II to. Praca zbiorowa: MSZ II Technik Ortopeda pod kierunkiem mgr Bożeny Belcar

Transkrypt

1 MAŁY PRZEWODNIK PROFILAKTYKI ORTOPEDYCZNEJ Praca zbiorowa: MSZ II Technik Ortopeda pod kierunkiem mgr Bożeny Belcar II to Łańcut 2002

2 SPIS TREŚCI Anatomia..3 Rodzaje zniekształceń...4 Kifoza i lordoza...5 Skolioza...7 Kontrolne oceny stanu zdrowia w dzieciństwie...10 Płaskostopie

3 ANATOMIA Kręgosłup składa się z kręgów leżących jeden na drugim i stanowiących połączenie między głową a miednicą. Kręgi oddzielone są od siebie krążkami międzykręgowymi, zbudowanymi z chrząstki włóknistej, które zapewniają pewien stopień ruchomości w każdym stawie międzykręgowym. Dlatego możemy zginać się do przodu, do tyłu, na boki oraz wykonywać skręty tułowia wokół osi. Zakres tych ruchów jest ograniczony przez wiązadła i mięśnie, które mają swoje przyczepy na różnych odcinkach kręgosłupa i zapewniają stabilność całości. Kręgosłup oglądany z przodu jest prosty, natomiast, kiedy patrzymy na niego z boku zauważamy kilka łukowatych krzywizn. W odcinku szyjnym krzywizna jest skierowana wypukłością do przodu, w odcinku piersiowym ku tyłowi, w odcinku lędźwiowym do przodu, a w odcinku krzyżowoguzicznym ku tyłowi. Krzywizny te są normalnym zjawiskiem i występują we wszystkich zdrowych kręgosłupach. U noworodka krzywizna krzyżowoguziczna wykształca się, gdy dziecko zaczyna chodzić. Ostateczny kształt kręgosłup osiąga po zakończeniu wzrostu ciała, kiedy mija okres dojrzewania, ponieważ w tym czasie mogą się jeszcze pojawić pewne zmiany. Do innych deformacji dochodzi w wyniku starzenia się lub niektórych chorób. 3

4 RODZAJE ZNIEKSZTAŁCEŃ Prosty kształt kręgosłupa widzianego z przodu i kilka krzywizn widzianych z boku są konieczne do właściwej mechaniki tego ważnego składnika kośćca. Jednakże różne przyczyny powodować mogą powstawanie innych, nieprawidłowych skrzywień w różnych odcinkach kręgosłupa. Nadmierna krzywizna skierowana ku tyłowi nosi nazwę kifozy, czyli skrzywienia tylnego, nadmierna krzywizna lędźwiowa to lordoza, a skrzywienie boczne nazywa się skoliozą. Wymienione postacie skrzywień mogą się łączyć, tworząc kombinacje. Pochodzenie skrzywień kręgosłupa jest różne. Zwykle są one wywołane zmianami kostnymi, mięśniowymi lub stanowią pochodne zaburzeń układu nerwowego. Niektóre zniekształcenia są wrodzone i występują już w momencie urodzin, inne są nabyte i pojawiają się w różnych okresach życia. Niekiedy skrzywienie jest następstwem przyjmowania niewłaściwej postawy w domu, w samochodzie lub w pracy i może znikać przy wykonywaniu ruchów czynnych lub biernych. W innych przypadkach są to deformacje anatomiczne, których nie można usunąć ćwiczeniami. 4

5 KIFOZA I LORDOZA Kifozą nazywamy nadmierne skrzywienie kręgosłupa ku tyłowi, w piersiowej części kręgosłupa. Niekiedy mówi się o kifozie, jeżeli następuje zniknięcie lub odwrócenie kierunku krzywizny wyrównawczej, normalnie istniejącej w odcinku szyjnym krzyżowoguzicznym lub szyjnym, która skierowana jest łukiem do przodu (lordoza). Zwykle przy kifozie odcinka piersiowego kręgosłupa wygina się ku tyłowi dużym łukiem, co nadaje plecom charakterystyczny, zaokrąglony kształt. Jednakże w tym łuku może być widoczne ostre załamanie, które powoduje garb. Kifoza patologiczna bywa niekiedy następstwem nieprawidłowej postawy przyjmowanej w codziennym życiu, ale częściej jest rezultatem zmian patologicznych kręgosłupa różnego pochodzenia, takich jak nowotwory, spłaszczenie trzonów kręgów w wyniku osteoporozy lub krzywicy, itp. Pewien szczególny rodzaj patologicznej kifozy pojawia się u młodzieży (od 13 do 18 lat) i jest następstwem zaburzeń wzrostu trzonów kręgowych o nieznacznej etiologii. Ten rodzaj zaburzeń, nazywany chorobą SCHEUERMANNA (kifoza młodzieńcza) trwa do końca wieku dojrzewania (21 22 lata), czyli do końca wzrostu całego ciała. Powoduje bóle pleców, ale nie ogranicza ruchomości kręgosłupa. Wykonywanie ćwiczeń zgodnie z zaleceniami fizykoterapeuty, uzupełnione noszeniem gorsetu ortopedycznego w celu utrzymania kręgosłupa w prawidłowej pozycji, może zapobiec dalszej 5

6 jego deformacji, która samoistnie zostaje zahamowana po zakończeniu okresu wzrostu ciała. Tylko w rzadkich przypadkach, gdy zmiany zwyrodnieniowe są bardzo znaczne, podejmuje się leczenie chirurgiczne. Lordoza oznacza wygięcie kręgosłupa wypukłością łuku ku przodowi. Występuje normalnie w odcinku szyjnym lub lędźwiowym kręgosłupa. Nadmierne wygięcie nazywamy hiperlordozą dużą. Pojawia się ona jako następstwo wrodzonych anomalii rozwojowych lub zmian nabytych, najczęściej jednak przyczyny są czynnościowe. Przykładem może być hiperlordoza lędźwiowa w czasie ciąży lub w skutek otyłości, albo hiperlordoza lędźwiowa wyrównawcza przy kifozie odcinka piersiowego. W tych przypadkach hiperlordoza ułatwia utrzymanie równowagi. Po porodzie hiperlordoza lędźwiowa znika. 6

7 SKOLIOZA Skrzywienie boczne kręgosłupa nazywamy potocznie skoliozą. Może ono być skierowane w jedną lub drugą stronę. Może być pojedyncze lub podwójne. Skolioza może wystąpić w każdym odcinku kręgosłupa, ale najczęściej pojawia się w odcinku piersiowym, najrzadziej w lędźwiowym. Przyczyny i rodzaje. Przyczyny skrzywienia kręgosłupa bywają bardzo różne. Niekiedy pozostają nie znane, jak w samoistnym skrzywieniu bocznym, w którym dochodzi do nieprawidłowego wzrostu i rotacji już w dzieciństwie lub w okresie dojrzewania, prawdopodobnie po wpływem czynnika genetycznego. W pewnych przypadkach skolioza jest wrodzona, a jej przyczyną są zaburzenia rozwoju jednego lub większej liczby kręgów, z asymetrią powstającą w okresie życia płodowego. Wyróżnia się także skoliozę wtórną, rozwijającą się wskutek wpływu czynników mechanicznych lub zmian w obrębie kręgosłupa, w tym zakażeń, chorób mięśni, chorób układu nerwowego, złamań czy nowotworów. Szczególnie często spotyka się skolizę wyrównawczą, która jest skrzywieniem czynnościowym powstającym w celu utrzymania równowagi, kiedy dochodzi do zmian w innych częściach kośćca, np., gdy jedna noga jest krótsza. Jeżeli czynnik wywołujący nie zostanie usunięty, to nawet skolioza czynnościowa może się utrwalić i spowodować zmiany organiczne w obrębie kręgosłupa. 7

8 Przebieg. Najczęściej stwierdza się skoliozę samoistną, która może wystąpić w każdym okresie dzieciństwa lub nawet w wieku dojrzewania. Znacznie częściej u dziewczynek, przeważnie w wieku 8 12 lat. Zwykle dotyczy odcinka piersiowego lub lędźwiowego, a często obydwu odcinków, gdyż zwykle skrzywienie w jedną stronę w odcinku piersiowym powoduje skrzywienie w drugą stronę w odcinku lędźwiowym. Początkowo skrzywienie jest nieznaczne, prawie niedostrzegalne i nie powoduje dolegliwości. Na jego obecność wskazują objawy pośrednie, takie jak różnica w poziomie barków, odstawanie jednej łopatki, asymetryczne fałdy w okolicy pasa. Jeżeli jednak dziecko schyli się ku przodowi, zginając kręgosłup, skrzywienie staje się widoczne, a jedna łopatka odstaje jeszcze bardziej. Nie można przewidzieć dalszego rozwoju wady, gdyż początkowo skrzywienie jest czynnościowe, ale z czasem staje się organiczne, powodując zmiany anatomiczne. Często skrzywienie kręgosłupa pogłębia się aż do końca okresu dojrzewania i wtedy się stabilizuje. Stopień skrzywienia jest różny w zależności od szybkości rozwoju wady. Najpierw pojawiają się bóle i dochodzi do ograniczenia ruchomości kręgosłupa, a w najcięższych przypadkach wtórnie mogą rozwinąć się zmiany anatomiczne w klatce piersiowej, nawet utrudniające oddychanie. Leczenie. Skłonność do skrzywień kręgosłupa, wynikająca z przyzwyczajenia do przyjmowania niewłaściwej postawy, połączona niewydolnością mięśni może być skutecznie leczona odpowiednimi ćwiczeniami fizycznymi. Przy skrzywieniu pojawiającym się w okresie dojrzewania wczesne rozpoznanie i podjęcie leczenia zwiększa prawdopodobieństwo zmniejszenia następstw wady. W cięższych przypadkach zaleca się gorset ortopedyczny, złożony z kilku połączonych ze sobą elementów. Pozwala to na okresowe dosto- 8

9 sowywanie go do zmian kośćca, zachodzących w miarę wzrastania dziecka, z jednoczesnym utrzymaniem kręgosłupa w możliwie prostym położeniu. Czasem nawet zaleca się na pewien czas unieruchomienie w gipsie. Jeżeli te metody leczenia zachowawczego nie dają rezultatów, lub, jeżeli zmiany są bardzo zaawansowane i doszło do zmian anatomicznych, celowe może być podjęcie leczenia chirurgicznego. 9

10 KONTROLNE OCENY STANU ZDROWIA W DZIECIŃSTWIE. Kontrolne badania przeprowadzane w dzieciństwie i w okresie dojrzewania, zwłaszcza w szkołach, służą do wczesnego wykrywania chorób i wad kręgosłupa. W przypadku skrzywień bocznych kręgosłupa mają one szczególne znaczenie, gdyż początek skrzywienia, często nie jest dostrzegany przez rodziców, którzy zauważają wadę już zaawansowaną, a samo dziecko nie odczuwa w tym okresie dolegliwości, poza nieznacznymi bólami, które uważa za naturalne. W czasie badania kontrolnego, jeśli lekarz dostrzega objawy pośrednie np. lekka asymetria barków i łopatek, poleca dziecku wykonanie ruchów w celu potwierdzenia skrzywienia kręgosłupa. Prosi o pochylenie się do przodu i obserwuje, czy nie pojawi się przy tym asymetria kręgosłupa, a łopatka nie odstanie jeszcze bardziej. Przy podejrzeniu wady wykonuje się badania dodatkowe, w szczególności badanie radiologiczne, które pozwala na odróżnienie skrzywienia czynnościowego od organicznego, wywołanego obecnością zmian kostnych. Po rozpoznaniu u dziecka początków skrzywienia kręgosłupa zaleca się właściwe leczenie, oparte głównie na fizykoterapii. Dziecko jest badane okresowo w celu ustalenia, czy skrzywienie rozwija się, oraz czy należy podjąć jeszcze leczenie innego rodzaju. Zasadnicze znaczenie ma wczesne rozpoznanie i leczenie wady, gdyż wtedy można uniknąć jej następstw. 10

11 PŁASKOSTOPIE Płaskostopiem nazywamy brak lub obniżenie sklepienia podłużnego stopy, które może powodować dolegliwości odczuwane w stopach, oraz wpływać niekorzystnie na inne części kośćca. Przyczyny. Prawidłowo zbudowana stopa jest wysklepiona i ma kształt płytkiej kopuły otwartej od strony przyśrodkowej, co pozwala na równomierne rozłożenie ciężaru ciała na różne punkty podparcia. W płaskostopiu łuki sklepienia stopy mają mniejszą wysokość niż normalnie albo nie mają ich wcale, co powoduje, że pięta odchyla się nieco w bok. Płaskostopie może być następstwem różnych zaburzeń i zmian chorobowych, ale w większości przypadków jego przyczyną jest nadmierna wiotkość wiązadeł stopy, zależna od uwarunkowań genetycznych. Możliwe są także inne przyczyny zmiany kości i stawów stopy, nienormalna słabość mięśni podudzi i stóp, a u dorosłych nadwaga. Następstwa. W większości przypadków płaskostopie jest obustronne i powstaje w dzieciństwie, wskutek wyraźnego osłabienia wiązadeł lub mięśni stóp. Początkowo deformacja stóp jest słabo zaznaczona i może pozostać niezauważona, ponieważ zwykle nie daje dolegliwości, poza bólami po dłuższym staniu czy chodzeniu. W początkowym okresie można rozwiązać problem metodą wzmacniania mięśni stóp, 11

12 kiedy nie doszło jeszcze do zmian kostno-stawowych. Jednakże przy braku leczenia deformacje powoli narastają, kości stopy przystosowują się do nich i zmiany utrwalają się. Po dłużej trwającym chodzeniu lub staniu mogą występować bóle stóp przenoszące się na podudzia. Ponadto obniżenie sklepienia stóp i zbaczanie pięty w bok wpływa na inne części kośćca. Może się zdarzyć, że dla wyrównania tej deformacji kolana odchylają się do środka i powstaje tzw. koślawość kolan. Jeżeli obniżenie sklepienia stopy jest większe po jednej stronie kończyny, powstaje różnica długości stóp, która może spowodować utykanie, a także wyrównawcze boczne skrzywienie kręgosłupa (skoliozę). Rozpoznanie i leczenie. Płaskostopie rozpoznane w dzieciństwie można skutecznie leczyć ćwiczeniami mięśni i noszeniem odpowiedniego obuwia lub wkładek ortopedycznych. Zwykle deformacja cofa się stopniowo i po pewnym czasie stopy przyjmują normalny kształt. Jeżeli deformacja jest utrwalona, stopom nie można już przywrócić prawidłowego kształtu ćwiczeniami i pozostaje noszenie wkładek ortopedycznych lub operacja. 12