Informacja. Nr 316. Informacja o stanie majątku Skarbu Państwa w świetle projektów dysponowania tym majątkiem i roszczeń wobec Skarbu Państwa

Transkrypt

1 KANCELARIA SEJMU BIURO STUDIÓW I EKSPERTYZ WYDZIAŁ ANALIZ EKONOMICZNYCH I SPOŁECZNYCH Informacja o stanie majątku Skarbu Państwa w świetle projektów dysponowania tym majątkiem i roszczeń wobec Skarbu Państwa Czerwiec 1995 Adam Koronowski Informacja Nr 316 Tekst ten porusza kwestię ograniczoności zasobów majątku Skarbu Państwa wobec projektów dysponowania tym majątkiem i roszczeń zgłaszanych wobec Skarbu Państwa.

2 BSE 1 Zobowiązania państwa i plany wykorzystania majątku Skarbu Państwa Wobec Skarbu Państwa zgłaszane są roszczenia reprywatyzacyjne z tytułu przejęcia majątku przez państwo oraz utraty mienia pozostawionego po wojnie poza obecnymi granicami Polski. Kwestia ta dotychczas nie została rozstrzygnięta. W marcu br. do Marszałka Sejmu wpłynęły natomiast trzy poselskie projekty ustaw, których przedmiotem są roszczenia reprywatyzacyjne: 1) projekt ustawy o rekompensatach na rzecz Kresowian-wierzycieli Skarbu Państwa, 2) projekt ustawy o wygaśnięciu roszczeń reprywatyzacyjnych i rekompensatach za utracone mienie, 3) projekt ustawy o reprywatyzacji i rekompensatach. O ile pierwszy projekt reguluje wyłącznie kwestię odszkodowań za mienie pozostawione poza obecnymi granicami Polski, przy czym takie wyróżnienie tych roszczeń z szerszej problematyki odszkodowań reprywatyzacyjnych wydaje się nie mieć żadnego uzasadnienia, o tyle dwa pozostałe projekty przewidują uregulowanie sprawy wszelkich roszczeń wobec Skarbu Państwa z tytułu utraty mienia. Projekt ustawy o reprywatyzacji i rekompensatach przewiduje pełne odszkodowania za mienie przejęte zgodnie lub z naruszeniem odpowiednich przepisów, podczas gdy projekt ustawy o wygaśnięciu roszczeń zakłada odszkodowania ograniczone do kwoty 30 tysięcy złotych za mienie przejęte wyłącznie z naruszeniem odpowiednich przepisów. Opracowywany jest także rządowy projekt ustawy o reprywatyzacji. Oprócz roszczeń reprywatyzacyjnych wśród zobowiązań państwa wymienić należy zadłużenie wobec emerytów i rencistów oraz części pracowników sfery budżetowej zgodnie z kolejnymi orzeczeniami Trybunału Konstytucyjnego. Budżet państwa według wyliczeń Ministerstwa Finansów jest winny tym grupom społecznym 11,3 mld zł (113 bln starych złotych) bez uwzględnienia inflacji. Z tej kwoty jedynie zaspokojenie roszczeń w kwocie 2,4 mld złotych jest przewidziane w ramach programu powszechnej prywatyzacji poprzez utworzenie w tym celu funduszy rekompensacyjnych. Zgodnie z obecnymi zasadami wnoszenia akcji i udziałów do funduszy przewidzianymi ustawą o narodowych funduszach inwestycyjnych i ich prywatyzacji wartość aktywów spółek, których akcje i udziały stanowiłyby zaspokojenie roszczeń w kwocie 2,4 mld zł powinna wynosić co najmniej 5 mld zł. Dla porównania zaznaczę, że wartość księgowa w dniu r. przedsiębiorstw włączonych do programu powszechnej prywatyzacji wynosi ok. 3,9 mld zł. Ministerstwo Przekształceń Własnościowych przygotowuje projekt "oszczędnościowego" zaspokojenia powyższych roszczeń poprzez przekazanie na ten cel mniejszościowych pakietów Skarbu Państwa zatrzymanych w spółkach wniesionych do powszechnych funduszy inwestycyjnych. Projekt ustawy o rekompensacyjnych funduszach inwestycyjnych był już przedmiotem obrad Komitetu Ekonomicznego i Ko-

3 2 BSE mitetu Społeczno-Politycznego Rady Ministrów. Projekt ten przewiduje stworzenie regulacji, które pozwoliłyby na zaspokojenie także pozostałych (nie uwzględnionych w ustawie o narodowych funduszach inwestycyjnych i ich prywatyzacji) roszczeń wynikających z orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego w kwocie 8,9 mld złotych 1. Zaznaczyć należy, że szacuje się, iż kwota roszczeń, które w przyszłości mogą być uznane przez Trybunał Konstytucyjny może sięgnąć kwoty 15 mld zł.. Majątek państwowy stanowić miałby także podstawę ewentualnej kolejnej tury powszechnej prywatyzacji oraz przekazywany do funduszy emerytalnych jako składnik ich majątku. Ta ostatnia kwestia jest szczególnie istotna, albowiem państwo ponosi odpowiedzialność za wypłatę emerytur. Biorąc pod uwagę, że w poprzednim systemie składki emerytalne były wykorzystywane przez państwo, logiczne wydaje się, że majątek państwa stanowi zabezpieczenie wypłat. Rozwiązanie takie należy także uznać za zdecydowanie bardziej uzasadnione, niż nadmierne obciążanie obecnego i przyszłego podatnika (płatnika obowiązkowego ubezpieczenia społecznego) poprzez przerzucenie na niego kosztu zobowiązań państwa. Wśród istniejących projektów wykorzystania na większą skalę majątku Skarbu Państwa należy wymienić ponadto rządowe projekty konwersji długu zagranicznego na majątek państwowy (akcje i udziały spółek Skarbu Państwa). Stan majątku Skarbu Państwa Podanie nawet przybliżonej wartości majątku Skarbu Państwa jest trudne, co wynika po pierwsze z rozproszenia uprawnień właścicielskich w stosunku do tego majątku (brak jednego urzędu prowadzącego na bieżąco pełną ewidencję majątku), po drugie z faktu możliwości znacznych odchyleń zarówno w górę jak i w dół rzeczywistej (rynkowej) wartości od wartości księgowej. Znaczną część majątku państwowego, którym można swobodnie dysponować przekazując jego własność, stanowią przedsiębiorstwa państwowe. W końcu 1994 roku liczba przedsiębiorstw państwowych wynosiła około Wartość ich funduszy (założycielskiego i przedsiębiorstwa) wynosiła ok. 42,5 mld zł. Przedsiębiorstw, w których nie rozpoczęto żadnych zmian prawno-organizacyjnych było jednak tylko ok. 2500, a wartość ich funduszy wynosiła ok. 25 mld zł 2. Na majątek państwa składają się także m.in. akcje i udziały w jednoosobowych spółkach Skarbu Państwa oraz w spółkach z udziałem Skarbu Państwa. Zgodnie z informacją ministerstwa Przekształceń własnościowych wartość księgowa akcji (udziałów) pozostających własnością Skarbu Państwa wynosiła według stanu na 31 marca 1995 r.: - 11,4 mld zł w jednoosobowych spółkach Skarbu Państwa (w tym 3,9 mld zł w spółkach włączonych do programu powszechnej prywatyzacji), - 0,7 mld zł w spółkach sprywatyzowanych, w których sprzedano pakiety więk- 1 Patrz: Fundusze rekompensacyjne, Rzeczpospolita , Dla emerytów, rencistów i części sfery budżetowej, Rzeczpospolita, Ada Kostrz-Kostecka, Coraz mniejszy majątek a więcej zobowiązań, Reczpospolita

4 BSE 3 szościowe, - 0,24 mld zł w spółkach, w których przeprowadzono bankowe postępowanie ugodowe. Ponadto na majątek Skarbu Państwa składa się własność rolna. Według danych ze sprawozdania finansowego na r. w Zasobie Własności Rolnej Skarbu Państwa znajdował się majątek trwały netto i majątek obrotowy o wartości mld starych złotych (ok. 7,5 mld nowych złotych). Powyższe wyliczenie nie odzwierciedla wartości całego majątku Skarbu Państwa, daje jednak orientację w wielkości zasadniczych jego składowych. Majątek państwa podlega uszczupleniu poprzez prywatyzację. W szczególności istotna część prywatyzowanego majątku zgodnie z ustawą o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych i ustawą o narodowych funduszach inwestycyjnych przekazywana jest na zasadach preferencyjnych pracownikom prywatyzowanych przedsiębiorstw. Istniejące projekty nowelizacji lub zmiany ustawy o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych oraz o komercjalizacji przedsiębiorstw przewidują zwykle rozszerzenie zakresu preferencji pracowniczych. Z punktu widzenia możliwości dysponowania majątkiem Skarbu Państwa istotne skutki miałoby przyjęcie ustawy o przedsiębiorstwach państwowych, ich komercjalizacji i prywatyzacji. Rządowy roboczy projekt tej ustawy przewiduje przyznanie przedsiębiorstwom zatrudniającym do 500 pracowników prawa wyboru drogi prywatyzacji w ciągu sześciu miesięcy od wejścia ustawy w życie. Pomijając inne skutki jakie rodziłoby uchwalenie tej ustawy należy podkreślić, że prawdopodobnie znakomita większość przedsiębiorstw spełniających odpowiednie warunki wybrałaby prywatyzację bezpośrednią. Przedsiębiorstwa zatrudniające do 500 pracowników stanowią ok. 85% przedsiębiorstw państwowych. Operacja taka stanowiłaby więc zasadnicze zmniejszenie majątku państwa, który mógłby być wykorzystywany na inne cele. Możliwości zaspokojenia roszczeń i realizacji projektów wykorzystania majątku Skarbu Państwa W świetle powyższych danych w pełni uzasadniona wydaje się opinia, że Majątek Skarbu Państwa jest obecnie zbyt szczupły, aby pozwolił na swobodną realizację programów zakładających jego wykorzystanie i zaspokojenie roszczeń wobec Skarbu Państwa.. Z tego względu konieczne jest podjęcie trudu rzetelnego oszacowania wartości tego majątku z jednej strony, z drugiej zaś przeprowadzenie szerokiej debaty nad kierunkami jego rozdysponowania. W szczególności wszelkie posunięcia reprywatyzacyjne muszą opierać się w istniejących warunkach na możliwie dokładnym oszacowaniu roszczeń i ich przeciwstawieniu wielkości majątku państwowego, z uwzględnieniem ciążących na nim zobowiązań i planów jego wykorzystania na różne cele. Wobec ograniczoności majątku państwa i znacznych ciążących na państwie zobowiązań i zgłaszanych wobec niego roszczeń tendencja do rozszerzania preferencji pra-

5 4 BSE cowniczych w ramach prywatyzacji jest szczególnie niebezpieczna, gdyż prawdopodobnie dokonywałaby się ona ze szkodą dla zaspokojenia prawnie uzasadnionych roszczeń znacznych grup społecznych. W istniejących warunkach prawnych i gospodarczych odpowiednie nowelizacje powinny iść w kierunku zasadniczego ograniczenia preferencji pracowniczych. Jak wynika z wcześniejszej uwagi na ten temat, przyjęcie ustawy o przedsiębiorstwach państwowych, ich komercjalizacji i prywatyzacji zasadniczo ograniczyłoby możliwości zaspokojenia przez państwo istniejących roszczeń i wykorzystania majątku Skarbu Państwa w realizacji zamierzonych programów. Należy także podkreślić, że nie wszystkie składniki majątku Skarbu Państwa mogą być swobodnie wykorzystywane na różne cele. Za przykład mogą służyć banki państwowe. Charakter ich prywatyzacji będzie bowiem określony przede wszystkim założeniami odnośnie przyszłego kształtu sektora bankowego. Podsumowując należy stwierdzić, że istnieje pilna potrzeba wypracowania koncepcji dysponowania majątkiem Skarbu Państwa.