SĄDOWO-LEKARSKA I KRYMINOLOGICZNA ANALIZA ZGONÓW Z PRZYCZYN GWAŁTOWNYCH W OKRESIE WZMOŻONEJ RESTRYKCYJNOŚCI PRZESTRZEGANIA PRZEPISÓW PRAWA

Transkrypt

1 Nowiny Lekarskie 2, 7, 2, JANUSZ KOŁOWSKI, MACIEJ MICHALSKI SĄDOWO-LEKARSKA I KRYMINOLOGICZNA ANALIZA ZGONÓW Z PRZYCZYN GWAŁTOWNYCH W OKRESIE WZMOŻONEJ RESTRYKCYJNOŚCI PRZESTRZEGANIA PRZEPISÓW PRAWA AN ANALYSIS OF VIOLENT DEATHS IN THE PERIOD OF MORE INTENSE ABIDANCE OF THE CRIMINAL LAW FROM A POINT OF VIEW OF FORENSIC MEDICINE AND CRIMINOLOGY Katedra i Zakład Medycyny Sądowej Akademii Medycznej im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Kierownik: prof. dr hab. med. Zygmunt Przybylski Streszczenie Wstęp. Autorzy dokonali analizy 148 zgonów z przyczyn gwałtownych sekcjonowanych w okresie w Katedrze i Zakładzie Medycyny Sądowej AM w Poznaniu. Okres objęty badaniem cechowała duża dynamika zjawisk społecznych i politycznych, zwłaszcza w ciągu roku 198 oraz przełomu lat 1981 i W przeprowadzonej analizie zwrócono uwagę na ocenę zmian ilościowych w zakresie występowania zgonów gwałtownych z uwzględnieniem ich rodzaju (zabójstwa, pobicia ze skutkiem śmiertelnym, samobójstwa). Cel. Celem niniejszej pracy jest ustalenie związku pomiędzy zaostrzeniem rygorów norm życia społecznego i przepisów prawa karnego a liczbą i charakterem zgonów gwałtownych na terenie województwa wielkopolskiego. Materiał. Do analizy posłużyły archiwalne protokoły sekcyjne Zakładu Medycyny Sądowej Akademii Medycznej w Poznaniu z lat , łącznie 148. W tym okresie z ogółu przeprowadzonych sekcji, zgony gwałtowne stanowiły 114 przypadki. Interesująca grupa zgonów stanowiła 19 przypadków, z czego na samobójstwa przypadało 118 przypadków (7%), na zabójstwa 42 (2%), a pobicia zakończone zgonem 9 (%). Wyniki. W analizowanym przez nas okresie stwierdziliśmy spadek liczby popełnianych samobójstw w ch 198 i 1981 oraz zabójstw w 198 roku. Nie zmieniały się natomiast ani sposób targnięcia się na własne życie, wiek i płeć samobójców, ani rodzaj użytego narzędzia w przypadku zabójstw. Wnioski. W okresie zaostrzenia przepisów regulujących życie społeczno-polityczne i antytotalitarnej rewolty w okresie stwierdzono spadek liczby zabójstw i samobójstw, nie zmieniła się natomiast struktura obu tych zjawisk w zakresie najważniejszych konstytuujących je składowych: wieku, płci i użytego narzędzia. SŁOWA KLUCZOWE: zabójstwa, samobójstwa, statystyka zgonów. Summary Introduction. The authors analyzed 148 cases of violent deaths autopsied in the years in the Chair and Department of Forensic Medicine in Poznań. This period was characterized by forceful political and sociological phenomena, especially in the year 198 and the turning of the years 1981/1982. In the analysis the authors paid attention to the quantitative changes concerning the kind of violence deaths (murders, beatings to the death, suicides) Aim. The aim of this article is an examination if there is a dependence between sharpness of the criminal law, social rules and number and way of violent deaths in Poznan district. Material. The records of autopsies performed in the Chair and Department of Forensic Medicine in Poznań in the years were analyzed, including 148 cases. In this period violent deaths constituted 114 cases of autopsies. The group of homicides included suicides (118 cases, 7%), murders (42 cases, 2%) and beatings to the death (9 cases, %). Results. In the period the decrees in the number of suicides in the year 198 and 1981 and in the number of murders in the year 198 was ascertained but the way of homicidal attack was not changed nor age and sex of suicides and a sort of used tool in the cases of murders. Conclusions. In the period of sharpness of the political and social rules and antitotality revolt a decrease in number of murders and suicides was found. There were no changes as far as the sex, age and a kind of used tool are concerned. KEY WORDS: homicide, suicides, death rate statistics. Wstęp Analizy będącej przedmiotem niniejszej pracy nie sposób rozpocząć inaczej jak od krótkiej charakterystyki niezwykle burzliwego okresu naszej niedawnej przecież historii. Wśród wielu wątków i splotów wydarzeń, które doprowadziły ostatecznie do wprowadzenia stanu wojennego bezsprzecznie należy zwrócić uwagę na rolę i znaczenie jaki miał wybór kardynała K. Wojtyły na papieża (1 X 1978) oraz jego pielgrzymka do Polski (1 19 VI 1979). Narastające po niej zagrożenia ekonomiczne i rosnący opór społeczny nie spowodowały aktywnej reakcji kierownictwa sprawującej władzę PZPR. Bezpośrednią przyczyną ogólnonarodowej rewolty stała się podwyżka cen mięsa (1 VII 198), po której nastąpiła fala strajków. Strajk w Stoczni Gdańskiej, rozpoczęty 14 VIII 198 i kierowany przez L. Wałęsę, rozprzestrzenił się na wszystkie przedsiębiorstwa Trójmiasta, następnie całego kraju; strajkujących

2 Sądowo-lekarska i kryminologiczna analiza zgonów z przyczyn gwałtownych w okresie wzmożonej restrykcyjności wspomagali opozycyjni intelektualiści i działacze opozycji demokratycznej. Przedstawiciele władz państwowych podpisali porozumienia społeczne z Międzyzakładowymi Komitetami Strajkowymi 3 VIII 8 w Szczecinie, 31 VIII w Gdańsku i 3 IX w Jastrzębiu-Zdroju uznano większość żądań, w tym prawo do tworzenia niezależnych, samorządnych związków zawodowych. Później komitety strajkowe przekształciły się w Niezależny Samorządny Związek Zawodowy Solidarność. Polityka nowego kierownictwa PZPR (na stanowisko I sekretarza KC wybrany S. Kania), zradykalizowała NSZZ Solidarność, który przekształcił się w ogólnonarodowy ruch antytotalitarny i niepodległościowy, skupiający ludzi różnych orientacji politycznych i ideologicznych (Solidarność), samoograniczający się ze względu na zagrożenie interwencją zbrojną ZSRR. PZPR broniła podstaw systemu społeczno-politycznego, oscylując między dążeniem do kompromisu a nieustępliwością i prowokowaniem konfliktów. Wpływ na działania władz miały bezpośrednie naciski sowieckie i poparcie udzielane przez ZSRR zwolennikom twardej polityki wobec Solidarności. W październiku 1981 gen. W. Jaruzelski został wybrany na sekretarza KC PZPR, zachowując stanowiska premiera i ministra obrony narodowej. Polityka partii i pogłębiające się załamanie gospodarki powodowały rosnące niezadowolenie i zmęczenie społeczeństwa oraz wzrost radykalnych nastrojów wśród działaczy Solidarności. W obliczu zagrożenia systemu władzy, licząc się z możliwością interwencji ZSRR, kierownictwo PZPR podjęło przygotowania i w dniu 13 XII 1981 wprowadziło stan wojenny w Polsce. W okresie jego obowiązywania ok. 1 tys. osób internowano; strajki stłumiono przy użyciu jednostek specjalnych MO i LWP. Mimo represji i rygorów stanu wojennego (zawieszonego 13 XII 1982, zniesionego 22 VII 1983), opór społeczny nie wygasł; powstało podziemne życie społecznopolityczne, kształtowało się niezależne społeczeństwo; głoszona przez władze normalizacja była powierzchowna, a próby reform ekonomicznych nie zahamowały kryzysu gospodarczego []. Okres obowiązywania przepisów stanu wojennego cechowało nasilenie występowania restrykcji ograniczających swobody obywatelskie ogłoszonych w obwieszczeniu z dnia 13 grudnia 1981, a wprowadzającego ten stan na terenie Polski. Z przepisów w nim ogłoszonych wynika m.in., że wprowadzono zakaz wszelkiego rodzaju zgromadzeń, zakaz publikacji, godzinę milicyjną, militaryzację zakładów pracy, wprowadzenie jurysdykcji sądów wojskowych z uprawnieniami obowiązującymi w okresie wojny w odniesieniu do żołnierzy w służbie czynnej, przedłużenie służby wojskowej, ograniczenie swobody poruszania się, zakaz posiadania broni palnej, kontrolę korespondencji i rozmów telefonicznych, ograniczenie nadawania programów radiowych i telewizyjnych. Powyższe przepisy oraz wynikające z nich szczegółowe instrukcje były egzekwowane przez stałą obecność patroli wojskowych i milicyjnych na ulicach, a także tzw. komisarzy (oddelegowanych do zakładów pracy oficerów LWP z szerokimi uprawnieniami) [7]. Na tym tle wydaje się ze wszech miar uzasadniona jedna z cech definiujących krymininologię jako naukę zajmującą się przestępstwem, które samo w sobie jest zjawiskiem społecznym. To socjologiczne podejście co do istoty czynów zakazanych uzasadniane jest czasami w ten sposób, iż pojęcie przestępstwa jest bytem sztucznie stworzonym, bowiem czy coś jest nim czy też nie, decyduje de facto tylko wola ustawodawcy. Można więc wyobrazić sobie sytuację, iż gdyby uznać określony sposób np. oddychania za czyn zakazany, to ta biologicznie niezbędna do życia funkcja stałaby się przestępstwem [2]. Pogląd ten jest niewątpliwie znacznie uproszczony, jednakże w pewnym sensie znajduje swe potwierdzenie w przepisach kodeksu karnego, w którym określono w art. 1 par. 1, że Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto popełnia czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia co daje się w skrócie określić twierdzeniem, że z przestępstwem mamy do czynienia dopiero wtedy, gdy powstanie określający je przepis prawa []. Wydaje się jednak oczywiste, że w genezie uznania czegoś za czyn zabroniony decydującą rolę odrywają czynniki społeczne, gospodarcze i polityczne. Stopień skomplikowania i wzajemnych wpływów tych czynników w odniesieniu do poszczególnych rodzajów przestępstw jest tak znaczny, iż niekiedy w ocenie ex post trudno jest dopatrzyć się racjonalnych podstaw uznania danego czynu za przestępstwo. Ze zjawiskiem tym mamy do czynienia zwłaszcza w przypadkach przestępstw z zakresu gospodarki lub działania na szkodę aktualnie sprawującej władzę klasy rządzącej. Na tym tle dość racjonalnie kształtują się przepisy dotyczące przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu. Niezależnie bowiem od meandrów, którymi biegną rozważania teorii kryminologicznej postulat ochrony życia i zdrowia ludzkiego nie budzi na szczęście większych wątpliwości. Obserwuje się natomiast powszechną w prawodawstwie europejskim tendencję do odejścia od traktowania kary, jako czynnika, który miałby spełniać rolę surowej i nierzadko brutalnej zemsty. Obecnie bowiem przyjmuje się, iż nie surowość kary, lecz nieuchronność jej wymierzenia ma odgrywać decydującą rolę w prewencji czynów przestępczych [1]. Cel pracy Przyjmując, iż zaostrzenie rygorów norm życia społecznego wynikające z przepisów o stanie wojennym mogło mieć wpływ na liczbę i charakter zgonów gwałtownych z terenu Wielkopolski, autorzy postanowili dokonać próby określenia czy istotnie taki wpływ dało się w tym okresie zaobserwować. Materiał Z materiału sekcyjnego Zakładu Medycyny Sądowej Akademii Medycznej w Poznaniu wyodrębniono grupę zgonów gwałtownych będących następstwem zamachu samobójczego, zbrodniczego oraz ciężkiego uszczerbku na zdrowiu (w rozumieniu odpowiednich przepisów kodeksu karnego) prowadzącego do śmierci wskutek pobicia (pobicie ze skutkiem śmiertelnym). Przedmiotem analizy były W tym okresie z ogółu 148 przeprowadzonych sekcji, zgony gwałtowne sta-

3 14 Janusz Kołowski, Maciej Michalski nowiły 114 przypadki, w 74 przypadkach brakowało danych pozwalających zakwalifikować zgon wedle dychotomicznego podziału na śmierć gwałtowną i naturalną (z powodu ograniczenia się do przeprowadzenia, zgodnie z decyzją prokuratury, do oględzin zewnętrznych i daleko posunięty rozkład zwłok przy braku stwierdzenia zmian urazowych i niemożność dokonania analizy toksykologicznej). Interesująca grupa zgonów stanowiła 19 przypadków, z czego na samobójstwa przypadało 118 przypadków (7%), na zabójstwa 42 (2%), a pobicia zakończone zgonem 9 (%). I. Analiza samobójstw Zgodnie z przewidywaniami, że w okresach szczególnego zagrożenia i napięć społecznych liczba samobójstw spada, taką prawidłowość stwierdziliśmy również i w naszym materiale, jak to ilustruje wykres 1. liczba samobójstw %, 8%, 7%, 7% wszystkich sekcji przeprowadzonych w ZMS w Poznaniu w badanym przez nas okresie, jak to pokazuje wykres 2. liczba sekcji ogólna liczba sekcji liczba samobójstw Ryc. 2. Ogólna liczba sekcji do liczby sekcjonowanych samobójców w materiale ZMS w Poznaniu w ch Na 198/1981 przypada więc spadek o około 18 procent w roku 198 w stosunku do roku 1979 i o 1% w stosunku do roku W ch 1979, stosunek samobójstw popełnianych przez kobiety był 2, razy mniejszy od liczby osób płci męskiej targających się na własne życie. Tylko w 198 roku nastąpiło, aż 8- krotne zwiększenie tego czynnika, co można chyba potraktować za statystyczną anomalię wynikającą z krótkiego okresu poddanego analizie, co przedstawiono na wykresie 3. Ryc. 1. Liczba samobójstw w ch w materiale poznańskiego ZMS. Zgodnie z klasycznym już podziałem E. Durkheima traktującym samobójstwa jako fakt socjologiczny odzwierciedlający pewne zawsze obecne tendencje suicydogenne w społeczeństwie (idzie nie o to, by je zlikwidować, gdyż jest to niemożliwe, lecz minimalizować), każde samobójstwo można podzielić na wynikające z przyczyn altruistycznych, egoistycznych i anomicznych. Samobójstwa w dwóch pierwszych grupach zapewne nie odgrywają wielkiej roli w analizie statystycznej będącej przedmiotem tego studium, zawsze są bowiem wynikiem konfliktowych sytuacji na osi jednostka społeczeństwo lub jednostka jednostka; samobójstwa anomiczne zaś odzwierciedlają stopień zwartości grupy społecznej: im jest ona większa, im jednostka ma w niej większe oparcie, tym łatwiej oprze się suicydogennym pokusom [4]. W ch solidarnościowego przełomu mieliśmy do czynienia z taką właśnie sytuacją. Naród jednoczył się wobec wspólnego wroga, każdy postrzegał w innym odbicie swojej sytuacji i do pewnego stopnia własnego narodu. W ch stwierdzono odpowiednio 33, 27, 28 i 3 przypadków samobójstw. Stanowi to odpowiednio liczba samobójstw m k Ryc. 3. Liczba samobójstw popełnionych przez kobiety i mężczyzn w ch w materiale poznańskiego ZMS. Od wielu lat sposoby popełniania samobójstw w Polsce są niezmienne: pierwsze dwa miejsca zajmują i (głównie lekami, rzadko substancjami pochodzenia organicznego jak rozpuszczalniki, czy związki ochrony roślin) wykresy 4 7.

4 Sądowo-lekarska i kryminologiczna analiza zgonów z przyczyn gwałtownych w okresie wzmożonej restrykcyjności % % potrącenia przez pociąg 2% niały samobójstw przez postrzał i rzucenie się pod pociąg (wykres 8.). Najczęściej popełniają samobójstwa osoby młode w grupie wiekowej 21 4 lat; drugi szczyt liczby popełnianych samobójstw przypada na wiek 41 lat. Zależność ta miała charakter stały w badanym przez nas okresie (wykres 9.). 3% 7 Ryc. 4. Sposoby popełniania samobójstw w roku % 4% przecięcie tętnicy 4 3 k m 2 2% 9% 1 powieszenie skoki z wysokości postrzały przecięcie naczyń potrącenie przez pociąg rodzaj samobójstwa Ryc.. Sposoby popełniania samobójstw w roku % 7% 4% przecięcie tętnicy Ryc. 8. Liczba kobiet i mężczyzn w poszczególnych rodzajach zabójstw w ch postrzał 14 29% % 12 Ryc.. Sposoby popełniania samobójstw w roku % 7% 3% postrzał przecięcie tętnicy % % Ryc. 9. Liczba samobójstw popełnionych w ch w poszczególnych grupach wiekowych. Ryc. 7. Sposoby popełniania samobójstw w roku Z wyjątkiem samobójczych zatruć mężczyźni stanowili zdecydowaną większość we wszystkich pozostałych grupach, w naszym materiale kobiety w ogóle nie popeł- II. Analiza zabójstw w ch Zabójstwa w omawianym okresie stanowiły około 3% wszystkich przeprowadzonych sekcji, w poszczególnych ch stanowiły odsetek 3%, 3%, 2%, 3%. Zabójstwa kobiet popełnianie były około 4 razy rzadziej niż mężczyzn, co odzwierciedla fakt większej ze strony płci męskiej tendencji do zachowań kryminogennych i agresywnych [1]. W roku 198 zauważyliśmy dość istotny spadek o 1% ogólnej liczby zabójstw, nie stwierdziliśmy

5 1 Janusz Kołowski, Maciej Michalski natomiast obserwowaną przez licznych autorów odwrotnie proporcjonalną zależność pomiędzy liczbą zabójstw i samobójstw w tym samym okresie (wykres 1.) liczba przypadków < > Ryc. 12. Struktura wiekowa ofiar zabójstw w ch w materiale poznańskiego ZMS. wiek Ryc. 1. Struktura zabójstw ze względu na płeć w materiale poznańskiego ZMS w ch Najczęstszym narzędziem użytym do zabójstwa było narzędzie tępe, względnie tępokrawędziste, na dalszych miejscach kończyste i ostre (wykres 11.). Najliczniejszą grupę ofiar zabójstw stanowiły osoby pomiędzy 2. a 4. rokiem życia. W przypadkach brakowało danych odnośnie wieku zmarłego. W 3 były to noworodki (ofiary dzieciobójstwa) wykres ostre kończyste tępe broń palna uduszenie rodzaj użytego narzędzia Ryc. 11. Rodzaj użytego narzędzia zabójstwa w poszczególnych ch III. Pobicia ze skutkiem śmiertelnym Pobicia ze skutkiem śmiertelnym dotyczyły w 1% mężczyzn, 2 miały miejsce w 1979 roku, w ch 198 i 1981 stwierdzono odpowiednio 4 i 3 przypadki. W obrazie sekcyjnym dominowały uszkodzenia czaszkowo-mózgowe ( przypadków) oraz obrażenia wielonarządowe (3 przypadki), w jednym za przyczynę śmierci uznano mechanizm odruchowy po uderzeniu w szyję. Największą liczbę zgonów zaobserwowano w grupie wiekowej 1, 2 lat, następnie w grupie W roku 1982 nie odnotowano żadnego takiego przypadku w materiale K i ZMS w Poznaniu tabela 1. IV. Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu z lat w świetle ogólnokrajowych danych statystycznych Przedstawione dane (tabela 2.) wskazują, że w 1982 roku nastąpił 42,% spadek ogólnej ilości przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu w odniesieniu do roku 1981 i 43,9% w stosunku do roku 198. W poszczególnych kategoriach przestępstw z ww. grupy tendencja ta przedstawiała się następująco: 1. Zabójstwa w 1982 spadek o 43,% w stosunku do roku 198 i 3,3% w stosunku do roku Uszkodzenia ciała w 1982 spadek o 43,% w stosunku do roku 198 i 41,% w stosunku do roku Bójki i pobicia w 1982 spadek o,9% w stosunku do roku 198 i 2,% w stosunku do roku Zgwałcenia w 1982 spadek o 3,4% w stosunku do roku 198 i 21,4% w stosunku do roku Tab. 1. Ogólnokrajowe dane dotyczące przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu na podstawie liczby ukończonych postępowań przygotowawczych w okresie 198 Rok Liczba przypadków Przyczyna zgonu Grupa wiekowa 1, o. c-m*, odruch o. c-m, 2 w** o. c-m, w** * obrażenia czaszkowo-mózgowe ** obrażenia wielonarządowe

6 Sądowo-lekarska i kryminologiczna analiza zgonów z przyczyn gwałtownych w okresie wzmożonej restrykcyjności Tab. 2. Przyczyna zgonu w przypadku pobić ze skutkiem śmiertelnym w poszczególnych grupach wiekowych w ch Rok Ogólna liczba przestępstw przeciwko zdrowiu i życiu Zabójstwa Uszkodzenia ciała Bójki i pobicia Zgwałcenia V. Liczba przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu w Województwie Poznańskim w okresie (w zakończonych postępowaniach przygotowawczych) W ocenie dynamiki zmian w ilości przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu na terenie dawnego Województwa Poznańskiego napotkano zasadniczą trudność polegającą na braku oficjalnych danych dotyczących zabójstw, które miały miejsce na tym terenie. Kategorii tej nie ujęto bowiem w oficjalnych danych (rocznikach statystycznych dotyczących województwa poznańskiego z lat ). Porównanie danych dotyczących ogólnej liczby przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu wskazuje na istniejącą w analizowanym okresie tendencję wzrostową tej kategorii przestępstw, bowiem w 1981 roku nastąpił wzrost ich liczby o 9,4% w stosunku do roku 198, a w 1982 wzrost ten wynosił 11,2%. Omówienie dyskusja Przeprowadzona analiza potwierdza trudności w jednoznacznej ocenie dynamiki występowania przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu w świetle analizy danych, zawartych w oficjalnych rocznikach statystycznych [4, ]. W szczególności zaś w oparciu o te źródła nie można zweryfikować podstawowego problemu badawczego czy restrykcje stanu wojennego w istocie skutkowały tak znamiennym, bo ponad 4-procentowym spadkiem przestępczości przeciwko życiu i zdrowiu, skoro dane z województwa poznańskiego wskazują na ok. 1% wzrost tej grupy przestępstw przy jednoczesnych braku danych co do zabójstw. Powyższa sytuacja zdecydowanie podnosi wiarygodność wniosków opartych na analizie wyników sekcji zwłok przeprowadzonych w Katedrze i Zakładzie Medycyny Sądowej AM w Poznaniu. Materiał ten choć nie obejmuje całokształtu danych dotyczących zgonów gwałtownych z terenu całego województwa poznańskiego, to daje obiektywną podstawę do oceny problemu w odniesieniu do rejonu miasta Poznania oraz terenów bezpośrednio z granicami miasta sąsiadującymi. Jednocześnie jednak potwierdza się fakt, iż dane statystyczne w odniesieniu do oceny zjawisk ze sfery przestępczości muszą być oceniane z dużą ostrożnością. W analizowanym przez nas okresie stwierdziliśmy spadek liczby popełnianych samobójstw w ch 198 i 1981, nie zmieniały się natomiast ani sposób targnięcia się na własne życie (z nieznacznym wzrostem liczby samobójstw przez powieszenie), ani wiek i płeć samobójców: najczęstszym sposobem popełniania samobójstwa niezmiennie w badanym okresie było powieszenie, przed mi i skokami z wysokości. Mężczyźni przeciętnie 2, razy częściej popełniali samobójstwa od kobiet, za wyjątkiem samobójczych zatruć (gdzie obie płcie stanowiły po %), we wszystkich pozostałych grupach przeważali mężczyźni. Kobiety ani razu nie wybrały samobójstwa przez rzucenie się pod pociąg ani postrzał, nie było natomiast takiego sposobu samobójstwa, który wybrałyby kobiety, a nie wybrali mężczyźni. Samobójstwa najczęściej popełniały osoby młode między 2. a 4. rokiem życia, i tylko w 198 roku stwierdziliśmy spadek tej liczby na rzecz grupy wiekowej nieco starszej 41 lat. Trudno powiedzieć czy mamy tu do czynienia z jakąś prawidłowością czy ze zwykłym przypadkiem. Zabójstwa stanowiły 3% wszystkich sekcji przeprowadzanych w naszym Zakładzie, w 198 roku stwierdzono 1% spadek tej liczby. Naszym zdaniem ma to związek z obostrzeniami przepisów dotyczącymi życia publicznego i społecznego, zakazem organizowania zgromadzeń i imprez kulturalnych, wprowadzeniem godziny policyjnej, ograniczeniem dostępności alkoholu, itp. Nie stwierdziliśmy natomiast istotnej statystycznie zależności odnośnie płci, wieku, ofiar zabójstw ani użytego przez sprawców zabójstw narzędzia. Ofiarami pobić ze skutkiem śmiertelnym byli mężczyźni, nie stwierdziliśmy w tej grupie przyczyn zgonów gwałtownych i istotnych różnic w badanym okresie. Wniosek W okresie zaostrzenia przepisów regulujących życie społeczno-polityczne i antytotalitarnej rewolty w okresie stwierdzono spadek liczby zabójstw i samobójstw, nie zmieniła się natomiast struktura obu tych zjawisk w zakresie najważniejszych konstytuujących je składowych: wieku, płci i użytego narzędzia. Piśmiennictwo 1. Hołyst B.: Kryminalistyka. PWN, Warszawa Horoszowski P.: Od zbrodni do kary. PWN, Warszawa Bilikiewicz A.: Psychiatria dla studentów medycyny. PZWL Warszawa, Durkheim E.: Le suicide. Etude do sociologie. Paris Encyklopedia Multimedialna. PWN Kodeks Karny, Kodeks Postępowania Karnego, Kodeks Karny Wykonawczy. Librata, Warszawa 1997, 7. wp.pl./stan wojenny/obwieszczenie.