Bilans kosztów i korzy±ci wprowadzenia euro w Polsce w ±wietle najnowszych bada«

Transkrypt

1 Ministerstwo Finansów Biuro Peªnomocnika Rz du ds. Wprowadzenia Euro przez Rzeczpospolit Polsk Bilans kosztów i korzy±ci wprowadzenia euro w Polsce w ±wietle najnowszych bada«dokument UZUPEŠNIAJ CY DO RAM STRATEGICZNYCH NARODOWEGO PLANU WPROWADZENIA EURO Warszawa, 26 pa¹dziernika 2010 r.

2 Streszczenie Celem niniejszego opracowania jest zestawienie korzy±ci netto z przyj cia euro przez Polsk w poszczególnych obszarach funkcjonowania gospodarki i próba kwantykacji ich ogólnej skali. Zestawienie bazuje na szerokim zbiorze najnowszych dost pnych bada«na temat konsekwencji przyj cia przez Polsk euro. Wynika z niego,»e integracja ze stref euro b dzie korzystna zarówno w krótkim, jak i w wi kszym stopniu w dªugim okresie. Jednocze±nie wskazane zostaªy uwarunkowania, które zdecyduj o ostatecznej skali korzy±ci i kosztów. Znaczna cz ± z nich pozostaje przynajmniej cz ±ciowo pod kontrol polityki gospodarczej, co oznacza konieczno± ich uwzgl dnienia w procesie przygotowa«do integracji Polski ze stref euro. 2

3 Spis tre±ci 1 Wst p 4 2 Bilans korzy±ci i kosztów integracji Polski ze stref euro Krótki okres Dªugi okres Uwagi metodologiczne 23 4 Podsumowanie 24 3

4 1 Wst p Niniejsze opracowanie stanowi uzupeªnienie do rz dowego dokumentu Ramy Strategiczne Narodowego Planu Wprowadzenia Euro, w którym zawarto korzy±ci i kosztów integracji Polski ze stref euro. Przedstawiono tu szczegóªowo cz stkowe wyniki bada«, skªadaj ce si na korzy±ci i kosztów integracji Polski ze stref euro. Podstawowe kategorie korzy±ci i kosztów zostaªy przedstawione na schematach 1 i 2. W niniejszym dokumencie rozró»niamy efekty krótko- i dªugookresowe. Za efekty krótkookresowe uznajemy korzy±ci i koszty jednorazowe lub odczuwalne bezpo±rednio po przyj ciu euro. Nale» do nich z jednej strony wydatki, które poszczególne podmioty (przedsi biorstwa, administracja publiczna) b d musiaªy ponie± w zwi zku z przyj ciem euro przez Polsk oraz krótkookresowe zagro»enia wynikaj ce z procesu wymiany waluty, z drugiej za± korzy±ci, które zmaterializuj si z pewno±ci od razu oraz takie, które w peªni zmaterializuj si w dªugim okresie, ale z bada«wynika,»e ich wpªyw w horyzoncie jednego roku równie» mo»e by odczuwalny. Jako efekty dªugookresowe traktujemy natomiast trwaªe konsekwencje przyj cia euro, wynikaj ce z przej±cia gospodarki do nowego stanu ustalonego (ang. steady state), w którym zarówno ±rednie warto±ci poszczególnych zmiennych makroekonomicznych, jak i ich zmienno±, ksztaªtuj si na nowych poziomach. Podziaª korzy±ci i kosztów na krótko- i dªugookresowe znajduje odzwierciedlenie w ukªadzie rozdziaªu 2 niniejszego materiaªu. Skªada si ona z dwóch cz ±ci, z których pierwsza zawiera kosztów i korzy±ci w krótkim, za± druga w dªugim okresie. Badania, do których si odwoªujemy, s najnowszymi dost pnymi opracowaniami po±wi conymi tematyce kosztów i korzy±ci w Polsce, w wi kszo±ci z lat , a wnioski z nich s uj te w formie tabeli. Znaczna cz ± tych bada«zostaªa opracowana w ramach procesu badawczego towarzysz cego Raportowi na temat peªnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej NBP (2009). Ka»dy z wierszy obu tabel zawiera podsumowanie najwa»niejszych konsekwencji przyj cia euro w danym obszarze funkcjonowania polskiej gospodarki. Kolejno± omawiania poszczególnych zagadnie«wynika z przesªanek takich jak (i) wzgl dna skala kosztów lub korzy±ci w danej kategorii, (ii) grupowanie kategorii, w których dominuj korzy±ci albo koszty oraz (iii) ci g przyczynowo-skutkowy mi dzy konsekwencjami przyj cia euro w poszczególnych obszarach funkcjonowania gospodarki. W ka»dym obszarze mo»emy wyró»ni korzy±ci (lub szanse), koszty (lub zagro»enia) oraz czynniki, które b d warunkowa skal tych kategorii, a zarazem ostateczny przyj cia euro przez Polsk w ramach danej kategorii. Zawarto± trzech ostatnich kolumn ka»dej z tabel wynika z opracowa«, cytowanych w drugiej kolumnie. Ka»de z nich (w danym wierszu) ma swój numer, przywoªywany w dyskusji korzy±ci, kosztów i czynników warunkuj cych, ilekro przywoªywana informacja wynika z danego badania. Informacje, przy których nie znajduje si numer cytowanego opracowania, nale»y traktowa jako wªasne uzupeªnienia Ministerstwa Finansów. 4

5 Schemat 1. Korzy±ci z integracji Polski ze stref euro spadek stóp procentowych wzrost wiarygodności polityki gospodarczej wzrost stabilności i wiarygodności makroekonomicznej eliminacja ryzyka kursowego w obrocie z państwami strefy euro znaczące ograniczenie ryzyka kursowego ograniczenie ryzyka kursowego w obrocie z państwami spoza strefy euro ze względu na międzynarodowąrolęwspólnej waluty redukcja kosztów transakcyjnych KRÓTKI OKRES wzrost inwestycji krajowych wzrost konsumpcji wzrost inwestycji zagranicznych pogłębienie integracji rynków finansowych wzrost obrotów handlu zagranicznego wpływ Polski na decyzje EBC wzrost gospodarczy, wzrost dobrobytu wzrost konkurencji i efektywności wpływ Polski na decyzje Eurogrupy DŁUGI OKRES ródªo: opracowanie MF. 5

6 zakres i skuteczność działań zapobiegających nieuzasadnionym podwyżkom cen kurs konwersji fazy cykli koniunkturalnych w Polsce i innych państwach UE wykorzystanie narzędzi polityki gospodarczej sytuacja na rynkach finansowych stopieńrealnej konwergencji (podobieństwo struktur, synchronizacja cykli koniunkturalnych) globalizacja Schemat 2. Koszty integracji Polski ze stref euro ryzyko wzrostu cen KOSZTY KRÓTKO- OKRESOWE koszty techniczne i administracyjne koszt wypełnienia kryteriów z Maastricht ryzyko wystąpienia wstrząsów asymetrycznych korzyści z prowadzenia autonomicznej polityki pieniężnej i kursowej poza strefąeuro KOSZT UTRATY AUTONOMICZNEJ POLITYKI PIENIĘŻNEJ I KURSOWEJ ryzyko boomu konsumpcyjnego efektywność dostosowańpo wstrząsach asymetrycznych Legenda: składniki kosztów uwarunkowania kosztów moment rozpoczęcia przygotowań wybór scenariusza wprowadzenia euro do obiegu kampania informacyjna działania zapobiegawcze w obszarze nadzoru finansowego i norm ostrożnościowych elastycznośćpolityki fiskalnej elastycznośćrynku pracy i produktów racjonalnośćoczekiwańi mechanizmy indeksacji płac i cen międzynarodowy podział ryzyka (risk sharing) DŁUGI OKRES KRÓTKI OKRES ródªo: opracowanie MF. 6

7 2 Bilans korzy±ci i kosztów integracji Polski ze stref euro 2.1 Krótki okres Obszar Najwa»niejsze badania Korzy±ci Koszty Czynniki warunkuj ce ostateczny Handel zagraniczny (1) Cie±lik i in., 2009 (model grawitacyjny) (2) Mroczek, 2009 (ekspercka analiza danych) (3) Puchalska, 2009 (badanie ankietowe) (4) Daras i Hagemejer, 2009 (CGE) (5) Bukowski i in., 2008 (DSGE) Redukcja ryzyka kursowego w handlu z krajami strefy euro i na zewn trz unii walutowej. Model grawitacyjny pokazuje,»e ograniczenie ryzyka prowadzi do wzrostu wolumenu handlu ±rednio o 7% wzgl dem scenariusza bazowego w pierwszych latach po akcesji (1). Spadek kosztów zabezpieczania si przed ryzykiem kursowym. Ryzyko kursowe jest obecnie wymieniane przez przedsi biorców jako gªówna bariera w prowadzeniu dziaªalno±ci mi dzynarodowej, a 56% maªych i ±rednich przedsi biorstw zamierza zwi kszy eksport po wprowadzeniu euro (3). Mi dzynarodowa rola euro przekªada si na post puj ce zwi kszanie udziaªu waluty krajowej w fakturowaniu handlu zagranicznego (w szczególno±ci eksportu) krajów czªonkowskich, szczególnie w przypadku maªych gospodarek. Zmniejszyªo to ryzyko kursowe i koszty transakcyjne równie» w kontaktach z krajami trzecimi. Np. w Hiszpanii w latach udziaª eksportu fakturowanego w euro zwi kszyª si z 50 do 62% (importu z 41 do 47%) (2). Eliminacja kosztów transakcyjnych w handlu zagranicznym (szacowane na ok. 2% obecnej warto±ci handlu) (5). Z symulacji przeprowadzonej przy u»yciu modeli równowagi ogólnej (4 i 5) wynika mo»liwo± przej±ciowego obni»enia dynamiki eksportu (w horyzoncie 1-2 lat) ze wzgl du na krótkookresowy wzrost inacji. Ryzyko spadku konkurencyjno±ci polskich dóbr (np. ze wzgl du na ewentualn nieadekwatno± polityki pieni»nej EBC do potrzeb polskiej gospodarki lub niezgodny z poziomem równowagi kurs konwersji). Poziom kursu konwersji powinien by mo»liwie bliski poziomowi zgodnemu z kursem równowagi. Tylko w takim przypadku gospodarka uniknie okresu dostosowa«zwi zanego ze spowolnieniem gospodarczym albo podwy»szon inacj. Poziom otwarto±ci gospodarki. 7

8 Obszar Najwa»niejsze badania Inwestycje (1) Daras i Hagemejer, 2009 (CGE) (2) Bukowski i in., 2008 (DSGE) (3) Rodrik i Subramanian, 2009 (analiza ekspercka, metaanaliza) (4) World Bank, 2008 (analiza ekspercka, wska¹niki konkurencyjno±ci) Konsumpcja (1) Daras i Hagemejer, 2009 (CGE) (2) Bukowski i in., 2008 (DSGE) (3) Brzoza-Brzezina, 2005 (model VEC) Polityka skalna (1) Szczerbak i in., 2009 (symulacje kontrfaktyczne) (2) J drzejowicz i in., 2009 (modele panelowe) Korzy±ci Koszty Czynniki warunkuj ce ostateczny Spadek stóp procentowych prowadzi do szybkiego wzrostu inwestycji. Efekt ten w przeprowadzonych symulacjach materializuje si bardzo szybko. W pierwszych latach po przyj ciu euro ró»nica mi dzy scenariuszem z euro i scenariuszem podstawowym wynosi od ok. 1,5% (2) do 16,5% (1). Wra»liwo± poziomu inwestycji na realn stop procentow oraz na inne determinanty (np. bariery dla inwestycji po stronie instytucji polityki gospodarczej). Natura ogranicze«popytu inwestycyjnego (brak oszcz dno±ci dla ich nansowania albo brak oczekiwanych korzy±ci z inwestycji w przyszªo±ci, wynikaj cy z jako±ci otoczenia instytucjonalnego) (3). Zdolno±ci absorpcyjne gospodarki, ocena innowacyjno±ci i konkurencyjno±ci (4). Spadek stóp procentowych i w konsekwencji stopniowy wzrost konsumpcji. Wg symulacji ju» w pierwszym roku mo»e si ga od ok. 0,8% (2) do ok. 2% (1) powy»ej scenariusza bez wprowadzenia euro. Polityka gospodarcza mo»e ograniczy ryzyko boomu konsumpcyjnego za pomoc odpowiednich regulacji. Rozwi zania przyj te w innych pa«stwach strefy euro (Grecji, Irlandii, Portugalii) skoncentrowane byªy na zaostrzeniu nadzoru nansowego i norm ostro»no±ciowych zwi zanych z udzielaniem kredytów (3). Wzrost wiarygodno±ci kredytowej i ni»sze stopy procentowe spowoduj spadek kosztu obsªugi zadªu»enia zagranicznego po przyj ciu euro (1). Korzy±ci rz du 6,1 mld PLN p.a. (1 mld z samego wzrostu wiarygodno±ci). Dost p do szerszego rynku obligacji: redukcja bariery popytowej (1). Konieczno± wypeªnienia kryterium skalnego mo»e ogranicza swobod Rz du w realizacji polityki skalnej. Kalendarz integracji ze stref euro i tempo gry na konwergencj (ksztaªtowania oczekiwa«rynkowych) im wcze±niej rynek uzyska pewno± co do przyj cia euro, tym wi ksze korzy±ci dla bud»etu (1). Szczególnie wa»ne w czasie kryzysu. Sytuacja cykliczna w Polsce w latach poprzedzaj cych ocen. Poziom decytu strukturalnego (2). 8

9 Obszar Najwa»niejsze badania Rynek nansowy (1) Kozak, 2009 (analiza ekspercka) (2) Puchalska, 2009 (badania ankietowe) (3) Pawªowska i Kozak, 2008 (analiza ekspercka, ilo±ciowa) Korzy±ci Koszty Czynniki warunkuj ce ostateczny W przypadku du»ych przedsi biorstw (zatrudniaj cych powy»ej 49 osób) wprowadzenie euro pozwoliªoby na obni»enie kosztów rz du 5,5 mld PLN w skali roku z tytuªu spadku ryzyka kursowego i kosztów transakcyjnych wymiany walut (2). Koszty sektora nansowego zwi zane z likwidacj rynku waluty krajowej na zagraniczne szacowane na 0,18% PKB (1) przy zaªo»eniu analogicznych dostosowa«jak w Sªowenii. Mo»liwy zanik niektórych instrumentów nansowych i zwi zane z nim obni»enie obrotów sektora nansowego. Pewno± rynku co do pozytywnej oceny Polski i w konsekwencji stabilno± kursu w ERM II wpªywa na horyzont czasowy, w jakim rozpocznie si materializacja korzy±ci z ograniczenia ryzyka kursowego. Zmiany poziomu konkurencji w sektorze bankowym nie powinny istotnie wpªyn na rentowno± polskich banków, uzale»nion od wielu innych czynników wewn trznych i zewn trznych (3). 9

10 Obszar Najwa»niejsze badania Wypeªnienie kryteriów konwergencji (1) Lipi«ska, 2009 (DSGE) (2) Narodowy Bank Polski, 2009 (symulacje przy u»yciu NECMOD i hybrydowej krzywej Phillipsa) (3) Sªawi«ski, 2008 (analiza ekspercka) (4) Koloch, 2009 (DSGE) Korzy±ci Koszty Czynniki warunkuj ce ostateczny Konieczno± wypeªnienia kryterium stabilno±ci cen i potencjalna rewizja strategii polityki pieni»nej mog ogranicza oczekiwania inacyjne. Ograniczenie ryzyka kursowego dla podmiotów gospodarczych w okresie uczestnictwa w ERM II. Jednoczesne wypeªnienie kryterium kursowego i stabilno±ci cen jest mo»liwe i wysoce prawdopodobne (1,4). Zmiana re»imu polityki monetarnej przed wej±ciem do strefy euro mo»e by konieczna. Dobrobytowy koszt szacowany jako ekwiwalentny obni»eniu konsumpcji w stanie ustalonym o 0,0156% (1). W razie konieczno±ci obni»ania inacji i utrzymania jej na poziomie o 1 pkt proc. ni»szym przez kolejny rok w porównaniu ze scenariuszem bazowym, nast pi ±redni spadek tempa wzrostu PKB o ok. 0,8 pkt proc. ±rednio w okresie 2 lat (2). W celu wypeªnienia kryterium skalnego mo»e si okaza konieczne procykliczne zacie±nienie polityki skalnej (2). Faza cyklu koniunkturalnego w Polsce (kryterium skalne, kryterium stabilno±ci cen) i w pozostaªych pa«stwach Unii Europejskiej (kryterium stabilno±ci cen). Spowolnienie gospodarcze w Polsce b dzie si wi zaªo z konieczno±ci wypracowania strategii konsolidacji skalnej oraz wy»szym kosztem zacie±nienia skalnego. Z kolei du»o korzystniejsza sytuacja cykliczna Polski na tle innych krajów Unii Europejskiej wi zaªaby si z trudno±ci w wypeªnieniu kryterium stabilno±ci cen i wy»szym kosztem koniecznego zacie±nienia monetarnego. Sytuacja na rynkach nansowych determinuje koszt interwencji na rynku walutowym (kryterium kursowe) (3). Ewentualne trudno±ci z jednoczesnym wypeªnieniem kryterium kursowego i stabilno±ci cen przy presji na realn aprecjacj (prawdopodobnej w gospodarce konwerguj cej) b dzie musiaª albo umacnia si kurs waluty krajowej, albo rosn ceny, za± kryteria ograniczaj dynamik kursu i cen jednocze±nie (1,4). Scenariusz ewentualnych dziaªa«antyinacyjnych impuls monetarny, skalny podatkowy lub skalny wydatkowy. Najwi kszy koszt (w postaci spadku dynamiki PKB) generuje polityka obni»ania zakupów dóbr i usªug przez sektor rz dowy. Natomiast najbardziej korzystna, w sensie generowania najmniejszego spadku PKB w ±rednim okresie, jest polityka obni»ania podatków po±rednich (2). 10

11 Obszar Najwa»niejsze badania Aspekty techniczne i administracyjne (1) Árendá², 2006 (badania ankietowe) (2) Deutsche Bank, 2001 (analiza ekspercka) (3) Kozak, 2009 (analiza ekspercka) (4) Narodowy Bank Polski, 2009 (analiza ekspercka) (5) Górska i in., 2009 (analiza ekspercka) Korzy±ci Koszty Czynniki warunkuj ce ostateczny Koszty wprowadzenia euro do obiegu, organizacyjne, techniczne. Dla przedsi biorstw nienansowych: - 0,5-0,8% rocznych obrotów przedsi biorców w EA-12 w 2001 r. (teraz prawdopodobnie ni»sze, gdy istnieje gotówkowe euro) (2); - 0,09-0,27% rocznych obrotów przedsi biorstw na Sªowacji w 2009 r. (1). Dla banków: - 0,14-0,26% PKB (zmiany organizacyjne, systemów informatycznych, wprowadzenie euro do obiegu gotówkowego) (3). Dla caªej gospodarki: - 0,5-0,6 % PKB (szacunki ex ante dla krajów strefy euro z 2001 r.) (2).; - 1,7-1,9% PKB (szacunki ex ante dla Polski) (4). Scenariusz wprowadzenia euro do obiegu i okresu trwania podwójnego obiegu. Decyzje ws. zasi gu kampanii informacyjnej i rozwi za«logistycznych. Ilo± gotówki przechowywana przez mieszka«ców kraju i skuteczno± dziaªa«wªadz, maj cych na celu zach cenie mieszka«ców do deponowania wolnych ±rodków w banku w celu uªatwienia przeprowadzenia operacji denominacji pieni dza (5). 11

12 Obszar Najwa»niejsze badania Efekty cenowe (1) Rozkrut i in., 2009 (badanie symulacyjne) (2) Šyziak, 2009 (analiza statystyczna) (3) Górska i in., 2009 (analiza ekspercka) Korzy±ci Koszty Czynniki warunkuj ce ostateczny Wzrost ogólnego poziomu cen w Polsce na skutek zaok glania do cen atrakcyjnych mógªby wynie± od 0,5% do 1,7% (dwa najbardziej prawdopodobne scenariusze, mediana ze wzgl du na ró»ne poziomy kursu konwersji). Wynik ten jest w du»ym stopniu homogeniczny w przekroju ró»nych grup spoªecznych, a efekt zaokr glania najsilniejszy w przypadku dóbr o niskiej cenie jednostkowej (wzrost cen w przedziale do 1 zª mo»e wynie± maksymalnie do 20%) (1). Iluzja euro wi kszy wpªyw dynamiki cen dóbr najcz ±ciej nabywanych (w±ród których du» grup stanowi dobra o niskiej cenie jednostkowej) na spoªeczn percepcj inacji ni» w przypadku rzeczywistej stopy inacji. Grozi to zwi kszonymi» daniami pªacowymi i przej±ciowym ograniczeniem konsumpcji (1). W Polsce dobra o niskiej cenie jednostkowej najbardziej ksztaªtuj spoªeczn percepcj inacji (2), wi c ryzyko wyst pienia efektu istnieje. Poziom ostatecznego kursu konwersji (mo»liwo± wyboru kursu optymalnego ze wzgl du na nat»enie efektów cenowych w otoczeniu kursu równowagi). Nakaz podwójnej ekspozycji cen w okresie jego obowi zywania kraje, które go wprowadziªy miaªy wska¹nik inacji ni»szy o 0,17 pkt proc. (HICP; w tym: 0,25 pkt proc. towary konsumpcyjne, 0,30 pkt proc. restauracje i hotele) ni» ±rednio w krajach strefy euro. Roczne okresy podwójnej ekspozycji cen zostaªy wysoko ocenione przez obywateli Malty i Cypru (3). Inne rozwi zania instytucjonalne ograniczaj ce nadu»ycia cenowe: kampanie informacyjno-promocyjne, zastosowanie specjalnych kalkulatorów do przeliczania cen, monitorowanie zachowa«przedsi biorców przez Rz d i organizacje konsumenckie (np. utworzenie obserwatoriów euro na Cyprze), ustanowienie kodeksu dobrych praktyk cenowych, porozumienia przedsi biorców z rz dem (np. inicjatywa FAIR na Malcie, ang. Fair-pricing Agreements In Retailing) (3). Brak wiedzy nt. euro mo»e by jedn z przyczyn zwi kszonych obaw spoªecznych, zwi zanych ze skutkami wprowadzenia euro. Potrzebna skuteczna kampania informacyjna. Skala podwy»ek b dzie uzale»niona od kosztów technicznych poniesionych przez przedsi biorców, banki i regulacji zapobiegaj cych ich przerzucaniu na konsumentów. 12

13 2.2 Dªugi okres Obszar Najwa»niejsze badania Polityka pieni»na (1) Gradzewicz i Makarski, 2009 (DSGE) (2) Kosior i in., 2009 (indeksy siªy, symulacje kontrfaktyczne) (3) Rybi«ski, 2007 (przegl d literatury, metaanalizy) (4) Kolasa, 2008 (DSGE) (5) Grabek i Kªos, 2009 (DSGE) (6) Koloch, 2009 (DSGE) (7) Kokoszczy«ski i in., 2009 (VAR, DSGE, ECM, analiza ekspercka) Szanse Zagro»enia Czynniki warunkuj ce ostateczny Wspóªuczestnictwo w decyzjach EBC (ksztaªtowanie przebiegu wszystkich dyskusji i udziaª w gªosowa«). Wi kszy udziaª w decyzjach Rady Prezesów EBC, ni» by to wynikaªo z udziaªu w PKB strefy euro. Mo»liwo± obsadzenia stanowiska czªonka Zarz du EBC (2). Korzy±ci polityczne wynikaj ce z wpªywu na proces decyzyjny EBC s trudne do kwantykacji. Obni»enie zmienno±ci inacji po przyj ciu euro o 66% (na skutek bardziej agresywnej polityki pieni»nej EBC oraz zmniejszenia zmienno±ci cen artykuªów importowanych dzi ki usztywnieniu kursu EUR/PLN) (1). Nieadekwatno± polityki pienie»nej o charakterze cyklicznym. Brak mo»liwo±ci absorbowania wstrz sów asymetrycznych za pomoc autonomicznej polityki pieni»nej. Dobrobytowy koszt dodatkowych waha«produkcji szacowany jako ekwiwalentny obni»eniu konsumpcji w stanie ustalonym o 0,051% (1). Wy»sze o 18% wahania produkcji (1). Nieadekwatno± polityki pieni»nej o charakterze strukturalnym (dªugookresowym) tym bardziej dotkliwa, im dªu»ej b dzie trwa proces realnej konwergencji (6). Koszty mog zmniejsza : wysoka elastyczno± rynków i efektywno± kanaªu konkurencyjno±ci (wy»sza elastyczno± rynków zmniejsza koszt rezygnacji z autonomicznej polityki pieni»nej); wysoka skuteczno± stabilizacji za pomoc polityki skalnej; silna synchronizacja cykli koniunkturalnych Polski i strefy euro w przyszªo±ci; niewielka strukturalna heterogeniczno± Polski i strefy euro (np. wzgl dne podobie«stwo mechanizmów transmisji monetarnej); np. w Polsce i w stree euro podobna jest skala antycypacyjno±ci cen oraz siªa wpªywu kursu walutowego na CPI (7); wpªyw procesów globalizacyjnych na skuteczno± polityki pieni»nej w maªej gospodarce (zagadnienie trudne do kwantykacji) (3); przyspieszenie procesu doganiania (rosn ce tempo realnej konwergencji skraca okres strukturalnego niedopasowania stóp EBC do potrzeb gospodarki o ni»szym dochodzie na 1 mieszka«ca) (6); niska ró»nica naturalnych stóp procentowych (ró»nica mi dzy Polsk a stref euro szacowana na ok. 2 pkt. proc.). 13

14 Obszar Najwa»niejsze badania Efektywno± kanaªu konkurencyjno±ci (1) Bukowski i in., 2009 (panelowy model SVEC) (2) Lewandowski i in. (2009) (panelowy model SVEC, analiza ekspercka) (3) Rogut, 2009 (model VAR) (4) Torój, 2009 (estymacja GMM i symulacje kontrfaktyczne) Szanse Zagro»enia Czynniki warunkuj ce ostateczny Relatywnie elastyczny rynek pracy. Elastyczno±ci wynagrodze«sprzyjaj model negocjacji zbiorowych, poziom opodatkowania i restrykcyjno± prawa pracy (1,2). Pod wzgl dem sztywno±ci wynagrodze«, zdolno±ci absorpcji realokacyjnych szoków produktywno±ci, oraz elastyczno±ci w odpowiedzi na szoki cen w wymianie mi dzynarodowej Polska jest rynkiem przeci tnie elastycznym w zbiorowo±ci krajów ±rodkowoeuropejskich (1,2). Nieelastyczne elementy rynku pracy: wysoki klin podatkowy, wczesny wiek odchodzenia na emerytur, wysoka relacja zasiªków dla bezrobotnych do pªac oraz niska efektywno± aktywnej polityki rynku pracy przedªu»aj okres dostosowa«do wstrz sów makroekonomicznych (1,2). Ró»nice mi dzy wstrz sami oraz mechanizmami ich transmisji w ró»nych regionach Polski (3). Relatywnie nieelastyczny rynek produktów. Znacz ce utrudnienia dla przedsi biorczo±ci, zwªaszcza w efekcie (i) wysokich utrudnie«przy rozpoczynaniu dziaªalno±ci gospodarczej, (ii) napotykanych ograniczeniach swobody dziaªalno±ci w pewnych koncesjonowanych obszarach czy (iii) systemu podatkowego generuj cego na tle krajów regionu wzgl dnie wysoki koszt speªnienia obowi zków skalnych (1,2). Reformy instytucjonalne rynku pracy i produktów (1,2), niweluj ce ewentualne koszty dostosowa«. Zapewnienie mechanizmów formowania pªac gwarantuj cych powi zanie dynamiki pªac realnych z dynamik wydajno±ci pracy. Mechanizmy formowania oczekiwa«i indeksacji pªac/cen. Im bardziej racjonalne oczekiwania i im mniejsza uporczywo± inacji, tym efektywniej ceteris paribus przebiega proces dostosowawczy po ewentualnych wstrz sach asymetryczncych. Konieczno± dobrej edukacji ekonomicznej i informowania spoªecze«stwa, umacniania wiarygodno±ci wªadz monetarnych, unikania mechanizmów automatycznej indeksacji pªac do przeszªej inacji oraz negocjacji pªacowych na poziomie sektorowym, jak równie» podejmowania dziaªa«przeciwko iluzji euro (4). Brak wiedzy nt. euro mo»e by jedn z przyczyn zwi kszonych obaw spoªecznych, zwi zanych ze skutkami wprowadzenia euro. Potrzebna skuteczna kampania informacyjna. 14

15 Obszar Najwa»niejsze badania Stopie«realnej konwergencji (1) Adamowicz i in., 2009 (ltry cz stotliwo±ciowe, analiza SVAR, analiza porównawcza struktur) (2) Konopczak, 2009a (modele przeª cznikowe Markowa, algorytmy datowania cykli, modele SVAR) (3) Skrzypczy«ski, 2009 (analiza spektralna) (4) Gajewski i in., 2009 (wska¹niki specjalizacji i dywergencji, ltry cz stotliwo±ciowe) (5) Bukowski i in., 2009 (panelowy model SVEC) Szanse Zagro»enia Czynniki warunkuj ce ostateczny Krótsze cykle (o okresie okoªo 3 lat) s w przypadku gospodarki polskiej w wi kszym stopniu zbie»ne ze stref euro ni» cykle dªugie (6-7 lat) (3), co mo»e by korzystne przy zaªo»eniu, i» cykle krótsze determinowane s czynnikami o charakterze popytowym, na które wpªyw ma polityka pieni»na, za± dªu»sze czynnikami poda»owymi. Oznacza to,»e koszt rezygnacji z autonomicznej polityki pieni»nej byªby ni»szy ni» w przypadku jednolitego postrzegania zjawiska synchronizacji cyklicznej. Wysokie prawdopodobie«stwo endogenicznej konwergencji cykli, ze wzgl du na (i) podobne reakcje gospodarek Polski i strefy euro na szoki, niepeªna synchronizacja cykliczna wynika z asymetrii samych szoków (2), (ii) konwergencj struktur gospodarki Polski i strefy euro obserwowan od roku 1995 (1), (iii) integracj handlow (5). Synchronizacja polskiego cyklu koniunkturalnego ze cyklem strefy euro relatywnie najlepsza na tle gospodarek Europy rodkowo-wschodniej, które nie nale» jeszcze do strefy euro (2). Brak podstaw do potwierdzenia hipotezy, i» przyj cie euro doprowadzi do wzrostu polaryzacji rozwoju regionalnego (4). Ryzyko nieadekwatnej do potrzeb polskiej gospodarki polityki pieni»nej EBC ze wzgl du na: umiarkowany stopie«dotychczasowej synchronizacji cyklicznej (1,2,3). Odchylenia aktywno±ci gospodarczej od potencjaªu s w przypadku Polski skorelowane ze stref euro w stopniu umiarkowanym (wspóªczynnik korelacji komponentu cyklicznego PKB na poziomie 0,48 w latach , za± w krajach czªonkowskich strefy euro od 0,71 w przypadku Sªowenii do 0,97 dla Niemiec) (3); wy»sz amplitud waha«(w uj ciu procentowym) w Polsce w stosunku do strefy euro jako caªo±ci (3); mo»e to skutkowa zbyt sªabymi (cho wªa±ciwymi co do kierunku i czasu) reakcjami stóp procentowych EBC w stosunku do potrzeb polskiej gospodarki; przesuni cie fazowe cyklu polskiego wzgl dem strefy euro (3), co mo»e skutkowa nieoptymalnym dla polskiej gospodarki czasem podejmowania decyzji ws. zmian stóp procentowych przez EBC; relatywnie woln (na tle krajów regionu) konwergencj cyklu polskiego do cyklu strefy euro (3); wci» znacz ce, cho malej ce z czasem ró»nice w strukturach gospodarek (1), które stwarzaj ryzyko wyst pienia wstrz sów asymetrycznych. Ró»nice struktur wskazuj na wysokie ryzyko wyst pienia wstrz sów asymetrycznych. Wzgl dna koncentracja produkcji (ok. 25% warto±ci dodanej brutto Polski wobec ok. 13% analogicznej wielko±ci dla strefy euro) w gaª ziach trudniej dostosowuj cych si do gwaªtownie zmieniaj cych si warunków prowadzenia dziaªalno±ci gospodarczej (rolnictwo, górnictwo i kopalnictwo, handel i naprawy) stanowi potencjalne ¹ródªo asymetrii szoków makroekonomicznych. Z porównania struktur popytowych wynika,»e gospodark Polski od gospodarki 12 pa«stw strefy euro i gospodarek wybranych krajów europejskich mo»e odró»nia tak»e sposób reakcji na zaburzenia cenowe i dochodowe. Poda»owe determinanty procesu doganiania. Stopniowe zmniejszanie si ró»nic w strukturach gospodarki Polski i strefy euro (1). Obecnie stopie«podobie«stwa pod tym wzgl dem jest ±redni jest ono zdecydowanie ni»sze ni» w przypadku Niemiec, Francji i Hiszpanii, ale porównywalne lub nawet wi ksze ni» dla Irlandii, Portugalii i Wªoch. Stopie«koordynacji dziaªa«dyskrecjonalnej polityki skalnej. Dynamika wymiany handlowej z krajami czªonkowskimi strefy euro po akcesji Polski. 15

16 Obszar Najwa»niejsze badania Polityka skalna (1) Szczerbak i in., 2009 (analiza ekspercka, symulacje kontrfaktyczne) (2) J drzejowicz i in., 2009 (modele panelowe) (3) Mackiewicz i Krajewski, 2008 (analiza ekspercka, model panelowy) (4) Szymczyk, 2009 (analiza ekspercka) (5) Grodzicki, 2009 (model MGARCH-BEKK) (6) HM Treasury, 2003 (kompleksowy raport z bada«) Szanse Zagro»enia Czynniki warunkuj ce ostateczny Trwale ni»szy koszt emisji dªugu i wy»sza skuteczno± polityki zwi zane z trwaªym wzrostem stabilno±ci makroekonomicznej i wiarygodno±ci (1). W latach suma korzy±ci od 24,1 mld PLN (przy restrykcyjnych zaªo»eniach) do 57,6 mld PLN (zaªo»enia bardziej realistyczne) (1). Rz dy uzyskaªy wi ksz elastyczno± w wyborze momentu emisji dªugu, poniewa» wycena obligacji podlegaªa mniejszym wahaniom nawet w warunkach powa»nych zaburze«na rynkach nansowych (5). Udziaª Ministra Finansów w pracach Eurogrupy ciaªa o rosn cym znaczeniu w UE, decyduj cego w du»ym stopniu o ksztaªcie polityki gospodarczej Unii (4). Konieczna wysoka elastyczno± wydatków oraz niski decyt strukturalny dla absorbowania przej±ciowych wstrz sów asymetrycznych narzuca dodatkowe ograniczenia w prowadzeniu dyskrecjonalnej polityki skalnej. Spadek dyscypliny rynkowej ( jazda na gap, ang. free riding) mo»e zniech ca do podejmowania reform w obszarze m.in. nansów publicznych. Potencjalne sankcje za ªamanie postanowie«paktu Stabilno±ci i Wzrostu bardziej surowe (cho nigdy jeszcze nie stosowane). Skuteczno± automatycznych stabilizatorów (wedªug bada«s one skuteczniejsze ni» aktywna polityka skalna). Badania empiryczne potwierdzaj skuteczno± automatycznych stabilizatorów w wygªadzaniu waha«koniunkturalnych w Polsce, ale jest ona ograniczona w porównaniu z innymi krajami (3). Wysoko± strukturalnego decytu nansów publicznych przy wysokim, polityka skalna mo»e by procykliczna (2). Transparencja, symetria, wiarygodno± i adekwatno± w czasie polityki skalnej i jako warunki skuteczno±ci dziaªa«dyskrecjonalnych w wygªadzaniu wstrz sów (5). Trwaªo± wstrz sów (w przypadku trwaªych zaburze«ci»ar dostosowa«spoczywa gªównie na kanale konkurencyjno±ci). Konieczno± stworzenia konkurencyjnej oferty na szerokim europejskim rynku obligacji (1). 16

17 Obszar Najwa»niejsze badania Polityka walutowa (1) Bªaszkiewicz-Schwartzman, 2009 (GARCH, SVAR) (2) St»ka, 2009 (stochastyczny model Dornbuscha) (3) Grabek i Kªos, 2009 (DSGE) (4) Grabczy«ski i in. (2009) (analiza ekspercka) (5) Darvas i Szapáry (2008) (SVAR) Szanse Zagro»enia Czynniki warunkuj ce ostateczny Na poziomie mikro: trwaªa eliminacja ryzyka kursowego w dziaªalno±ci podmiotów gospodarczych i znaczne ograniczenie kosztów zabezpieczania si przed ryzykiem kursowym. Na poziomie makro: eliminacja wstrz sów nominalnych wynikaj cych ze zmienno±ci kursu EUR/PLN ok % zmienno±ci kursu mo»na byªo zaklasykowa w ten sposób (wnioski dotycz okresu, w zale»no±ci od badania, lub ) (1,2,5). Prowadzi to do ograniczenia cz ±ci zmienno±ci agregatów makroekonomicznych wynikaj cej ze wstrz sów nominalnych. W dªugim okresie zmiana roli rezerw walutowych (odchodzenie od celu ostro»no±ciowego na rzecz maksymalizacji dochodowo±ci portfela) powinna pozytywnie wpªywa na wynik nansowy NBP (4). Nominalny kurs walutowy EUR/PLN przestanie peªni rol absorbera wstrz sów ok % jego zmienno±ci mo»na byªo zaklasykowa w ten sposób (wnioski dotycz okresu, w zale»no±ci od badania, lub ) (1,2,5). Po rezygnacji ze zmiennego kursu walutowego znacz co wzro±nie wpªyw gospodarczych impulsów pªyn cych z zagranicy na zmienno± polskiej produkcji (z 7,4-22,6% zmienno±ci w zale»no±ci od okresu do 18,7-30,7%) oraz inacji (z 7,5-15,4% do 17,0-63,7%) (3). Synchronizacja cykli koniunkturalnych Polski i strefy euro w przyszªo±ci. Wybór nieoptymalnego kursu konwersji (tzn. niespójnego z kursem równowagi) grozi dªugotrwaªym procesem dostosowawczym, polegaj cym na podwy»szeniu tempa wzrostu cen (w przypadku zbyt sªabego parytetu) albo ograniczeniu tempa wzrostu gospodarczego przez obni»enie zewn trznej konkurencyjno±ci (w przypadku zbyt mocnego parytetu). 17

18 Obszar Najwa»niejsze badania Rynek nansowy (1) Konopczak, 2009b (model panelowy) (2) Grodzicki, 2009 (model MGARCH-BEKK) (3) Pawªowska i Kozak, 2008 (analiza ekspercka, ilo±ciowa) (4) Kokoszczy«ski i in., 2009 (VAR, DSGE, ECM, analiza ekspercka) (5) Kozak, 2009 ( analiza ekspercka) Poziom cen (1) Konopczak i Rozkrut, 2009 (model panelowy) (2) Wo¹niak, 2009 (model panelowy) (3) Komisja Europejska, 2008 (analiza ekspercka) (4) Benati, 2008 (DSGE) Szanse Zagro»enia Czynniki warunkuj ce ostateczny Wzrost stabilno±ci na rynkach nansowych. Zmniejszenie podatno±ci cen na efekty zara»ania. Wzrost substytucyjno±ci mi dzy obligacjami skarbowymi z Polski i z innych pa«stw strefy euro (2). Prawdopodobny wzrost konkurencji na rynku nansowym, co mo»e by bod¹cem do podniesienia efektywno±ci dziaªania jego podmiotów. W pa«stwach strefy euro po 1999 r. wzrosªa liczba fuzji i przej bankowych, a tak»e rozszerzyªa si oferta produktowa banków. Wzrost konkurencji dotyczyª gªównie rynku kredytowego, w ramach jego za± - przede wszystkim segmentu bankowo±ci korporacyjnej. Wej±cie Polski do strefy euro nie powinno wpªyn na znaczn zmian poziomu konkurencji w caªym sektorze bankowym, ale znacz cy wzrost konkurencji mo»e w szczególno±ci dotyczy segmentu bankowo±ci korporacyjnej (4). Eliminacja operacji wymiany euro/zªoty mo»e sta si ¹ródªem zwi kszonej konkurencji na ograniczonym ju» rynku walutowym nie tylko ze strony banków, polskich, ale i zagranicznych centrów nansowych specjalizuj cych si w obsªudze przedsi biorstw spoza strefy euro (5). Mechanizmy wygªadzania konsumpcji za pomoc mi dzynarodowego podziaªu ryzyka dotychczas maªo efektywne. Wprowadzenie euro przyczyniªo si jednak do wzrostu tej efektywno±ci (1). Istnieje podobie«stwo w funkcjonowaniu kanaªu kredytowego oraz mechanizmie transmisji stóp procentowych banku centralnego do sektora bankowo±ci detalicznej pomi dzy Polsk a stref euro. Integracja rynków nansowych mo»e doprowadzi do uspójnienia mechanizmów transmisji monetarnej i tym samym zmniejszenia ryzyka nieadekwatno±ci polityki EBC do potrzeb polskiej gospodarki (4). Obni»enie dynamiki cen oraz uporczywo±ci inacji na skutek zakotwiczenia oczekiwa«dzi ki wysokiej wiarygodno±ci EBC: W latach inacja w krajach strefy euro byªa istotnie ni»sza ni» to wynikaªo z czynników fundamentalnych (zjawiska tego nie zaobserwowano w pozostaªych krajach UE). Jednak w ±rednim okresie (lata ) partycypacja w stree euro nie miaªa systematycznego wpªywu na dynamik cen krajów czªonkowskich (1). Po wprowadzeniu euro do obiegu gotówkowego dynamika cen w krajach czªonkowskich strefy euro byªa bowiem istotnie wy»sza ni» to wynikaªo z fundamentów (iluzja euro, spadek zaufania do wªadz gospodarczych, ewentualne efekty drugiej rundy). Przyspieszenie konwergencji poziomów cen, ponadproporcjonalne wzgl dem przyspieszenia konwergencji realnej, miaªo miejsce po wprowadzeniu euro do obiegu gotówkowego w przypadku kategorii dóbr konsumpcyjnych. Samo usztywnienie kursów walutowych nie miaªo w tym zakresie znaczenia (1). Zbyt szybka konwergencja cen i pªac mo»e doprowadzi do spadku konkurencyjno±ci polskich produktów na rynku ±wiatowym (2). Wiarygodno± EBC jako nowego podmiotu odpowiedzialnego za prowadzenie polityki pieni»nej, obowi zuj cej na terenie Polski (4). Rozwi zania instytucjonalne w zakresie mechanizmów formowania pªac, w szczególno±ci szczebel formowania pªac, mechanizm negocjacji i ew. mechanizmy indeksacji (3). Efekt Balassy-Samuelsona (2). 18

19 Obszar Najwa»niejsze badania Inwestycje (1) Daras i Hagemejer, 2009 (CGE) (2) Bukowski i in., 2008 (DSGE) (3) Rodrik i Subramanian, 2009 (metaanaliza, analiza ekspercka) (4) Brzozowski, 2009 (analiza ekonometryczna) (5) World Bank, 2008 (analiza ekspercka, wska¹niki konkurencyjno±ci) Szanse Zagro»enia Czynniki warunkuj ce ostateczny Wzrost inwestycji krajowych (spadek stóp procentowych, realokacja zasobów, redukcja kosztu nansowania zagranicznego) i zagranicznych (eliminacja ryzyka kursowego, wzrost stabilno±ci makroekonomicznej, wzrost przejrzysto±ci cen). Akumulacja kapitaªu, napªyw nowych technologii, wzrost wydajno±ci pracy (4). Wzrost inwestycji i potencjaªu gospodarki od ok. 1,3% (2) do 12,6% (1) w stosunku do scenariusza bez euro (1). Wra»liwo± poziomu inwestycji na realn stop procentow oraz na inne determinanty (np. bariery dla inwestycji po stronie instytucji polityki gospodarczej). Natura ogranicze«popytu inwestycyjnego (brak oszcz dno±ci dla ich nansowania albo brak oczekiwanych korzy±ci z inwestycji w przyszªo±ci, wynikaj cy z jako±ci otoczenia instytucjonalnego) (3). Zdolno±ci absorpcyjne gospodarki, ocena innowacyjno±ci i konkurencyjno±ci (5). Wpªyw transferu technologii zagranicznej na wzrost w polskim sektorze przemysªowym do tej pory byª ograniczony, co wynikaªo z jego specyki (4). 19

20 Obszar Najwa»niejsze badania Handel zagraniczny (1) Cie±lik i in., 2009 (model grawitacyjny) (2) Mroczek, 2009 (ekspercka analiza danych) (3) Daras i Hagemejer, 2009 (CGE) (4) Zorzi i Rubaszek (2008) (DSGE) (5) Blanchard i Giavazzi, 2002 (analiza ekspercka) Szanse Zagro»enia Czynniki warunkuj ce ostateczny Z symulacji przeprowadzonej przy u»yciu modelu CGE wynika przyrost eksportu o 12,9% i importu o 9,2% w dªugim okresie (3). Istotnie dodatni przyrost netto handlu pomi dzy krajami strefy euro a krajami trzecimi sugeruje,»e przyrost handlu wewn trz strefy euro nie byª wynikiem przesuni cia struktury geogracznej, ale kreacji (1). Model grawitacyjny potwierdza istotny wpªyw uczestnictwa przez par krajów w stree euro na wzrost wymiany handlowej (eksport pomi dzy pa«stwami czªonkowskimi byª w latach wy»szy ±rednio o ok. 13% przy kontroli czynników fundamentalnych). Rosn cy stopie«otwarto±ci eksponuje na konkurencj, ale i sprawniej pozwala wykorzysta lokalne przewagi (w tym kosztowe) i umo»liwia wª czenie w mi dzynarodowy podziaª pracy (2). Wzrost produktu krajowego brutto oraz intensykacja powi za«inwestycyjnych mog sprzyja wzmocnieniu roli handlu korporacyjnego, a upodabnianie si struktur produkcyjnych i popytowych zwi kszaniu znaczenia handlu wewn trzgaª ziowego (2). Rola innych ni» integracja walutowa uwarunkowa«handlu mi dzynarodowego, przede wszystkim rola nowych rynków (Chiny, Indie), przebieg procesów delokalizacji produkcji czy handel wewn trzkorporacyjny. Badania empiryczne (2) pokazuj,»e wpªyw tych czynników byª wi kszy ni» samej integracji walutowej. Po przyj ciu euro bardzo prawdopodobny jest spadek salda obrotów bie» cych w Polsce (4,5). Potencjalne zagro»enie zbyt gª bokim obni»eniem salda (poni»ej nowego poziomu równowagi) i problemem z nierównowag zewn trzn. Konkurencyjno± polskich dóbr na rynkach ±wiatowych w dªugim okresie warunkowana ich jako±ci (technologia, inwestycje) oraz cen. Ewentualny boom kredytowy oraz nieoptymalny poziom kursu konwersji mo»e zagrozi cenowej konkurencyjno±ci polskich dóbr za granic. Kurs euro wzgl dem innych walut (w przypadku handlu poza granicami strefy euro). 20

21 Obszar Najwa»niejsze badania Konsumpcja (1) Daras i Hagemejer, 2009 (CGE) (2) Bukowski i in., 2008 (DSGE) (3) Koloch, 2009 (DSGE) (4) Šaszek i in., 2008 (analiza ekspercka) (5) Narodowy Bank Polski, 2009 (model VEC) (6) Brzoza-Brzezina, 2005 (model VEC) Motywacja rz dów do przeprowadzania reform strukturalnych (1) Narodowy Bank Polski, 2009 (metaanaliza) (2) Duval i Elmeskov, 2006 (metaanaliza, model probitowy) (3) Leiner-Killinger i in., 2007 (przegl d literatury) Szanse Zagro»enia Czynniki warunkuj ce ostateczny Wzrost konsumpcji prywatnej w dªugim okresie mo»e wynie± od 1,1% (2) do 3,7% (1) w stosunku do scenariusza bez euro. Przewidywany wzrost konsumpcji rz dowej o 7,5% (1). Zagro»enie dªugotrwaªym procesem dostosowa«po pogorszeniu zewn trznej konkurencyjno±ci na skutek boomu konsumpcyjnego, jak równie» wzrostem zmienno±ci m.in. konsumpcji. Dziesi cioprocentowy wzrost PKB mo»e spowodowa w dªugim okresie wzrost stosunku kredytów do PKB o ok. 0,15 pkt proc. Natomiast spadek realnej stopy procentowej o 1 pkt proc. oznaczaªby wzrost tej relacji o ponad 4,4 pkt proc. (5). Wynikaj ca z boomu kredytowego strata spoªeczna mo»e wynie± ok. 1,0-1,4% dªugookresowych korzy±ci z wprowadzenia euro (3). Szybko± procesu doganiania rosn ce tempo realnej konwergencji skraca okres strukturalnego niedopasowania stóp EBC do potrzeb gospodarki o ni»szym dochodzie na 1 mieszka«ca (3). Polityka gospodarcza mo»e ograniczy ryzyko boomu na rynku nieruchomo±ci za pomoc odpowiednich regulacji (4). Rozwi zania przyj te w innych pa«stwach strefy euro (Grecji, Irlandii, Portugalii) skoncentrowane byªy na zaostrzeniu nadzoru nansowego i norm ostro»no±ciowych zwi zanych z udzielaniem kredytów (6). Przebieg cyklu na rynku nieruchomo±ci. Je»eli moment wprowadzenia euro przypadnie na faz najwi kszego o»ywienia w cyklu rynku mieszkaniowego, dodatkowy impuls wywoªany spadkiem stóp procentowych (spadek stóp mo»e nast pi tak»e przed wprowadzeniem euro) mo»e by szczególnie odczuwalny (4). Rz dy mog ch tniej podejmowa reformy strukturalne po przyj ciu euro, gdy»: nie ma alternatywy dla elastycznych rynków jako czynnika warunkuj cego efektywno± procesów dostosowawczych w dªugim okresie; Rz dy mog podejmowa reformy strukturalne, aby przyci ga kapitaª, którego mobilno± wewn trz strefy euro jest wy»sza; rynek pracy musi by przygotowany na nasilenie wstrz sów asymetrycznych, gdyby w dªugim okresie zwi kszyª si stopie«specjalizacji gospodarki; po zwi kszeniu przejrzysto±ci rynków i poziomu konkurencji, renta ekonomiczna niektórych podmiotów spowodowana istnieniem szytwno±ci strukturalnych zanika, co osªabia ich opór przed reformami (1,2,3). Motywacja Rz dów do podejmowania reform mo»e si równie» obni»y, poniewa»: ich skutki nie mog zosta zªagodzone za pomoc rozlu¹nienia polityki pieni»nej, o ile reformy nie s przeprowadzane w sposób skoordynowany w caªej unii walutowej; mo»e si zwi kszy spoªeczna potrzeba ochrony instytucjonalnej, szczególnie wsród grup przypisuj cych sobie wysokie ryzyko utraty pracy; obni»enie dyscypliny rynkowej (1,2,3). Ostateczny efekt zale»ny jest od licznych uwarunkowa«natury ekonomicznej, spoªecznej i politycznej. 21

22 Obszar Najwa»niejsze badania Wzrost gospodarczy (1) Daras i Hagemejer, 2009 (CGE) (2) Bukowski i in., 2008 (DSGE) (3) Brzozowski, 2009 (analiza ekonometryczna) (4) Grabek i Kªos, 2009 (DSGE) (5) Gradzewicz i Makarski, 2009 (DSGE) Szanse Zagro»enia Czynniki warunkuj ce ostateczny Wzrost PKB w dªugim okresie o ok. 7,5% w stosunku do scenariusza bez euro przy zaªo»eniu eliminacji kosztów transakcyjnych w wysoko±ci 2% warto±ci handlu Polski i spadku premii za ryzyko o 1 pkt proc. Integracja i pogª bienie rynków nansowych. Lepiej rozwini te rynki nansowe sprzyjaj wzrostowi na poziomie makroekonomicznym (o ile rozwój ten mierzy stopniem zaawansowania reform niebankowego i bankowego sektora nansowego) (3). Ryzyko wi kszych waha«koniunkturalnych wokóª trendu (4). Zmienno± PKB mo»e wzrosn o ok. 18% wobec scenariusza bez wprowadzenia euro (5). Ogóª czynników warunkuj cych wpªyw poszczególnych kategorii (w szczególno±ci inwestycje). 22

23 3 Uwagi metodologiczne Znaczna cz ± bada«, zestawionych w niniejszym opracowaniu, zostaªa przeprowadzona przy pomocy modeli równowagi ogólnej: DSGE (ang. dynamic stochastic general equilibrium) oraz CGE (ang. computable general equilibrium). Do dynamicznych stochastycznych modeli równowagi ogólnej (DSGE) nale» prace Bukowski i in. (2008); Grabek i Kªos (2009); Gradzewicz i Makarski (2009); Kolasa (2008); Koloch (2009); Lipi«ska (2009). Praca Daras i Hagemejer (2009) opiera si natomiast na modelu CGE. Gªówna idea modeli równowagi ogólnej polega na wyprowadzeniu sieci zale»no±ci mi dzy zmiennymi makroekonomicznymi od decyzji podejmowanych przez poszczególne podmioty gospodarcze na poziomie mikro. Decyzje te maj charakter zada«optymalizacyjnych konsumenci maksymalizuj u»yteczno±, producenci zyski, za± bank centralny dobrobyt spoªecze«stwa. Z jednoczesnego rozwi zania poszczególnych problemów maksymalizacji wynika punkt równowagi w modelu. Jednocze±nie w systemie zdarzaj si wstrz sy, wytr caj ce ukªad zmiennych ze stabilnej ±cie»ki i powoduj ce wahania poszczególnych kategorii makroekonomicznych. W przypadku modeli DSGE, zaburzenia (do których nale» zazwyczaj ró»ne rodzaje wstrz sów popytowych, poda»owych lub nominalnych) wytr caj system ze stanu ustalonego, do którego ten z czasem powraca. W zale»no±ci od postawionych celów badawczych, gospodarka mo»e by modelowana jako skªadaj ca si z jednego lub wielu regionów ró»nych rozmiarów, sektorów czy etapów produkcji. Popularno± modeli równowagi ogólnej w analizach zwi zanych ze skutkami przyj cia euro wynika przede wszystkim z takich ich zalet jak: Odporno± na tzw. krytyk Lucasa (1976) przez wykorzystanie gª bokich strukturalnych parametrów (takich jak parametry funkcji u»yteczno±ci czy produkcji), które maj pozostawa odporne na zmiany w prowadzonej polityce gospodarczej. Krytyka Lucasa odnosi si do analizy skutków zmian w prowadzonej polityce gospodarczej na podstawie modeli ekonometrycznych, oszacowanych przy wykorzystaniu przeszªych danych. Niestabilno± parametrów spowodowana wpªywem zmiany w polityce na oczekiwania konsumentów i producentów mo»e spowodowa,»e taki model stanie si nieadekwatnym narz dziem analizy. Autorzy analiz opartych na modelach DSGE odwoªuj si do parametrów strukturalnych o intuicyjnej interpretacji ekonomicznej, a zmiany re»imu mo»na ªatwo modelowa explicité. Do takich zmian nale» w szczególno±ci bezpo±rednie nast pstwa wprowadzenia euro w Polsce, takie jak spadek kosztów transakcyjnych w handlu zagranicznym, nieodwoªalne usztywnienie kursu EUR/PLN oraz zmiana uwarunkowa«prowadzenia polityki pieni»nej. Analiza konsekwencji zaburze«w szerokim kontek±cie przez mo»liwie kompleksowe uwzgl dnienie w modelu caªo±ci systemu gospodarczego. Integracja ze stref euro jest zjawiskiem wieloaspektowym i najpeªniejsz odpowied¹ na pytanie o jego skutki mog da analizy uwzgl dniaj ce szeroki zakres potencjalnych interakcji. 23

24 Dodatkowo, rygorystyczne matematycznie wyprowadzenie modelu z podstaw mikroekonomicznych pozwalaja teoretycznie uzasadni wszystkie sprz»enia modelu. Specykacja poszczególnych równa«jest skutkiem jawnych zaªo»e«na temat mechanizmów podejmowania decyzji przez podmioty gospodarcze. Mimo wspólnej koncepcji modelowania i stosowanych technik analitycznych, poszczególne prace ró»ni si mi dzy sob. Wynika to z ró»nych pyta«badawczych, na jakie odpowiadaj poszczególni autorzy, ró»nych sposobów estymacji lub kalibracji parametrów oraz innych zestawów zaªo»e«co do struktury gospodarki. Na przykªad model CGE obrazuj cy skutki wprowadzenia euro dla wzrostu gospodarczego (Daras i Hagemejer, 2009) jest skonstruowany inaczej ni» model DSGE sªu» cy do analizy aspektów zwi zanych z cyklem koniunkturalnym (Gradzewicz i Makarski, 2009). Rozpatruj c ró»ne problemy badawcze, poszczególni autorzy wykorzystuj model w najbardziej odpowiedni dla siebie sposób. Punkt równowagi, który implikuj decyzje podejmowane przez poszczególne podmioty gospodarcze, sªu»y w pierwszym kroku jako stan ustalony, wokóª którego nieliniowy model podlega linearyzacji (log-linearyzacji). Po rozwi zaniu modelu, w celu odpowiedzi na postawione pytania badawcze, stosuje si takie techniki jak: analiza funkcji odpowiedzi na impuls (Bukowski i in., 2008; Grabek i Kªos, 2009) i drugich momentów (Koloch, 2009); dekompozycja wariancji (Grabek i Kªos, 2009); analizy dobrobytu przy ró»nych wariantach polityki (Gradzewicz i Makarski, 2009; Lipi«ska, 2009); analizy symulacyjne (Daras i Hagemejer, 2009). Ostateczny b dzie zale»aª od szeregu okoliczno±ci, zarówno zewn trznych, jak i pozostaj cych pod kontrol polityki gospodarczej. Dlatego ilekro to mo»liwe odwoªujemy si do optymistycznej i pesymistycznej wersji szacunków (por. tabela 3). Ró»nice te wynikaj z faktu,»e (i) zestawiane s wyniki ró»nych bada«na temat tej samej kategorii korzy±ci lub kosztów, (ii) niektórzy autorzy podaj wyniki przedziaªowo oraz (iii) autorzy rozwa»aj alternatywny sposób zadania impulsów zwi zanych z przyj ciem euro (np. ró»na zaªo»enia na temat kosztów transakcyjnych czy szacowanego spadku stóp procentowych). 4 Podsumowanie Z zestawienia szerokiego spektrum bada«nad skutkami integracji ze stref euro wynika,»e proces ten powinien by dla Polski korzystny zarówno w krótkim, jak i w dªugim okresie (zob. wykres 1). Nale»y przy tym zaznaczy,»e w dªugim okresie przewaga korzy±ci nad kosztami jest znacznie wi ksza. 24

25 Tabela 3: ródªa ró»nic mi dzy oszacowaniem optymistycznym a pesymistycznym kategoria wariant optymistyczny wariant pesymistyczny spadek stóp procentowych 1 pkt proc. (DH) 0,7 pkt proc. (BDK) eliminacja kosztów transakcyjnych sposób zadania impulsu ok. 2% obrotów polskiego handlu zagranicznego i dodatkowo 1% ze wzgl du na wzrost przejrzysto±ci i ok. 2% polskiego handlu zagranicznego, dotyczy 80% polskiego handlu (BDK) eliminacj ryzyka kursowego (DH) eliminacja kosztów transakcyjnych ok. 1,5% PKB (BDK wariant ok. 1% PKB (BDK - wariant min.) korzy±ci krótkookresowe max.) wzrost liczby podmiotów b d cych w stanie zmienia swoje ceny w okresie 25% (BDK) zaªo»enie w wariancie min. 50% (BDK) zaªo»enie w wariancie max. wymiany waluty euro ª czna skala efektów cenowych 0,5% (RKJ) dolna granica najbardziej prawdopodobnego przedziaªu 1,7% (RKJ) górna granica najbardziej prawdopodobnego przedziaªu korzy±ci skalne w latach ,6 PLN (MF) przy realistycznych zaªo»eniach 24,1 mld PLN (MF) przy ostro»nych zaªo»eniach zamkni cie procesu realnej konwergencji 2035 (K) 2050 (K) ródªo: opracowanie MF na podstawie cytowanych artykuªów (wyja±nienia symboli pod wykresem 1). Integracja walutowa jest zªo»onym, wieloaspektowym przedsi wzi ciem. Z tego wzgl du korzy±ci i kosztów przyj cia euro, w szczególno±ci przeprowadzony ex ante, ze swej natury ma charakter szacunkowy. Nie we wszystkich przypadkach jest te» mo»liwa peªna kwantykacja korzy±ci i kosztów. Zestawiaj c ze sob mierzalne efekty, nie mo»na zapomina o zagadnieniach niemierzalnych (lub trudno mierzalnych, por. wykres 1). W niniejszym opracowaniu podj to jednak prób mo»liwie szerokiej sygnalizacji ró»nych skutków integracji ze stref euro, przynajmniej na poziomie jako±ciowym. Wynika z niej,»e w±ród efektów niemierzalnych zdecydowanie dominuj korzy±ci i szanse. Ostateczny korzy±ci i kosztów przyj cia euro przez Polsk b dzie silnie uzale»niony od prowadzonej polityki gospodarczej i stopnia przygotowania Polski do wprowadzenia wspólnej waluty. Uczestnictwo w procesie integracji walutowej b dzie dla Polski tym korzystniejsze, im wi cej skutecznych dziaªa«we wskazanych w opracowaniu obszarach zostanie podj tych. 25

26 CI KOSZTY Wykres 1: Szacunkowy korzy±ci i kosztów integracji ze stref euro CI KOSZTY KORZYŚ KORZYŚ WARIANT OPTYMISTYCZNY (a) krótki okres [% PKB] [% KONS.] [% PKB] [% KONS.] zagrożenia związane z wypełnieniem kryteriów z Maastricht (L) efekty cenowe (BDK) redukcja kosztów transakcyjnych (BDK) korzyści fiskalne (MF) spadek stóp procentowych i kosztów transakcyjnych - efekt po 1 roku (BDK) koszty techniczne (DB) WARIANT OPTYMISTYCZNY WARIANT PESYMISTYCZNY efekty cenowe zagrożenia związane z wypełnieniem kryteriów z Maastricht (b) dªugi okres [% PKB] [% KONS.] [% PKB] [% KONS.] (DH) spadek stóp procentowych, zanik kosztów transakcyjnych, brak ryzyka kursowego WARIANT PESYMISTYCZNY (BDK) boom konsumpcyjny (K) polityka pieniężna (GM) INNE EFEKTY (wpływ na ) globalizacja (+) integracja rynków finansowych (+) INNE EFEKTY (wpływ na ) koszty dla sektora bankowego (-) wpływ na decyzje EBC (+) uczestnictwo w pracach Eurogrupy (+) ródªo: opracowanie wªasne na podstawie Daras, Hagemejer (2008) DH, Gradzewicz, Makarski (2008) GM, Koloch (2008) K, Deutche Bank (2001) DB, Lipi«ska (2008) L, Szczerbak i in. (2008) MF, Bukowski i in. (2008) BDK, Rozkrut i in. (2008) RKJ. 26