WPŁYW RÓŻNYCH ZWIĄZKÓW WAPNIA NA WZROST GRZYBÓW EKTOMIKORYZOWYCH

Transkrypt

1 R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T. X X X IV, N R 1 2, W A R S Z A W A 1983 ROMAN PACHLEW SKI, ELŻBIETA CHRUSCIAK WPŁYW RÓŻNYCH ZWIĄZKÓW WAPNIA NA WZROST GRZYBÓW EKTOMIKORYZOWYCH Zakład G leboznaw stw a i N aw ożenia, Pracow nia B iologii Gleb L eśnych Intsytutu B adaw czego L eśnictw a W arszawa Sękocin Instytut G leboznaw stw a, Zakład Biologii G leby SGGW -AR, W arszawa W STĘP Zabiegiem powszechnie stosowanym w rolnictwie, a także mającym duże tradycje w leśnictwie jest wapnowanie gleb. Zabieg ten, mający na celu przede wszytskim poprawę odczynu oraz właściwości fizykochemicznych gleby, oddziałuje również na jej biologię, przyczyniając się do zmian mikrobiologicznych, procesów biochemicznych i fizjologicznych ryzosfery. Traktując wapnowanie gleb w aspekcie leśnym niew iele możemy powiedzieć o przemianach mikrobiologicznych poza tym, że wprowadzenie tego pierwiastka do gleby leśnej powoduje zmiany w mikroflorze, przejawiające się intensywniejszym rozwojem bakterii i promieniowców., przy jednoczesnym, często obserwowanym, ograniczeniu wzrostu grzybów [1, 10]. Jest to informacja bardzo ogólna, nic nie mówiąca o reakcji różnych grup fizjologicznych grzybów, czy też poszczególnych osobnikó.7. Można jednak przypuszczać, że wapnowanie działa selektywnie na mikroflorę glebową, również na grzyby mikoryzowe, wśród których znajdują się gatunki w mniejszym lub większym stopniu tolerujące podniesione ph, a nieraz wręcz wymagające w swoim metabolizmie większej zasobności wapna w podłożu. Przemawiałyby za tym badania nad wpływem mikorozy Suillus granulatus na rozwój Pinus nigra na glebach wapiennych, jak również badania nad biologią grzybów rodzaju Tuber i ichr.iikoryzą [2, 3, 4, 9]. Z nielicznych badań w warunkach kontrolowanych nad zapotrzebowaniem grzybów na wapń można zacytować za Lilly i Barnett [6] prace wykazujące, że Ca jest niezbędny tylko dla niektórych grzybów, przy czym podawane stężenie optymalne waha się w granicach 2 6 mg/l. Melin (według [5]) sądzi, iż Ca wpływa stymulująco na wzrost grzybów mikrozowych, natomiast Björkman i[l] notował raczej niekorzystne oddziaływanie tego pierwiastka na tę grupę grzybów.

2 104 R. Pachlewski, E. Chruściak Nie wnikając w mechanizmy krążenia i działania wapna w środowisku glebowym warto jednak wspomnieć, że wapnowanie stosuje się na glebach ubogich w Ca, za które uważa się w przypadku gleb gliniastych te, które zawierają mniej niż 0,1% CaO, a w przypadku piaszczystych mniej niż 0,05% CaO [7]. Sam zabieg wapnowania wymaga umiejętnego dawkowania Ca, gdyż zbyt duże jego dawki (szczególnie na glebach ubogich piaszczystych) mogą spowodować straty związków mineralnych, a przede wszystkim związków azotu, w wyniku zbyt przyspieszonego rozkładu substancji organicznej. Bardzo skąpe i ogólnikowe informacje dotyczące relacji między wapnowaniem a reakcją grzybów symbiotycznych, przy znacznej częstotliwości i znaczeniu samego zabiegu w leśnictwie, skłoniły nas do podjęcia doświadczeń z tego zakresu. Obserwacje są kontynuacją cyklu badań nad wpływem ogólnie stosowanych w nawożeniu lasu makropierwiastków na mikroflorę ektomikoryzową i mikoryzę sosny. MATERIAŁ I METODY Kultury grzybów. Obserwacjami objęto gatunki pochodzące z kolekcji Pracowni Biologii Gleb Leśnych IBL w Sękocinie (tab. 1). Źródła Ca. Z zalecanych w leśnictwie nawozów wapniowych wybrano CaO i CaC03 w dawkach 500, 1000 i 2000 kg/ha. Porównawczo w równorzędnych stężeniach poddano próbie C a(n 03)2* 4H20 i CaCl2 K ultury grzybów - Fungi s tr a in Tabela 1 Gatunek: - S p ecies Nr k u ltu ry N o.of s t r a i n T est mikoryzowy z sosną #edług[8j M ycorrhizal te s t w ith pine Amanita v ern a /B u ll, ex F r. /P e r s. ex V i t t Cenococcum graniform e /S ow./f erd. e t Winge Cenococcum grn n ifo n n e /S o w./f e rd. e t Winge 4947 n ie testow ano n o n -te s te d Rhizopogon lu te o lu 3 F r S u illu s bovinus /L. ex F r./o. Kuntze 1941 f S* g ra n u la tu s /L«ex F r./o. Kuntze S. lu te u s /1. ex F r./s.f. Gray T rich o lo m albobrunneum /P e rs. ex Fr./Kummer związki stosowane w doświadczalnictwie i praktyce. Wszystkie związki użyto w stężeniach wyliczonych z wymienionych dawek w stosunku do CaO na litr podłoga (tab. 2). W tabeli tej przedstawiono stężenia stosowanych związków w m g/l podłoża. Każdy z wym ienionych związków w

3 Grzyby ektomikoryzowe a związki wapnia 105 ź ró d ła Ca - Sources o f Ca Tabela 2 Związek - Compound Ilo ś ć zv.-iazjcu w bg/1 podłoża Q u an tity o f courapoud mg p er 1 o f medium CaO СаС Ca/NOy2. 4 K2O CaCl trzech różnych koncentracjach dodawano do podłoża podstawowego (Pp) [8] w składzie: glukoza 20 g, maltoza 5 g, winian amonu 0,5 g KH2P g, M gs04-7h20 0,5 g, cytrynian żelaza (roztwór l /o) 0,5 ml, ZnS04 (roztwór 0,2%) 0,5 ani, tiamina 50 ng, agar 15 g, woda destylowana 1000 ml, ph ok. 5,5. Kontrolę stanowiło podłoże Pp pozbawione Ca. Poszczególne pożywki rozlewano do jałowych płytek Petriego, inokulowano centralnie krążkami grzybni o średnicy 0,9 cm, wyciętymi z odpowiedniej dniowej hodowli na podłożu podstawowym. Inkubacja przebiegała 21 dni w 25 C. Każdy wariant doświadczenia wykonany był w trzech powtórzeniach. Intensywność wzrostu kultur oceniano na podstawie pomiaru średnicy grzybni. W YNIKI Spośród czterech zastosowanych związków wapnia jedynie CaO powodował dość znaczną zmianę odczynu podłoża hodowlanego tym większą alkalizację, im wyższą użyto dawkę. I tak przy koncentracji średniej ph wynosiło 6,0 6,2, przy dawce maksymalnej 6,8 7,0. Reakcję testowanych szczepów na obecność związków Ca należy zatem rozpatrywać i wią

4 106 R. Paehlewsiki, E. Chruściak zać także z ich wrażliwością na odczyn. Do gatunków o większej tolerancji na zakres iph, które nie wykazywały zahamowania wzrostu nawet przy najwyższych stężeniach CaO, należy zaliczyć S. granulatus i S. luteus, natomiast najbardziej wrażliwe okazały się A. verna, C. graniforme (szczególnie szczep nr 4947), Rh. luteolus i T. albobrunneum. Rezultaty doświadczeń przedstawione na rysunkach 1 18 uzupełnia komentarz dla poszczególnych gatunków. Amanita verna. Zanotowano hamowanie wzrostu pod wpływem CaO. Reakcja była tym wyraźniejsza, im wyższą zastosowano dawkę; przy najwyższym stężeniu obserwowano całkowite zahamowanie wzrostu grzyba. W obecności dwu niższych dawek CaC03 wzrost grzybni był prawidłowy, podobny jak na podłożu kontrolnym (Pp). Najwyższa dawka powodowała niewielką inhibicję. W efekcie dodania do pożywki Ca(N03)2. 4H20 stwierdzono wzrost lepszy niż w kontroli. Można ten fakt tłumaczyć o- becnością dodatkowego źródła N. Najniższa dawka CaCI2 powodowała pewną stymulację wzrostu grzybni, gdy tymczasem w obecności średniej i maksymalnej dawiki wzrost był równorzędny jak w kontroli. Cenococcum graniforme. Na wszystkich podłożach z dodatkiem Ca wzrost grzybni był w mniejszym lub większym stopniu gorszy w porównaniu z pożywką kontrolną. Zaobserwowano pewne różnice w reakcji obu użytych szczepów na obecność CaO. Szczep polski nr 3543 okazał się mniej wrażliwy; dość znaczną inhibicję stwierdzono tylko przy maksymalnej dawce tego związku. Natomiast na wszystkich pozostałych podłożach średnica grzybni była tylko nieznacznie ograniczona, przy czym różnice między kombinacjami były niewielkie. Szczep amerykański nr 4947 przy zastosowaniu wszystkich trzech dawek CaO reagował całkowitym zahamowaniem wzrostu. Rozwój grzybni na innych podłożach był na ogół zbliżony do opisanego dla izolatu nr Rhizopogon luteolus. Zaobserwowano ograniczenie wzrostu grzybni tego gatunku przez CaO, C a(n 03)2. 4H20 i CaCl2. Największą inhibicję zanotowano pod wpływem tlenku wapnia tym większą, im wyższa była koncentracja związku. Również w obecności CaCl2 średnica grzybni była tym bardziej ograniczona, im wyższego użyto stężenia. Na wszystkie dawki C a(n03)2. 4H20 szczep reagował zahamowaniem wzrostu, identycznym przy wszystkich użytych stężeniach. Jedynie w przypadku zastosowania С ас О з wzrost grzyba był równie dobry, czy nawet nieznacznie lepszy niż w kontroli. Suillus bovinus. Zanotowano, ogólnie biorąc, brak reakcji na wapń, z wyjątkiem najwyższej dawki CaO, której użycie wpływało na całkowitą inhibicję wzrostu grzyba. Pozostałe związki w ich różnych stężeniach nie wpływały w istotny sposób na rozwój grzybni, przebiegający w zasadzie podobnie jak w kontroli. Suillus granulatus. Stosowane w praktyce leśnej nawozy wapniowe CaO i CaC03, nie powodowały ujemnej reakcji wzrostowej tego gatunku.

5 Grzyby ektom ikoryzow e a zw iązki w apnia 107 Przy użyciu CaO stwierdzono wzrost równie intensywny, co na podłożu podstawowym, nieależnie od użytego stężenia. Dodanie do podłoża CaCOj powodowało stymulację wzrostu grzybni, największą przy minimalnej dawce. Rys. 1. Średnica grzybni ilo ś ć z w ią z k u w m gl/1 p o d ło ż a : 1 * k o n tr o la b e z C a, 2 166, 3 332, 4 664, 5 300, 6 « , 8 717, , , U 332, , M ycelium diam eter a m o u n t o f th e re s p e c tiv e c o m p o u n d in m g/1 o f th e m e d iu m : 1 c o n tro l, w ith o u t C a, 2 166, 3 332, 4 664, 5 300, 6 600, , 8 717, , , , , Najwyższe stężenie C a(n 03)2. 4H20 wpływało na pewne zahamowanie wzrostu grzyba, a obecność CaCl2 powodowała nieznaczną inhibicję, tym większą, im wyższej użyto dawki. Suillus luteus. Na podstawie przeprowadzonych doświadczeń można określić ten gatunek jako mało wrażliwy na CaO, nawet w średniej i maksymalnej dawce. Obecność CaC03 w podłożu wpływała na pewną stymulację wzrostu, malejącą w miarę wzrostu stężenia związku. Ca(N0 3)2. 4H20 powodował niewielką inhibicję wzrostu tym większą, im wyższa dawka azotanu. W oddziaływaniu CaCl2 różnice wzrostu m ieściły się w

6 108 R. P achlew ski, E. Chruściak granicach błędu, przy czym wyniki suponowałyby tendencje ograniczania wzrostu przy użyciu małej i średniej koncentracji tego związku. Tricholoma cilbobrunneum. Gatunek reagujący ujemnie na obecność CaO. Im wyższa dawka tlenku, tym znaczniejsza inhibicja; zupełny brak wzrostu przy maksymalnej dawce. Wprowadzenie do pożywki СаСОз w Rys. 2. Średnica grzybni objaśnienia jak w rys. 1.Przy szczepie n r 1951 przeryw aną linią zaznaczono opisany w tekście wzrost grzybni zm ienionej morfologicznie M y c e l i u m d i a m e t e r e x p la n a tio n as in F ig. 1. T h e N o s tr a in th e g ro w th of m o rp h o lo g ic a lly c h a n g e d m y c e liu m, d e s c rib e d in th e te x t, is m a r k e d w ith th e d a s h lin e małej i średniej dawce sprzyjało nieznacznej stymulacji wzrostu. Przy dawtce maksymalnej średnica grzybni odpowiadała kontrolnej. Dodanie do podłoża Ca(N03)2. 4H20 ograniczało we wszystkich stężeniach rozwój grzyba. Przy większości dawek obserwowano zmianę morfologii grzybni wegetatywnej wokół inokulum rozrastała się bardzo delikatna grzybnia, w postaci,,mgiełki (rys. 2), złożona ze strzępek płasko przylega jących lub wrastających w podłoże.

7 Grzyby ektomikoryzowe a związki wapnia 109 Rys. 3. Wtrost A. v erna (0141) na podłożu Pp (kontrola) A. v erna (0141) growth on the Pp medium (control) Rys. 4. Wzrost A. v ern a (0141) na podłożu Pp z doda/tkiem CaO w ilości 332 mg/1 (dawka średnia) A. vern a (0141) growth on the Pp medium with added CaO in the amount of 332 mg/1 (medium dose)

8 110 R. Paehlewiski, E. Chruściak Rys. 5. Wzrost A. verna (0141) na podłożu Pp z dodatkiem CaCl2 w ilości 332 mg/1 (dawka minimalna) A. verna (0141) growth on the Pp medium with added CaCl2 in the amount of 332 mg/1 (minimum dose) Rys. 6. Wzrost C. granijorm e (4947) na podłożu Pp (kontrola) C. G raniform e (4947) growth on ithe Pp medium (control)

9 Grzyby ektomikoryzowe a związki wapnia 111 Rys. 7. Wzrcst C. graniform e (4947) na podłożu Pp z dodatkiem Ca(NOc)2 w ilości 2868 mg/l (dawka maksymalna) C. graniform e (4947) growth on the Pp medium with added Ca(N03)2-4H20 in the amount of 2568 rmg/1 (maximum dose) Rys. 8. Kultura С. graniform e (4947) na podłożu Pp z dodatkiem CaO w ilości 332 mg/l (dawka średnia) C. graniform e (4947) culture on the Pp medium with added CaO in the amount of 332 mg/1 (medium dose)

10 112 R. Paohlew&ki, E. Chruściak Rys. 9. Wzrost Rh. luteolus (0211).na podłożu Pp (kontrola) Rh. luteolus (0211) growth on -the Pp medium (control) Rys. 10. Kultura Rh. luteolus (0211) na podłożu Pp z dodatkiem CaO w ilości 664 m g/l (dawlka maksymalna) Rh. luteolus (0211) growth on the Pp medium w ith added CaO in the amount о Г 664 mg/1 (maximum dose)

11 Grzyby ektomikoryzowe a związki wapnia Ц З Rys. 11. Wzrost S. bovinus (1941) na podłożu Pp (kontrola) S. bovinus (1941) on the Pp medium (control) Rys. 12. Wzrost»S. bovinus (1941) na podłożu Pp z dodatkiem CaO w ilości 166 mg/ (dawka minimalna) S. bovinus (1941) growth on the Pp medium with added CaO in the amount о 166 mg/1 (minimum dose)

12 114 H. Pachlewsiki, E. Chruściak Rys. 13. Wzrost S. bovinus (1941).na podłożu Pp z dodatkiem CaO w ilości 664 mg/l (dawka maksymalna) S. bovinus (1941) growth on the Pp medium with added CaO in the amount of 664 mg/1 (maximum dose) Rys. 14. Wzrost S. g ran u latu s (1445) na podłożu Pp (kontrola) S. g ranulatus (1445) growth on the Pp medium (control)

13 Rys. 15. Wzrost S. g ranulatus (1445) na podłożu Pp z dodatkiem CaO w ilości 664 mg/l (dawka maksymalna) S. gran u latu s (1448) growth on the Pp medium with added CaO in the amount of 664 mg/1 (maximum dose) Rys. 16. Wzrost S. gran u latu s (1445) na podłożu Pp z dodatkiem Са(Ж)з)2*4Н20 w ilości 2868 mg/l (dawka maksymalna) S. g ran u latu s (1448) growth on the Pp medium with added Ca(N03)2-4H20 in the amount of 2868 mg/1 (maximum dose)

14 Rys. 17. Wzrost T. aloobrunneum (1951) na podłożu Pp z dodatkiem CaCl2 w ilości 332 m g/l (dawka minim alna) T. alboorunneum (1951) grow th on the Pp m edium w ith added CaCl2 in the am ount of 332 mg/1 (m inim um dose) Rys. 18. Wzrost T. albobrunneum (1951) na podłożu Pp z dodatkiem Ca Cl2 w ilości 1328 m g/l (dawka m aksym alna) T. albobrunneum (1951) grow th on the Pp m edium w ith added CaCl2e in the am ount of 1328 mg/1 (m axim um dose)

15 Grzyby ektomikoryzowe a związki wapnia 117 WNIOSKI Przeprowadzone doświadczenia upoważniają do poczynienia pewnych uogólnień. 1. Najbardziej drastyczną reakcję wzrostową ze strony testowanych grzybów zanotowano przy stosowaniu CaO. Zjawisko to można by wiązać z alkalizacją podłoża, towarzyszącą obecności tlenku wapnia. Na podstawie zachowania się grzybów na pożywce z CaO można wyróżnić 4 grupy szczepów: wrażliwych tylko na maksymalne stężenie CaO, jak C. graniforme nr 3543 i S. bovinus, reagujących ograniczeniem rozwoju grzybni wzrastającym w miarę zwiększenia użytej dawki: Rh. luteolus, T. albobrunneumy A. verna, wykazujących całkowite zahamowanie wzrostu w obecności w szystkich trzech dawek CaO: C. graniforme nr 4947, niewrażliwych na CaO, takich jak S. granulatus i S. luteus. 2. Obecność С ас О з w podłożu powodowała, zależnie od stężenia, 3 typy reakcji u badanych szczepów: pozostawała nieomal bez wpływu na wzrost A. verna (I i II dawki), C. graniforme nr 4947, Rh. luteolus, T. albobrunneumf odnotowano pewne działanie stymulujące niektórych dawek: S. granulatus, S. luteus, odnotowywano niewielką inhibicję: A. verna (maksymalna dawka), C. graniforme nr 3543 (głównie maksymalna dawka). 3. Ca(N 03)2. 4H20, zależnie od zastosowanego stężenia, w yw oływ ał podobne do opisanych wyżej 3 typy reakcji wzrostowych u testowanych izolatów: był bez wpływu: S. bovinus i S. granulatus (średnia dawka), powodował stymulację: A. verna (wszystkie dawki), powodował hamowanie: C. graniforme nr 3543 (szczególnie maksymalna dawka), nr 4947 (szczególnie minimalna dawka), Rh. luteolus (wszystkie dawki), S. granulatus (maksymalna dawka), S. luteus (średnia i maksymalna dawki), T. albobrunneum (wszystkie dawki). 4. Dodanie CaCl2 do pożywki wpływało analogicznie jw. na reakcje wzrostowe badanych grzybów: bez reakcji: S. bovinus (minimalna i średnia dawki), luteus (maksymalna dawka), stymulacja: A. verna (szczególnie minimalna dawka), hamowanie: C. graniforme oba szczepy (nieznacznie wszystkie dawki), Rh. luteolus (wszystkie dawki), S. granulatus (nieznacznie maksymalna dawka), S. luteus (nieznacznie średnia dawka), T. albobrunmum (wszystkie dawki). 5. Z praktycznego punktu widzenia wydaje się słuszne, iż należy oczekiwać przy stosowaniu CaO możliwości zahamowania w glebie rozwoju

16 118 R. Pachlewski, E. Chruściak niektórych grzybów ektomikoryzowych, a w konsekwencji brak formowania przez nie mikoryz. Uzyskane wyniki skłaniają poza tym do przypuszczeń o zmianie spektrum grzybów symbiotycznych i asocjacji mikoryzowych w glebach leśnych poddawanych intensywnym i częstym zabiegom wapnowania. LITERATURA (1] Górny M.: Ocena zmian biocenotycznych zachodzących w siedliskach leśnych pod wpływem nawożenia mineralnego drzewostanów sosnowych. Dokumentacja IBL, [2] Clement A., G а т b a y e J., Tacon F.: Importance des ectomycorhizes dans la réstance au calcaire du Pin noir (Pinus n ig ra Arn. asp. nigricans Host). Ecol. Plant. 12, 1977, {3] D e lm a s J.: La truffe et sa culture. I.N.R.A. Ed. S.F.I., C.N.R.A. Versailles 1976, [4] Fassi B.: Les mycorrhizes en production truffière. 1 Congr. Internat, de la Trufficulture, 1971, [5] Harley J.: Biology of mycorrhize. London [6] Lilly V. G., Barnett H. L.: Fizjologia grzybów. Warszawa [7] Nawozy mineralne t. II, praca zbiorowa pod red. M. Górskiego, Warszawa 1961 [8] Pachlewsiki R., Pachlewska J.: Studies on symbiotic properties of mycorrhizal fungi of pine with the aid of the method of mycorrhizal synthesis in pure cultures on agar. Warszawa [9] P a l e n zona M., Fontana A.: Influenza di tipi di suolo su tre forme micorrizieche del Pino strobo. Allionia 16, 1970, [10] Russel E. J.: Warunki glebowe a wzrost roślin. Warszawa P. ПАХЛЕВСКИ, E. Х РУСЦ ЯК ВЛИЯНИЕ РАЗЛИЧНЫХ СОЕДИНЕНИЙ КАЛЬЦИА НА РОСТ ЭКТОМИКОРИЗОВЫХ ГРИБОВ Лаборатория биологии лесных почв, Исследовательский институт лесоводства, Варшава Сенкоцин Институт почвоведения, Сельскохозяйственный университет Резю ме Испытывалось влияние применяемых в удобрении леса кальциевых удобрений СаО и СаСОз, а также для сравнения Ca (N 0 3)2 4Н20 и СаС12, на развитие избранных эктомикоризовых грибов в культурах in vitro. Определяли интенсивность роста отдельных изомированных видов на синтетических субстратах с прибавкой названных соединений кальция, употребленных в трех разных дозах эквивалентных удобрительным нормам. В качестве контроля послужил субстрат лишенный Са. Прибавление СаО, особенно в средней и максимальной дозе, приводило к сдвигу ph питательной среды с около 5,5 до колебаний между 6,2-7,0 ph. Видами сносящими такую реакцию оказались S. granulatus, S. luteus, а чувствительными A. verna, C. graniforme (особенно штамм 4947), Rh. luteolus. T. albobrunneum.

17 Grzyby ektomikoryzowe a związki wapnia 119 СаС02 в некоторых дозах стимулировал рост S. granulat us и 5. luteus, однако отмечено и незначительное ингибитирующее действие в случае A. verna и C. graniforme (штамм 3543) по применении максимальной дозы. На остальные виды карбонат кальция не оказал ясно выраженного влияния. Реагирование исследованных грибов на C a(n 0 3) 2. 4Н20 СаС12 было индивидуально разное, зависящее от дозы, и не давались однозначно определить. R. P A C H L E W S K I, E. C H R U S C IA K EFFECT OF VARIOUS CALCIUM COMPOUNDS ON THE GROWTH OF ECTOMYCORRHIZAL FUNGI Forestry R esearch Institute W arszawa Sękocin; D epartm ent of Soil Science, A gricultural U niversity of W arsaw Summary The offect of calcium fertilizers: CaO and C ac 03, applied in forestry, was estim ated and the C a(n 03)2. 4HzO and CaCl2 effect on the grow th of chosen ectom y- corrhizal fungi applied in the in v itr o cultures w as compared. The grow th intensity of particular isolates on synthetic culture m edium w ith added calcium com pounds m entioned, applied in three different doses corresponding w ith the existing fertilization standards, was determ ined. As the control the m edium w ithout Ca has been assum ed. An addition of CaO, patticularly in m edium and m axim um dose, led to changes of the ph value from about 5.5 to Species tolerating such soil reaction appeared to be S. g ra n u la tu s and S. lu teu s, those sensitive to this reaction w ere A. v e r n a, C. g ra n ifo rm e (particularly No strain), R h. lu teo lu s and T. a lb o b ru n - n eu m. C ac 0 3 in full doses affected stim ulatingly the grow th of S. g ra n u la tu s and S. lu te s, w hereas an insignificant inhibition w as observed in case of A. v e r n a and C. g ra n ifo rm e (No strain) at application of the m axim um dose. The rem aining species show ed no distinct effect of calcium carbonate. Response of the fungi under study to C a(n 03)2. 4H20 and CaCl2 w as different in particular species depen* ding on the dose; it could not be defined explicitly. P r o f. d r R o m a n P a c h le w s k i I n s t y t u t B a d a w c z y L e ś n ic tw a w S ą k o c in ie R a s z y n

18