Klasyfikacja wód mineralnych w świadomości konsumentów wyniki badań własnych

Transkrypt

1 Zeszyty Naukowe nr 800 Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie 2009 Katedra Analizy Rynku i Badań Marketingowych Klasyfikacja wód mineralnych w świadomości konsumentów wyniki badań własnych 1. Wprowadzenie Rynek wód 1 w opakowaniach jednostkowych w Polsce charakteryzuje się dużą różnorodnością. Występuje na nim obecnie ok. 200 marek wód (w szczytowym okresie było ich ok. 400) 2, które trudno jest jednoznacznie pogrupować ze względu na możliwość zastosowania wielu niespójnych sposobów klasyfikacji. Najogólniej można wyróżnić cztery kategorie charakterystyczne dla rynku wód w opakowaniach jednostkowych: wody lecznicze, naturalne wody mineralne, naturalne wody źródlane oraz wody stołowe, które mogą się różnić między sobą: stopniem mineralizacji, stopniem nasycenia dwutlenkiem węgla, pojemnością opakowania oraz materiałem, z którego jest ono wykonane, miejscem pochodzenia, krajem pochodzenia itd. Zgodnie z obowiązującymi przepisami 3 wody w opakowaniach jednostkowych są definiowane w następujący sposób: 1 W opracowaniu użyto terminu woda mineralna, gdyż jak wynika z badań rozpoznawczych autorki, w ten sposób nazywane są przez konsumentów wszystkie wody określane jako wody w opakowaniach jednostkowych, łącznie z wodami leczniczymi. 2 M. Kucharski, Naturalne wody mineralne. Informator rozlewni 1995, Izba Gospodarcza Uzdrowiska Polskie, s Definicje naturalnych wód mineralnych, naturalnych wód źródlanych oraz wód stołowych zawarte są w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia w sprawie naturalnych wód mineralnych, naturalnych wód źródlanych i wód stołowych z dnia 29 kwietnia 2004 r. (Dz.U. nr 120, poz. 1256) oraz korygującym go Rozporządzeniu Ministra Zdrowia zmieniającym rozporządzenie w sprawie naturalnych wód mineralnych, naturalnych wód źródlanych i wód stołowych z dnia 17 grudnia 2004 r. (Dz.U. nr 276, poz. 2738), natomiast definicja wód leczniczych pochodzi z Polskiej Normy PN-Z z 1999 r.

2 128 1) naturalne wody mineralne są wodami pochodzącymi z udokumentowanych zasobów wody podziemnej, wydobywanymi jednym lub kilkoma otworami naturalnymi lub wierconymi, pierwotnie czystymi pod względem chemicznym i mikrobiologicznym, charakteryzującymi się stabilnym składem mineralnym oraz właściwościami mającymi znaczenie fizjologiczne, powodującymi korzystne oddziaływanie na zdrowie ludzi, określonymi według odpowiednich wymagań i kryteriów. Przy ujęciu i po zabutelkowaniu muszą one zawierać co najmniej 1000 mg/l rozpuszczonych składników mineralnych lub co najmniej 250 mg/l wolnego dwutlenku węgla naturalnego pochodzenia lub oznaczona w nich zawartość wapnia, magnezu, sodu, żelaza, chlorków, siarczanów, wodorowęglanów, fluorków lub jodków jest wyższa od dopuszczalnej dla wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi i powinna zapewniać korzystne oddziaływanie wody na organizm człowieka; 2) naturalne wody źródlane są to wody pochodzące z udokumentowanych zasobów podziemnych, wydobywane jednym lub kilkoma otworami naturalnymi lub wierconymi, pierwotnie czyste pod względem chemicznym i mikrobiologicznym, nieróżniące się właściwościami i składem mineralnym od wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi, określonymi w przepisach o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę; 3) wody stołowe są otrzymywane po dodaniu do wody źródlanej naturalnej wody mineralnej lub soli mineralnych, zawierających jeden lub więcej składników mających znaczenie fizjologiczne, jak: sód, magnez, wapń, chlorki, siarczany, wodorowęglany; 4) wody lecznicze to pierwotnie czyste, nieuzdatnione wody podziemne z jednego złoża, których skład chemiczny oraz właściwości fizyczne warunkują określone działanie lecznicze, potwierdzone wynikami badań farmakologicznych i klinicznych. Powinny one zawierać w litrze nie mniej niż 1000 mg rozpuszczonych składników mineralnych oraz co najmniej jeden swoisty składnik leczniczy w stężeniu warunkującym działanie lecznicze wody. Uznanie wody za leczniczą następuje na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów na wniosek ministra zdrowia i ministra środowiska. Celem niniejszej prezentacji jest przedstawienie wyników jakościowych badań własnych autorki, mających za zadanie pokazanie sposobu rozumienia przez konsumentów aktualnego ujęcia klasyfikacji wód uzyskanego za pomocą testu uzupełniania zdań. Inspiracją do podjęcia takich działań stał się fragment badań ilościowych przeprowadzonych przez autorkę w ramach projektu promotorskiego nr 2 HO2C , nt. Identyfikacja struktury przedmiotowej i podmiotowej rynku wód mineralnych, napisanego pod kierunkiem prof. dr. hab. Stefana Mynarskiego, finansowanych ze środków Ministerstwa Nauki i Informatyzacji. Wyniki tych badań wyka-

3 Klasyfikacja wód mineralnych w świadomości konsumentów zały, że deklaracje wyboru określonego rodzaju wody często nie pokrywają się z rzeczywistymi wyborami, skonfrontowanymi z wybieranymi markami wód 4. Celem badań, których rezultaty przedstawiono w niniejszym opracowaniu, była jakościowa interpretacja wyników badań ilościowych zawartych w cytowanym wcześniej projekcie promotorskim. Ponieważ wielu producentów wód zabiega o zakwalifikowanie produkowanych przez siebie wód do określonej kategorii 5, postanowiono zbadać, co w rozumieniu konsumentów oznaczają poszczególne rodzaje wód. Wyniki tych badań mogą stać się podstawą do weryfikacji niektórych działań producentów oraz rozpatrzenia możliwości szerszego edukowania konsumentów w tej kwestii. Jako technikę badawczą wybrano test niedokończonych zdań. Jest to jedna z technik projekcyjnych o charakterze indywidualnym, będąca zestawem początków zdań, które każdy uczestnik badania ma za zadanie samodzielnie dokończyć 6. Często jest ona stosowana jako technika wspomagająca w trakcie zogniskowanych wywiadów grupowych. W tym przypadku była ona techniką autonomiczną. 2. Kategorie wód mineralnych w wyobrażeniach konsumentów wyniki badań jakościowych Wielu producentów zabiega o to, aby wytwarzane przez nich wody posiadały kwalifikację rodzajową naturalna woda mineralna, gdyż wody takie kojarzone są z korzystnym dla człowieka działaniem profilaktyczno-zdrowotnym. Zdaniem autorki rzadko zdarza się, aby przeciętny konsument interesował się zawartymi w przepisach prawnych sposobami klasyfikacji, natomiast każdy z nich może mieć określone wyobrażenia związane z poszczególnymi kategoriami wód. Jak już wspomniano we wprowadzeniu, techniką badawczą w niniejszych badaniach był test uzupełniania niedokończonych zdań, natomiast jako formę analizy przyjęto jakościową analizę treści. Badane osoby poproszono o zdefiniowanie poszczególnych kategorii wód poprzez dokończenie zdań oraz o podanie przykładów marek wód wchodzących w skład każdej definiowanej grupy. Badania przeprowadzono na grupie 45 studentów studiów zaocznych. Ze względu na charakter studiów, grupa ta była zróżnicowana pod względem wieku oraz miejsca zamieszkania. Badane osoby, obojga płci, były mieszkańcami kilku 4 Por. J. Mirek, Preferencje konsumentów wód mineralnych w świetle badań własnych, Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, nr 739, Kraków Dotyczy to zwłaszcza naturalnych wód mineralnych, które charakteryzują się działaniem profilaktyczno-zdrowotnym. 6 D. Maison, Zogniskowane wywiady grupowe. Jakościowa metoda badań marketingowych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001, s

4 130 województw: małopolskiego (Kraków, Tarnów, Bochnia, Nowy Sącz, Nowy Targ, Limanowa, Bukowno, Stryszawa, Krzyszkowice), podkarpackiego (Mielec, Przemyśl, Krosno, Sanok, Jedlicze), śląskiego (Kęty, Andrychów, Częstochowa, Sosnowiec) oraz świętokrzyskiego (Kielce, Starachowice, Sandomierz). W pierwszej kolejności uczestnicy badania mieli za zadanie dokończyć zdanie: Naturalna woda mineralna to. W większości przypadków uzyskano rozbudowane definicje, które na etapie analizy podzielono na fragmenty i przyporządkowano do określonych kategorii, będących odzwierciedleniem postrzeganych przez badane osoby cech naturalnych wód mineralnych. Kategorie te zostały uporządkowane (od najczęściej do najrzadziej podawanych przez respondentów) i wraz z odpowiadającymi im określeniami przedstawione w tabeli 1. Tabela 1. Wyniki jakościowej analizy treści w odniesieniu do definicji naturalnych wód mineralnych uzyskane w trakcie testu uzupełniania zdań Zawartość minerałów Właściwości Fragmenty wypowiedzi pisemnych zawiera niezbędne minerały z wieloma mikroelementami bogata w różnorodne składniki mineralne zawiera różne minerały zawiera składniki mineralne zawierająca 1000 mg składników mineralnych zawierająca składniki mineralne, takie jak wapń, magnez itp., w dość dużej ilości zawiera minerały cenne dla zdrowia zawiera mnóstwo cennych minerałów i składników dla zdrowia ze składnikami mineralnymi nasycona minerałami, tymi nieszkodliwymi ma dużo składników mineralnych zawierająca mikroelementy zawierająca minerały lub mineralizowana wzbogacana minerałami wzbogacona o minerały mineralizowana z niewielką zawartością pierwiastków naturalnie mineralizowana jest mineralizowana nie zawiera cukru czysta czysta woda źródlana woda pitna niskokaloryczna tania zdrowa

5 Klasyfikacja wód mineralnych w świadomości konsumentów cd. tabeli 1 Funkcje Pochodzenie Uzdatnianie Fragmenty wypowiedzi pisemnych dzięki minerałom, w które jest wzbogacona, jest lepsza dla zdrowia woda lecznicza najzdrowszy napój charakteryzuje się dobrym wpływem na zdrowie niezawierająca sztucznych związków niechlorowana coś jak kranówka, tylko bez zanieczyszczeń zawiera mało zanieczyszczeń bez zanieczyszczeń woda naturalna (bez konserwantów) nieskazitelna jak kryształ krystalicznie czysta zwykła woda z niewielką zawartością pierwiastków często doprawiana smakowo służy do zaspokojenia pragnienia doskonały sposób na ugaszenie pragnienia najlepszy sposób na ugaszenie pragnienia gasi pragnienie napój gaszący pragnienie w upalne letnie dni do picia do celów leczniczych służy do uzupełniania niedoboru składników mineralnych orzeźwiająca zalecana do picia każdego dnia dobry element zdrowego odżywiania z naturalnych źródeł z naturalnych ujęć ze źródła z wnętrza ziemi z głębi ziemi z podziemia ze źródeł głębinowych z ujęć głębinowych woda źródlana z ujęć górskich z ujęć wodnych bogatych w składniki mineralne niepoddawana żadnym procesom obróbki fizykochemicznej nieoczyszczana niewzbogacana przefiltrowana może być destylowana i mineralizowana poddawana pocesom chemicznym, np. nasycana dwutlenkiem węgla

6 132 cd. tabeli 1 Zawartość dwutlenku węgla Inne Źródło: badania własne. Fragmenty wypowiedzi pisemnych niegazowana gazowana gazowana lub niegazowana gazowana lub niegazowana ze składnikami mineralnymi nasycana dwutlenkiem węgla z naturalną zawartością dwutlenku węgla w butelce w sklepie dostępna w sklepie woda źródlana z rejonów górskich butelkowana, sprzedawana jako woda mineralna Analizując dane zawarte w tabeli 1, można stwierdzić, że na stworzone definicje największy wpływ miało słowo mineralna, gdyż najwięcej fragmentów wypowiedzi odnosi się do zawartości składników mineralnych. ta została najsilniej zaakcentowana zarówno przez kobiety, jak i przez mężczyzn. Ponadto kobiety zwracały większą uwagę na takie cechy, jak: właściwości i funkcje. Z kolei mężczyźni często nawiązywali do pochodzenia oraz zawartości dwutlenku węgla. Daje się zauważyć, że w ramach wyróżnionych cech zdarzają się duże rozbieżności. Nawiązując do normatywnej definicji naturalnych wód mineralnych, należy stwierdzić, że w wynikach badań empirycznych w ujęciu całościowym pojawiło się wiele elementów zawartych w tej definicji, ale też wiele określeń negujących cechy naturalnych wód mineralnych. Uczestnicy badania oprócz zdefiniowania naturalnych wód mineralnych zostali poproszeni również o podanie przykładów marek takich wód. Najczęściej podawane było kolejno takie wody, jak: Nałęczowianka, Żywiec Zdrój, Muszynianka, Bonaqa, Kryniczanka, Cisowianka, Aqua Minerale, Vita, Multivita, Piwniczanka, Arctic. Biorąc pod uwagę częstość odpowiedzi oraz ich poprawność, niewiele ponad połowa podanych marek wód to naturalne wody mineralne. Następnie w analogiczny sposób, jak w przypadku naturalnych wód mineralnych, poproszono uczestników testu o zdefiniowanie naturalnych wód źródlanych oraz podanie przykładowych marek tych wód. Fragmenty tych definicji wraz z cechami uszeregowanymi od najczęściej do najrzadziej wymienianych, jakie zostały podkreślone przez badane osoby, zawiera tabela 2.

7 Klasyfikacja wód mineralnych w świadomości konsumentów Tabela 2. Wyniki jakościowej analizy treści w odniesieniu do definicji naturalnych wód źródlanych uzyskane w trakcie testu uzupełniania zdań Pochodzenie Właściwości Zawartość minerałów Funkcje Fragmenty wypowiedzi z głębi ziemi ze źródeł głębinowych z czystego źródła górskiego z czystego źródła z naturalnych źródeł ze źródełka czerpana ze źródełka górskiego pozyskiwana ze źródełek naturalnych, znajdujących się na powierzchni ziemi ze źródeł położonych w górach Beskidu z naturalnego źródła z gór z głębinowych pokładów wód z lodowca ze źródeł o pierwszej klasie czystości z naturalnych źródeł podziemnych ze źródeł podziemnych wypływających na powierzchnię nie zawsze czysta krystalicznie czysta przejrzysta krystaliczna zimna wyjątkowa woda źródlana tańsza bardzo droga równie zdrowa jak mineralna bez szkodliwych substancji chyba lepszej jakości niż naturalna woda mineralna o krótkiej przydatności do spożycia uznaje się, że ma właściwości lecznicze nie posiada minerałów woda o niższej zawartości składników bez składników mineralnych uboga w składniki mineralne może być mineralna lub nie w zależności od źródeł, z których pochodzi zawierająca mg składników mineralnych krążąc wśród skał, kropla po kropli, czerpie z nich naturalne składniki mineralne zawiera minerały cenne dla zdrowia zawiera mniej minerałów niż mineralna często wzbogacana składnikami mineralnymi zawiera wartościowe składniki mineralne zaspokaja pragnienie gasząca pragnienie produkt niezbędny w zdrowym odżywianiu i higienicznym trybie życia

8 134 cd. tabeli 2 Uzdatnianie Zawartość dwutlenku węgla Inne Brak odpowiedzi Fragmenty wypowiedzi niepoddawana procesom chemicznym bez udoskonaleń składnikami mineralnymi niewzbogacana w składniki mineralne często wzbogacana w składniki mineralne niemodyfikowana bez dodatków smakowych oczyszczana niegazowana nie jest sztucznie gazowana taka sama jak mineralna, tylko z dodatkiem dwutlenku węgla gazowana bezpośrednio czerpana ze źródła i tak sprzedawana dostępna w źródłach i dość rzadko butelkowana synonim wody mineralnej nie wiem Źródło: badania własne. Porównując wyniki badań z definicją zawartą w obowiązującym rozporządzeniu, można znaleźć wiele analogii. W trakcie analizy stwierdzono jednakże, iż podobnie jak w przypadku naturalnych wód mineralnych, na sposób definiowania największy wpływ miało słowo źródlana, gdyż najwięcej fragmentów wypowiedzi odnosi się do pochodzenia wód. Dotyczyło to przedstawicieli obojga płci. Poza tym kobiety częściej zwracały uwagę na niską zawartość składników mineralnych oraz uzdatnianie (zazwyczaj jego brak). Natomiast mężczyźni często akcentowali właściwości naturalnych wód źródlanych. Podobnie jak w przypadku naturalnych wód mineralnych, również tu pojawiły się pewne rozbieżności typu: tania droga, nie posiada minerałów zawiera minerały. Trzy osoby (kobiety) nie potrafiły podać żadnej definicji naturalnej wody źródlanej, a jeden mężczyzna użył sloganu pochodzącego z reklamy telewizyjnej jednej z wód. Następnie badane osoby zostały poproszone o podanie przykładów marek naturalnych wód źródlanych. Najczęściej wymieniano: Kroplę Beskidu, Nałęczowiankę, Żywiec Zdrój, Kryniczankę, Piwniczankę, Muszyniankę, Multivitę. Ogółem wymieniono 24 marki, z których tylko 8 to naturalne wody źródlane, a jedna w ogóle nie istnieje. Spośród badanych 45 osób 5 nie potrafiło wymienić żadnej marki naturalnych wód źródlanych, a jedna osoba napisała, że nie rozróżnia wód mineralnych i źródlanych. Podobną procedurę testu uzupełniania zdań oraz jego analizy zastosowano w odniesieniu do wód stołowych. Rezultaty dokończenia zdania Naturalne wody

9 Klasyfikacja wód mineralnych w świadomości konsumentów stołowe to podzielone na fragmenty i uporządkowane tematycznie zawiera tabela 3. Tabela 3. Wyniki jakościowej analizy treści w odniesieniu do definicji wód stołowych uzyskane w trakcie testu uzupełniania zdań Właściwości Zawartość składników mineralnych Pochodzenie Przeznaczenie Zawartość dwutlenku węgla Inne Źródło: badania własne. Fragmenty wypowiedzi pisemnych pitna niezdatna do bezpośredniego spożycia nie zawiera substancji szkodliwych zdatna do picia czysta zwykła woda do picia w butelce zwykła woda najczęściej poddana filtracji o najmniejszej jakości gorsza od wody mineralnej niepoddawana żadnym procesom z mniejszą ilością minerałów niż mineralna ma poniżej 500 mg minerałów niskozmineralizowana bez żadnych składników mineralnych niekoniecznie zawierająca dużo minerałów i wartości odżywczych bez wszelkich minerałów z powodu wcześniejszego oczyszczania z wodociągu miejskiego kranówa woda z kranu zdatna do picia bezpośrednio czerpana ze źródła i tak sprzedawana dostępna w źrodłach najczęściej wykorzystywana do przygotowywania potraw podawana do picia w trakcie posiłków może być przegotowywana podawana na stół nadaje się do podania przy rodzinnym stole niegazowana gazowana dość rzadko butelkowana synonim wody mineralnej woda ustrukturyzowana tania woda mineralna lub źródlana Okazało się, że termin ten jest zupełnie niezrozumiały dla konsumentów. Aż 1/3 uczestników nie udzieliła żadnej odpowiedzi. Brak odpowiedzi dotyczył głównie kobiet.

10 136 Większość pozostałych osób obojga płci utożsamia tę wodę z wodą z kranu zdatną do picia bezpośrednio lub po przegotowaniu albo przefiltrowaniu. Na zasadzie analogii do nazwy woda stołowa, część osób określa tę wodę jako podawaną przy stole do posiłków. Niektórzy twierdzili, że służy do przygotowywania posiłków. Kojarzy się ona z wodą niskozmineralizowaną bądź pozbawioną minerałów, co nie jest prawdą. Wśród 45 uczestników testu aż 36 nie potrafiło podać żadnej marki wody stołowej. Pozostałym osobom kojarzy się ona z wodami sprzedawanymi pod markami własnymi sieci handlowych (Tesco, Carrefour, Biedronka) lub wodami w pojemnikach 5-galonowych (Eden, Dar Natury, Apia). Jedna z osób wymieniła wodę Żywiec. Ostatnią definiowaną kategorią wód w opakowaniach jednostkowych były wody lecznicze. Również tutaj zastosowano taką procedurę postępowania jak w przypadku naturalnych wód mineralnych, naturalnych wód źródlanych oraz wód stołowych. Zebrane i uporządkowane wyniki zamieszczono w tabeli 4. Tabela 4. Wyniki jakościowej analizy treści w odniesieniu do definicji wód leczniczych uzyskane w trakcie testu uzupełniania zdań Właściwości lecznicze Fragmenty wypowiedzi pisemnych wody, które pije się przy różnych dolegliwościach zawierające związki chemiczne o właściwościach leczniczych wody, które mają pomagać w leczeniu jakichś dolegliwości są pomocne przy różnych schorzeniach wody, które leczą takie, co mają właściwości lecznicze wykazujące działanie lecznicze w niektórych schorzeniach cechujące się właściwościami leczniczymi wody, które leczą różnego rodzaju dolegliwości korzystnie wpływające na zdrowie osób, które je piją mające pewne właściwości lecznicze pomagają przy wielu schorzeniach wykorzystywane przy różnych schorzeniach mające lecznicze właściwości pomagają przy różnego typu schorzeniach mają właściwości wpływające na poprawę zdrowia i kondycji fizycznej pomagające w leczeniu schorzeń różnego rodzaju w zależności od natężenia ilości danego minerału, wpływają one pozytywnie na dysfunkcje organizmu ludzkiego mające na celu wyleczenie jakiejś dolegliwości zalecane przy różnych chorobach leczące bądź pomagające leczyć pewne choroby służące do leczenia pewnych schorzeń których działanie terapeutyczne zostało udowodnione

11 Klasyfikacja wód mineralnych w świadomości konsumentów cd. tabeli 4 Zawartość składników mineralnych Pochodzenie Dostępność Fragmenty wypowiedzi pisemnych działające leczniczo na organizm o walorach leczniczych wpływające korzystnie na działanie organizmu wspomagające procesy lecznicze zawierające związki chemiczne o właściwościach leczniczych wysoce zmineralizowane o dużej zawartości składników mineralnych wzbogacane o składniki mineralne, korzystnie wpływające na zdrowie osób, które je piją zawierajęce związki mineralne, które są lecznicze dla organizmu zawierające różne minerały czy pierwiastki korzystne dla zdrowia zawierające specjalne minerały, związki chemiczne, które pomagają przy wielu schorzeniach charakteryzujące się dużym stężeniem różnorodnych minerałów które zawierają składniki lecznicze bogate w składniki mineralne bogate w minerały wzbogacone naturalnymi substancjami leczniczymi zawierające cenne lecznicze minerały mają zróżnicowane ilości składników leczniczych nasycone mineralnie zawierające dużo minerałów z minerałami z dodatkiem soli naturalnych, mikroelementami itp. mogą zawierać nawet do mg minerałów z gorących źródeł z uzdrowisk występują w miejscach uzdrowiskowych mają ujęcie w Krynicy rozlewane w Krynicy-Zdrój wydobywane najczęściej w miejscach będących uzdrowiskami woda w uzdrowiskach: Busko Zdrój, Szczawnica, Muszyna itp. zazwyczaj pochodzące z uzdrowisk, jak np. Krynica Zdrój występują w pijalniach wód, np. w Krynicy Górskiej wody w Krynicy i innych pijalniach wody w uzdrowiskach górskich pochodzące ze źródeł leczniczych które można zakupić jedynie w uzdrowiskach dostępne w pijalniach wód mineralnych można je kupić najczęściej w pijalniach wód w sanatoriach w uzdrowiskach, np. w Krynicy Górskiej podawane w różnych uzdrowiskach dostępne w różnego typu uzdrowiskach podawane w kurortach, np. Krynica

12 138 cd. tabeli 4 Fragmenty wypowiedzi pisemnych mają specyficzny smak charakteryzują się specyficznym zapachem posiadają charakterystyczne cechy, zależne od miejsca ich ujęcia mają właściwości oczyszczające Właściwości zazwyczaj o nieprzyjemnym zapachu mają gorszy smak i zapach mogą być twardsze bądź bardziej miękkie wody termalne wody niekoniecznie do picia Przeznaczenie w których urządza się kąpiele szczególnie pomocne dla starszych i chorych osób nie są w żaden sposób doprawiane smakowo pewnie wody, które mają charakter uzdrowienia Inne naturalne wody z minerałami takie, które pije się, jak się jest na wakacjach w Krynicy lub Muszynie naturalne wody mineralne, źródlane o walorach leczniczych Źródło: badania własne. Większość osób, podobnie jak w przypadku omówionych wcześniej wód, zasugerowała się nazwą, pisząc, że wody lecznicze są to wody o działaniu leczniczym. W stworzonych definicjach często podkreślano wysoką mineralizację tych wód, a także ich uzdrowiskowe pochodzenie (najczęściej jako przykład podawano Krynicę). Zwracano również uwagę na charakterystyczny smak oraz zapach wód leczniczych. Pojawiły się też definicje wód leczniczych w ogóle obejmujące wody wykorzystywane w uzdrowiskach do kąpieli leczniczych oraz wody termalne. Jako przykłady wód mineralnych najczęściej wymieniano wody: Jan i Zuber. Pojawiały się również nazwy innych wód pochodzących z miejscowości uzdrowiskowych, ale niebędących wodami leczniczymi. Jedna trzecia uczestników nie potrafiła podać żadnej marki wód leczniczych. Analizując otrzymane dane jakościowe, można stwierdzić, że najbardziej zrozumiałe dla konsumentów jest pojęcie wód leczniczych. 3. Zakończenie Dla większości konsumentów pojęcie woda mineralna jest synonimem wszystkich wód w opakowaniach jednostkowych łącznie z wodami leczniczymi. Jest to efekt funkcjonowania w latach normy branżowej, zgodnie z którą wszystkie wody określano mianem naturalnych wód mineralnych. Pojęcie woda mineralna, rozumiane jako określenie dla wód w opakowaniach

13 Klasyfikacja wód mineralnych w świadomości konsumentów jednostkowych, tak bardzo upowszechniło się w języku polskim, że mało prawdopodobne jest, aby można było wyegzekwować stosowanie go jedynie dla naturalnych wód mineralnych. Badane osoby, tworząc własne definicje wód, sugerowały się głównie nazwami danej kategorii, choć w ujęciu sumarycznym pojawiło się wiele elementów znajdujących się w definicjach zawartych w obowiązujących przepisach prawnych. Również badanie mające na celu podanie przykładów marek należących do określonych rodzajów wód wykazało, że klasyfikacja ta jest mało zrozumiała dla konsumentów. Zdaniem autorki bardziej zasadne byłoby wprowadzenie sposobu klasyfikacji uwzględniającego podział na wody: nisko-, średnio- i wysokozmineralizowane, gdyż same nazwy sugerują stopień mineralizacji. Brak wiedzy konsumentów na temat istniejących sposobów klasyfikacji wód można przypisać głównie następującym czynnikom: częstym zmianom przepisów, które m.in. określają sposób definiowania i klasyfikacji wód 7, nierzetelnym i nieaktualnym przekazom medialnym i reklamowym, publikowaniu i powielaniu różnych, często sprzecznych rankingów, przeprowadzanych w niewiadomy sposób przez anonimowe instytucje, zapraszaniu do roli ekspertów osób, które są specjalistami z dziedzin pokrewnych, a których wiedza na temat wód jest niewielka. Literatura Kucharski M., Naturalne wody mineralne. Informator rozlewni 1995, Izba Gospodarcza Uzdrowiska Polskie. Maison D., Zogniskowane wywiady grupowe. Jakościowa metoda badań marketingowych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa J. Mirek, Preferencje konsumentów wód mineralnych w świetle badań własnych, Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, nr 739, Kraków Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie naturalnych wód mineralnych, naturalnych wód źródlanych i wód stołowych, Dz.U. nr 120, poz Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 17 grudnia 2004 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie naturalnych wód mineralnych, naturalnych wód źródlanych i wód stołowych, Dz.U. nr 276, poz PN-Z : Dla przykładu woda o mineralizacji ogólnej ok. 600 mg/l i zawartości sodu poniżej 20 mg/l do 1990 r., zgodnie z istniejącymi w tym czasie przepisami, nazywana była wodą stołową niskozmineralizowaną, w latach naturalną wodą mineralną, w latach naturalną wodą źródlaną, a od grudnia 2000 r. naturalną wodą źródlaną albo naturalną wodą mineralną niskosodową.

14 140 Classification of Mineral Water Brands by Consumers Own Research Results The product structure of the mineral water market in Poland is characterised by wide diversity. Consumers can choose from amongst many brands of mineral water in several categories. These include: natural mineral water, natural spring water, table water and medicinal water. The author s previous quantitative research showed that this method of classification is poorly understood by consumers. For this reason, the author decided to broaden the results with interpretative research. In this article, the author briefly outlines the legal regulations that determine the method of defining and classifying mineral water in Poland. Next, the author presents the results of her own qualitative research, whose purpose was to check how consumers understand the various categories of water. Sentence completion was used as the research technique.