Bez odszkodowania przeszły na własność państwa przedsiębiorstwa należące do wroga lub kolaborantów, czyli:

Transkrypt

1 Formy przekształceń własnościowych: nacjonalizacja reprywatyzacja uwłaszczenie prywatyzacja a) Nacjonalizacja, przejmowanie na własność państwa prywatnych przedsiębiorstw lub ziemi przeciwieństwo prywatyzacji. W gospodarce planowej, w okresie jej powstawania, nacjonalizacja jest podstawowym instrumentem tworzenia społecznej (państwowej) formy własności, stanowiącej podstawę istnienia tej gospodarki. Przyjmuje postać aktu prawnego, z mocy którego dokonuje się wywłaszczenia bez odszkodowania (rzadziej za odszkodowaniem z reguły symbolicznym) określonych przedsiębiorstw lub całych dziedzin wytwarzania (w skrajnych przypadkach wszystkich). W gospodarce rynkowej odbywa się ona drogą wykupu lub wywłaszczenia za odszkodowaniem (gdy negocjacje z dotychczasowym właścicielem, dotyczące wykupu, nie przynoszą rezultatu). Przyczynami nacjonalizacji mogą być: - przeciwdziałanie niekorzystnym skutkom monopolizacji (monopol); - konieczność utrzymania i rozwoju tych dziedzin działalności gospodarczej, które stają się mniej atrakcyjne dla właścicieli prywatnych ze względu na obniżające się zyski, a przynoszą społeczeństwu określone korzyści i wpływają na poziom jego dobrobytu; konieczność restrukturyzacji i unowocześnienia pewnych gałęzi produkcji, jeśli przekracza to możliwości prywatnych przedsiębiorców, a jest korzystne ze społecznego punktu widzenia (w tym przypadku po pewnym czasie następuje ponownie reprywatyzacja). Zgodnie z ustawą z 3 stycznia 1946 roku większość przedsiębiorstw prywatnych została w Polsce znacjonalizowana. Odbyła się ona na następujących warunkach: Bez odszkodowania przeszły na własność państwa przedsiębiorstwa należące do wroga lub kolaborantów, czyli: Rzeszy Niemieckiej i byłego Wolnego Miasta Gdańska, obywateli Rzeszy Niemieckiej i byłego Wolnego Miasta Gdańska z wyjątkiem osób narodowości polskiej lub innej przez Niemców prześladowanej, niemieckich i gdańskich spółek z wyłączeniem spółek publicznych, spółek kontrolowanych przez obywateli niemieckich lub gdańskich albo przez administrację niemiecką lub gdańską, osób, które zbiegły do nieprzyjaciela. Za odszkodowaniem (teoretycznym - często było ono znikome, albo wcale niewypłacane) znacjonalizowano: - przedsiębiorstwa należące do szczególnie istotnych gałęzi przemysłu (górnictwo, hutnictwo, elektrownie, włókiennictwo i wiele innych) - wszystkie inne przedsiębiorstwa, które mogły zatrudnić więcej niż 50 osób na jedną zmianę (przy produkcji). Wyłączone z tej kategorii zostały przedsiębiorstwa budowlane, a dla przedsiębiorstw produkujących wyroby niepowszechnego użytku, bądź mało zmechanizowanych, bądź o charakterze pionierskim i sezonowym ustalono wyższe limity (100, 150 a nawet 200 osób na jedną zmianę). - Przedsiębiorstwa transportowe i telekomunikacyjne. - Tylko przedsiębiorstwa, które istniały w chwili wejścia w życie ustawy.

2 - do lat 70-tych XX wieku nie nacjonalizowano przedsiębiorstw należących do związków samorządowych, międzykomunalnych, spółdzielni albo związków spółdzielni. Inne dekrety objęły nacjonalizacją niektóre majątki ziemskie oraz lasy powyżej 25 h. Właścicieli wypędzono. W Warszawie znacjonalizowano również wszystkie nieruchomości. Większości właścicieli nie wypłacono żadnych odszkodowań, albo były one bardzo niskie. Prywatną własnością pozostały prywatne domy, czy mieszkania oraz gospodarstwa chłopskie b) Reprywatyzacja-zwrot majątku, przedsiębiorstw, byłym właścicielom, lub ich spadkobiercom przejętego przez państwo w trybie wywłaszczenia. W ujęciu tym nie jest ważne, czy przedsiębiorstwo było znacjonalizowane czy przekształcone np. w spółdzielnię, natomiast istotne jest ponowne przejęcie jego majątku (w całości lub części) przez byłych właścicieli. Reprywatyzacja może być synonimem prywatyzacji wówczas, gdy przedsiębiorstwo było przekształcone w inną niż państwowa formę własności, a obecnie jest ponownie przekazywane inwestorom prywatnym - byłym właścicielom. Prawo do własności jest obok prawa do życia i wolności jednym z podstawowych praw człowieka i stanowi podstawę ładu prawnego, moralnego i ekonomicznego. Prawo to potwierdza Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Polska, która zgodnie z zapisami ustawy zasadniczej jest państwem prawa, winna rozwiązać kwestię pozbawienia obywateli ich mienia. W procesie nacjonalizacji dokonanej w Polsce powojennej dokonywano naruszeń prawa, wydawano przepisy nie zgodne z obowiązującym porządkiem prawnym, jak również nie przyznano prawem przewidzianych odszkodowań. Ustawa reprywatyzacyjna ma służyć usunięciu tego stanu, zadośćuczynieniu byłym właścicielom za naruszenie ich prawa własności oraz realizacji konstytucyjnej zasady ochrony tego prawa. Wielkość roszczeń reprywatyzacyjnych i majątku na ich pokrycie Ogólna wartość szacunkowa przejętego przez Państwo mienia od obywateli wynosi około 190 mld zł. Szacunek ten został dokonany przy założeniu wpływu potencjalnej liczby 170 tys. wniosków reprywatyzacyjnych, co wynika z badań przeprowadzonych metodami statystycznymi. Przewiduje się, że realna skala roszczeń może wynieść ok. 95 mld zł. Z uwagi na konieczność bezpiecznego pokrycia majątkowego istniejących zobowiązań Skarbu Państwa, w tym reprywatyzacji, Rada Ministrów założyła obniżenie wartości świadczeń reprywatyzacyjnych o 50% w stosunku do wartości roszczeń. Skarb Państwa na realizację roszczeń reprywatyzacyjnych przeznaczy nieruchomości o wartości 22,9 mld zł liczonej w cenach stałych z roku 1998 oraz majątek kapitałowy pochodzący z akcji i udziałów prywatyzowanych spółek (łącznie do ok. 20,5 mld zł.). Szacuje się, że zwrot w naturze własności nieruchomości pozostających obecnie w dyspozycji m.st. Warszawy może wynieść do 13,5 mld. zł, a w dyspozycji gmin - 10 mld. co daje łącznie wartość 23,5 mld zł. Łączna wartość majątku przeznaczonego na reprywatyzację wynosi 66,9 mld zł. Podane wartości są wynikiem szacunków przybliżonych, a pozorna "nadwyżka" wartości majątku nad wartością kalkulowanych świadczeń reprywatyzacyjnych (50% wartości roszczeń) upewnia o realności zaspokojenia zobowiązań wynikających z

3 ustawy. Najważniejsze powody, dla których powinna być przeprowadzona reprywatyzacja Resort Skarbu Państwa podejmuje aktywne działania na rzecz ugruntowania w społeczeństwie pozytywnego wizerunku oraz zrozumienia potrzeby przeprowadzenia procesu reprywatyzacji. Polska jest dziś jedynym państwem prawa Europy Środkowo-Wschodniej, (oprócz Białorusi) w którym reprywatyzacji nie przeprowadzono. Fakt ten jest negatywnie postrzegany przez społeczność międzynarodową. Należy podkreślić, iż przeprowadzenie reprywatyzacji w aspekcie moralnym pozwoli: zadośćuczynić krzywdom zaistniałym w wyniku pozbawienia wielu osób własności mienia, będącego często wynikiem wielopokoleniowego dorobku Polaków, przywrócić poszanowanie prawa własności m. in. przez anulowanie skutków jego naruszeń, Niezbędne jest ostateczne załatwienie realizacji roszczeń przez około 90 tys. osób przesiedlonych z byłych kresów wschodnich - tzw. "Zabużan". Pomimo, iż prawo ich zostało określone w umowach międzynarodowych, kolejnych ustawach prawa polskiego, wyrokach Sądu Najwyższego podniesionych do rangi zasad prawnych i orzeczeniach Trybunału Konstytucyjnego, obywatele ci nie mogą otrzymać należnego im ekwiwalentu. Należy podkreślić, iż około 80% dawnych właścicieli (lub ich spadkobierców) posiada uprawnienia do odszkodowania w trybie obecnie obowiązujących przepisów. Jeżeli ustawa nie zostałaby uchwalona w przedstawionej tu formie, to osobom uprawnionym do roszczeń pozostaje długa, żmudna i kosztowna dla budżetu państwa droga dochodzenia swoich praw, a w efekcie Skarb Państwa musiałby zapłacić odszkodowania, w trybie tych przepisów, w gotówce. W przypadku nie zrealizowania orzeczonych odszkodowań istnieje groźba kierowania skarg do trybunałów zewnętrznych. Jak wynika z przedstawionych argumentów, rozwiązania zaproponowane w projekcie rządowym, które zapewniają możliwość zaspokojenia roszczeń reprywatyzacyjnych z majątku rzeczowego bez konieczności wypłat gotówkowych - pełnią funkcję ochronną w stosunku do budżetu Państwa. Przeprowadzenie reprywatyzacji unormuje stosunki własnościowe w Polsce. Ugruntuje również przewidzianą w Konstytucji RP ochronę prawa własności, co wyeliminuje konflikty pojawiające się między dawnymi a obecnymi właścicielami. Ponadto proces reprywatyzacji nie będzie hamował przekształceń własnościowych, a jedynie go uzupełni m. in. przez ułatwienie inwestowania ze względu na uregulowanie stosunków własnościowych. Jednocześnie nastąpi znaczne poszerzenie grupy właścicieli, którzy staną się potencjalnymi podmiotami działalności gospodarczej, a zo za tym idzie zwiększą się wpływy do budżetu państwa. Uregulowanie prawne własności nieruchomości spełni jeden z podstawowych warunków funkcjonowania zdrowej gospodarki rynkowej, jakim jest pewność obrotu na rynku nieruchomości. Reprywatyzacja w dziedzinie własności rolnej spowoduje przyspieszenie procesów niezbędnej w Polsce restrukturyzacji rolnictwa - m.in. poprzez możliwość nabycia na własność przez wielu dzierżawców gospodarstw rolnych od ich prawowitych właścicieli. Polska, odrzucając komunizm, nie może utrzymać stanu wywodzącego się z owej formacji ustrojowej. Podstawowym założeniem komunizmu było pozbawienie określonych grup obywateli należącej do nich własności. Nie można budować

4 państwa prawnego i wolnego rynku opierając się na komunistycznym porządku własnościowym, którego podstawowym założeniem było pozbawienie obywateli prawa własności. c) Uwłaszczenie - jedna z koncepcji polityczno-ekonomicznych zrodzona w krajach Europy Wsch. po upadku komunizmu; wychodząc z założenia, że majątek narodowy wypracowany po wojnie jest rezultatem pracy całego społeczeństwa, idea p.u. zmierzała do równomiernego obdzielenia nim wszystkich dorosłych obywateli (w formie akcji, bonów, itp.); p.u. zostało zrealizowane m.in. na Litwie; w Polsce referendum w tej sprawie (II 1996) nie uzyskało wymaganej frekwencji; ostatecznie, w obliczu mało zachęcających rezultatów ekonomicznych p.u. w innych krajach, przyjęto koncepcję stopniowego uwłaszczania obywateli, z preferencją dla pracowników prywatyzowanych zakładów oraz zasileniem dochodami z prywatyzacji skarbu państwa; pozostali obywatele zostali obdzieleni cząstką majątku narodowego w ramach tzw. Narodowych Funduszy Inwestycyjnych. PROGRAM POWSZECHNEJ PRYWATYZACJI nieudana koncepcja prywatyzacji części majątku narodowego należącego do państwa, przyjęta w Polsce 1995 w postaci Nar. Funduszy Inwestycyjnych, które wyemitowały tzw. świadectwa udziałowe (przekształcone w akcje przedsiębiorstw włączonych do NFI), dostępne w limitowanej ilości dla każdego dorosłego obywatela RP. NARODOWE FUNDUSZE INWESTYCYJNE, NFI utworzone 1995 przez Skarb Państwa w ramach Programu Powszechnej Prywatyzacji; każdy Fundusz ma charakter spółki akcyjnej zarządzającej kilkudziesięciu dawnymi przedsiębiorstwami państwowymi, przekształconymi wcześniej w spółki Skarbu Państwa; łącznie przekazano Funduszom 512 spółek, w tym 40% deficytowych; celem NFI miała być szybka i efektywna restrukturyzacja majątku połączonych spółek z równoczesnym udostępnieniem części majątku nar. obywatelom, którzy wcześniej wykupili tzw. świadectwa udziałowe (które mogły być zamieniane na pakiet akcji zawierający po jednym udziale w każdym z 15 utworzonych NFI); zarządzanie Funduszami powierzono specjalistycznym, gł. zagranicznym konsorcjom; po 7 latach istnienia NFI (wg raportu NIK z 2002) tylko 206 spółek znalazło inwestora strategicznego, 74 zbankrutowały, zarządy Funduszy upolityczniono, kadrę nadmiernie uposażono. Narodowe Fundusze Inwestycyjne są spółkami akcyjnymi i działają w oparciu o Ustawę o NFI i ich prywatyzacji z dnia r. Ich zadaniem jest zarządzanie powierzonym im majątkiem przez Skarb Państwa dla osiągnięcia jak największych korzyści dla ich akcjonariuszy. Do NFI państwo zdecydowało się wnieść akcje skomercjalizowanych wcześniej przedsiębiorstw państwowych (Jednoosobowych Spółek Skarbu Państwa - JSSP). Każdy NFI otrzymał udziały większościowe po 33% akcji w około 34 spółkach oraz kilkaset udziałów mniejszościowych po ok. 2% akcji w pozostałych. W przydzielonych podmiotach, które dla potrzeb programu NFI nazwano spółkami parterowymi, akcjonariat ukształtował się następująco : 33% udziałów otrzymał jeden wybrany Narodowy Fundusz Inwestycyjny, 27% do podziału pomiędzy pozostałe 14 NFI, 15% dla pracowników danej spółki parterowej, 15% zachowano dla rybaków i rolników związanych z prywatyzowanymi JSSP, 10% pozostawił dla siebie Skarb Państwa. Udostępnienie akcji NFI obywatelom

5 Akcjonariuszem Narodowych Funduszy Inwestycyjnych stał się wyłącznie Skarb Państwa, tak, więc trwanie takiego stanu nie miałoby sensu gdyż nie byłaby to prywatyzacja majątku państwowego. Celem programu NFI było udostępnienie majątku państwowego obywatelom polskim. Każdy pełnoletni obywatel polski mógł za symboliczną opłatę 20 ł otrzymać jedno Powszechne Świadectwo Udziałowe. ŚWIADECTWO UDZIAŁOWE papiery wartościowe emitowane w dwóch rodzajach (powszechne i rekompensacyjne) przez skarb państwa, w ramach przyjętego 1995 Programu Powszechnej Prywatyzacji; prawo otrzymania powszechnych ś.u. posiadali wszyscy obywatele RP, którzy osiągnęli pełnoletniość w roku poprzedzającym emisję i posiadają stałe zameldowanie na terenie kraju; świadectwa rekompensacyjne przysługują wyłącznie emerytom i pracownikom sfery budżetowej; ś.u. mogą być przedmiotem darowizny, sprzedaży, bądź - po wprowadzeniu NFI na giełdę papierów wartościowych - przekształcone w pakiet akcji; posiadacze ś.u. są uczestnikami Programu Powszechnej Prywatyzacji. Był to papier wartościowy na okaziciela, więc handel w postaci fizycznej był nieskrępowany. PŚU można było za pośrednictwem biura maklerskiego wymienić na akcje Narodowych Funduszy Inwestycyjnych. Na jedno świadectwo przypadała jedna akcja każdego NFI. Akcje NFI stały się przedmiotem obrotu giełdowego, gdzie swobodnie można sprzedawać posiadane przez siebie akcje, jak i kupować następne. Tak, więc odbierając PŚU i wykonując pewne przewidziane ustawą czynności można było stać akcjonariuszem kilkunastu spółek i inwestorem giełdowym. Na wszystkie wydane świadectwa udziałowe przypada 85% akcji każdego NFI, resztę otrzyma firma zarządzająca danym Narodowym Funduszem Inwestycyjnym. Firmy zarządzające Celem każdego NFI jest zarządzanie otrzymanym majątkiem, jednak jak ustalili pomysłodawcy programu w zarządzaniu spółkami parterowymi i samym NFI mogą uczestniczyć tzw. firmy zarządzające. Było to początkowo zachodnie instytucje finansowe, które wygrały przetarg na zarządzanie każdym z NFI. Większość NFI zdecydowało się na wybór firmy zarządzającej, ale praktyka wykazała, że z czasem miały miejsca konflikty między zarządem funduszy a firmą zarządzającą. Często dochodziło do rozwiązywania umów oraz do zmiany zarządzającego gdyż nowy duży inwestor, który nabył akcje NFI za pośrednictwem giełdy chciał nim zarządzać. Jest to o tyle kuszące, ponieważ firma zarządzające otrzymuje (przez 10 lat) 15% akcji Narodowego Funduszu Inwestycyjnego jako wynagrodzenie za zarządzanie. Strategie inwestycyjne funduszy Koncepcja istnienia firm zarządzających budzi kontrowersje, niemniej jednak każdy NFI (samodzielnie lub z firmą zarządzającą) wybrał własną strategię inwestycyjną. Praktyka wyróżniła trzy strategie inwestycyjne stosowane przez NFI : strategia holdingowo-przemysłowa - fundusz zorientował się na pewne wybrane sektory w które inwestuje, prowadzi mało aktywną politykę sprzedaży słabszych firm, raczej niechętny wprowadzaniu własnych spółek parterowych na giełdę i inwestycjom w firmy z poza programu NFI, strategia mieszana - fundusz nie preferuje pewnych wybranych sektorów, aktywnie działa na rynku publicznym (wprowadza spółki na giełdę i inwestuje w inne spółki giełdowe), inwestuje w wybrane spółki z poza programu oraz w te, w których posiada udział mniejszościowy (początkowo 2%),

6 strategia venture capital - fundusz aktywnie podchodzi do sprzedaży słabszych spółek i do inwestycji w te o lepszej kondycji, jego celem jest zwiększenie ich wartości i późniejsza sprzedaż z zyskiem, fundusze venture capital niechętnie podchodzą do inwestycji w większe spółki oraz od inwestycji giełdowych. Ocena programu NFI Program NFI ma swoich gorących zwolenników jak i zagorzałych krytyków. Intencją autorów nie jest opowiadanie się po jednej ze stron, ale trzeba przyznać, że nie udało się uniknąć błędów przy tym sposobie prywatyzacji. Często miały miejsce konflikty, które nie sprzyjały szybkiej restrukturyzacji spółek parterowych. Jednocześnie niewielu obywateli stało się akcjonariuszami NFI, sprzedając wcześniej swoje świadectwo udziałowe. Nie udało się, więc przyciągnąć na giełdę wielu nowych inwestorów, co było jednym z celów programu. Jednak warto zastanowić się, dlaczego tak się stało. Otóż w wyniku decyzji politycznych zmniejszono ilość i wartość przedsiębiorstw przeznaczonych do uczestnictwa w programie. Jednocześnie przydzielono te mniej atrakcyjne, często działające w trudnych branżach np. usługi dla kolei czy górnictwa. Decyzja ta zmniejszyła wartość akcji NFI i spowodowała mniejsze zainteresowanie społeczeństwa aktywnym uczestnictwem w programie NFI. Prywatyzacja - akt przekazania prywatnemu właścicielowi państwowego mienia Motywy prywatyzacji: pragmatyczny, ideologiczny, ekonomiczny, populistyczny. Pierwszy z nich, motyw pragmatyczny, odnosi się do zwiększonego zakresu korzyści w sferze świadczeń społecznych na skutek szybszego tempa wzrostu dochodu narodowego. Dość istotne znaczenie, między innymi dla polskich realiów, posiada motyw społeczno-polityczny lub inaczej ideologiczny. Oznacza on w zakresie prywatyzacji zmniejszenie roli i wpływu państwa na sferę gospodarczą kraju, ponieważ przyjmuje się, że zbyt duże oddziaływanie może zagrozić demokracji. Najbardziej jednak znaczącym, podstawowym motywem jest czynnik ekonomiczny. Ma on związek z rozwojem gospodarki rynkowej, gdzie wydatki budżetu ulegają zmniejszeniu dzięki wpływom podatkowym dobrze prosperujących przedsiębiorstw prywatnych. W tym aspekcie prywatyzację określa się jako przemiany własności państwowej w prywatną, prowadzące do wzrostu efektywności gospodarowania prywatnych podmiotów gospodarczych, powodując przyspieszenie rozwoju gospodarczego. Przedsiębiorstwa państwowe również rozwijały się w gospodarce rynkowej, lecz tylko w tych gałęziach, gdzie występowały znaczne potrzeby społeczne i prywatni przedsiębiorcy nie byli zainteresowani zaspokojeniem tych potrzeb z powodu zbyt wysokiego ryzyka inwestycyjnego. Jednak często po osiągnięciu pewnego, dość wysokiego raczej pułapu rentowności, przedsiębiorstwa te z czasem przechodziły we własność prywatną. Powszechnie uważa się, że gospodarka rynkowa jest efektywniejszą formą niż gospodarka centralnie sterowana, ale nie przeprowadza się prywatyzacji, która pogarsza w ogólnym znaczeniu efektywność, choć być może niektóre pojedyncze podmioty gospodarcze mogą zbankrutować. Znaczenie tu ma również efekt ilościowych przemian własnościowych, w kontekście którego prywatyzacja rozumiana jest jako proces zmieniający gospodarkę

7 państwową przy dużym udziale przedsiębiorstw, różnych działów gospodarki narodowej, z konkretnie wskazanym właścicielem prywatnym, w porównaniu z sektorem publicznym. Ważnym czynnikiem bowiem rozwoju tworzących się gospodarek rynkowych jest powstanie dużej liczby przedsiębiorstw o dominującym udziale prywatnych właścicieli. Dopiero między innymi udział dużej liczby zatrudnionych w sektorze prywatnym w wytworzeniu produktu narodowego brutto może sugerować fazę zaawansowanych przemian na drodze gospodarki rynkowej. Kolejnym motywem prywatyzacji jest motyw populistyczny. Dotyczy on postrzegania zachowań społeczeństwa w gospodarce rynkowej oraz w gospodarce uspołecznionej. Z porównania obu grup ludzi wynika, że bardziej efektywne i lepsze, w rozumieniu stymulacji rozwoju, jest społeczeństwo które ma możliwość większego wyboru świadczeń z różnych form własności. Mimo, że sektor państwowy gospodarki daje większy komfort spokoju i bezpieczeństwa w porównaniu z sektorem prywatnym, raczej tym samym hamuje wszelką inicjatywę, powoduje często stagnację, nie mobilizuje do zmian, co wpływa niekorzystnie na tempo rozwoju gospodarczego. podstawowe pojęcia: Ustawa o kip - ustawa z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji (Dz.U. z 2002r. nr 171, poz z póź.zm.) zmiana ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych ustawą z dnia 5 grudnia 2002r. (Dz.U. z 2002r. nr 240, poz. 2055). Dział III ust. o kip - właściwy dział w/w ustawy - komercjalizacja z konwersją wierzytelności; przekształcenie przedsiębiorstwa państwowego w spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością z udziałem Skarbu Państwa i wierzycieli; uchylony z dniem r.,przez art. 3 pkt.2 ustawy z dnia 11 maja 2001r. (Dz.U ). Ustawa o ppp - ustawa z dnia 13 lipca 1990 r. o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (Dz.U. z 1990r. nr 51, poz.298, z póź. zm.). Ustawa o pp - ustawa z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych (Dz.U. z 2002r. nr 112 poz. 981 z póź.zm.). BPU - bankowe postępowanie ugodowe prowadzone w trybie ustawy z 3 lutego 1993 roku o restrukturyzacji finansowej przedsiębiorstw i banków oraz zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1993 r. nr 18 poz.82 z póź.zm.). Komercjalizacja - przekształcenie przedsiębiorstwa państwowego w spółkę. Komercjalizacja trwa od dnia podpisania przez Ministra Skarbu Państwa aktu komercjalizacji do pierwszego dnia miesiąca przypadającego po wpisaniu spółki do rejestru przedsiębiorców. JSSP - jednoosobowa spółka Skarbu Państwa powstała w wyniku przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego Zatrudnienie - liczba osób zatrudnionych w przedsiębiorstwie państwowym w momencie rozpoczęcia procesu: komercjalizacji; prywatyzacji bezpośredniej lub likwidacji.

8 MPW - Ministerstwo Przekształceń Własnościowych. MSP - Ministerstwo Skarbu Państwa. PKD - Polska Klasyfikacja Działalności. (Dz.U z 2004r. nr 33 poz.289 z póź. zm.) Główne zasady postępowania i kierunki działań w zakresie prywatyzacji zawarte zostały w następujących aktach prawnych: ustawie z dnia 13 lipca 1990 roku o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, ustawie z dnia 30 sierpnia 1996 roku o komercjalizacji i prywatyzacji, ustawie z dnia 25 września 1981 roku o przedsiębiorstwach państwowych, Na podstawie w/w aktów prawnych, Ministerstwo Skarbu Państwa stosowało trzy zasadnicze procedury przekształceń własnościowych przedsiębiorstw państwowych: 1.1.komercjalizację i prywatyzację - przekształcenie przedsiębiorstwa państwowego w spółkę, która następnie może być prywatyzowana pośrednio (prywatyzacja kapitałowa) tj. poprzez zbywanie należących do Skarbu Państwa akcji/udziałów w spółkach lub poprzez objęcie akcji/udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym spółki przez podmioty inne niż Skarb Państwa i państwowe osoby prawne, 1.2.komercjalizację z konwersją wierzytelności, tj. przekształcenie przedsiębiorstwa państwowego w spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością z udziałem wierzycieli w celu restrukturyzacji finansowej (Dz.III ust o kip), 2. prywatyzację bezpośrednią, tj. rozporządzenie majątkiem przedsiębiorstwa przez sprzedaż, wniesienie do spółki lub oddanie do odpłatnego korzystania; 3. likwidację przedsiębiorstwa państwowego z powodu złej kondycji ekonomicznej poprzez sprzedaż majątku zlikwidowanego przedsiębiorstwa inwestorom zewnętrznym. Z ogółu przedsiębiorstw państwowych istniejących na dzień roku do końca I półrocza 2007 roku przekształceniami własnościowymi objęto 5771 przedsiębiorstw państwowych. Najwięcej przedsiębiorstw z tej grupy objęła prywatyzacja bezpośrednia 39,3%; likwidacja z przyczyn ekonomicznych nastąpiła w 33,0% przedsiębiorstw państwowych, a 27,7% przedsiębiorstw skomercjalizowano. W zestawieniach obrazujących stan przekształceń własnościowych, zamieszczonych w niniejszym biuletynie nie zostały ujęte przedsiębiorstwa państwowe zlikwidowane w wyniku postępowania upadłościowego, wykreślone z rejestru z innych tytułów prawnych oraz zlikwidowane, a następnie przejęte przez Agencję Nieruchomości Rolnych (d. Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa) przedsiębiorstwa państwowe gospodarki rolnej. Zgodnie z danymi GUS Agencja Nieruchomości Rolnych przejęła mienie 1654 przedsiębiorstw państwowych gospodarki rolnej. Do końca czerwca 2007 roku skomercjalizowano 1599 przedsiębiorstw państwowych, w tym 17 przedsiębiorstw z udziałem wierzycieli. Udostępniono akcje/udziały w 1043 spółkach, w tym w wyniku prywatyzacji pośredniej w 379 spółkach. Prywatyzacją bezpośrednią objęto 2269 przedsiębiorstw państwowych; sprywatyzowano w tym trybie 2185 podmiotów. W stan likwidacji z przyczyn ekonomicznych postawiono 1903 przedsiębiorstw. Proces likwidacji zakończono w 1066 przedsiębiorstwach, a w 681 przypadkach proces ten zakończył się ogłoszeniem upadłości.

9 Wg stanu na dzień r. Minister Skarbu Państwa był organem założycielskim dla 22 przedsiębiorstw państwowych i 1 banku państwowego oraz nadzorował 1246 spółek; w tym: 399 jednoosobowych spółek Skarbu Państwa i 847 spółek z częściowym udziałem Skarbu Państwa. Przychody uzyskane z prywatyzacji w I półroczu 2007 roku wyniosły 1 016,7 mln zł. W Rejestrze Gospodarki Narodowej (REGON), prowadzonym przez GUS, na dzień roku figurowało 648 przedsiębiorstw państwowych. Metody wyceny przedsiębiorstwa można podzielić na cztery grupy: Metody dochodowe - opierają się na prognozowaniu i aktualizowaniu możliwych do wygenerowania przez dane przedsiębiorstwo szeroko rozumianych dochodów. Metody bazujące na kosztach i majątku przedsiębiorstwa - koncentrują się na oszacowaniu wartości poszczególnych składników majątku firmy. Metody porównań rynkowych - dokonywane są przez inwestorów na rynku kapitałowym i opierają się na rynkowej (najczęściej giełdowej) wartości kapitałów własnych i długu. Metody mieszane - uwzględniające cechy i elementy podejścia dochodowego i majątkowego. Metody dochodowe Opierają się na założeniu, że przedsiębiorstwo jest dobrem, którego wartość zależy od korzyści finansowych, jakie przyniesie ono właścicielowi w przyszłości. O wartości przedsiębiorstwa stanowi zaktualizowana na moment wyceny suma przewidywanych dochodów finansowych. Istotą tych metod jest określenie wielkości strumieni dochodów, jakie wyceniane jednostki są zdolne wykreować w przyszłości. W ramach tego procesu należy: określić okres, w którym przedsiębiorstwa będą dysponowały zdolnością do generowania dochodów, zaprognozować wielkości dochodów przedsiębiorstw w poszczególnych latach przyjętego horyzontu. Wśród metod dochodowych wykonujemy wyceny metodą zdyskontowanych przyszłych przepływów pieniężnych, metodą przyszłych zysków oraz metodami opartymi na wartości dywidendy. Ogólna formuła wartości, bazującej na dochodach właścicieli przedstawia się następująco: W D - wartość dochodowa wycenianego przedsiębiorstwa W P - wpływy kapitałowe o charakterze zwrotów na rzecz inwestorów W W - wydatki kapitałowe inwestorów na rzecz przedsiębiorstwa D D - dywidendy

10 D I - inne dochody inwestorów związane z posiadaniem przedsiębiorstwa q - czynnik dyskonta t- lata Jedną z najbardziej popularnych metod wyceny jest wycena przedsiębiorstw za pomocą metody zdyskontowanych przepływów pieniężnych DCF (ang. discounted cash flow). Przepływ pieniężny odzwierciedla salda gotówkowe związków poszczególnych firm z ich otoczeniem - dostawcami, odbiorcami, pracownikami itp. (poza właścicielami). Jeśli są one dodatnie mogą zostać zakumulowane w firmie lub też skonsumowane w formie np. dywidend. Przy ujemnych przepływach należy skorzystać z rezerw co powoduje zmniejszenie majątku. Metoda DCF zakłada, że wewnętrzna wartość kapitału firmy równa się sumie zdyskontowanych, odpowiednią stopa dyskontowa, różnych strumieni pieniężnych, które po skumulowaniu tworzą łączny strumień pieniężny pozostający do dyspozycji właścicieli kapitału własnego. Za łączny strumień pieniężny uznaje się przepływ pieniężny przed finansowaniem, pomniejszony o strumienie pieniężne skierowane do właścicieli długu firmy. Sporządzenie wyceny wartości przedsiębiorstwa metodą DCF jest działaniem skomplikowanym, obejmującym wszystkie istotne zmienne ekonomiczne przedsiębiorstwa. Wymaga budowy odpowiedniego modelu finansowego.struktura modelu finansowego wykorzystywanego przy wycenie wartości przedsiębiorstwa metodą DCF przedstawia się następująco: WARTOŚĆ ZAKTUALIZOWNYCH WOLNYCH OPERACYJNYCH PRZEPŁYWÓW PIENIĘŻNYCH (FOCF) + WARTOŚĆ WOLNYCH NIEOPERACYJNYCH PRZEPŁYWÓW PIENIĘŻNYCH (NCF) = WARTOŚĆ WOLNYCH PRZEPŁYWÓW PIENIĘŻNYCH (FCF) + AKTYWA NIE UWZGLĘDNIONE W KALKULACJI WOLNYCH PRZEPŁYWÓW PIENIĘŻNYCH + ZAKTUALIZOWANA WARTOŚĆ REZYDUALNA = WARTOŚĆ BRUTTO PRZEDSIĘBIORSTWA - RYNKOWA WARTOŚĆ DŁUGU PRZEDSIĘBIORSTWA = WARTOŚĆ NETTO PRZEDSIĘBIORSTWA (WEWNĘTRZNA WARTOŚĆ KAPITAŁÓW WŁASNYCH) Wolny operacyjny przepływ pieniężny (FOCF) = suma zysków na sprzedaży po opodatkowaniu hipotetycznym podatkiem dochodowym, jaki byłby zapłacony, gdyby firma korzystała w stu procentach z kapitału własnego + koszty nie będące wydatkami - wydatki na inwestycje w majątek trwały i w kapitał obrotowy netto.

11 Wolny nieoperacyjny przepływ pieniężny (NCF) to przepływ pieniężny po opodatkowaniu, dotyczący działalności innej od działalności operacyjnej firmy. Zysk na sprzedaży (EBIT) to zysk z podstawowej działalności operacyjnej. Stopa dyskontowa wykorzystywana jest do aktualizacji przyszłych wolnych strumieni pieniężnych. Za stopę dyskontową przyjmuje się średni ważony koszt kapitału ( WACC). Średni ważony koszt kapitału ( WACC) to średnia ważona kosztów poszczególnych składników kapitału całkowitego. Wolny przepływ pieniężny (FCF) = wolny operacyjny przepływ pieniężny (FOCF) + wolny nieoperacyjny przepływ pieniężny (NCF). Wartość rezydualna to wartość dochodów generowanych w latach następujących po okresie szczegółowej prognozy wolnych przepływów pieniężnych. Szczegółowa prognoza wolnych przepływów pieniężnych sporządzana jest zazwyczaj na okres od kilku do kilkunastu lat. Po ich upływie zakłada się, że firma nadal będzie generować dochody i dlatego ich wartość nie sposób pominąć. Wartość brutto przedsiębiorstwa to suma zaktualizowanych wolnych przepływów pieniężny i walorów nie uwzględnionych w kalkulacji wolnych przepływów pieniężnych. Walory nie uwzględnione w kalkulacji wolnych przepływów pieniężnych to aktywa nie związane z działalnością operacyjną firmy, takie jak niektóre finansowe składniki majątku trwałego, przeznaczone do obrotu papiery wartościowe wchodzące w skład majątku obrotowego. Wartość długu to zaktualizowana (zdyskontowana) odpowiednia stopą wartość strumieni pieniężnych skierowanych do właścicieli długu (wierzycieli). Za stopę przyjmuje się bieżącą stopę rynkową odpowiadającą długowi o podobnym poziomie ryzyka i porównywalnych warunkach. Do długu zalicza się m.in. wszystkie zobowiązania oprocentowane, nie wlicza się natomiast krótkoterminowych zobowiązań nie oprocentowanych (zobowiązań handlowych, wobec pracowników, zobowiązań podatkowych). Metoda ta jest podstawową metodą wykorzystywaną w większości analiz fuzji i przejęć firm. Nie jest ona jednak pozbawiona wad. W ramach procedury wyceny pojawiają się bowiem problemy związane z oszacowaniem prognozowanych przepływów pieniężnych, czy też przyjęciem odpowiedniej prognozy. W ostatnim czasie do zagadnienia wyceny zaczęto podchodzić również od strony zysku ekonomicznego ujętego jako: Zysk ekonomiczny = Zainwestowany kapitał * (ROIC - WACC) ROIC - stopa zwrotu z zainwestowanego kapitału WACC - średni ważony koszt kapitału. W konsekwencji powstała koncepcja EVA (Economic Value Added) oznaczająca dochód rezydualny po pokryciu wszystkich kosztów: EVA = NOPAT - C% * TC NOPAT - zysk operacyjny po opodatkowaniu C% - koszt kapitału w procentach TC - całkowity kapitał. EVA jest wyrażoną w wartościach pieniężnych kwotą, o którą zyski w danym momencie są wyższe lub o którą są niższe od kosztu całkowitego kapitału, zainwestowanego dla jego osiągnięcia.

12 Metody bazujące na kosztach i majątku przedsiębiorstwa Jest to historycznie najstarsza grupa metod wyceny przedsiębiorstw, która przyjmuje majątek za podstawę określania wartości. Dlatego też wartość przedsiębiorstw, będąca wynikiem tej wyceny jest nazywana wartością majątkową. Wartość przedsiębiorstwa jest wyznaczona przez wartość jego majątku, czyli aktywów pomniejszonych o sumę zobowiązań pieniężnych ciążących na przedsiębiorstwie. Do grupy metod majątkowych zalicza się: Metody wyceny aktywów netto: a/ bilansowa metodawyceny aktywów netto - to prezentowana w bilansie wartość kapitału własnego będąca różnicą między sumą aktywów ogółem, a kapitałem obcym. Wartość przedsiębiorstwa ustalona w ten sposób najczęściej nie oddaje jego rzeczywistej wartości rynkowej, a szczególnie zdolności do generowania zysku. Dodatkowo wartość rynkowa takich aktywów niematerialnych jak: patenty, licencje, znaki towarowe, może znacząco odbiegać od ich wartości wykazanej w bilansie. b/ metoda skorygowanych aktywów netto - jest rozwinięciem i udoskonaleniem prostej metody bilansowej. Skorygowana wartość księgowa aktywów netto to suma wartości aktywów stałych netto oraz aktywów obrotowych, finansowanych ze środków własnych firmy według zapisów w bilansie, zweryfikowaną o składniki aktywów i pasywów wymagające korekty ich wartości. W P = (A +K A) - (P O + K Po) W P - wartość firmy, A - wartość bilansowa aktywów (składników majątkowych), K A - korekta wartości bilansowej aktywów, P O - pasywa obce (wartość bilansowa pasywów obcych), K Po - korekta wartości bilansowej pasywów obcych. Metodę odtworzeniową - informuje o wielkości nakładów, jakie trzeba ponieść, aby stworzyć od nowa istniejący w danej firmie potencjał.wartość przedsiębiorstwa przy wykorzystaniu tej metody oblicza się na podstawie formuły: Wp = W A + D C - U M Źródło:"Fuzje i przejęcia przedsiębiorstw". Praca zbiorowa pod. red. W. Frąckowiaka, PWE W P - wartość przedsiębiorstwa, W A - wartość bilansowa aktywów, D C- różnica między wielkością nakładów, jakie trzeba ponieść na stworzenie od nowa określonego potencjału materialnego, a wartością bilansową aktywów, U M - stopień zużycia technicznego wyrażony stopniem umorzenia aktywów. Metodę likwidacyjną - pozwala odpowiedzieć na pytanie, jakie wpływy netto osiągnęliby właściciele firmy, gdyby zdecydowali się na jej likwidację w momencie wyceny. Wartość firmy w tej metodzie liczy się według następującej formuły: Wp = W LA - Z - K L W P - wartość przedsiębiorstwa, W LA - wartość likwidacyjna aktywów (suma środków możliwych do uzyskania ze sprzedaży poszczególnych składników majątku), Z - bilansowe zobowiązania pieniężne do spłaty,

13 K L - koszty likwidacji. Metoda wyceny spółki wg wartości majątkowej wiąże się z szeregiem trudności. Do najważniejszych należy zaliczyć: Wycenę poszczególnych składników majątku firmy, a w szczególności wartości niematerialnych i prawnych. Podejście do przedsiębiorstwa jako arytmetycznej sumy jej składników majątkowych, co w konsekwencji prowadzi do pominięcia ich wzajemnego powiązania. Zbyt wąskiego ukierunkowania jedynie na nakłady, jakie są związane z odtworzeniem majątku, a nie możliwe do uzyskania dzięki temu korzyści. Metody porównań rynkowych. Podstawowym przykładem takiej metody jest wykorzystanie współczynnika P/E. Relacja ceny do dochodów (price-ernings ratio tzn. P/E) - porównanie ceny jaką należy zapłacić za akcję do zysków w okresie obrachunkowym (zwykle rok) przypadających na tę akcję. Dla przedsiębiorstw notowanych na giełdzie wskaźnik ten jest codziennie publikowany w dziennikach rynku kapitałowego: Financial Times, Wall Street Journal, a w Polsce Gazeta Giełdy "Parkiet", Rzeczpospolita, Puls Biznesu czy też Prawo i Gospodarka. Wskaźnik P/E oddaje w sposób zintegrowany jednocześnie: przeszłe zyski netto, wzrost sprzedaży, zyskowność, stabilność przeszłych zysków, siłę finansową firmy, jakość kadry zarządzającej oraz kondycję i perspektywy danej gałęzi przemysłu, w której działa firma, jej pozycje konkurencyjną etc. Wskaźnik P/E jest jednym z najbardziej ulubionych narzędzi inwestycyjnych przez inwestorów i graczy giełdowych. Obok wskaźnika P/E w analizie fundamentalnej porównuje się także inne wskaźniki P/BV (cena do wartości księgowej na jedna akcję, P/S (cena do przychodów netto ze sprzedaży przypadających na jedną akcję), P/CF (cena do strumienia przepływu przypadającego na jedną akcję), D/S (dywidenda na jedną akcję). Porównania dokonywane są między tymi wskaźnikami na przestrzeni wybranego okresu w jednej spółce oraz między różnymi przedsiębiorstwami w całej branży. Metody mieszane Wykorzystują elementy wycen majątkowych i dochodowych. Opierają się na założeniu, że wartość przedsiębiorstwa powiązana jest zarówno z wartością jego majątku, jak i możliwością przynoszenia przez ten majątek dochodu. Ogólna koncepcję tego związku wyraża formuła: W - wartość przedsiębiorstwa W M - wartość majątkowa Z - zestandaryzowany zysk roczny r - stopa kapitalizacji a - czynnik wagi Wybór odpowiedniej metody wyceny danego przedsiębiorstwa zależy ściśle od kilku czynników, z których najważniejsze to: cel i funkcja wyceny, podmiot, którego punkt widzenia jest przyjmowany podczas wyceny, sytuacja ekonomiczna wycenianego przedsiębiorstwa, sytuacja społeczno-gospodarcza w regionie, w którym funkcjonuje wyceniana firma.