Witamy w Szkocji Poradnik 2009

Transkrypt

1 Witamy w Szkocji Poradnik 2009 Na temat poradnika Niniejszy poradnik został wydany przez Szkocki Rząd. Jeżeli rozważasz osiedlenie się, pracowanie lub studia w Szkocji, przed przeprowadzką chcielibyśmy zapoznać Cię z ważnymi faktami i informacjami jak również pomóc Ci po przyjeździe. Nie jesteśmy w stanie zamieścić w niniejszym poradniku wszystkich możliwych informacji, możemy jednak podpowiedzieć, gdzie otrzymasz fachową pomoc w języku polskim i angielskim. Zalecamy korzystanie z linków podanych na końcu broszury, dzięki którym uzyskasz szczegółowe informacje dotyczące Twojej indywidualnej sytuacji. Lista linków do stron internetowych Na końcu poradnika znajdziesz listę linków internetowych. Jeżeli strona internetowa wyświetla się w języku angielskim, należy wpisać Polska w zamieszczoną na stronie wyszukiwarkę. Wówczas zostaniesz przekierowany na stronę w języku polskim. Przewodnik jest również dostępny w Internecie, co ułatwia wchodzenie na strony internetowe. Patrz Strona w języku angielskim znajduje się pod adresem: Uwaga: Szkocki Rząd nie ponosi odpowiedzialności za skutki korzystania przez użytkowników ze stron internetowych innych niż strony rządowe. Dowiedz się więcej korzystając z listy linków zamieszczonych na końcu broszury Polish A5 Brochure V3.indd 1 19/3/09 17:33:22

2 Witamy w Szkocji Polska broszura powitalna: słowo wstępne premiera szkocji Witamy w Szkocji kraju, który posiada długą tradycję goszczenia Polaków oraz obywateli innych państw przyjeżdżających, aby tu zamieszkać. Tradycję, którą pragniemy pielęgnować. Od przystąpienia Polski do Unii Europejskiej w 2004 roku przyjęliśmy ponad 50 tysięcy polskich obywateli, których zachwyciły jedne z najpiękniejszych i niezwykłych krajobrazów na świecie, żywa kultura, znakomite szkoły i uczelnie wyższe, dobra sieć komunikacyjna oraz sprawnie działające służby publiczne. Szkocka przedsiębiorczość i silne poczucie etyki zawodowej stwarzają młodym, utalentowanym ludziom możliwości udziału w sukcesie Szkocji. Niski wskaźnik bezrobocia oznacza, że oferty zatrudnienia dostępne są na różnych szczeblach kariery zawodowej i w wielu branżach, na przykład w sektorze energetycznym, finansowym, gastronomicznym, turystycznym, opieki zdrowotnej czy transportowym. Innymi słowy, Szkocja to znakomite miejsce dla tych, którzy chcą odnieść sukces. Naszym celem jest zachęcenie większej liczby osób do przyjazdu do Szkocji. Zapraszamy inteligentnych, utalentowanych i pracowitych ludzi do pracy i życia w Szkocji, którzy pomogą nam zrealizować wizję bogatszego i bardziej sprawiedliwego kraju dla każdego. Dlatego, jeżeli rozważacie pracę za granicą, mam nadzieję, że Wasz wybór padnie na Szkocję. Ten poradnik ma za zadanie Wam pomóc. Zawarte są w nim wszystkie informacje potrzebne do podjęcia pracy i mieszkania w Szkocji począwszy od zatrudnienia po kwestie związane ze znalezieniem mieszkania i szkoły dla Waszych dzieci oraz informacje na temat spędzania wolnego czasu i imprez kulturalnych. Mam nadzieję, że okaże się on Wam pomocny i że zdecydujecie się dołączyć do nas w Szkocji. Gwarantujemy ciepłe powitanie po szkocku. Alex Salmond Premier Szkocji Kilka słów powitania od Konsula Generalnego Rzeczypospolitej Polskiej Również i ja pragnę serdecznie powitać moich Rodaków przybywających do Szkocji. Nasze narody dzielą długą historię bliskich stosunków. Konsulat Generalny Rzeczpospolitej Polskiej w Szkocji powstał w Glasgow w 1946 roku jako jedna z pierwszych placówek konsularnych. Został utworzony przede wszystkim w celu podtrzymania relacji z polskimi emigrantami, w dużej mierze żołnierzami Polskich Sił Zbrojnych, którzy postanowili osiąść w Szkocji. Po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej w 2004 roku wielu Polaków postanowiło przyjechać do Szkocji w celu podjęcia pracy lub kontynuowania nauki. Wielu z Was być może rozważa pozostanie na dłużej w tym urzekającym kraju. Mam nadzieję, że niniejszy poradnik pomoże Wam lepiej przygotować się przed przyjazdem i sprawi, że będziecie mogli w pełni wykorzystać możliwości, jakie oferuje Szkocja. Obecnie Konsulat Rzeczypospolitej Polskiej znajduje się w Edynburgu, stolicy Szkocji, nadal dbając o interesy Polaków odwiedzających ten kraj, jak również tych pragnących pozostać tu na dłużej. Współpracujemy z lokalną społecznością polską oraz działamy na rzecz zacieśniania bliskiej przyjaźni, która od lat łączy nasze narody. Mam nadzieję, że społeczność polska w Szkocji będzie rosła i prężnie się rozwijała. Życzę Wam ciekawego i owocnego pobytu w Szkocji. Aleksander Dietkow Konsul Generalny Rzeczypospolitej Polskiej w Edynburgu 02 Witamy w Szkocji Dowiedz się więcej korzystając z listy linków zamieszczonych na końcu broszury Polish A5 Brochure V3.indd /3/09 17:33:23

3 Szkocja jest jednym z regionów Zjednoczonego Królestwa, który cieszy się stosunkowo dużą autonomią. W 1999 r. w wyniku procesu dewolucji Szkocja otrzymała prawo do stworzenia własnego parlamentu i władz wykonawczych. Decyzje dotyczące większości spraw, takich jak edukacja, transport czy zdrowie, są podejmowane w Szkocji. Kraj ten posiada również inny system prawny i sądowniczy niż pozostałe części Zjednoczonego Królestwa. W Szkocji wyznaje się wiele religii, a jej mieszkańcy posługują się głównie językiem angielskim. Część Szkotów porozumiewa się językiem galickim wywodzącym się z celtyckiej grupy językowej. Ze względu na różnice kulturowe niektóre instytucje działają w Szkocji zupełnie inaczej niż w innych częściach Zjednoczonego Królestwa. Western Isles Shetland Islands Władze lokalne są odpowiedzialne za wiele usług, które państwo świadczy mieszkańcom. Na stronie COSLA, organizacji grupującej władze lokalne lub DevolvedAdministrations/DG_ znajdziesz adres strony internetowej Twojego samorządu lokalnego. Skye Inverness Aberdeen Orkney Islands O Szkocji Stolica Największe miasto Język oficjalny (języki oficjalne) Ustrój Królowa (Zjednoczonego Królestwa) Premier(Zjednoczonego Królestwa) Premier Szkocji Powierzchnia Edynburg Glasgow angielski, galicki, szkocki lallans monarchia konstytucyjna Królowa Elżbieta II Gordon Brown, członek Parlamentu Brytyjskiego Alex Salmond, członek Parlamentu Szkockiego Ludność Zagęszczenie Wartość dodana brutto na osobę Jednostka monetarna km² ( mil² 64/km² (167,5/mil²) funtów (dane przybliżone za rok 2007 funt szterling Waluta euro nie jest na ogół przyjmowana w Szkocji. Fort William Oban Stirling Glasgow Falkirk Dundee Perth Edinburgh Galashiels Agencja Doradztwa Przesiedleńczego Dla osób chcących zamieszkać w Szkocji Rząd Szkocji udostępnił specjalną usługę. Więcej informacji uzyskasz na stronie (w j. polskim) (w j. angielskim) Dla tych, którzy wolą uzyskać informacje w języku ojczystym, posiadamy również usługę telefoniczną w języku polskim. Tel (z Wielkiej Brytanii); + 44 (0) (z zagranicy); RNIB/BT Typetalk Szkocja Stranraer Dumfries 28 Witamy w Szkocji Dowiedz się więcej korzystając z listy linków zamieszczonych na końcu broszury Polish A5 Brochure V3.indd /3/09 17:33:26

4 Rozdział 1 praca 1. Przepisy o zatrudnieniu i prawa pracownicze (a) Formalności: Program Rejestracji Pracowników Numer Ubezpieczenia Społecznego (b) Prawo: Prawa dotyczące czasu pracy Krajowa Płaca Minimalna, Przepisy BHP, Ochrona przed dyskryminacją (c) Rodzaje umów o pracę (d) Samozatrudnienie (e) Organizacje i instytucje świadczące pomoc przedsiębiorcom (f) Związki zawodowe 2. Podatki i zasiłki (a) Podatek dochodowy (b) Zasiłki: Ulga podatkowa dla osób pracujących Zasiłek chorobowy (c) Praca a ciąża 3. Jak znaleźć pracę (a) Poszukiwania: (agencje pracy, portale internetowe) (b) Dokumenty: CV List motywacyjny Referencje 4. Kwalifikacje zdobyte w Polsce 5. Doradztwo zawodowe Rozdział 2 pieniądze 1. Konto w banku (a) Jak założyć konto w banku (b) Rodzaje kart bankowych (c) Inne usługi bankowe (d) Spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe 2. Transfery pieniężne Rozdział 3 mieszkanie 1. Agencja Doradztwa Przesiedleńczego 2. Zakwaterowanie krótkoterminowe: (a) Schroniska młodzieżowe, B&B, hotele (b) Wynajem Jak szukać Depozyty Umowa najmu Wspólne mieszkanie (c) Mieszkanie socjalne Komu przysługuje lokal socjalny Dodatek mieszkaniowy 3. Kupno mieszkania (a) Koszt (b) Status nieruchomości (c) Kredyty hipoteczne 4. Rachunki i usługi (a) Opłaty eksploatacyjne (b) Telefon stacjonarny, Internet (c) Lokalny podatek od nieruchomości (d) Abonament telewizyjny (e) Ubezpieczenie mieszkania Rozdział 4 rodzina 1. Jakie uprawnienia otrzymuje najbliższa rodzina 2. Dzieci (a) Rejestracja urodzonego dziecka (b) Obywatelstwo 3. Opieka nad dzieckiem- zasiłki (a) Ulga podatkowa na dziecko (b) Zasiłek na dziecko 4. Przedszkole 5. Szkoła (a) Obowiązek szkolny (b) Szkocki system edukacyjny (c) Jak znaleźć najlepszą szkołę (d) Mundurki 6. Polskie szkoły Rozdział 5 edukacja 1. Kursy językowe: (a) Nauka języka angielskiego (b) Bezpłatne kursy (c) Inne kursy 2. Studia (a) Wymagane kwalifikacje językowe (b) Procedura przyjęcia (c) Finansowanie Rozdział 6 prawo 1. Co jest zabronione w Szkocji 2. Zasady ruchu drogowego (a) Ruch lewostronny (b) Dozwolona ilość alkoholu (c) Dozwolona prędkość (d) Pasy bezpieczeństwa (e) Dziecko w samochodzie (f) Telefon komórkowy 3. Co może policjant 4. Pełnoletniość w prawie szkockim 5. Co robić, gdy padniesz ofiarą przestępstwa (a) Gdzie i jak zgłaszać przestępstwa (b) Criminal Injuries Compensation Agency (c) Przemoc w rodzinie 6. Ślub w Szkocji Pytania i odpowiedzi 7. Organizacje udzielające porad prawnych Rozdział 7 pomoc społeczna 1. Gdy jesteś bezdomny 2. Pomoc w powrocie do domu w nagłych wypadkach 3. Niepełnosprawni Rozdział 8 zdrowie 1. Komu przysługuje opieka medyczna (a) Lekarz rodzinny (GP) (b) Opieka nad kobietą w ciąży (c) Szczepienia (d) Szpitale (e) Apteki (f) Usługi nieodpłatne 2. Zdrowie psychiczne i uzależnienia 3. Zdrowie seksualne (a) Antykoncepcja (b) Choroby przenoszone drogą płciową Rozdział 9 udział w życiu publicznym 1. Status rezydenta (a) Jak i kiedy się o niego ubiegać 2. Wybory (a) W których wyborach można brać udział (b) Rejestracja na liście uprawnionych do głosowania 3. Polskie stowarzyszenia 4. Wolontariat Rozdział 10 czas wolny rozrywka i kultura 1. Sport 2. Imprezy kulturalne (festiwale, święta lokalne) 3. Instytucje kulturalne (kina, teatry) 4. Biblioteki 5. Podróże po Szkocji Rozdział 11 transport 1. Samochód: (a) Ubezpieczenie w Szkocji (b) Rejestracja w Szkocji (c) Dowód opłacenia podatku drogowego (d) Zaświadczenie z przeglądu technicznego (e) Jak uzyskać prawo jazdy (f) Jak postępować w razie wypadku (g) Nauka jazdy (h) Samolot (i) Pociąg (j) Komunikacja miejska (k) Rower lub motocykl Rozdział 12 różne Nagłe sytuacje numery alarmowe Konsulat Generalny RP Polskie media w Wielkiej Brytanii Linki do innych przewodników Wagi i miary Różnice kulturowe 28 Witamy w Szkocji Dowiedz się więcej korzystając z listy linków zamieszczonych na końcu broszury Polish A5 Brochure V3.indd /3/09 17:33:27

5 Praca Przepisy o zatrudnieniu i prawa pracownicze Pozwolenie na pracę W 2004 r. Polska przystąpiła do Unii Europejskiej. Jako obywatel Unii masz zatem prawo do pracy w Zjednoczonym Królestwie i nie musisz ubiegać się o pozwolenie na pracę. Jedynym wymogiem jest rejestracja. Wszyscy obywatele Polski, podlegają Programowi Rejestracji Pracowników (Worker Registration Scheme WRS) pozwalającemu na podjęcie pracy w Wielkiej Brytanii. Program Rejestracji Pracowników W przeciągu miesiąca od podjęcia pracy należy zarejestrować się poprzez złożenie wypełnionego formularza WRS. Podczas rejestracji potrzebne będą także: zaświadczenie o zatrudnieniu wystawione przez pracodawcę, 2 zdjęcia paszportowe, paszport/dowód osobisty, opłata w wysokości 90 funtów. Prosimy pamiętać, że proces rejestracji może potrwać od 2 do 4 tygodni, dlatego przed wysłaniem oryginałów konieczne jest zrobienie fotokopii dokumentów tożsamości. W przypadku zmiany pracy należy pamiętać o konieczności przerejestrowania się w Biurze Rejestracji Pracowników. Jeżeli nie wystąpisz o rejestrację w ciągu jednego miesiąca, Twoje zatrudnienie stanie się nielegalne i utracisz w ten sposób uprawnienia i ochronę przysługującą pracownikom legalnie zatrudnionym. Jeśli posiadasz więcej niż jedną pracę, rejestracji musisz dokonać w ramach każdej z nich. Jeśli jesteś samozatrudniony, nie musisz rejestrować się w ramach programu WRS, powinieneś jednak niezwłoczne skontaktować się z Królewskim Urzędem Podatkowym i Celnym (HM Revenue and Customs HMRC) w celach rejestracji podatkowej. Za późną rejestrację grozi kara w wysokości 100 funtów. W razie pytań możesz zadzwonić na infolinię pod numerem lub znaleźć więcej informacji na lub Przydatne porady oraz ulotki na temat WRS uzyskasz kontaktując się z organizacją Positive Action In Housing (PAIH) Broszurkę informacyjną na temat WRS można pobrać ze strony WRSFoldedLeaflet-Polish.pdf. Gdy kontaktujesz się telefonicznie z jakąkolwiek instytucją czy organizacją szkocką, zawsze pytaj, czy można przeprowadzić rozmowę po polsku ( Do you speak Polish? ). Większość instytucji zatrudnia tłumaczy i zazwyczaj na przejęcie rozmowy przez tłumacza czeka się około 1 minuty! Dopiero po zarejestrowaniu się będziesz mógł ubiegać się o zezwolenie na pobyt w Europejskim Obszarze Gospodaczym (EOG) (EEA residence permit). Jeśli zdobędziesz zezwolenie na pobyt w Zjednoczonym Królestwie, będziesz mógł złożyć podanie o wsparcie i fundusze publiczne dostępne dla obywateli brytyjskich. O zezwolenie na pobyt w EOG można ubiegać się dopiero po 12 miesiącach od rejestracji w programie WRS lub jeśli jest się wyłączonym z obowiązku rejestracji. Osobom, które nie otrzymały jeszcze potwierdzenia rejestracji przysługuje wsparcie oraz pomoc z funduszy publicznych. Po zarejestrowaniu i podjęciu pracy mogą pobierać zasiłki pracownicze i przysługują im te same prawa pracownicze, co Brytyjczykom. Jako osoba zarejestrowana w WRS będziesz mógł ubiegać się o: pracownicze zasiłki socjalne, zapomogę mieszkaniową, zapomogę dla osób bezdomnych. 04 Witamy w Szkocji Rozdział 1 praca Dowiedz się więcej korzystając z listy linków zamieszczonych na końcu broszury Polish A5 Brochure V3.indd /3/09 17:33:29

6 Numer Ubezpieczenia Społecznego Tuż po rozpoczęciu pracy należy uzyskać numer ubezpieczenia społecznego (National Insurance Number NIN). Jest to indywidualnie przydzielany numer, wymagany przez każdego pracodawcę. Aby otrzymać NIN należy skontaktować się z najbliższym urzędem pracy (Job Centre). Zadzwoń pod numer telefonu, aby umówić się na spotkanie w Job Centre w celu nadania NIN: Urzędnik poprosi Cię o podanie podstawowych danych osobowych: imienia, nazwiska, daty urodzenia, adresu zamieszkania w Wielkiej Brytanii. Zapytany zostaniesz również o długość planowanego pobytu na Wyspach. Więcej informacji można uzyskać na stronie net/?q=pl/praca/formalnolci/35330.html. Wśród dokumentów potrzebnych do uzyskania NIN powinny się znaleźć: paszport lub dowód osobisty, rachunek lub wyciąg z banku potwierdzający adres, list od pracodawcy z danymi osobowymi, payslip, czyli pasek wypłaty, dla potwierdzenia zatrudnienia, może być to także umowa zawarta z pracodawcą, w przypadku studentów dokument potwierdzający status studenta. W przypadku samozatrudnienia należy przedstawić jeden z dokumentów: faktury, list od księgowego, formularz Schedule D Tax. Jeżeli płacisz składki w Polsce, aby nie płacić ich w Szkocji konieczne jest wypełnienie formularza E101, który można znaleźć na stronie Pracownikom, którzy nie wykorzystali całego urlopu przed wygaśnięciem umowy o pracę, należy się wypłata wynagrodzenia za każdy niewykorzystany dzień. Krajowa Płaca Minimalna Krajowe stawki płacy minimalnej Stawka godzinna w funtach szterlingach Stawka główna dla pracowników powyżej 22 lat Stawka wstępna dla osób w wieku lat Stawka wstępna dla osób w wieku lat 5,73 funtów 4,77 funtów 3,53 funtów Stawka wstępna może również dotyczyć pracowników powyżej 22 roku życia, którzy podczas pierwszych 6 miesięcy pracy dla nowego pracodawcy uczestniczą w formalnie uznanym szkoleniu. Stawki dla pracowników zatrudnionych w sektorze rolnym różnią się nieco od podanych powyżej, ale nie są od nich niższe. W przemyśle budowlanym często obowiązują stawki za wykonanie zlecenia. Więcej informacji można znaleźć na oficjalnej stronie Szkockiej Federacji Budowlanej (Scottish Building Federation) Jeśli nie masz pewności czy otrzymujesz odpowiednie wynagrodzenie, należy dzwonić pod numer , a jeśli pracujesz w rolnictwie Wszystkie rozmowy są poufne i nie wymagają podawania swoich danych, można też poprosić o rozmowę w języku polskim. Jeżeli chcesz złożyć zażalenie w sprawie Krajowej Płacy Minimalnej, możesz zadzwonić na infolinię Na stronie Employees/Pay/DG_ znajdziesz zawsze aktualne informacje dotyczące płacy minimalnej. Możesz także odwiedzić stronę ANewjob/POLISH LINK. Prawa dotyczące czasu pracy Regulują one czas na odpoczynek, urlop, wynagrodzenie urlopowe, pracę nocą oraz liczbę godzin, jakie możesz przepracować tygodniowo. Dla przykładu, masz prawo pracować nie dłużej niż średnio 48 godzin w tygodniu, chyba że pisemnie zgodziłeś się pracować dłużej. W niektórych sektorach, w celu wypracowania wcześniej umówionych tygodniowych godzin pracy, pracownicy zobowiązani są do pracy wieczorami i/lub w weekendy bez dodatkowego wynagrodzenia. Ponadto niektórzy pracodawcy mogą oczekiwać od personelu przepracowania dodatkowych godzin za stawkę standardową bez naliczania nadgodzin. Te oraz inne warunki zazwyczaj zawarte są w umowie o pracę. Każdy pracownik powinien zapoznać się z taką umową, aby wiedział na jakie godzi się warunki, podejmując prace dla danego pracodawcy. Niektórzy pracodawcy płacą za nadgodziny stawkę standardową, niektórzy równowartość półtorej stawki, inni zaś jej dwukrotność. Jeśli spodziewasz się pracować w nadgodzinach, powinieneś dowiedzieć się od nowego pracodawcy, jaką stawkę będzie za nie płacił Czy chodzi o stawkę standardową, równowartość półtorej stawki czy jej dwukrotność ( is it the standard rate, time and a half or double time ). Zgodnie z prawem pracownik ma prawo do dobowego odpoczynku w wymiarze co najmniej 11 godzin oraz do co najmniej 24 godzin odpoczynku w ciągu tygodnia. Czas, jaki mamy do swojej dyspozycji zależy od liczby przepracowanych godzin. W przypadku pracy w wymiarze 6 godzin dziennie przysługuje nam 20 minutowa przerwa. Pracownicy młodociani mają prawo do dłuższej przerwy, po 4,5 godzinach pracy wynosi ona 30 minut. Urlopy Masz prawo do nie mniej niż 24 dni płatnego urlopu rocznie (od kwietnia 2009 roku liczba dni urlopu wzrasta do 28). Dla pracujących w niepełnym wymiarze godzin liczba ta jest obniżona w proporcji do czasu pracy. Pracownicy zatrudnieni w sektorze rolniczym mają prawo do 22 dni urlopu rocznie (plus święta państwowe). Przepisy BHP Pracodawca ma obowiązek zagwarantować bezpieczne i zdrowe środowisko pracy. Dalsze informacje na ten temat można uzyskać na stronie Ochrona przed dyskryminacją Agencja rekrutacyjna oraz pracodawca nie mają prawa traktować Cię gorzej niż innych pracowników ze względu na płeć, rasę, niepełnosprawność, ciążę, orientację seksualną, wyznawaną religię czy wiarę lub wiek. Jeśli czujesz się dyskryminowany, skontaktuj się z jedną z agencji podanych poniżej. Przydatne telefony i strony internetowe Więcej informacji o prawach pracowniczych i obowiązkach w miejscu pracy można znaleźć na Wszelkimi przejawami dyskryminacji zajmuje się Komisja ds. Równości i Praw Człowieka (The Equality & Human Rights Commission). Więcej informacji na stronie Employment Agency Standard Helpline porady dotyczące prawa pracy można uzyskać pod numerem i na stronie DG_ Możesz skontaktować się także, jeśli chcesz złożyć skargę przeciwko jakiejś agencji. Gangmaster Licensing Authority jeśli masz pytania dotyczące roli czy uprawnień szefów brygad w rolnictwie lub przemyśle wytwarzającym żywność zadzwoń pod numer lub wejdź na stronę Health and Safety Executive na numer zadzwoń w przypadku problemów dotyczących BHP w miejscu pracy. index.htm. ACAS jest instytucją publiczną promującą dobre stosunki w miejscu pracy. Udziela nieodpłatnych porad pod numerem i na stronie 04 Witamy w Szkocji Rozdział 1 praca Dowiedz się więcej korzystając z listy linków zamieszczonych na końcu broszury Polish A5 Brochure V3.indd /3/09 17:33:29

7 Umowa o pracę Umowa o pracę powinna być zawarta na piśmie. W umowie powinny się znaleźć: nazwa stanowiska i jego opis, nazwisko bezpośredniego przełożonego, miejsce pracy, liczba godzin do przepracowania tygodniowo, godziny pracy, wysokość wynagrodzenia, częstotliwość i sposób wypłaty wynagrodzenia, prawo do urlopu, warunki rozwiązania umowy. Samozatrudnienie W Szkocji posiadanie zgody na otwarcie własnego interesu nie jest wymagane. Konieczne jest płacenie ubezpieczenia społecznego oraz podatku dochodowego od dochodu. W tym celu należy zarejestrować się w Królewskim Urzędzie Podatkowym i Celnym na stronie Rejestracji można również dokonać dzwoniąc na infolinię dla nowych przedsiębiorców: Przedsiębiorcy indywidualni oraz wspólnicy w spółkach są dla celów podatkowych traktowani jako osoby samozatrudnione. Działalność trzeba zarejestrować najpóźniej w ciągu trzech miesięcy od rozpoczęcia pracy na własny rachunek. Osoby decydujące się na samozatrudnienie nie muszą się rejestrować w ramach programu WRS. Co roku osoba samozatrudniona ma obowiązek składania w urzędzie podatkowym Tax Return, czyli rozliczenia podatkowego na podstawie wystawionych faktur i płacenia należnego podatku. Okres podatkowy zaczyna się 6 kwietnia i kończy 5 kwietnia następnego roku, ostateczny termin składania zeznań podatkowych mija 31 stycznia. Osoby samozatrudnione, które zarabiają więcej niż funtów rocznie, mają obowiązek zarejestrować się jako płatnicy VAT. Organizacje i instytucje udzielające informacji i porad przedsiębiorcom: Scottish Enterprise to agencja oferująca pomoc przedsiębiorstwom. Więcej informacji na stronie Specjalistycznych porad biznesowych nowym migrantom i przedstawicielom środowisk czarnych i mniejszości etnicznych udziela Chanel Bikorimana pod numerem , chanel.bikorimana@bgateway.com Small Business Service to rządowa agencja, która pomaga osobom przechodzącym na samozatrudnienie: Business Gateway udziela praktycznych porad i wsparcia nowym i rozwijającym się firmom w Szkocji: Przykładowy business plan dostępny jest na stronie Związki zawodowe Prawo do wstąpienia do związku zawodowego przysługuje zatrudnionemu bez obowiązku powiadomienia pracodawcy. Obecnie wiele związków zawodowych oferuje specjalne usługi dla pracowników z zagranicy. STUC (Scottish Trades Union Congress), czyli Centrala Szkockich Związków Zawodowych, koordynuje, kształtuje i wyraża opinie i politykę ruchu związków zawodowych w Szkocji: Więcej informacji znajdziesz na stronie Centrali Brytyjskich Związków Zawodowych (Trade Union Congress) TUC to organizacja, która zrzesza związki zawodowe w Zjednoczonym Królestwie. Podatki i zasiłki Podatek dochodowy Podatek dochodowy będzie odprowadzany od wynagrodzenia przez cały rok. Taki system znany jest jako zarabiasz-płacisz (pay as you earn PAYE). W roku podatkowym (od 6 kwietnia do 5 kwietnia) możesz zarobić określoną kwotę wolną od podatku, tzw. ulgę indywidualną (Personal Allowance). Wysokość opodatkowania zależy od indywidualnej sytuacji podatnika. Obecne stawki można sprawdzić na stronie internetowej Królewskiego Urzędu Podatkowego i Celnego W przypadku osób zatrudnionych odprowadzaniem podatku zajmuje się pracodawca, jeśli jesteś samozatrudniony obowiązek ten spoczywa na Tobie. Zasiłki Po spędzeniu w Zjednoczonym Królestwie 12 miesięcy będą przysługiwać Ci takie same uprawnienia socjalne, jak innym mieszkańcom/ rezydentom, a więc także prawo do otrzymywania zasiłków. Po zarejestrowaniu się w systemie WRS lub jako osoba samozatrudniona migrantom przysługują zasiłki pracownicze, w tym zasiłek na dziecko (Child Benefit) i ulga podatkowa na dziecko (Child Tax Credit) przez pierwsze 12 miesięcy. Po upływie 12 miesięcy od zarejestrowania dostępny jest pełny wachlarz zasiłków. Aby uzyskać więcej informacji na temat zasiłków należy skontaktować się z Job Centre plus na stronie Citizens Advice Bureau (Biuro Porad Obywatelskich) pomoże Ci wypełnić formularz zgłoszeniowy: 04 Witamy w Szkocji Rozdział 1 praca Dowiedz się więcej korzystając z listy linków zamieszczonych na końcu broszury Polish A5 Brochure V3.indd /3/09 17:33:30

8 Ulga podatkowa dla osób pracujących (Working Tax Credit) Przeznaczony jest dla osób pracujących lub prowadzących własną działalność i osiągających niskie dochody. Na stronie dowiesz się, przy jakich dochodach kwalifikujesz się do ich otrzymania. Zasiłek chorobowy W Wielkiej Brytanii są dwa rodzaje zasiłków chorobowych: 1. Ustawowa płatność za czas choroby w wysokości 75,40 funtów tygodniowo, wypłacana ze składek ubezpieczenia społecznego od czwartego dnia choroby. Więcej informacji na stronie 2. Zasiłek uznaniowy wypłacany przez pracodawcę; zależy od indywidualnych ustaleń lub polityki firmy. Praca a ciąża Od pierwszego dnia pracy kobieta nabywa prawo do 26 tygodni urlopu macierzyńskiego (Ordinary Maternity Leave). Ma także prawo do kolejnych 26 tygodni urlopu macierzyńskiego (Additional Maternity Leave) (niepłatnego). Może również wziąć wolne ze względu na wizyty lekarskie, a pracodawca musi zapłacić za godziny nieobecności w pracy. Kobieta w ciąży, w zależności od stażu pracy i formy zatrudnienia, może być uprawniona do otrzymywania jednego z zasiłków: ustawowy zasiłek macierzyński (Satutory Maternity Pay), dodatek macierżyński (Maternity Allowance) lub zasiłki z tytułu niezdolności do pracy (Incapacity Benefits). Więcej informacji można uzyskać na stronach: Jeśli wychowujesz dziecko poniżej 6 roku życia, możesz ubiegać się wyznaczenie elastycznych godzin pracy. W przypadku, gdy dziecko jest niepełnosprawne przysługują one do ukończenia przez nie 18 roku życia. Jobcentre Plus Jeszcze przed przyjazdem do Szkocji możesz zapoznać się z dostępnymi ofertami pracy. Jobcentres Plus to państwowe urzędy pracy, gdzie znajdziesz informacje na temat możliwości zatrudnienia w różnych rejonach Szkocji. To właśnie lokalny urząd zatrudnienia jest najlepszym miejscem do rozpoczęcia poszukiwań pracy, gdy jesteś już w Szkocji. Więcej informacji znajdziesz na Agencje rekrutacyjne Agencje rekrutacyjne znajdziesz zarówno w Polsce jak i w Szkocji. Działają one na jeden z dwóch sposobów: zatrudniając pracownika i płacąc mu na podstawie umowy zawartej z pracodawcą; kierując pracownika do pracodawcy, który zatrudnia go bezpośrednio. Musisz upewnić się co do zastosowanej metody, warunków umowy oraz potrąceń z wynagrodzenia. Prosimy pamiętać, że pracodawca może dokonać potrąceń jedynie, gdy: są wymagane przez prawo (np. podatki, składki na ubezpieczenie społeczne); pozwala na nie umowa; przed potraceniem pracownik wyrazi na nie pisemną zgodę. Przydatne linki agencje rekrutacyjne: Informacje znajdziesz w Internecie lub na stronie Dokumenty CV (szczegóły dotyczące wcześniejszego, zatrudnienia i kwalifikacji), list motywacyjny, referencje. Dobrze przygotowane CV jest kluczem do znalezienia pracy. Pracodawcy w Zjednoczonym Królestwie zwracają szczególną uwagę na zakres obowiązków jaki dana osoba wykonywała pracując na poprzednich stanowiskach. Jak znaleźć pracę Większość pracodawców wymaga znajomości języka angielskiego, dlatego warto wcześniej pomyśleć o kursie językowym. Więcej informacji pod adresem Poszukiwania Prosimy pamiętać, że nie musisz płacić nikomu za pomoc w znalezieniu pracy i nikt nie ma prawa żądać od Ciebie zapłaty za rejestracje w agencji rekrutacyjnej. W Szkocji znajdziesz ludzi służących radą i pomocą, nawet jeśli znasz angielski jedynie w stopniu podstawowym. Zajrzyj na naszą stronę internetową, aby uzyskać dalsze porady: html?pmenuid=21&pelementid=26. Portale internetowe Eures Europejski Portal Mobilności Zawodowej Na stronie internetowej portalu Eures znajdziesz listę aktualnych ofert pracy oraz szczegółowe wskazówki na temat życia i pracy w państwach Unii Europejskiej. Ogłoszenia o pracę można znaleźć również na portalach: Przydatne mogą być także strony (w j. polskim) oraz (w j. angielskim) Przed wysłaniem CV poproś osobę biegłą w angielskim (najlepiej native speakera) o sprawdzenie czy CV nie zawiera błędów. Przy szukaniu pracy przydatne będą wszelkie dokumenty potwierdzające zdobyte kwalifikacje i umiejętności przetłumaczone na język angielski. Jeśli potrzebujesz pomocy w przygotowaniu dokumentów zajrzyj na stronę Career Advice ethnichelpline/polishhelpline/ (w j. polskim). Kwalifikacje zdobyte w Polsce Konieczne będzie sprawdzenie czy zdobyte w Polsce kwalifikacje zawodowe są uznawane w Szkocji. Pomoże w tym krajowa agencja UK NARIC. Punktem wyjściowym dla osób planujących kontynuowanie nauki lub podjęcie pracy w Wielkiej Brytanii powinno być skorzystanie z usług Wydziału ds. Uznawania i Oceny Kwalifikacji NARIC (NARIC Recognition and Evaluation Service). Usługa jest odpłatna. Aby pomóc Tobie lub pracodawcy zrozumieć posiadane przez Ciebie kwalifikacje i porównać je z kwalifikacjami szkockimi, Szkocki Urząd ds. Kwalifikacji (Scottish Qualifications Authority SQA) udostępnia zestawienie tabelaryczne oraz przegląd polskiego systemu edukacji. Więcej informacji znajdziesz pod adresem Doradztwo zawodowe Porady jak rozwinąć swoją karierę zawodową znajdziesz na stronie Careers Scotland posiada lokalne biura, w których można umówić się na spotkanie w celu omówienia perspektyw zawodowych. 04 Witamy w Szkocji Rozdział 1 praca Dowiedz się więcej korzystając z listy linków zamieszczonych na końcu broszury Polish A5 Brochure V3.indd /3/09 17:33:30

9 Pieniądze Konto w banku Aby otworzyć konto w banku należy dostarczyć następujące dokumenty: Potwierdzenie tożsamości (paszport, dowód osobisty lub prawo jazdy); Potwierdzenie adresu w Wielkiej Brytanii (umowę najmu lub list wystawiony przez pracodawcę); Często wymagane jest także potwierdzenie zatrudnienia (paski wypłat, list od pracodawcy) Jeżeli od dłuższego czasu posiadasz polskie konto bankowe, referencje banku w Polsce mogą również okazać się pomocne. Rodzaje kart bankowych Po przyjeździe do Szkocji konieczne będzie otwarcie konta bankowego, co umożliwi otrzymywanie wpłat i dokonywanie wypłat. W Szkocji szeroko stosowany jest system chip + PIN. Przy otwarciu tzw. konta podstawowego (Basic Account) bank wydaje tylko kartę bankomatową (tzw. Cash Card) można za jej pomocą pobierać gotówkę z bankomatu, ale nie można płacić nią w sklepach lub przez Internet. Kartę debetową (Debit Card), którą można płacić w sklepach, można otrzymać przy założeniu konta bieżącego (Current Account). O kartę kredytową (Credit Card) można ubiegać się zazwyczaj po 6 miesiącach od otwarcia konta. Niektóre banki zatrudniają Polaków, dlatego zawsze pytaj, czy możesz zostać obsłużony po polsku. Inne usługi bankowe Nie wszystkie banki stosują te same zasady, a w ofertach można znaleźć różne oprocentowania oszczędności oraz wiele innych produktów finansowych, jak np. kredyty hipoteczne czy ubezpieczenia. Wiele banków posiada obecnie specjalne usługi dla klientów z Polski, dlatego warto zapoznać się z dostępną ofertą i wybrać coś dla siebie. W całej Szkocji znajdują się urzędy pocztowe, gdzie poza usługami pocztowymi można także skorzystać z usług bankowych, opłacić rachunki, wykupić ubezpieczenie, wymienić walutę, opłacić abonament telewizyjny, podatek samochodowy, kupić karty telefoniczne lub doładować telefon komórkowy. Strona internetowa Post Office: Spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe Spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe (credit unions) można postrzegać jako organizacje prowadzące działalność niezarobkową lub jako przedsiębiorstwa nastawione na zysk dla własnych członków (którzy otrzymują dywidendy z oszczędności opodatkowanych jak zwyczajny przychód lub korzystają z niskooprocentowanych pożyczek). Spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe świadczą wiele takich samych usług jak banki, często stosując inną terminologię, w tym rachunki papierów wartościowych, konta oszczędnościowe, konta czekowe, karty kredytowe, lokaty terminowe, certyfikaty depozytowe oraz bankowość internetową. Strona internetowa Scottish League of Credit Unions: Transfery pieniężne Istnieje wiele firm, które oferują przelewy pieniężne do Polski. Warto pamiętać, iż firmy posiadające renomę pobierają wyższe stawki za dokonanie operacji. W każdym przypadku pieniądze trafiają do adresata w lokalnej walucie, a kwota przeliczana jest wg stawek ustalonych na dany dzień przez firmę podejmującą się operacji. Więcej informacji można znaleźć na stronach: Witamy w Szkocji Rozdział 2 pieniądze Dowiedz się więcej korzystając z listy linków zamieszczonych na końcu broszury Polish A5 Brochure V3.indd /3/09 17:33:32

10 Mieszkanie Koszt życia w Szkocji spodziewana wysokość opłat za czynsz, jedzenie, transport, opłaty eksploatacyjne oraz ogólne wydatki na życie będzie różniła się w zależności od regionu Szkocji, w którym zamieszkasz. Zazwyczaj koszt mieszkania jest wyższy w miastach, jednak wydatki na transport mogą okazać się niższe. Wydatki na mieszkanie mogą stanowić znaczną część kosztów utrzymania. Ważne jest zatem, aby zawczasu dowiedzieć się nieco na temat dostępnych rodzajów zakwaterowania oraz swoich praw jako najemcy. Zakwaterowanie krótkoterminowe: Schroniska młodzieżowe, B&B, hotele Po przyjeździe możesz zechcieć najpierw znaleźć zakwaterowanie tymczasowe, a dopiero po znalezieniu pracy przeprowadzić się do bardziej odpowiedniego lokum. Do wyboru masz schroniska młodzieżowe (najtańsza opcja) oraz tzw. Bed and Breakfast (B&B), czyli pokoje w prywatnym domu ze śniadaniem wliczonym w cenę noclegu oraz hotele. Więcej informacji można znaleźć na stronach com, Wynajem Lokale do wynajęcia są dostępne umeblowane lub nie, a czynsz zazwyczaj płacony jest miesięcznie. Wynajem pokoju we wspólnym mieszkaniu lub pensjonacie kosztuje średnio funtów tygodniowo. Samodzielny wynajem mieszkania może kosztować funtów na miesiąc w zależności od rozmiaru lokalu, jego położenia i liczby pokoi. Na koszt wynajmu wpływ ma miejsce zamieszkania w Szkocji. Jak szukać Wynajmu mieszkania możesz się podjąć osobiście lub zlecić to agencji nieruchomości. Informacje na temat lokali do wynajęcia można znaleźć w agencjach nieruchomości, gazetach i tablicach informacyjnych w sklepach. Jeśli zdecydujesz się skorzystać z pomocy agencji, musisz się liczyć z opłatą agencyjną. Umowa najmu określa rolę agencji: Przy agencjach działających na zasadzie let only po podpisaniu umowy najmu pośrednictwo agencji wygasa. Natomiast w przypadku agencji działających na zasadzie management agencja ma obowiązek sprawowania opieki nad wynajmowanym domem oraz prawidłowym przebiegiem najmu. Oferty mieszkań możesz znaleźć na stronach Depozyty Najemca musi wpłacić depozyt wynoszący zazwyczaj równowartość czynszu za dwa miesiące, jednak musisz pamiętać, żeby otrzymać potwierdzenie jego wpłaty oraz dowiedzieć się, co depozyt obejmuje oraz czy po zakończeniu najmu lokalu zostanie zwrócony w całości. Umowa najmu Należy pamiętać, że będziesz podpisywał umowę najmu lokalu Tenancy Agreement. Umowę należy przeczytać i zabrać ze sobą do szczegółowego przestudiowania. Należy także zadać sobie szereg hipotetycznych pytań. Konieczna jest znajomość swoich praw oraz upewnienie się, że lokal i jego wyposażenie są ubezpieczone od kradzieży i zniszczenia. Nawet jeśli Twoje układy z wynajmującym są nieformalne, ważne jest sporządzenie umowy na piśmie i prowadzenie książeczki dokonywanych opłat. Umowa najmu powinna zawierać podstawowe informacje, takie jak: imiona i nazwiska najemców i wynajmujących, okres najmu, wysokość najmu i innych opłat ponoszonych przez najemcę, wysokość wpłaconego depozytu, adres nieruchomości. Wspólne mieszkanie Możesz wynajmować pokój we wspólnym mieszkaniu lub być może taki rodzaj zakwaterowania zapewni Ci pracodawca (mieszkanie służbowe). Lokale tego typu powinny posiadać licencję wydaną przez lokalne władze, która jest gwarancją bezpieczeństwa, dobrego zarządzania i wysokiej jakości. Lokale wieloosobowe (House in Multiple Occupation HMO) zamieszkują przynajmniej 3 niespokrewnione ze sobą osoby, które dzielą kuchnie, łazienkę i toaletę. Więcej informacji uzyskasz od Shelter Housing Informacje nt. wynajmu w sektorze prywatnym /Renting_privately_leaflet_in _Polish.pdf. Mieszkanie socjalne W Szkocji każdy samorząd posiada własne lokale mieszkalne lub ma dostęp do lokali wynajmowanych przez spółdzielnie mieszkaniowe. Są to mieszkania komunalne/socjalne (council/ social housing). Często, aby otrzymać mieszkanie komunalne, należy zapisać się na listę oczekujących. Jednak, gdy masz zamiar przeprowadzić się do Szkocji, możesz skontaktować się z samorządem lokalnym i dowiedzieć się, czy przysługuje Ci prawo do mieszkania socjalnego i jakie mieszkania są dostępne. Na stronie znajdziesz dane kontaktowe Twojego urzędu miasta. Aby złożyć podanie o lokal socjalny należy być zarejestrowanym w WRS. Podania należy składać w lokalnym biurze mieszkaniowym. Pracownicy urzędu miasta pomogą Ci w wypełnieniu formularza. Możesz domagać się także obecności tłumacza. 04 Witamy w Szkocji Rozdział 3 mieszkanie Dowiedz się więcej korzystając z listy linków zamieszczonych na końcu broszury Polish A5 Brochure V3.indd /3/09 17:33:33

11 Informacje na temat spółdzielni mieszkaniowych znajdziesz na stronie Ponieważ spółdzielnia przyznaje mieszkania niezależnie od statusu imigracyjnego lub narodowości lokatora, możesz się o nie ubiegać od razu po przyjeździe do Szkocji. Liczba lokali socjalnych jest bardzo ograniczona, więc oczekiwanie może trwać kilka lat. Zasiłek mieszkaniowy (Housing Benefit) Housing Benefit to zasiłek, który może pokryć częściowo lub w całości opłatę za wynajęcie mieszkania. Council Tax Benefit to zwolnienie z podatku lokalnego. Do ubiegania się o zasiłek konieczne jest wypełnienie formularza, który możesz znaleźć w urzędzie miasta. W wypełnieniu pomoże Ci bezpłatnie Citizens Advice Bureau. Podania składa się w urzędzie miasta wraz z: dokumentami potwierdzającymi tożsamość, NIN, wyciągiem z konta, dokumentami potwierdzające wysokość wynagrodzenia, umową najmu mieszkania. Zasiłki Housing Benefit i Council Tax Benefit przysługują jedynie podczas pierwszego roku osobom zarejestrowanym w systemie WRS lub zarejestrowanym jako samozatrudnione. Citizens Advice Bureau pomaga w rozwiązywaniu wielu problemów, np. wypełnianiu podań o przyznanie zasiłku mieszkaniowego. Kupno mieszkania Gdy zdecydujesz się pozostać w Szkocji na stale, możesz postanowić kupić mieszkanie na własność. W Szkocji obowiązuje system kupna i sprzedaży mieszkań różniący się od stosowanego w pozostałych częściach Wielkiej Brytanii. Zakup mieszkania finansowany jest z pożyczki hipotecznej udzielanej przez banki lub kasy oszczędnościowo-budowlane oferujące wiele rodzajów kredytów hipotecznych na różnych warunkach. Aby sprawdzić, który kredyt odpowiada Twoim potrzebom, warto skorzystać z pomocy niezależnego doradcy finansowego. Koszt Do ceny mieszkania będziesz musiał dodatkowo doliczyć: koszty oględzin i pomiarów (survey fee). Od sprzedającego nieruchomość można zakupić raport o nieruchomości (home report), który zawiera ankietę (property questionnaire), raport rzeczoznawcy (single survey) i raport energetyczny (energy report). Możesz również zlecić własny przegląd. koszt wyceny (valuation fees), podatek od zakupu nieruchomości (Stamp Duty Land Tax), opłatę za wpis do księgi wieczystej (Land Registy Fee), badanie przeprowadzone przez władze lokalne (Local Authority Search), koszty kancelarii prawnej, VAT. Status nieruchomości Aby znaleźć odpowiednią nieruchomość powinieneś skontaktować się z miejscowym biurem nieruchomości. Należy również wyznaczyć prawnika, który będzie działał w Twoim imieniu, kiedy złożysz już ofertę zakupu konkretnej nieruchomości. Kredyt hipoteczny Czas oczekiwania na uzyskanie kredytu od momentu złożenia wniosku wynosi zwykle około 3 tygodni. Ponieważ bank sprawdzi Twoją zdolność kredytową, będziesz musiał udokumentować swoje dochody. Będą do tego potrzebne następujące dokumenty: Formularz P60 (zeznanie podatkowe i deklaracja wpłat składek ubezpieczenia społecznego), odcinki z wypłatą z trzech ostatnich miesięcy, dane dotyczące pracodawcy, National Insurance Number. Będziesz potrzebował środków na własny wkład, który powinien stanowić około 10% wartości nieruchomości. Przyda się również pomoc doradcy finansowego. Szczegółowe informacje na temat zakupu mieszkania w Szkocji znajdziesz na stronie Rachunki i usługi Opłaty eksploatacyjne Opłaty eksploatacyjne, czyli opłaty za gaz, elektryczność, wodę i telefon. Rachunki mogą być wystawione na nazwisko właściciela, zaś najemca opłaca je w ramach czynszu. Jeżeli właściciel wymaga opłacenia części wydatków, należy poprosić o wgląd w rachunki, ponieważ obowiązuje ograniczenie opłat, które ponosi lokator. Niezależnie od sytuacji, przed rozpoczęciem najmu oraz po jego zakończeniu należy razem z właścicielem spisać licznik. Pozwoli to uniknąć wszelkich nieporozumień dotyczących wysokości opłat. Jeżeli opłaty eksploatacyjne nie są wliczone w czynsz, należy skontaktować się z usługodawcami i upewnić się, że rachunki są wystawiane na Twoje nazwisko i że liczniki zostaną spisane w momencie rozpoczęcia najmu. Rachunki za media to przydatny dowód tożsamości oraz potwierdzenie adresu zamieszkania, które można wykorzystać składając podanie o inne usługi, jak na przykład otwieranie rachunku bankowego. Pomoc w prawidłowym odczytaniu rachunków i listów otrzymasz w Świetlicy Polskim Domu Kultury w Edynburgu. Personel pomoże Ci w wypełnianiu formularzy oraz pisaniu listów. Telefon stacjonarny Decydując się na telefon stacjonarny powinieneś sprawdzić, który z operatorów jest dostępny w Twoim miejscu zamieszkania i skontaktować z biurem obsługi klienta. Dwaj główni operatorzy to BT (British Telecom) i Virgin media Dane kontaktowe innych operatorów znajdziesz na stronie: Internet Jeśli chcesz założyć Internet w swoim mieszkaniu możesz to zrobić na jeden z trzech sposobów: za pośrednictwem firmy telekomunikacyjnej, firmy świadczącej usługi podłączenia Internetu poprzez kabel, albo korzystać z Internetu bezprzewodowego. Więcej informacji znajdziesz na stronie compare-broadband/compare-broadband.html. Lokalny podatek od nieruchomości (Council Tax) Lokalny podatek od nieruchomości (Council Tax) zazwyczaj opłaca właściciel lub lokator danego lokalu. Jest on płacony władzom lokalnym i pokrywa koszt usług komunalnych, takich jak wydatki na policję, wywóz śmieci i usługi świadczone przez miasto. Wysokość podatku zależy od miejsca zamieszkania. Słuchacze studiów dziennych zwolnieni są z płacenia podatku, istnieją także inne ulgi podatkowe. Informacji dotyczących wysokości obowiązującego podatku udzielają lokalne samorządy. Council tax zwykle należy płacić miesięcznie. Można to zrobić za pomocą Internetu, w sklepach z punktami opłat (PayPoint), albo poprzez stałe zlecenie ze swojego konta bankowego. Abonament telewizyjny Jeśli korzystasz z telewizora lub innego urządzenia do odbioru lub nagrywania programów telewizyjnych, zgodnie z prawem musisz wykupić abonament telewizyjny. Abonament za telewizor kolorowy wynosi 139,50 funtów, a za czarno-biały 47,00 funtów. Więcej informacji znajdziesz na stronie Ubezpieczenie mieszkania Sprowadzając do Szkocji swój dobytek należy go ubezpieczyć od ewentualnej kradzieży lub zniszczenia. Po przyjeździe należy wykupić ubezpieczenie mieszkania, które obejmie także mienie. Otwierając konto bankowe możesz uzyskać informacje na temat pakietów ubezpieczeniowych, które za niewielką cenę dostępne są także w wielu supermarketach. Jeżeli mieszkasz w lokalu komunalnym, jego właściciel udzieli informacji na temat dostępnych pakietów ubezpieczeniowych. Ceny ubezpieczeń możesz porównać w Internecie: Witamy w Szkocji Rozdział 3 mieszkanie Dowiedz się więcej korzystając z listy linków zamieszczonych na końcu broszury Polish A5 Brochure V3.indd /3/09 17:33:33

12 Rodzina Jakie uprawnienia otrzymuje najbliższa rodzina? W Szkocji mile widziana jest także Twoja rodzina i dzieci. Każdemu dziecku w wieku od 5 do 16 lat mieszkającemu w Szkocji przysługuje prawo do darmowego miejsca w szkole. Młodzież zachęca się do kontynuowania nauki do 18. roku * życia. Dzieciom w wieku od 3 do 5 lat przysługuje zaś darmowe miejsce w przedszkolu w niepełnym wymiarze godzin. Młodzież kontynuująca naukę do 18 roku życia ma prawo do darmowej nauki oraz, w zależności od dochodów rodziny, może ubiegać się o darmowe posiłki szkolne, dofinansowanie mundurków lub dodatek pielęgnacyjny (attendance allowance) (informacji udostępniają szkoły). W zależności od dochodów rodziny dzieciom mogą należeć się darmowe posiłki szkolne i dofinansowanie mundurków (clothing allowance).* Dzieci Rejestracja urodzonego dziecka Do sześciu tygodni po urodzeniu dziecko powinno zostać zarejestrowane w Registrar of Births, Marriages and Deaths. Adres urzędu i więcej informacji na temat rejestracji znajdziesz na stronie Obywatelstwo W Wielkiej Brytanii nie obowiązuje prawo ziemi tzn. dzieci urodzone na terenie Zjednoczonego Królestwa nie otrzymują automatycznie obywatelstwa brytyjskiego. Dziecko, którego rodzicami są Polacy, bez względu na miejsce urodzenia, jest obywatelem polskim. Opieka nad dzieckiem zasiłki Ulga podatkowa na dziecko (Child Tax Credit) Przysługuje wszystkim rodzicom o dochodach do 58 tysięcy funtów rocznie (66 tysięcy jeśli dziecko ma poniżej 1 roku życia). Możesz starać się o zasiłek, jeśli opiekujesz się przynajmniej jednym dzieckiem poniżej 16 roku życia. (lub w wieku lat, jeśli dziecko uczy się dziennie w pełnym wymiarze godzin). Zasiłki wypłacane są osobie, która utrzymuje rodzinę. Więcej informacji można uzyskać pod nr lub na stronie Zasiłek na dziecko (Child Benefit) Przysługuje osobom wychowującym dzieci i nie zależy od wysokości dochodów ani posiadanych oszczędności. O Child Benefit można ubiegać się: Zaraz po urodzeniu dziecka i zarejestrowaniu go. W przypadku, kiedy dziecko mieszka z opiekunami ubiegającymi się o zasiłek. Kiedy adoptujemy dziecko i zamieszkamy z nim. W przypadku dopłacania do kosztów utrzymania dziecka (poniesione koszty muszą być równe lub większe niż zasiłek jaki przysługuje na dziecko). Ile otrzymasz w ramach zasiłku? Istnieją dwie różne kwoty, z których wyższa przysługuje za najstarsze dziecko. Za najstarsze dziecko otrzymasz 180 funtów tygodniowo (20,00 funtów tygodniowo począwszy od 5 stycznia 2009 r.) oraz 12,55 funtów tygodniowo (13,20 funtów tygodniowo począwszy od 5 stycznia 2009 r.) za każde z pozostałych dzieci. Aby ubiegać się o Child Benefit, należy wypełnić specjalny formularz, który możesz zamówić pod numerem telefonu Ogólna pomoc oraz porady dla rodziców Jeśli jesteś samotnym rodzicem możesz uzyskać wsparcie wchodząc na stronę One Parent Families Jeśli jesteś rodzicem bliźniąt, trojaczków lub większej liczby dzieci, pomocy może Ci udzielić stowarzyszenie Twins and Multiple Births Association. Więcej informacji na stronie Rodzicom z małymi dziećmi praktycznego wsparcia udziela także Home Start Skorzystaj także z porad Parentzone na stronie 04 Witamy w Szkocji Rozdział 4 rodzina Dowiedz się więcej korzystając z listy linków zamieszczonych na końcu broszury Polish A5 Brochure V3.indd /3/09 17:33:34

13 Przedszkole Wszystkim dzieciom w wieku 3-4 lat przysługuje prawo do bezpłatnego miejsca w przedszkolu w niepełnym wymiarze godzin. Najbliższe przedszkole znajdziesz dzwoniąc na darmowy numer Poza bezpłatnymi publicznymi przedszkolami istnieje także wiele prywatnych. Więcej informacji można uzyskać na stronie Szkoła Obowiązek szkolny Obowiązkiem edukacji objęte są dzieci od 5 do 16 roku życia. Za zagwarantowanie dzieciom edukacji odpowiedzialni są rodzice, dlatego tak ważne jest zarejestrowanie dziecka w odpowiednim urzędzie w miejscu zamieszkania. Szkocki system edukacyjny Rodzaj szkoły Szkoła podstawowa Szkoła średnia Wiek 5-12 lat Edukacja obowiązkowa w wieku od 12 do 16 lat oraz do 18 lat, jeśli dziecko zechce pozostać w szkole i podejść do dalszych egzaminów. Jeżeli Twoje dziecko ukończyło 16 lat, a Twoje zarobki są niskie, może Ci przysługiwać Education Maintenance Allowance zasiłek pozwalający na kontynuowanie nauki. Więcej informacji na ten temat można znaleźć na stronie Jak znaleźć najlepszą szkołę Lokalne samorządy odpowiadają za większość szkół w Szkocji, chociaż istnieją także szkoły prywatne oraz płatne. Niektórzy rodzice chcą, aby ich dzieci uczyły się w szkołach wyznaniowych, z których większość to szkoły rzymskokatolickie. Szkoły wyznaniowe są prowadzone w taki sam sposób, jak inne placówki podlegające władzom oświatowym, z tym że nauczyciele w nich nauczający musza zostać zatwierdzeni przez odpowiednie władze kościelne. Jeśli Twoje dziecko ma szczególne potrzeby, również jeśli wymaga pomocy w języku angielskim, należy porozmawiać z dyrektorem szkoły, aby dowiedzieć się jakie formy wsparcia są dostępne. Parentzone Scottish catholic education service Polskie szkoły Znęcanie się W szkockich szkołach obowiązuje polityka zero tolerancji wobec znęcania się nad słabszymi, która zazwyczaj opisana jest w informatorze szkolnym. Jeśli obawiasz się, że Twoje dziecko jest gnębione, powinieneś porozmawiać z dyrektorem. Przydatną witryną internetową może okazać się: publications_introduction/translations.html. Mundurki W Szkocji panuje zwyczaj noszenia przez uczniów mundurków. Ponieważ każda szkoła ma własne charakterystyczne barwy, najlepiej zadzwonić do niej albo do wydziału ds. edukacji (Education Department), aby uzyskać szczegółowe informacje. Większość szkół posiada także własne stroje na lekcje WF-u. Rodzinom o niskich dochodach może przysługiwać dofinansowanie mundurków. Dalszych informacji udzielić może lokalna szkoła. Dzieci nie muszą nosić do szkoły zeszytów, książek czy piórników. Wszelkie pomoce naukowe znajdą na miejscu. Polskie szkoły Więcej informacji na temat polskich szkół w Szkocji można znaleźć na stronach oraz Przy przyjmowaniu do szkoły decyduje kolejność zgłoszeń, więc warto zapisać swoje dziecko wcześniej. Większość szkół organizuje dzień otwarty możesz wtedy zobaczyć szkołę i porozmawiać z nauczycielami. 04 Witamy w Szkocji Rozdział 4 rodzina Dowiedz się więcej korzystając z listy linków zamieszczonych na końcu broszury Polish A5 Brochure V3.indd /3/09 17:33:37

14 Marzena & Tomek Woszczyna Marzena i Tomasz Woszczynowie Wiek: 30 lat Tomek pochodzi z Jaworzno-Szczakowej w Polsce i od czterech lat jest w Szkocji. Kiedy przyjechał tu po raz pierwszy, był zachwycony Edynburgiem. Szkocja wydała mi się wspaniała, a zwłaszcza Edynburg mówi. Był niewiarygodny. Miasto, zamek, cała Królewska Mila aż brak słów. Gdy tu przyjechałem, mało wiedziałem o Wielkiej Brytanii, ale jestem bardzo zadowolony, że wybrałem Edynburg. Tomek pracował we francuskiej piekarni Au Gourmand i uważa, że dzięki temu lepiej poznał język angielski. Teraz pracuje na nocną zmianę w brytyjskim supermarkecie Asda. Mówi: Kiedy przyjechałem do Szkocji, znałem tylko kilka słów po angielsku. Ponieważ jednak byłem jedynym Polakiem na nocnej zmianie, musiałem nauczyć się porozumiewać z innymi. Mój angielski poprawił się od mojego przyjazdu do Szkocji i lubię tutaj pracować. Żona Tomka, Marzena, uważa, że angielski nadal stanowi dla niej problem. Jest gospodynią domową i przyjechała do Szkocji rok po mężu. Po przyjeździe od razu zauważyłam, jak pięknym miastem jest Edynburg mówi. Jest tu wiele osób z całego świata, a Szkoci są bardzo przyjaźni. Przed przyjazdem do Szkocji wcale nie znałam angielskiego. Zapisałam się na kurs językowy do Stevenson College i przed urodzeniem syna pracowałam w restauracji Always Sunday na High Street. Najwięcej języka nauczyłam się właśnie podczas pracy w restauracji i po urlopie macierzyńskim chciałabym tam wrócić. Uważam, że muszę jeszcze mocno podszlifować angielski. Marzena i Tomek mają dwoje dzieci. Starszy syn, Patryk, ma dziewięć lat i urodził się w Polsce. Dawid ma sześć miesięcy i Marzena cieszy się, że przyszedł na świat w Edynburgu. Byłam bardzo zadowolona, że drugiego syna urodziłam w Szkocji. Dają tutaj wszystko, nawet środki przeciwbólowe! W Polsce trzeba za nie płacić, ale w Szkocji są darmowe. Wspaniałe jest również to, że lekarze i pielęgniarki są tutaj bardzo mili mówi Marzena. Ich najstarszy syn cieszy się, że chodzi do Dalry Primary School. Kiedy mówimy, że wracamy do Polski, Patryk zgadza się na przeprowadzkę pod warunkiem, że nadal będzie chodził do tej samej szkoły! Mówi, że do żadnej innej nie pójdzie mówi Tomek. Chociaż Tomek i Marzena tęsknią za Polską, wolą mieszkać w Szkocji. Zazwyczaj odwiedzamy Polskę dwa razy w roku. Ale to od żony zależy jak długo pozostaniemy w Szkocji mówi Tomek. Myślę, że wrócimy kiedyś do kraju, ponieważ mamy tam rodzinę i przyjaciół, ale zdecydowanie polecam życie i pracę w Szkocji. Marzena: Tęsknię za Polską, ale Szkocja oferuje nam lepsze życie i lepszą przyszłość. Moje dzieci bardziej na tym korzystają. Uczą się angielskiego i mają szanse na lepszą pracę w Szkocji. W Polsce pensje nie są tak wysokie, jak tutaj. Moje dzieci otrzymują lepszy start w życiu i to jest najważniejsze. Ja też uwielbiam to miejsce. Ludzie są przyjaźni, wszyscy uśmiechają się do ciebie na ulicy! 04 Witamy w Szkocji Dowiedz się więcej korzystając z listy linków zamieszczonych na końcu broszury Polish A5 Brochure V3.indd /3/09 17:33:38

15 Nauka języka angielskiego Istnieje wiele szkół, które organizują dzienne i wieczorowe lekcje angielskiego dla cudzoziemców (ESOL), które pozwolą Ci zdobyć kwalifikacje uznawane przez Szkocki Urząd ds. Kwalifikacji (Scottish Qualification Authority SQA). Niektórzy pracodawcy zapewniają lekcje angielskiego swoim pracownikom. Informacji o szkołach organizujących lekcje w Twojej okolicy udzielą lokalne władze. Baza kursów języka angielskiego znajduje się także na stronach: Edukacja Bezpłatne kursy językowe Warto poszukać informacji na temat bezpłatnych kursów języka angielskiego. Bardzo często są one prowadzone przez urzędy miasta. Więcej informacji na stronie Inne kursy Learn Direct Scotland udostępnia krajowa bazę danych wszelkich szkoleń i możliwości nauki w całej Szkocji. Na stronie internetowej znajdziesz opisy zawodów oraz informacje na temat kwalifikacji potrzebnych do pracy w danym zawodzie. Więcej informacji na oraz Skills Development Może Ci przysługiwać również dofinansowanie z ILA Scotland. Kwota zależy od Twoich dochodów i może wynosić do 200 funtów, za które możesz opłacić kursy. Informacje są dostępne na stronie D C-43D5-B507-53F A/0/ ILAEuropeanLeaflet.pdf. Studia w Szkocji Wymagane kwalifikacje językowe Należy pamiętać, że znajomość języka angielskiego jest jednym z podstawowych kryteriów studiowania na uczelni wyższej w Szkocji. Możesz dokonać oceny własnych umiejętności językowych i otrzymać Europass CV i Europass Paszport Językowy, które mają jednolity format w całej Europie. Więcej informacji na stronie Procedura przyjęcia Większość uniwersytetów akceptuje polską maturę. Ponadto można się spodziewać rozmowy kwalifikacyjnej, a czasem egzaminów. Niektóre uniwersytety organizują tzw. rok zerowy dla studentów, którym brakuje istotnych kwalifikacji. Wszystkie zgłoszenia na uczelnie wyższe rozpatruje Biuro ds. Przyjęć na Uczelnie Wyższe (Universities and Colleges Admissions Service UCAS). Strona internetowa UCAS zawiera obszerne informacje o dostępnych kierunkach oraz linki do stron internetowych wszystkich uczelni wyższych. Możesz skorzystać z elektronicznego formularza zgłoszeniowego jak również znaleźć informacje i linki stron na temat możliwości wsparcia finansowego. Więcej znajdziesz na stronie Jeżeli zdecydujesz się złożyć podanie na jedną z uczelni, powinieneś skontaktować się z nią bezpośrednio. Finansowanie Obywatele polscy uczący się w pełnym wymiarze godzin maja prawo do bezpłatnej nauki, tak samo jak studenci ze Szkocji. Większość kursów w college ach odbywa się w niepełnym wymiarze godzin i jest odpłatnych, chyba ze dochody studenta są zbyt niskie. Jeżeli od dłuższego czasu pracujesz w Szkocji i zdecydujesz się na dalszą naukę, może wówczas przysługiwać Ci wsparcie finansowe na utrzymanie. Jeżeli przyjeżdżasz do Szkocji w celu studiowania na uczelni wyższej, pomoc finansowa zazwyczaj nie jest dostępna. Szczegółowe informacje na temat studiowania w Szkocji znajdziesz na stronie Aby sprawdzić, czy przysługuje Ci wsparcie finansowe wejdź na stronę Ważne jest, aby wiedzieć, jaki będzie koszt podjęcia pracy i nauki w Szkocji. Większość uczelni wyższych posiada strony internetowe z informacjami dla studentów międzynarodowych, które podają przybliżony koszt mieszkania, jedzenia, transportu i innych wydatków na życie. Podczas studiów możesz także podjąć pracę w niepełnym wymiarze godzin za gwarantowana stawkę minimalną. 04 Witamy w Szkocji Rozdział 5 edukacja Dowiedz się więcej korzystając z listy linków zamieszczonych na końcu broszury Polish A5 Brochure V3.indd /3/09 17:33:40

16 Prawo Co jest zabronione w Szkocji: Przestępstwem jest posiadanie i noszenie broni i ostrych narzędzi w miejscu publicznym. Zakłócanie porządku i ciszy. Pozostawianie dziecka do 14 roku życia samego, stosowanie przemocy wobec niego, niespełnianie jego podstawowych potrzeb, narażenia go na niebezpieczeństwo. Karze podlega osoba kupująca alkohol dla osoby niepełnoletniej. Obowiązuje również zakaz spożywania alkoholu w większości miejsc publicznych. Wszystkie miejsca, w których picie alkoholu jest zakazane są oznakowane. Palenie papierosów jest zabronione we wszystkich miejscach publicznych. Zasady ruchu drogowego Obowiązuje poruszanie się lewą stroną jezdni. Wymijanie odbywa się z prawej strony. Na rondzie pierwszeństwo mają pojazdy nadjeżdżające z prawej strony. Kodeks drogowy znajdziesz w Internecie na stronie Dopuszczalna ilość alkoholu Dopuszczalna ilość alkoholu Sposób pomiaru 80 miligramów Na 100 alkoholu mililitrów krwi 35 mikrogramów Na 100 ml wydychanego powietrza 107 mg Na 100 ml moczu 04 Witamy w Szkocji Rozdział 6 prawo Dowiedz się więcej korzystając z listy linków zamieszczonych na końcu broszury Polish A5 Brochure V3.indd /3/09 17:33:42

17 Nie ma bezpiecznej ilości alkoholu, dlatego najlepiej przestrzegać zasady Piłeś nie jedź. Za jazdę w stanie nietrzeźwym grożą surowe kary: grzywna do 5 tysięcy funtów lub pozbawienie wolności z automatycznym odebraniem prawa jazdy. Narkotyki i jazda pod wpływem środków odurzających lub leków również stanowi wykroczenie. Osoby przyjmujące leki powinny sprawdzić, czy mogą prowadzić samochód. Dozwolona prędkość na drodze Typ drogi Autostrady i drogi szybkiego ruchu Drogi jednojezdniowe Tereny zabudowane Dozwolona prędkość 70 mph (112km/h) 60 mph (96km/h) 30 mph (48km/h) Pasy bezpieczeństwa Prawo nakłada na kierowców i wszystkich pasażerów obowiązek zapinania pasów bezpieczeństwa. Obowiązkiem kierowcy jest dopilnowanie, aby wszyscy pasażerowie do 14 roku życia mieli zapięte pasy. Dziecko w samochodzie Dzieci do 3 roku życia podróżujące na przednim siedzeniu muszą siedzieć w foteliku. Jeżeli fotelik jest zamocowany z przodu, a nie z tyłu, dzieci do 3 roku życia muszą podróżować z przodu. Dzieci do 11 roku życia i poniżej 135 cm wzrostu podróżujące z przodu muszą siedzieć w foteliku. Zapinanie pasów bezpieczeństwa jest w takim przypadku niedozwolone. Telefon komórkowy Zabronione jest używanie telefonu komórkowego bez zestawu głośnomówiącego podczas jazdy. Aby skorzystać z telefonu należy samochód zatrzymać w bezpiecznym miejscu i wyłączyć silnik. Bezpieczeństwo na drogach informacje ogólne Road Safety Driving Vehicle Licence Agency Co może policjant Jeśli zatrzymała Cię policja masz obowiązek podać: swoje imię i nazwisko, adres, datę i miejsce urodzenia, narodowość. Masz prawo do adwokata. O zatrzymaniu możesz także poinformować bliską osobę. Jeśli policja aresztowała Cię, masz prawo do prywatnego spotkania z adwokatem. Nie musisz odpowiadać na żadne pytania (poza wymienionymi powyżej). Nie przysługuje Ci prawo do wykonania rozmowy telefonicznej. Do momentu przesłuchania nie przysługuje Ci prawo do widzenia się z adwokatem. Policji przysługuje prawo do przeszukania zatrzymanego oraz do przesłuchania go przed postawieniem zarzutów. W celu ułatwienia Polakom dostępu do wymiaru sprawiedliwości PDSO (Biuro Publicznych Obrońców/Szkockie Prawo Karne) zatrudniło Polskiego Radcę prawnego biegłego w prawie szkockim. Jeśli masz problem, skontaktuj się z PDSO (Milena Jeczelewska) pod numerem Możesz otrzymać bezpłatną pomoc prawną. Pełnoletniość w prawie szkockim Prawo szkockie uważa za osoby pełnoletnie wszystkich, którzy ukończyli 18 rok życia. Większość uprawnień przysługująca ludziom pełnoletnim jest nabywana w dniu 18 urodzin. Od 18 roku życia możesz kupować alkohol i papierosy oraz brać udział w wyborach. Niemniej jednak są pewne wyjątki prowadzenie samochodu jest legalne od 17 roku życia, a od 16 roku życia prowadzenie motocykli. Gdy kończysz 16 rok życia, możesz zgodnie z prawem odbywać stosunki seksualne oraz wziąć ślub. Co robić, gdy jesteś ofiarą lub świadkiem przestępstwa Jeśli jesteś świadkiem lub ofiarą przestępstwa, skontaktuj się z policją telefonicznie lub osobiście, udając się na najbliższy posterunek. W nagłych przypadkach należy dzwonić pod numer 999 i prosić o połączenie z policją. W razie potrzeby poproś o tłumacza. Przestępstwa na tle rasowym można także zgłaszać w innych instytucjach, mówimy wtedy o zgłaszaniu za pośrednictwem osób trzecich (third party reporting). Do instytucji tych zalicza się rady ds. uchodźców, rady ds. równości rasowej, organizacje pomocy społecznej dla uchodźców, wydziały opieki społecznej, służby pomocy doraźnej oraz tzw. punkty jednorazowego kontaktu (one stop shop) organizowane przez władze samorządowe. Jeśli jesteś ofiarą lub świadkiem przestępstwa i boisz się iść na policję, może anonimowo poinformować organizację pozarządową Crimestoppers pod numerem lub na stronie Po zebraniu dowodów policja przesyła raport do prokuratora (Procurator Fiscal PF), który podejmuje decyzje o skierowaniu sprawy do sądu. Policja nie może decydować o wszczęciu sprawy sądowej, a ofiara przestępstwa nie może prosić o wycofanie sprawy. Pamiętaj! Nigdy nie dawaj nikomu swojego paszportu. Jeśli ktoś ma Twój paszport i nie chce oddać, zgłoś się na policję. The Criminal Injuries Compensatiom Agency (CICA) to instytucja powołana przez rząd brytyjski do niesienia pomocy ofiarom przestępstw. Do ubiegania się o odszkodowanie uprawnione są wszystkie osoby, które padły ofiarą przemocy na terenie Wielkiej Brytanii i doznały obrażeń fizycznych bądź psychicznych. O odszkodowanie może się również starać najbliższa rodzina, jeśli ofiara przemocy zmarła. Warunkiem otrzymania odszkodowania jest ścisła współpraca z policją podczas dochodzenia. Szczegółowe informacje możesz uzyskać na stronie Więcej na stornie Gdy jesteś ofiarą przemocy w rodzinie W Szkocji obowiązuje polityka zero tolerancji wobec przemocy w rodzinie. Jeśli jesteś ofiarą przemocy w rodzinie, możesz zwrócić się o pomoc do różnych źródeł, m.in. do lokalnej przychodni. National Domestic Violance infolinia Victim Support infolinia National Child Protection Helpline infolinia Oaz na stronach internetowych: Zawarcie małżeństwa w Szkocji Aby uzyskać odpowiedzi na często zadawane pytania odwiedź witrynę. Pełne informacje: getting-married-in-scotland/index.html. Organizacje udzielające porad prawnych Scottish Legal Aid Board (Szkocka Rada ds. Pomocy Prawnej) Ethnic Minorities Law Centre (Centrum Prawne ds. Mniejszości Etnicznych) Law Society of Scotland (Stowarzyszenie Prawnicze Szkocji) Polak w Szkocji firma prawnicza, która pomaga Polakom Public Defence Solicitors Office Immigration Advisory Service (Centrum Pomocy Imigrantom) 04 Witamy w Szkocji Rozdział 6 prawo Dowiedz się więcej korzystając z listy linków zamieszczonych na końcu broszury Polish A5 Brochure V3.indd /3/09 17:33:42

18 Pomoc społeczna Gdy jesteś bezdomny Dla osób bezdomnych istnieje wiele ośrodków pomocy doraźnej. Gdy jesteś bezdomny, powinieneś skontaktować się z biurem urzędu miasta odpowiedzialnym za porady dotyczące mieszkalnictwa. Lista urzędów miasta: index.asp?leftid=10001d0ef Migrantom przysługuje pomoc w przypadku utraty mieszkania tylko, jeśli pracują i w ciągu pierwszego roku zarejestrowali się w programie WRS lub jeśli są samozatrudnieni. Osobom niezarejestrowanym niezwykle trudno jest uzyskać jakiekolwiek wsparcie udzielane bezdomnym. Wówczas konieczne może okazać się zwrócenie się do lokalnych organizacji charytatywnych zajmujących się mieszkalnictwem lub grup kościelnych. Możesz też skontaktować się z Shelter (darmowa linia na cały kraj ), Szkocja: scotland.shelter.org.uk. Positive Action In Housing (PAIH) udziela informacji i porad na temat mieszkalnictwa i bezdomności: Organizacje nie mogą udzielić wsparcia finansowego ani zakwaterowania osobom bezdomnym, którym nie przysługuje prawo do pomocy w przypadku bezdomności, ale mogą informować je o ich prawach i dostępnych opcjach. Jeśli mieszkasz w Edynburgu, możesz uzyskać pomoc w Cowgate Centre Pomoc w powrocie do domu w nagłych wypadkach Jeżeli zostałeś zmuszony do przyjazdu do Wielkiej Brytanii albo przyjechałeś tutaj myśląc, że masz pracę, a na miejscu okazało się, że tak nie jest, pomoc i porady otrzymasz na lokalnym komisariacie lub w biurze porad obywatelskich. Niepełnosprawni Jeśli jesteś osobą niepełnosprawną, masz prawo do równego traktowania w pracy, szkole, oraz równego dostępu do wszystkich usług. Aby dowiedzieć się więcej o swoich prawach, wejdź na stronę DisabledPeople/index.htm. 04 Witamy w Szkocji Rozdział 7 pomoc społeczna Dowiedz się więcej korzystając z listy linków zamieszczonych na końcu broszury Polish A5 Brochure V3.indd /3/09 17:33:48

19 Bartosz Madejski Bartosz Madejski Wiek: 29 lat Fotograf Bartosz Majewski przyjechał do Glasgow ze względu na podejście w Szkocji do cudzoziemców. Szkocja z otwartością przyjmuje ludzi, którzy chcą tu pracować lub studiować. Nie robi się problemów. Kraj wydawał mi się interesujący, więc zdecydowałem się na przyjazd mówi Bartosz. Bartosz pochodzi z Wrocławia, a w Szkocji jest od czterech lat. Jedno z pierwszych wrażeń w Szkocji wywarli na nim ludzie. Zaobserwowałem, że mieszkańcy są tutaj bardzo przyjaźni mówi. Toczy się tutaj ciekawe życie nocne zawsze dzieje się tyle rzeczy. Z zawodowego punktu widzenia jest to dla mnie bardzo przydatne. Bartosz zainteresowanie fotografią zaczął rozwijać w Szkocji. Mimo że fotografem jest od dwóch lat, nie posiada profesjonalnego przygotowania w tej dziedzinie. Kupiłem aparat i sprzęt i zacząłem ćwiczyć. Kiedy przyjechałem do Szkocji nie myślałem o zakładaniu firmy, ale robienie zdjęć sprawiało mi wielką przyjemność. Zawsze łatwiej jest przekształcić hobby w pracę, dlatego właśnie zostałem fotografem. Skupiam się na fotografowaniu koncertów na żywo mówi. Obok zajmowania się swoją firmą Bart Photography Bartosz pracuje także w niepełnym wymiarze godzin w sklepie fotograficznym w Glasgow. Lubię pracę na pół etatu w Jessops, ponieważ jest blisko związana z działalnością, którą sam prowadzę mówi. Uważam, że warunki zatrudnienia w Szkocji są świetne. Byłem bardzo zaskoczony łatwością, z jaką można tutaj założyć działalność gospodarczą. W Polsce jest zupełnie inaczej. W Szkocji istnieje wiele instytucji rządowych, które pomagają szybko założyć firmę. Organizacja Business Gateway udzieliła mi dużego wsparcia i przyznała grant. Pobyt w Szkocji pomógł także Bartoszowi podszkolić język. Uważam, że mój angielski poprawił się, odkąd przeprowadziłem się do Szkocji. Kiedy tu przyjechałem był całkiem dobry, ale zmienił mi się akcent, który teraz podobno jest lekko szkocki zauważa. Bartosz tęskni za Polską, ale podoba mu się życie w Szkocji. Brak mi Polski, ale dwa razy do roku wracam, aby zobaczyć się z rodziną, która odwiedziła już Szkocję. Nie wiem, jak długo tutaj zostanę, ale posiedzę jeszcze kilka dobrych lat. Bardzo podoba mi się wyluzowana atmosfera w tym kraju. Ponieważ Szkocja jest niewielka nigdy nie jest się z dala od natury. Najbardziej w pracy w Szkocji podoba mi się to, że ciągle poznaję sympatycznych ludzi. Codzienna praca z nimi to czysta przyjemność. Więcej informacji 04 Witamy w Szkocji Dowiedz się więcej korzystając z listy linków zamieszczonych na końcu broszury Polish A5 Brochure V3.indd /3/09 17:33:49

20 Zdrowie Jeśli masz problemy ze słuchem lub mówieniem przez telefon, poproś kogoś, aby skontaktował się z infolinią NHS pod numerem Otrzymasz porady na temat dostępu do informacji zdrowotnych przy użyciu różnych pomocy. Komu przysługuje opieka medyczna Przysługuje Ci opieka medyczna w brytyjskiej Narodowej Służbie Zdrowia (National Health Service NHS), jednak część kosztów leczenia musisz pokrywać sam. Jeżeli opłacasz składki zdrowotne w Polsce, przed przyjazdem będzie Ci potrzebna Europejska Karta Ubezpieczenia Zdrowotnego (EHIC). Możesz ją otrzymać w lokalnym oddziale NFZ. Osoby, które są w Szkocji, ale tutaj nie pracują, mają prawo do każdego koniecznego leczenia (w nagłych przypadkach), jeśli posiadają Europejską Kartę Ubezpieczenia Społecznego. Lekarz rodzinny (General Practitioner) Po przyjeździe do Szkocji należy zarejestrować się u lekarza rodzinnego (GP). Jeśli sobie tego życzysz, zapisując się na wizytę, możesz poprosić o lekarza tej samej płci. Aby otrzymać skierowanie do specjalisty, należy wpierw udać się do lekarza rodzinnego, który rozpoczyna leczenie w prawie wszystkich przypadkach. Lekarz rodzinny nie zajmuje się rutynowym leczeniem dentystycznym i okulistycznym, natomiast może Ci wskazać specjalistę, który znajduje się najbliżej Twojego miejsca zamieszkania. Jak się zarejestrować u lekarza rodzinnego Wpisując swój kod pocztowy na stronie NHS zlokalizujesz przychodnię znajdującą się najbliżej Twojego domu. Możesz zarejestrować się tylko w przychodni, która obsługuje Twoje miejsce zamieszkania. Podczas rejestracji należy przedstawić następujące dokumenty: Europejską Kartę Ubezpieczenia Zdrowotnego, Jeżeli posiadasz status rezydenta w Wielkiej Brytanii i opłacasz składki na ubezpieczenie społeczne, wypełnianie formularza nie jest konieczne i możesz ubiegać się o pomoc w pokrywaniu kosztów opieki medycznej, tak jak obywatele brytyjscy. W takim przypadku opieka zdrowotna przysługuje także mieszkającym razem z osobą uprawnioną małżonce lub małżonkowi oraz dzieciom poniżej 16 roku życia lub dzieciom poniżej 19 roku życia, jeżeli nadal się uczą. Osobom uprawnionym przysługują następujące bezpłatne usługi. Informacje na temat zdrowia i usług zdrowotnych otrzymasz od NHS 24, na stronie Informacje w języku polskim na temat systemu opieki zdrowotnej, a także innych instytucji świadczących usługi społeczne znajdziesz na stronie Szczegółowe informacje na temat systemu opieki zdrowotnej znajdują się na stronie potwierdzenie adresu zamieszkania (umowa najmu, rachunki, wyciąg z banku), niektóre przychodnie mogą poprosić o dokument ze zdjęciem np. paszport. Opieka nad kobietą w ciąży W Zjednoczonym Królestwie kobietą w ciąży niemal wyłącznie opiekują się wykwalifikowane położne. Ich rolą jest opieka podczas ciąży, porodu, a także w okresie po urodzeniu dziecka. Szczepienia Dzieci w Zjednoczonym Królestwie są zwykle szczepione przeciw: odrze, śwince, różyczce, polio, błonicy, tężcowi i zapaleniu opon rdzeniowo-mózgowych. Więcej informacji można znaleźć na stronie Immunisation_Schedule. Szpitale Jeśli musisz jechać do szpitala, zajmie się tym Twój lekarz rodzinny. Natomiast w razie wypadku lub gdy ktoś jest w stanie ciężkim, nie może oddychać, odczuwa bóle klatki piersiowej itp. należy zadzwonić pod numer 999 i wezwać karetkę. Aby zgłosić się do szpitala na oddział ratunkowy (Accident and Emergency Department) wizyta u lekarza rodzinnego nie jest konieczna, ale powinieneś to zrobić tylko, jeśli jest to konieczne. Nie wszystkie szpitale posiadają oddziały ratunkowe. Więcej informacji uzyskasz o NHS 24 Porady medyczne są dostępne 24 godziny na dobę dzięki infolinii NHS 24. Bezpłatny numer w Szkocji to , pod którym dowiesz się, czy konieczna jest wizyta u lekarza lub zgłoszenie się do szpitala. Jeżeli nie jesteś w stanie wyjaśnić problemu po angielsku, do Twojej dyspozycji są polscy tłumacze. Apteki Aby uzyskać porady dotyczące mniejszych dolegliwości, możesz się udać do najbliższej apteki. Posiadają one wyszkolony personel, który Ci doradzi. Jeśli Twój lekarz rodzinny wypisał Ci receptę, będziesz musiał ją zanieść do apteki, aby otrzymać leki. Zrealizowanie recepty w aptece kosztuje 5 funtów, więcej informacji na stronie emito.net: opieka_zdrowotna/51583.html oraz na frequently-asked-questions.html#q1. Pomoc w pokryciu kosztów leczenia W lokalnej przychodni poproś o ulotki zawierające pełne informacje. Pracownicy recepcji podadzą Ci dane kontaktowe oraz poradzą gdzie uzyskać pomoc w języku polskim. Ceny certyfikatów opłacenia recept z góry Prescription Prepayment Certificate (PPC) od kwietnia 2009: 4 miesiące 17,00 funtów 12 miesięcy 48,00 funtów 04 Witamy w Szkocji Rozdział 8 zdrowie Dowiedz się więcej korzystając z listy linków zamieszczonych na końcu broszury Polish A5 Brochure V3.indd /3/09 17:33:53