Zapalenie rdzenia i nerwów wzrokowych: aktualne koncepcje i perspektywy przyszłego leczenia

Transkrypt

1 : aktualne koncepcje i perspektywy przyszłego leczenia Ribhi Hazin, a Faisal Khan b i M. Tariq Bhatti c a Harvard University, Faculty of Arts and Sciences, Cambridge, Massachusetts, Stany Zjednoczone b Duke University Medical Center, Division of Neurology, North Carolina, Stany Zjednoczone c Departments of Ophthalmology and Medicine (Division of Neurology), Duke University Eye Center, Duke University Medical Center, North Carolina, Stany Zjednoczone Adres do korespondencji: Faisal Khan, MD, Neurodiagnostic and Sleep Center, Gulf Coast Medical Center, US 59 Road, Wharton, TX , USA fskhan786@gmail.com Current Opinion Ophthalmology 2009, 20: NeurologiapoDyplomie2010; 5(3):53-59 CEL PRACY: Przedstawienie przeglądu danych dotyczących objawów klinicznych oraz aktualnych metod leczenia zapalenia rdzenia i nerwów wzrokowych (neuromyelitis optica, NMO). NOWE ODKRYCIA: NMO wiąże się z istotnym ryzykiem chorób układu nerwowego, oczu oraz ogólnoustrojowych. Wiele przypadków NMO przebiega w sposób rzutowy, co może przyczyniać się do mylnego rozpoznania stwardnienia rozsianego. W różnicowaniu między tymi dwoma schorzeniami pomocne mogą być: różny obraz kliniczny i przebieg choroby, wyniki testów serologicznych oraz obraz MR. Ponadto trzeba brać pod uwagę duże prawdopodobieństwo wystąpienia NMO w niektórych szczególnych sytuacjach klinicznych. PODSUMOWANIE: Do objawów klinicznych NMO należą: pogorszenie ostrości widzenia, zaburzenia koordynacji ruchów, szeroko rozumiane osłabienie, porażenie kończyn górnych lub dolnych lub porażenie czterokończynowe oraz zaburzenia czucia. W ciężkich przypadkach obserwuje się zaburzenia zwieraczy, a także prowadzącą do zgonu niewydolność oddechową. Leczenie objawowe oraz dostępna terapia hamująca przebieg choroby mogą przyczynić się do złagodzenia objawów choroby i poprawy rokowania u wielu pacjentów. Jednak ze względu na brak leczenia przyczynowego, rokowanie w NMO nadal pozostaje niekorzystne u części chorych. Stwarza to konieczność poszukiwania nowych leków i prowadzenia badań klinicznych mających na celu opracowanie optymalnych strategii terapeutycznych. SŁOWA KLUCZOWE: choroba Devica, stwardnienie rozsiane, zapalenie rdzenia i nerwów wzrokowych, zapalenie nerwu wzrokowego, poprzeczne zapalenie rdzenia Wprowadzenie Zapalenie nerwów wzrokowych i rdzenia (neuromyelitis optica, NMO), czyli choroba Devica, jest rzadką, idiopatyczną chorobą o charakterze autoimmunologicznym i zapalnym, której podłoże stanowi demielinizacja. Swoiste autoprzeciwciała wywołują reakcję prowadzącą do uszkodzenia pierwotnie zdrowych tkanek, a w konsekwencji do charakterystycznych objawów klinicznych, do których należą: jedno- lub obuoczne zapalenie nerwu wzrokowego, zapalenie poprzeczne rdzenia, bądź oba te zespoły łącznie. 1,2 Znaczny postęp wiedzy w zakresie patofizjologii NMO dokonał się dzięki identyfikacji swoistego autoprzeciwciała skierowanego przeciwko akwaporynie, białku kanału wodnego znajdującego się w ośrodkowym układzie nerwowym (OUN). Mimo że dokładny patomechanizm nie został jeszcze poznany, wiadomo obecnie, że autoprzeciwciała te powodują uszkodzenie mieliny wchodzącej w skład nerwów wzrokowych i rdzenia, co klinicznie objawia się znaczącym upośledzeniem widzenia oraz porażeniem kończyn, parestezjami czy też Tom 5 Nr Neurologia po Dyplomie 53

2 A B C RYCINA. 21-letnia kobieta rasy białej z wielokrotnie nawracającymi rzutami zapalenia obu nerwów wzrokowych i znacznym upośledzeniem ostrości wzroku. Pacjentka zgłaszała ponadto parestezje. Obecny był objaw Lhermitte a. A. Badanie dna oczu wykazało obustronne zblednięcie tarcz nerwów wzrokowych. B. Badanie perymetrii kinetycznej Goldmanna wykazuje obustronne ubytki w polu widzenia. C. MR odcinka szyjnego rdzenia w sekwencjach T2 zależnych na przekrojach strzałkowych uwidoczniło mnogie, obejmujące wiele segmentów, nieprawidłowości sygnału wskazujące na zmiany o charakterze demielinizacyjnym. MR mózgowia nie wykazało zmian. dysfunkcją układu autonomicznego o różnym nasileniu. 3,4 Z niejasnych przyczyn w NMO dochodzi do wybiórczego zajęcia nerwów wzrokowych oraz rdzenia, podczas gdy mózg i pień mózgu zostają na ogół oszczędzone. 4 Przebieg kliniczny Przebieg kliniczny NMO jest zmienny i może być jedno- lub wielofazowy. W postaci o przebiegu jednofazowym objawy pojawiają się kolejno, jedne po drugich, rzadko mają charakter nawrotowy. 1 Przebieg wielofazowy (rzutowy, remisyjny) charakteryzuje się natomiast występowaniem wielokrotnie nawracających epizodów zapalenia nerwu wzrokowego i/lub rdzenia z okresami remisji trwającymi od kilku miesięcy do kilku lat. 1 Nawracające objawy NMO, zwłaszcza u chorych z postacią o przebiegu wielofazowym, mogą przypominać przebiegiem stwardnienie rozsiane (SM), co stwarza trudności diagnostyczne. Niektórzy uważają, i takie jest również stanowisko autorów tego doniesienia, że NMO jest odrębnym schorzeniem, 6 natomiast inni są zdania, że NMO jest podtypem lub odmianą SM. 7 Niezależnie od objawów klinicznych, które mogą przypominać stwardnienie rozsiane, w NMO często rzuty bywają cięższe i częstsze. 1,5,8 Zaburzenia widzenia w przebiegu zapalenia nerwu wzrokowego w NMO są zazwyczaj obustronne, nawracające i znacznie bardziej nasilone niż w SM, a rokowanie co do ustąpienia objawów jest zazwyczaj mniej pomyślne. 2 Ze względu na podobieństwo do SM oraz charakterystyczne zajęcie nerwów wzrokowych oraz rdzenia, NMO często bywa określane jako oczno-rdzeniowa postać stwardnienia rozsianego. 9,10 Objawy kliniczne Objawy kliniczne NMO mogą być bardzo różne. W miarę rozwoju choroby i postępującego procesu zapalnego zajmującego nerwy wzrokowe i rdzeń pojawiają się narastające objawy zarówno wzrokowe, jak i rdzeniowe. Choroba może rozpocząć się od znacznego upośledzenia ostrości wzroku w jednym oku lub obu oczach. Często zapalenie nerwu wzrokowego u chorych z NMO objawia się bólem gałki ocznej, upośledzeniem widzenia centralnego, znacznymi ubytkami w polu widzenia oraz zaburzeniem widzenia barw (rycina). W niedawno opublikowanym badaniu 11 wykazano istotną zależność między wynikami koherentnej tomografii optycznej (optical coherence tomography, OCT) u chorych z NMO w porównaniu z badaniem ostrości wzroku i pola widzenia u tych pacjentów. Zwłaszcza analiza wyników uzyskanych w OCT ujawniła, że ostrość wzroku oraz średnia grubość warstwy włókien nerwowych siatkówki były istotnie obniżone u chorych z NMO w porównaniu z grupą kontrolną. Opisany powyżej rzutowo-ustępujący przebieg zapalenia rdzenia i nerwów wzrokowych może prowadzić do znacznej niesprawności (tab. 1). 1,5,12 W zależności od rozległości uszkodzenia rdzenia objawy mogą mieć różne nasilenie: 54 Neurologia po Dyplomie Tom 5 Nr

3 od zaburzeń koordynacji ruchów, uczucia ogólnego osłabieniaażdo paraplegii,tetraplegiiczynasilonychzaburzeń czucia. 9,12,13 Doobjawówuszkodzeniardzenia,rzadkowystępującychw NMO,alemogącychstanowićzagrożenieżycia, należyniewydolnośćoddechowaw wynikuzajęciagórnych strukturrdzenia. 1,14 U chorychz NMOczęstowystępująnawracające,napadowekurczemięśnicharakteryzującesięsilnym, niekiedy bolesnym uczuciem sztywnienia kończyn trwającymkilkaminut(tab. 2). 1,9 Chociażpodobnekurcze mięśnimogąwystępowaćtakżeu niektórychchorychz SM, tou pacjentówz NMOpojawiająsięoneczęścieji sąbardziej nasilone.mimożewielespośródwymienionychobjawówulegazmniejszeniuw okresieremisji,częstodochodzido wystąpienia trwałych objawów neurologicznych, prowadzących do niesprawności. 11 Pojawićsięmożenieodwracalnyniedowładorazzaburzeniaczuciaw obrębiekończyn,jakrównież trwałe upośledzenie funkcji zwieraczy pęcherza moczowegoi odbytu. 9,12 W niedawnoopublikowanejretrospektywnejanalizie60chorychz NMOw latach wykazano,żeśmiertelnośćw tejchorobiewynosiokoło23% i jestnajwiększau pacjentówz niewydolnościąoddechową w przebieguzapaleniardzeniaw odcinkuszyjnym. 13,15 Medianaczasuprzeżyciawynosiła8latod chwiliustaleniarozpoznania, a największą śmiertelność obserwowano w grupie osóbpochodzeniaafrykańskiego. 15 Śmiertelnośćbyłanajwiększaw NMO,niecomniejszaw SM,alenadalwyższaw porównaniudo populacjiogólnej.przeprowadzonew Wielkiej Brytanii(PołudniowaWalia)badaniepopulacyjnewykazało, żeczęstośćprzedwczesnychzgonówwśródchorychnasm byłatrzykrotniewiększaniżw populacjiogólnej. 16 Epi de mio lo gia NMOjestrzadkąchorobą,którejczęstonierozpoznajesię lubrozpoznajejakosm,zwłaszczagdyw różnicowaniunie bierzesiępoduwagętejkonkretnejjednostkichorobowej. 5 W udokumentowanychprzypadkachzaobserwowanoczęstsze występowanie NMO u młodych kobiet (powyżej 65% wszystkichpacjentów),wśródktórychu 80%chorobamiała przebiegwielofazowy. 5,13 W niedawnoopublikowanymbadaniupopulacyjnymwykazano,żeśredniwiekzachorowaniana NMO wynosi 31,2 roku (±11 lat). Osoby pochodzenia azjatyckiegochorująniecoczęściejniżosobyrasybiałeji Afroamerykanie. 3 Nawiasemmówiąc,uważasię,żeNMOw Japoniiw 30-40%przypadkówjestpowiązanezestwardnieniem rozsianym(rdzeniowo-ocznapostaćsm),comożetłumaczyć większą częstość występowania NMO w populacji azjatyckiej. 3,18 Podobnąsytuacjęzaobserwowanou osóbpochodzenia afrykańskiego, wśród których 27% przypadków NMO powiązanychjestzestwardnieniemrozsianym. 17 Pomimoopisanychpowyżejpredylekcjipłcioweji rasowej niewydajesię,abynmobyłochorobąuwarunkowanągenetycznie.w rzeczywistościu większościchorychz NMOschorzenie ma charakter sporadyczny i nie stwierdza się występowaniarodzinnego. 5,19 TA BE LA 1. CHARAKTERYSTYKA JEDNOFAZOWEGO I NAWRACAJĄCEGO (WIELOFAZOWEGO) ZAPALENIA RDZENIA I NERWÓW WZROKOWYCH Etio pa to fi zjo lo gia Jednofazowe Nawracające Częstość Rzadko Często Wiek zachorowania (mediana), lata Stosunek płci (kobiety) 50% 85-90% Wywiad w kierunku chorób Rzadko 50% autoimmunologicznych Na podstawie: 1,12 TA BE LA 2. CZĘSTE OBJAWY KLINICZNE JEDNOFAZOWEGO I NAWRACAJĄCEGO ZAPALENIA RDZENIA I NERWÓW WZROKOWYCH Jednofazowe Nawracające Jedynie zapalenie nerwu wzrokowego 48% 90% lub rdzenia Tylko obustronne zapalenie nerwów 17% 8% wzrokowych Jednoczesne zapalenie nerwów 31% 0% wzrokowych i rdzenia Przebieg Cięższy Lżejszy Niewydolność oddechowa Rzadka 33% Śmiertelność (5 lat) 10% 32% Na podstawie: 1,12 Ocenahistopatologicznazmianwystępującychw NMOdostarczyła wielu cennych informacji na temat patogenezy choroby. Charakterystyczne dla zmian w przebiegu NMO jest odkładanie się złogów immunoglobulin oraz wielu produktówkaskadyaktywacjidopełniacza. 20,21 Złogitesązlokalizowanewokółnaczyńkrwionośnych,cosugerujepatogenetyczną rolę odpowiedzi humoralnej, z antygenem docelowymznajdującymsięw przestrzeniokołonaczyniowej. 21,22 W niedawnoopublikowanychbadaniach 23,24 wykazano, że autoprzeciwciała pochodzące z obwodowych limfocytów B aktywują kaskadę zdarzeń zapoczątkowaną przezbiałkakanałówwodnychw OUN,czegonastępstwem jestaktywacjadopełniacza,proceszapalnyorazdemielinizacja,prowadząceczęstow końcowejfaziedo martwicy.antygenemdocelowymw NMOjestakwaporyna4(AQP4),białko kanałuwodnegow OUN,znajdującesięprzedewszystkimna wypustkachastrogleju,w miejscuichprzyleganiado neuronów. 21,23 Takwięcglobalnaocenaimmunohistochemiczna zmianw rdzeniukręgowymu chorychz NMOwykażebrak AQP4.Natomiastzmianydemielinizacyjnew rdzeniukręgowymu pacjentówz SMwykazująekspresjęAQP4. 22 Mimo że na ogół NMO ma charakter idiopatyczny, obserwowanotakżeprzypadkipozapalne W przypadkach Tom 5 Nr Neurologia po Dyplomie 55

4 TA BE LA 3. KRYTERIA DIAGNOSTYCZNE ZAPALENIA NERWÓW WZROKOWYCH I RDZENIA Kryteria obrazowe Płyn mózgowo-rdzeniowy Kryteria kliniczne MR: prawidłowy obraz mózgowia MR: poszerzenie rdzenia kręgowego oraz powstawanie jam zajmujących co najmniej trzy segmenty rdzenia Zmniejszony stosunek albumin w surowicy i płynie, z prawidłową syntezą IgG i brakiem prążków oligoklonalnych Objawy ostrego zajęcia rdzenia i nerwów wzrokowych w odstępach miesięcy lub lat, niezależnie lub następujące po sobie, bez innych objawów klinicznych w czasie trwania choroby Niezbędne jest spełnienie co najmniej dwóch kryteriów. Na podstawie: 3,9,20 TA BE LA 4. DIAGNOSTYKA RÓŻNICOWA ZAPALENIA RDZENIA I NERWÓW WZROKOWYCH Rozsiane schorzenia o charakterze demielinizacyjnym Choroby układowe Choroby z grupy poprzecznego zapalenia rdzenia Choroby z grupy zapalenia nerwu wzrokowego Stwardnienie rozsiane Ostre rozsiane zapalenie mózgu Choroba Schildera (rozlane stwardnienie mózgu) Rozsiane zapalenie mózgu Neurosarkoidoza Toczeń układowy trzewny Postępująca mielopatia martwicza Choroba Behçeta z zajęciem OUN Choroby tkanki łącznej Kiła układu nerwowego Uzależnienie od narkotyków Miażdżyca zarostowa tętnic Mielopatia wodniczkowa związana z zakażeniem HIV Ostre poprzeczne zapalenie rdzenia Postępująca mielopatia martwicza Nawracające zapalenie rdzenia Poprzeczne rozlane zapalenie rdzenia Idiopatyczne poprzeczne zapalenie rdzenia Tropikalna parapareza spastyczna Wirusowe zapalenie mózgu i rdzenia Nawracające zapalenie nerwu wzrokowego CRION LEON Retinopatia niedokrwienna Nawracające zapalenie nerwu wzrokowego CRION przewlekła nawracająca zapalna neuropatia nerwu wzrokowego, LEON rozlane zapalenie nerwu wzrokowego. Na podstawie: 3,9,20 poinfekcyjnychnajczęściejdo rozwojunmodochodziu osób z kiłąlubzakażeniemwirusemhiv.jakomożliweczynniki wyzwalająceopisywanotakżeinfekcjewywołaneinnymipatogenami,takimijakchlamydia,wirusospywietrznej,cytomegaliii Epsteina-Barr. 7,12,26,27 W patogenezienmoistotnąrolę odgrywaodpowiedźhumoralna,w którejw wynikuaktywacji limfocytówbdochodzido wytwarzaniaautoprzeciwciał,a takżeaktywacjieozynofilii limfocytówpomocniczycht. 3,5 Mimo że dokładny patomechanizm pozostaje nieznany, pozakaźnezapalenierdzeniai nerwówwzrokowychmożebyć następstwemaktywacjihumoralneju osóbpredysponowanychdo wystąpieniategozjawiska. 27,28 Rolęaktywacjilimfocytów B w przebiegu NMO potwierdza korzystny wpływ leczeniarituksimabem,lekiemhamującymdziałanielimfocytówb. 29 Roz po zna nie Zapalenierdzeniai nerwówwzrokowychstanowipoważne wyzwaniediagnostycznedlaklinicysty.wieleschorzeńmoże przypominaćklinicznienmo,dlategoopracowanoobowiązująceaktualniekryteriarozpoznawaniatejjednostkichorobowej. 3,8,9 Przeprowadzenie szczegółowej diagnostyki różnicowej zmniejsza ryzyko niewłaściwego rozpoznania (tab. 3). 3,9,20 Tabela4podsumowujezasadydiagnostykiróż- nicowejnmo,zeszczególnymuwzględnieniemróżnicowa- niapomiędzynmoa SM. 3,20 OB JA WY KLI NICZ NE W większościprzypadkówrozpoznanienmozostajeustalonenapodstawiedokładniezebranegowywiadu,szczegółowegobadanianeurologicznegoi okulistycznego,odpowiednich badańneuroobrazowych,ocenypłynumózgowo-rdzeniowego(cerebrospinalfluid,csf)oraztestówserologicznych. 1,20 PonieważżadnebadanieniepozwalajednoznaczniepotwierdzićNMO,a ponadtowieleinnychchoróbmożeprzebiegać podobnie,ustaleniewłaściwegorozpoznaniawymagawłaściwejinterpretacjiobrazuklinicznegoorazwynikówbadańdodatkowych(tab. 1). 1,5 Cowięcej,u wieluchorychz typowymi objawaminmomogąwspółistniećniecharakterystyczneobjawyogólne,takiejakgorączka,brakłaknienia,kurczemięśni i bóległowy,niezwiązanebezpośrednioz uszkodzeniemnerwówwzrokowychczyrdzeniakręgowego. 3,9,12 Biorącpoduwagęrozległośćzajęciardzeniakręgowego w przebiegunmo(zazwyczajwięcejniżtrzysegmenty),niezbędnajestdokładnaocenaneurologicznapozwalającawykluczyćinneprzyczynyobserwowanychobjawów. NEU RO OBRA ZO WA NIE Neuroobrazowanie,a zwłaszczabadaniemetodąrezonansumagnetycznego(mr),jestbardzopomocnew rozpozna- 56 Neurologia po Dyplomie Tom 5 Nr

5 waniu przypadków NMO z obecną rozlaną demielinizacją rdzenia. 30 W odróżnieniu od obrazowania MR mózgowia w SM,zazwyczajwykazującegotypoweobszarydemielinizacji w obrębie istoty białej, w NMO aż u 60% chorych zmiany w istociebiałejsąw większościbezobjawowei określanejako atypowe(niespełniająkryteriówneuroobrazowaniaw SM), biorącpoduwagęichwielkość,lokalizację,kształt,wzmacnianiesiępokontraścieczyefektmasy. 30,31 W typowychprzypadkachsmw obrazowaniumrwidocznesąliczneowalnezmiany zlokalizowanew móżdżku,podnamiotowolubokołokomorowo. 6,32 Obecnośćktórejkolwiekz wyżejwspomnianychzmian o średnicyprzekraczającej3 mmw pniumózgulubkorowej istocieszarejmożepomócw rozpoznaniustwardnieniarozsianego. 32 W przebiegunmozmianyw MRmózgowiastwierdza się rzadko i zazwyczaj jedynie w międzymózgowiu i pniu mózgu. 31 Należypamiętać,żeobecnośćcharakterystycznych i typowychdlastwardnieniarozsianego zmianw mózgowiu niewykluczamożliwościnmo. 31 Pozorniesprzecznycharakterpowyższychopisówpodkreślakoniecznośćrewizjiaktualnych kryteriów diagnostycznych NMO, z uwzględnieniem zajęciaounw tejchorobie. PŁYN MÓ ZGO WO -RDZE NIO WY Nakłucielędźwiowei analizapłynumózgowo-rdzeniowego(pmr)możebyćpomocnaw ustaleniurozpoznania,ponieważw płyniemózgowo-rdzeniowymw przebiegunmo, cytozazazwyczajprzekracza50w µl.zwiększonąliczbębiałychkrwinekw płyniemózgowo-rdzeniowymstwierdzasię zwłaszczapodczasrzutuchoroby. 33 Stwierdzeniepleocytozy towarzyszącejobjawomklinicznymi zmianomw MRtypowymdlaNMOnaogółpozwalanaostateczneustalenierozpoznania. 33 Dodatkowo,w przeciwieństwiedo SM,w płynie mózgowo-rdzeniowymzazwyczajniestwierdzasięobecnościprążkówoligoklonalnychanizwiększonejsyntezyimmunoglobulin. 30,33,34 BA DA NIA SE RO LO GICZ NE PotwierdzenieNMOzapomocąbadańserologicznychstanowikolejnyważnyelement,istotnydlaustaleniaprawidłowegorozpoznania. 20 Wykazanieobecnościtzw.przeciwciał NMOw klasieimmunoglobuling(nmo-igg)jestpomocne w rozpoznaniutegoschorzenia. 1,35 W jednejz pracwykazano, że oznaczanie NMO-IgG charakteryzuje się 73% czułością (95%przedziałufności[PU]60-86%)oraz91%swoistością (95% PU %). 36 Oznaczanietychprzeciwciałmożebyć przydatnezwłaszczawewczesnejfazienmolubw subklinicznychprzypadkachchoroby. 3,37 Cowięcej,w ostatnioopublikowanymbadaniu 38 stwierdzono,żeobecnośćnmo-iggjest niekorzystnym czynnikiem rokowniczym w odniesieniu do zaburzeńwidzeniaorazmożewskazywaćnadużeryzyko rozwoju NMO u osób z nawracającym zapaleniem nerwu wzrokowego. NEU RO FI ZJO LO GIA PotencjaływywołaneoceniająceodpowiedźOUNnaróżne bodźce,naprzykładsłuchowe,wzrokoweczyczuciowe,mogąbyćpomocnew ocenieprzewodzeniaw drogachwzrokowychczyczuciowychw przypadkupodejrzenianmo.potencjały wywołane z dużą czułością wykrywają zmiany w mózgowiui pniumózgu.sąonetakżeszczególnieprzydatne w rozpoznawaniu obustronnych subklinicznych zmian w nerwiewzrokowym,gdynapodstawiewywiadui badania przedmiotowego stwierdza się zaburzenia po jednej stronie. 1,39 Potencjaływywołane 5,40 pozwalająnawykryciezmian niemychkliniczniew stwardnieniurozsianym,leczbiorącpod uwagęfakt,żesąonerzadkiew NMO,tametodadiagnostycznaumożliwiaróżnicowaniemiędzyNMOa SM. PA TO LO GIA Szczegółoweomówieniezmianpatologicznychwystępującychw NMOprzekraczaramyniniejszegoartykułu.Wystarczystwierdzić,żewewczesnychstadiachNMOstwierdzasię obecnośćokołonaczyniowychzłogówimmunoglobulinklasy M, a także aktywację układu dopełniacza oraz nacieki złożonez komórekkwasochłonnych. 3,11,13 Zmianomhistopatologicznymwewczesnychstadiachtowarzyszyczęstorozległa aktywacja makrofagów i komórek mikrogleju, co prowadzido niszczeniaaksonów. 1,3,13 Jedyniew wyjątkowych przypadkachdo potwierdzeniarozpoznanianmokonieczna jestbiopsjapobranaz zajętegoobszaruoun. Le cze nie MimożenieistniejąskutecznesposobyleczeniaNMO,u wieluchorychmożnastosowaćdostępneobecnielekimodyfikujące przebieg choroby. Jednak wynik leczenia jest nieprzewidywalny,a u niektórychpacjentówmożebyćono nieskuteczne. LE CZE NIE RZU TU W leczeniuzaburzeńwidzenialubinnychobjawówneurologicznychwynikającychz rzutuchorobypodajesięczęsto duże dawki kortykosteroidów dożylnie: najczęściej metylprednizolon(1 gnadobęprzez3-5dni). 1,41 U chorychz nasilonymiobjawamilubz postaciąchorobyopornąnaleczenie kortykosteroidamiw okresiezaostrzeńz dobrymefektemstosujesięplazmaferezy. 25,28 Tom 5 Nr Neurologia po Dyplomie ZA PO BIE GA NIE RZU TOM Ryzykoprogresjichorobyi narastanianiesprawnościmożnazmniejszyć,podającm.in.azatioprynęlubprednizon(lub mitoksantron przyp.red.) Stosowanierituksimabu, przeciwciała monoklonalnego swoistego dla komórek B, równieżwydawałosięobiecującymsposobemleczeniau pacjentówopornychnatradycyjniestosowanelekiimmunosupresyjne. 12,43,44 Uważa się, że skuteczność rituksimabu wynikaz działanianaautoprzeciwciałaprzeciwkoaqp4produkowaneprzezkomórkib. 43 Wykazanotakżeznaczącyklinicznie korzystny wpływ interferonu β (IFNβ) u chorych z przewlekłąpostaciąnmo.jednakjegopowszechnestosowaniejestdyskusyjne,ponieważopisanow przebiegutejte 57

6 rapiizwiększoneryzykopowstawaniarozległychzmiandemielinizacyjno-zapalnychw mózgowiu. 28,45 U niektórychchorychz NMOw celuhamowaniaprogresjichorobystosowano takżez dobrymrezultatemmykofenolatmofetilu,dożylneimmunoglobulinyorazcyklofosfamid. 12,40,46,47 LE CZE NIE OB JA WO WE W leczeniubolesnychkurczówmięśnipojawiającychsię w czasietrwaniachorobyskuteczneokazująsięlekiprzeciwdrgawkowe. 25,43,48,49 Kompleksowe programy rehabilitacji w warunkachszpitalnychprzynosząkorzyściw zakresiepoprawyfunkcji. 14,50 Per spek ty wy W miaręzdobywanianowychinformacjidotyczącychobjawówklinicznych,badańneuroobrazowych,histopatologicznych czy laboratoryjnych klinicyści będą w stanie ustalić rozpoznanie NMO wcześniej niż dotychczas, co pozwoli zminimalizowaćprowadzącedo inwalidztwanastępstwatej choroby.identyfikacjaautoprzeciwciałai jegodocelowego antygenuw obrębieounprzyniosłaznaczącypostępw wiedzynatematnmo.brakrandomizowanychbadańdotyczącychstosowaniainfβ luboctanuglatiramerusprawia,że niejestustalone,czyleki,któreokazałysięniezwykleskutecznew zapobieganiurzutomu chorychz SM,mogąprzynieść podobne korzyści w leczeniu NMO. W ostatnio opublikowanymdoniesieniudotyczącym25pacjentówleczonychw różnychośrodkachobiecującymlekiemokazuje sięrituksimab,którywydajesięzmniejszaćczęstośćrzutów i jednocześnieprowadzićdo ustabilizowaniaczywręczpoprawyw zakresieniesprawnościu chorychz NMO. 44 Dalszypostępw terapiichorychz NMOmogąprzynieśćleki o nowychmechanizmachdziałaniabędącew trakciebadań klinicznych. Pod su mo wa nie Mimożeobjawyzapaleniardzeniai nerwówwzrokowychsą różne,tokonstelacjaobjawówklinicznych,przebieguchoroby,wynikówbadaniapłynumózgowo-rdzeniowego,badań obrazowychi serologicznychmożepomócklinicyściew postawieniuwłaściwegorozpoznania. Wczesnadiagnozajestniezwykleistotnadlawdrożenia właściwegoleczeniaimmunosupresyjnego.ifnβ powinien byćstosowanyostrożniezewzględunamożliwośćniekorzystnegowpływunalimfocytypomocniczet,a tymsamymna równowagęukładuimmunologicznego. Tłumaczenie oryginalnej angielskojęzycznej wersji artykuły z Current Opinion Ophthalmology 2009, 20: , wydanego przez Lippincott Williams & Wilkins. Lippincott Williams & Wilkins nie ponosi odpowiedzialności za błędy powstałe w wyniku tłumaczenia ani nie popiera i nie poleca jakichkolwiek produktów, usług lub urządzeń. PIŚ MIENNICTWO szczególnieinteresujące wyjątkowointeresujące 1 YiannopoulouKG,EfthymiouAK,KarydakisKD.Neuromyelitisopticawithcoexistingautoimmunedisorders.ArchNeurol2008;65: MerleH,OlindoS,BonnanM,etal.Naturalhistoryofthevisualimpairmentof relapsingneuromyelitisoptica.ophthalmology2007;114: WingerchukDM.Diagnosisandtreatmentofneuromyelitisoptica.Neurologist 2007;13: VendrameM,Azizi SA.Thespectrumofneuromyelitisoptica:a caseofnmo withextensivebrainsteminvolvement.neurolres2007;29: JacobA,MatielloM,WingerchukDM,etal.Neuromyelitisoptica:changing 6. WeinshenkerBG.Neuromyelitisopticaisdistinctfrommultiplesclerosis.Arch Neurol2007;64: GalettaSL,BennettJ.Neuromyelitisopticaisa variantofmultiplesclerosis.arch Neurol2007;64: WingerchukDM,PittockSJ,LucchinettiCF,etal.A secondaryprogressiveclinicalcourseisuncommoninneuromyelitisoptica.neurology2007;68: WingerchukDM,LennonVA,PittockSJ,etal.Reviseddiagnosticcriteriaforneuromyelitisoptica.Neurology2006;66: WeinshenkerBG,WingerchukDM,NakashimaI,etal.OSMSisNMO,butnot MS:provenclinicallyandpathologically.LancetNeurol2006;5: desezej,blancf,jeanjeanl,etal.opticalcoherencetomographyinneuromyelitisoptica.archneurol2008;65: Wynikitegobadaniawykazały,żeOCTdostarczaważnychwskazówekdiagnostycznychu pacjentówz NMO.AnalizawynikówOCTu 35pacjentówz NMO wykazałaistotnązależnośćmiędzyupośledzeniemostrościwidzeniaa wynikiemoct.szczególniegrubośćwarstwywłókiennerwowychsiatkówkibyła istotniemniejszau chorychz NMO(77,5µmw okuprawymi 78,3µmw oku lewym)w porównaniuz osobamiz grupykontrolnej(101,9µmw okuprawym i 102,8µmw okulewym,p <0,01.PonadtowykazanoistotnązależnośćmiędzywynikiemOCTa ubytkiemw poluwidzenia(r=-0,78,p <0,001),ostrościąwidzenia(r=-0,36,p <0,01)i wynikiembadaniawzrokowychpotencjałów wywołanych(r=-0,57,p <0,001). 12. CreeB.Neuromyelitisoptica:diagnosis,pathogenesis,andtreatment.CurrNeurolNeurosciRep2008;8: MatielloM,JacobA,WingerchukDM,etal.Neuromyelitisoptica.CurrOpin Neurol2007;20: Weinstock-GuttmanB,MillerC,YehE,etal.Neuromyelitisopticaimmunoglobulinsasa markerofdiseaseactivityandresponsetotherapyinpatientswith neuromyelitisoptica.multscler2008;14: Papais-AlvarengaRM,CarellosSC,AlvarengaMP,etal.Clinicalcourseofoptic neuritisinpatientswithrelapsingneuromyelitisoptica.archophthalmol2008; 126: HirstC,SwinglerR,CompstonDA,etal.Survivalandcauseofdeathinmultiplesclerosis:a prospectivepopulation-basedstudy.jneurolneurosurgpsychiatry2008;79: CabreP,HeinzlefO,MerleH.MSandneuromyelitisopticainMartinique(French WestIndies).Neurology2001;56: KiraJ.MultiplesclerosisintheJapanesepopulation.LancetNeurol2003;2: Braley T, Mikol DD. Neuromyelitis optica in a mother and daughter. Arch Neurol2007;64: Jarius S, Paul F, Franciotta D, et al. Revised diagnostic criteria for neuromyelitisoptica:incorporationofnmo-iggstatus.natclinpractneurol2007; 3:E RoemerSF,ParisiJE,LennonVA,etal.Pattern-specificlossofaquaporin-4immunoreactivitydistinguishesneuromyelitisopticafrommultiplesclerosis.Brain2007;130: HinsonSR,PittockSJ,LucchinettiCF.PathogenicpotentialofIgGbindingto waterchannelextracellulardomaininneuromyelitisoptica.neurology2007; 69: desezej,arndtc,jeanjeanl,etal.relapsinginflammatoryopticneuritis:isit neuromyelitisoptica?neurology2008;70: WingerchukDM,LennonVA,LucchinettiCF,etal.Thespectrumofneuromyelitisoptica.LancetNeurol2007;6: WingerchukDM.Neuromyelitisoptica:newfindingsonpathogenesis.IntRev Neurobiol2007;79: WilcoxR,BurrowJ,SleeM,etal.Neuromyelitisoptica(Devic sdisease)ina patientwithsyphilis.multscler2007;14: BlancheP,DiazE,GombertB,etal.Devic sneuromyelitisopticaandhiv-1infection.jneurolneurosurgpsychiatry2000;68: Neurologia po Dyplomie Tom 5 Nr

7 28. BergamaschiR.ImmuneagentsforthetreatmentofDevic sneuromyelitisoptica.neurolsci2007;28: BeyerAM,WandingerKP,SiebertE,etal.Neuromyelitisopticaina patientwith anearlyonsetdemyelinatingepisode:clinicalandautoantibodyfindings.clin NeurolNeurosurg2007;109: PawateS,SriramS.Isolatedlongitudinalmyelitis:a reportofsixcases.spinal Cord2009;47: PittockSJ,LennonVA,KreckeK,etal.Brainabnormalitiesinneuromyelitisoptica.ArchNeurol2006;63: ChengQ,MiaoL,ZhangJ,etal.Clinicalfeaturesofpatientswithmultiplesclerosisfroma surveyinshanghai,china.multscler2008;14: ZaffaroniM,ItalianDevic sstudygroup.cerebrospinalfluidfindingsindevic s neuromyelitisoptica.neurolsci2004;25:s368 S NakamuraM,NakashimaI,SatoS,etal.ClinicalandlaboratoryfeaturesofneuromyelitisopticawitholigoclonalIgGbands.MultScler2007;13: SaizA,ZulianiL,BlancoY,etal.Reviseddiagnosticcriteriaforneuromyelitis optica(nmo):applicationina seriesofsuspectedpatients.jneurol2007;254: LennonVA,WingerchukDM,KryzerTJ.A serumautoantibodymarkerofneuromyelitisoptica:distinctionfrommultiplesclerosis.lancet2004;364: WatanabeS,NakashimaI,MisuT,etal.TherapeuticefficacyofplasmaexchangeinNMO-IgG-positivepatientswithneuromyelitisoptica.MultScler2007;13: MatielloM,LennonVA,JacobA,etal.NMO-IgGpredictstheoutcomeofrecurrentopticneuritis.Neurology2008;70: WuJS,ZhangMN,CarrollWM.Characterisationofthespectrumofdemyelinating disease in Western Australia. J Neurol Neurosurg Psychiatry 2008; 79: AmemiyaS,HamamotoM,KumagaiT,etal.Neuromyelitisopticaprecededby braindemyelinatingepisode.jneuroimaging2009;19: ZeidNA,BhattiMT.Acuteinflammatorydemyelinatingopticneuritis:evidence- -basedvisualandneurologicalconsiderations.neurologist2008;14: HamnikSE,Hacein-BeyL,BillerJ,etal.Neuromyelitisoptica(NMO)antibody positivityinpatientswithtransversemyelitisandnovisualmanifestations.seminophthalmol2008;23: CapobiancoM,MalucchiS,diSapioA,etal.Variableresponsestorituximabtreatmentinneuromyelitisoptica(Devic sdisease).neurolsci2007;28: JacobA,WeinshenkerBG,ViolichI,etal.Treatmentofneuromyelitisopticawith rituximab:retrospectiveanalysisof25patients.archneurol2008;65: Wieloośrodkowe,retrospektywnebadaniez udziałem25pacjentówwykazało skutecznośćrituksimabuw zmniejszaniuczęstościrzutówi poprawieniesprawnościzwiązanejz NMO. 45. ShimizuY,YokoyamaK,MisuT,etal.Developmentofextensivebrainlesionsfollowinginterferonbetatherapyinrelapsingneuromyelitisopticaandlongitudinallyextensivemyelitis.JNeurol2007;255: MokCC,ToCH,MakA,PoonWL.Immunoablativecyclophosphamideforrefractorylupus-relatedneuromyelitisoptica.JRheumatol2008;35: WingerchukDM,WeinshenkerBG.Neuromyelitisoptica.CurrTreatOptions Neurol2008;10: Weinstock-GuttmanB,RamanathanM,LincoffN,etal.Studyofmitoxantrone forthetreatmentofrecurrentneuromyelitisoptica(devicdisease).archneurol2006;63: MuellerS,DubalDB,Josephson SA,etal.A caseofparaneoplasticmyelopathy associatedwiththeneuromyelitisopticaantibody.natclinpractneurol2008; 4: SchreiberAL,FriedGW,FormalCS,etal.Rehabilitationofneuromyelitisoptica (DevicSyndrome):threecasereports.AmJPhysMedRehabil2007;87: