów ograniczenia o charakterze gospodarczym i finansowym w odniesieniu do Iranu. Przedstawiono również pewne praktyczne informacje, które mogą być pomocne w kontaktach z firmami irańskimi. I. Uwarunkowania prawne Zgodnie z postanowieniami Wspólnego Kompleksowego Planu Działania z dnia 14 lipca 2015 r. (JCPOA), z dniem 16 stycznia 2016 r. uchylono szereg międzynarodowych ograniczeń w odniesieniu do Iranu o charakterze gospodarczym i finansowym, obowiązujących zarówno na mocy przepisów Organizacji Narodów Zjednoczonych, Unii Europejskiej, jak i Stanów Zjednoczonych. Należy podkreślić, ze zgodnie z przedmiotowym porozumieniem liberalizacji uległy jedynie ograniczenia związane z zaangażowaniem Iranu w rozwój programu nuklearnego. Iran pozostaje jednak krajem ryzyka, w szczególności dla sektora finansowego ze względu na nieadekwatny system przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu oraz uznanie przez Departament Stanu USA za państwo wspierające terroryzm. W świetle obowiązującego reżimu sankcji międzynarodowych nie ma przeciwskazań do nawiązywania relacji biznesowych, jeżeli ani przedmiot umowy nie podlega ograniczeniom (towarowym czy inwestycyjnym), ani też strony umowy są podmiotami, do których ma zastosowanie środek w postaci zamrożenia funduszy czy zakazu ich udostępniania. Należy jednak zauważyć, że podmioty sektora finansowego (banki) autonomicznie kształtują wewnętrzną politykę bezpieczeństwa, niejednokrotnie w sposób zunifikowany na poziomie grup kapitałowych. Ponadto banki krajowe nie nawiązały dotychczas bezpośrednich relacji z podmiotami sektora finansowego z Iranu, tym samym przy rozliczaniu transakcji wymagane jest pośrednictwo banków z innych państw (tzw. banków korespondentów). W przypadku transakcji z Iranem zgodnie z wymogami międzynarodowymi podmioty sektora finansowego (także banki korespondenci) stosują wzmożone procedury ostrożnościowe, w tym związane z przedstawieniem dodatkowej dokumentacji i uzyskanej zgody, jeżeli była ona wymagana, a także weryfikacji stron transakcji w świetle list podmiotów objętych ograniczeniami, także w ramach jurysdykcji amerykańskiej. Z uwagi na małą transparentność struktur kapitałowych firm irańskich i niejednokrotnie lakoniczne informacje, które są publicznie dostępne, prawidłowa weryfikacja kontrahentów, może być utrudniona. O ile mniej problematyczne mogą być transakcje, w których płatnikiem jest strona irańska, o tyle kontrakty długoterminowe, wymagające finansowania po stronie polskiej (kredyty eksportowe) oraz 1

2 odpowiedniego ubezpieczenia mogą w świetle poniższych czynników być trudniejsze w realizacji. Co do zasady, w każdym przypadku relacje biznesowe poddane są analizie ryzyka pod kątem klienta, produktu czy ryzyka geograficznego. Poniżej przedstawiamy uwarunkowania w zakresie obowiązujących ograniczeń prawnych i analizy ryzyka, które mają wpływ na relacje gospodarcze z partnerami z Iranu. 1) Uregulowania Unii Europejskiej wobec Iranu Obowiązujące uregulowania Unii Europejskiej wprowadzające szczególne środki ograniczające wobec Islamskiej Republiki Iranu tj. rozporządzenie Rady (UE) nr 267/2012 z dnia 23 marca 2012 r. w sprawie środków ograniczających wobec Iranu, oraz rozporządzenie Rady (UE) nr 359/2011 z dnia 12 kwietnia 2011 r. dotyczącego środków ograniczających skierowanych przeciwko niektórym osobom, podmiotom i organom w związku z sytuacją w Iranie, przewidują ograniczenia wobec osób fizycznych i prawnych, wymienionych w załącznikach do rozporządzenia (zamrożenie funduszy, zakaz udostępniania funduszy). Ograniczenia obejmują także wwóz i wywóz określonych towarów i technologii, a także świadczenia usług im towarzyszących, takich jak pomoc techniczna i mają zastosowanie do towarów wykorzystywanych w programie jądrowym lub związanych z rakietami balistycznymi takie jak materiały, instalacje i urządzenia jądrowe, towary podwójnego zastosowania, w tym systemy, urządzenia i części składowe wykorzystywane w telekomunikacji i ochronie informacji, a także elektronika. Ograniczenia obejmują również sprzęt, technologię lub oprogramowanie, które mogą być wykorzystywane do monitorowania lub przechwytywania połączeń internetowych lub telefonicznych lub stosowania represji wewnętrznych. 2) Uregulowania USA wobec Iranu nowe uregulowania wobec Iranu wprowadzone przepisami CAATSA (Countering America s Adversaries Through Sanctions Act- 2017) przewidują ograniczenia w zakresie dotyczącym rozwoju programu balistycznego, aktywności Iranu w regionie, zaangażowaniu IRGC w działania terrorystyczne czy kwestie dotyczące naruszenia praw człowieka. uchylono ograniczenia amerykańskie, które miały zasięg ekstraterytorialny i zastosowanie do podmiotów z państwa trzecich (secondary sanctions) w zakresie określonych rodzajów aktywności obejmujących sektor bankowy, energetyczny, petrochemiczny, transportu morskiego czy sektor samochodowy czy też lotnictwo cywilne; uregulowania amerykańskie przewidują także ograniczenia dotyczące re-eksportu do Iranu towarów pochodzenia amerykańskiego i towarów zawierających 10% lub więcej komponentu amerykańskiego, szacowanego na podstawie udziału w wartości ogólnej produktu; utrzymano ograniczenia wobec licznych podmiotów irańskich, figurujących na liście Specially Designated Nationals (SDN). Poza listami podmiotów administrowanymi przez Biuro ds. Kontroli Aktywów Zagranicznych (OFAC), dodatkowe listy podmiotów objętych ograniczeniami gospodarczymi (Lists of Parties of Concern) prowadzi Biura Przemysłu i Bezpieczeństwa Departamentu Handlu USA (BIS); utrzymano w mocy ograniczenia dotyczące możliwości rozliczania przez strony trzecie transakcji w dolarze amerykańskim (U-Turn transactions), z wyłączeniem transakcji, które zostały objęte zezwoleniem. Zliberalizowane uregulowania umożliwiają utrzymywanie rachunków dolarowych i realizacja transakcji dolarowych jeżeli strony faktycznie mają prowadzone rachunki w tej walucie (wciąż w wielu bankach są irańskie depozyty w dolarze). 3) Ryzyko geograficzne zgodnie ze standardami międzynarodowymi Iran pozostaje krajem wysokiego ryzyka (high risk and non-cooperative jurisdiction), w szczególności dla sektora finansowego ze względu na negatywną ocenę irańskiego systemu przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu przez Grupę Zadaniową ds. Przeciwdziałania Praniu Pieniędzy (FATF). w 2016 r. FATF podjęła decyzję o tymczasowej liberalizacji podejścia wobec Iranu (zawieszono wezwanie do stosowania środków zaradczych - countermeasures), jednakże do czasu usunięcia braków systemowych w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, FATF zaleca stosowanie przez podmioty sektora finansowego wzmożonych środków, zgodnie z rekomendacją 19. dodatkowo państwo to od 1984 r. uznawane jest przez Departament Stanu USA za państwo wspierające terroryzm, a od 2011 r. przez Departamentu Skarbu USA (FinCEN), jako państwo wysokiego ryzyka w świetle reżimu przeciwdziałania praniu pieniędzy. 2

3 II. Ograniczenia o charakterze finansowym w relacjach z Iranem Zakres obowiązujących w Polsce ograniczeń o charakterze finansowym w relacjach z podmiotami z Iranu jest co do zasady analogiczny, jak w innych państwach członkowskich UE i opiera się przede wszystkim na następujących aktach prawnych: bezpośrednio stosowalnego w państwach członkowskich rozporządzenia (UE) nr 267/2012 z dnia 23 marca 2012 r. w sprawie środków ograniczających wobec Iranu i uchylającego rozporządzenie (UE) nr 961/2010, decyzji 2010/413/WPZiB z dnia 26 lipca 2010 r. w sprawie środków ograniczających wobec Iranu i uchylającej wspólne stanowisko 2007/140/WPZiB. Na podstawie zmian wprowadzonych w ww. aktach prawnych w konsekwencji uchwalenia przez Radę Bezpieczeństwa ONZ Rezolucji 2231(2015), uchylającej część sankcji wobec Iranu oraz wdrożenia wielostronnego porozumienia nuklearnego z Iranem Wspólnego Kompleksowego Planu Działania (JCPOA), środki ograniczające wobec Iranu zostały w większości zniesione. Oznacza to, że aktualnie nie ma ograniczeń w zakresie przekazywania środków finansowych oraz usług finansowych do oraz z Iranu. Zniesiony został zakaz transferów finansowych, łącznie z wymogami, dotyczącymi powiadomień i zezwoleń na przekazy. W związku z tym przekazywanie funduszy między osobami, podmiotami lub organami UE, w tym instytucjami finansowymi i kredytowymi UE oraz osobami, podmiotami lub organami z Iranu, w tym irańskimi instytucjami finansowymi i kredytowymi, jest dozwolone oraz nie wymaga zezwoleń i powiadomień. Dozwolone co do zasady są również działania bankowe, takie jak ustanowienie nowych powiązań z bankami korespondencyjnymi oraz otwieranie oddziałów, filii lub biur przedstawicielskich banków irańskich w państwach członkowskich. Nienotowane na giełdzie irańskie instytucje finansowe i kredytowe mogą również nabywać lub zwiększać udziały lub nabywać jakiekolwiek inne tytuły własności w unijnych instytucjach finansowych i kredytowych. Instytucje finansowe i kredytowe UE mogą otwierać przedstawicielstwa lub zakładać oddziały lub spółki zależne w Iranie; ustanawiać nowe spółki joint venture i otwierać rachunki bankowe w Iranie. Dozwolone jest także co do zasady dostarczanie irańskim podmiotom, w szczególności instytucjom finansowym i Bankowi Centralnemu Iranu specjalistycznych usług przesyłania komunikatów finansowych, w tym SWIFT. Tym niemniej, podkreślić należy również, że niezależnie od zniesienia większości ograniczeń w relacjach z Iranem, zgodnie z rozporządzeniem delegowanym Komisji (UE) 2016/1675 z dnia 14 lipca 2016 r. uzupełniającym dyrektywę (UE) 2015/849 przez wskazanie państw trzecich wysokiego ryzyka mających strategiczne braki w swoich systemach przeciwdziałania praniu pieniędzy i zwalczania terroryzmu, Iran uznany pozostaje za jurysdykcję mającą braki, które stwarzają znaczące zagrożenia dla systemu finansowego Unii. Ponadto, Iran jest również postrzegany jako jurysdykcja posiadająca strategiczne braki w systemie AML/CFT przez FATF 1. W związku z powyższym instytucje obowiązane (w tym banki), przy dokonywaniu transakcji związanych z osobami fizycznymi lub prawnymi mającymi siedzibę w Iranie, stosują wzmocnione środki należytej staranności wobec klienta. Należy również zaznaczyć, że podmioty z Iranu znajdują się na listach opracowywanych przez Biuro ds. Kontroli Aktywów Zagranicznych Departamentu Skarbu (OFAC). Są to listy obowiązujące w ramach jurysdykcji Stanów Zjednoczonych. Część z tych unormowań implementuje do systemu prawnego Stanów Zjednoczonych uregulowania ONZ, wynikające z reżimu sankcji międzynarodowych, część odzwierciedla natomiast autonomiczną politykę bezpieczeństwa narodowego USA. Mając na uwadze, że od 16 stycznia 2016 r. mają zastosowanie przepisy rozporządzenia Rady (UE) nr 2015/1861 z 18 października 2015 r. zmieniającego rozporządzenie Rady (UE) nr 267/2012 z 23 marca 2012 r. ws. środków ograniczających wobec Iranu (w którym między innymi uchylono wszystkie artykuły Rozdziału V: Ograniczenia w zakresie przekazywania środków finansowych oraz usług finansowych), w ocenie Narodowego Banku Polskiego nie występują prawne lub operacyjne przeszkody w dokonywaniu płatności pomiędzy Iranem i Polską. Zastosowanie mógłby mieć tu chociażby system TARGET2 (paneuropejski system międzybankowych rozliczeń w euro w czasie rzeczywistym), w którym od 2008 r. uczestniczy NBP i polskie banki. Jeżeli zatem bank irański posiada rachunek w jednym z komponentów systemu TARGET2, możliwe jest dokonywanie takich przelewów. Bezpośrednie formy płatności pomiędzy bankami mogą być realizowane poprzez bankowość korespondencką również w odniesieniu do innych walut niż euro. 1 Publiczne Oświadczenia FATF ostatnie z 3 listopada 2017 r. 3

4 III. Rozliczanie transakcji z Iranem przez wybrane banki oraz ubezpieczenia przez KUKE 1. Bank Gospodarstwa Krajowego (BGK) Problemy zgłaszane przez polskich przedsiębiorców dotyczą głównie aspektów związanych rozliczaniem płatności z Iranem, pozyskiwaniem finansowania dla irańskich nabywców polskich towarów/usług oraz wystawianiem gwarancji lub akredytyw, których beneficjentem miał być kontrahent irański. Część przedsiębiorców chciałaby dokonać rozliczenia eksportu przelewem, część akredytywą otwartą przez bank irański i potwierdzoną przez bank polski. Jeżeli chodzi o pozyskiwanie finansowania dla irańskich nabywców polskich towarów/usług to polskie przedsiębiorstwa prowadzą rozmowy dotyczące sprzedaży do Iranu towarów lub wykonania usług budowlanych w Iranie, ale warunkiem uzyskania takiego kontraktu jest zapewnienie finansowania stronie irańskiej w formule kredytu dla nabywcy lub kredytu dla banku nabywcy, czyli standardowych instrumentów wspierania eksportu stosowanych na innych rynkach. Problem ten został zgłoszony m.in. przez potencjalnych: dostawców maszyn górniczych, generalnych wykonawców usług budowlanych (np. hoteli, projektów budowy rafinerii gazu, spalarni śmieci i innych zakładów) w Iranie. W przypadku wystawienia gwarancji lub akredytywy, której beneficjentem będzie podmiot irański (przedsiębiorstwa kupujące towary z Iranu zobowiązane są do przedstawienia zabezpieczenia w formie gwarancji zapłaty lub otwarcia akredytywy której beneficjentem będzie podmiot irański) banki komercyjne z reguły odmawiają wykonania takich operacji. Podobnie w przypadku eksportu do Iranu, aby uzyskać zaliczkę od strony irańskiej pojawia się wymóg wystawienia gwarancji bankowej zwrotu zaliczki, której beneficjentem będzie podmiot irański. Problem z wystawieniem gwarancji dot. m.in. producentów maszyn górniczych, a z otwarciem akredytywy importerów ropy naftowej. W związku z trwającym od kilku miesięcy procesem rewizji polityki sankcyjnej USA wobec Islamskiej Republiki Iranu oraz niejednoznaczną sytuacją międzynarodową w tym zakresie na chwilę obecną Bank Gospodarstwa Krajowego nie jest w stanie zaangażować się w finansowanie takich transakcji. 2. PKO Bank Polski PKO Bank Polski prowadzi rozliczenia z Islamską Republiką Iranu: wyłącznie w walucie EUR, rozliczani są wyłącznie klienci z długą historią współpracy z PKO BP głównie z sektora agro-food, w zakresie rozliczeń z Iranem nie są wspierani Klienci będący nierezydentami (w szczególności firmy irańskie), każda transakcja jest dokładnie analizowana przez wewnętrzną komórkę specjalizującą się w tematyce sankcji oraz ograniczeń, każda transakcja jest indywidualnie oceniana w zakresie jej związku ze wspieraniem niedozwolonej działalności (w tym wspierania organizacji finansujących terroryzm). W tym zakresie prowadzona jest dogłębna ocena KYC polegająca na stosowaniu wymaganych prawem i dobrymi praktykami środków bezpieczeństwa finansowego. Dla takich transakcji stosowane są wysokie standardy bezpieczeństwa w konsekwencji, których Bank respektuje wszystkie obowiązujące sanacje, embarga oraz ograniczenia tak ONZ, UE jak i OFAC, 3. KUKE Aktualna polityka ubezpieczeniowa Korporacji Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych Spółki Akcyjnej (KUKE) w stosunku do Iranu została ustalona przez Komitet Polityki Ubezpieczeń Eksportowych w uchwale nr 1/2016 z dnia 1 marca 2016 r. zmieniającej uchwałę nr 5/2013 z dnia 6 lutego 2013 r. w sprawie klasyfikacji krajów w zależności od stopnia ryzyka (Uchwała KPUE). Zgodnie z Uchwałą KPUE Iran to: Kraj obejmowany pokryciem ubezpieczeniowym na zasadach indywidualnych. W przypadku ubezpieczeń kontraktów i kredytów zawartych na okres kredytu dwóch i więcej lat oraz ubezpieczeń inwestycji bezpośrednich za granicą decyzje o ubezpieczeniu są podejmowane wyłącznie przez Komitet Polityki Ubezpieczeń Eksportowych po przedstawieniu opinii Ministerstwa Spraw Zagranicznych jako organu koordynującego przyjmowanie i wdrażanie sankcji międzynarodowych do polskiego prawa krajowego na temat możliwości realizacji indywidualnego projektu eksportowego lub inwestycyjnego.. W zakresie ubezpieczeń z okresem spłaty kredytu poniżej dwóch lat, KUKE ma aktualnie w portfelu czynnych kilkanaście limitów kredytowych. Ubezpieczone należności są regularnie spłacane, przy czym większość z polskich eksporterów wykorzystuje do rozliczania płatności od kontrahentów 4

5 irańskich swoje rachunki prowadzone przez banki ze Zjednoczonych Emiratów Arabskich i dopiero z tych rachunków pieniądze są przelewane na rachunki prowadzone w bankach polskich. Wraz ze zniesieniem przez Radę UE w styczniu 2016 r. okołonuklearnych unijnych sankcji gospodarczych i finansowych, znacznie złagodzone zostały również sankcje amerykańskie administrowane przez Biuro ds. Kontroli Aktywów Zagranicznych Departamentu Skarbu (OFAC). Niemniej jednak, w dalszym ciągu obowiązują amerykańskie: 1) sankcje pierwszorzędne (primary sanctions) dotyczące tzw. US persons, polegające na szerokim zakazie angażowania się w transakcje z Iranem lub jego rządem; 2) sankcje drugorzędne (secondary sanctions) dotyczące osób i firm nie amerykańskich, polegające na istotnych ograniczeniach dla transakcji m.in. z osobami irańskimi znajdującymi się na liście SDN (podmioty wykluczone) oraz z Korpusem Strażników Rewolucji Islamskiej (IRCG). IV. Dane kontaktowe osób/instytucji mogących udzielić dodatkowych informacji 1. Ministerstwo Spraw Zagranicznych (w zakresie przepisów dot. reżimu sankcji międzynarodowych wobec Iranu) - Pani Dorotą Krasińską Radcą Ministra w Departamencie Prawno-Traktatowym MSZ - Tel: (22) ; dorota.krasinska@msz.gov.pl. 2. Ministerstwo Finansów (w zakresie kwestii związanych ze stosowaniem wobec Iranu szczególnych środków ograniczających o charakterze finansowym) sekretariat.if@mf.gov.pl lub kancelaria@mf.gov.pl. 3. Ministerstwo Przedsiębiorczości i Technologii (w zakresie spraw ogólnych związanych ze współpracą gospodarczą z Iranem) Pan Jacek Jędruszak, Departament Handlu i Współpracy Międzynarodowej Tel: (22) ; jacek.jedruszak@mpit.gov.pl 4. Zagraniczne Biur Handlowe w Teheranie (informacje handlowe nt. współpracy z partnerami irańskimi) Pan Jarosław Kaczyński Tel: (IRI): (PL) jaroslaw.kaczynski@paih.gov.pl 5. PKO Bank Polski (w zakresie rozliczania transakcji ze stroną irańską) - Departament Strategii i Analiz Międzynarodowych - Tel: (22) ; dsm@pkobp.pl. 6. Bank Gospodarstwa Krajowego - szczegółowych informacji dotyczących operacji na rachunkach bankowych udzielają doradcy klientów w placówkach regionalnych BGK ( zaś informacji o akredytywach udziela Pan Karol Rozenberg z Departamentu Bankowości Transakcyjnej - Tel: (22) ; karol.rozenberg@bgk.pl. 7. KUKE Pan Piotr Maciaszek, Zastepca Dyrektora Biura Produktów Długo i Średnioterminowych Gwarantowanych przez Skarb Państwa; tel: (22) ; piotr.maciaszek@kuke.com.pl Opracowano na podstawie informacji: MSZ, MF, NBP, KUKE, BGK, PKO BP 5