Efektywność rynku. Katarzyna Kuziak. Zarządzania Ryzykiem

Transkrypt

1 Katarzyna Kuziak Katedra Inwestycji Finansowych i Zarządzania Ryzykiem Rynek finansowy cz. 6 Efektywność rynku Założenia rynku efektywnego: duża liczba konkurujących, maksymalizujących zyski inwestorów (działających niezależnie) nowa informacja na temat papieru wartościowego dociera na rynek w sposób przypadkowy konkurujący inwestorzy podejmują działania natychmiast, co powoduje, że cena odzwierciedla efekt nowej informacji 2 Efektywność rynku Rynek jest efektywny (informacyjnie), jeśli wszystkie dostępne informacje o instrumentach finansowych są natychmiast i w całości odzwierciedlane w ich cenach. Efektywność rynku Mechanizm: Na rynku pojawia się informacja dotycząca spółki. Dociera ona w tym samym momencie do wszystkich inwestorów. Po analizie tej informacji inwestorzy dochodzą do zbliżonych wniosków. W efekcie podejmują decyzję dotyczącą kupna lub sprzedaży akcji spółki (ewentualnie decydują się na trzymanie akcji, które już posiadają). Decyzje inwestorów (oferty kupna lub sprzedaży) wywołują wzrost lub spadek ceny akcji (ewentualnie cena może nie zmienić się). 3 4

2 Teoria rynku efektywnego Proces ceny można opisać następująco: E ( P I ) = [1 + E ( R I )] P ( t+ 1 t + t+ 1 gdzie E jest operatorem wartości oczekiwanej, P t jest ceną akcji w chwili t (odpowiednio P t+1 ceną akcji w chwili t+1), R t+1 jest stopą zwrotu w okresie t+1, I t jest zbiorem informacji, które z założenia zawarte są w cenie w chwili t. Wartość oczekiwanej stopy zwrotu w równowadze bazuje na zbiorze informacji I t. W tym sensie informacja jest zawarta w stopie zwrotu. t t Teoria rynku efektywnego x t + 1 = P t + 1 E( P t + 1 I t x t+1 jest nadwyżką wartości rynkowej akcji w chwili t+1 (jest to różnica pomiędzy obserwowaną ceną i wartością oczekiwaną ceny w chwili t+1 bazującej na informacjach I t ) Na rynku efektywnym: E ( x t 1 I ) = 0 + t Oznacza to, że x t jest grą sprawiedliwą w odniesieniu do informacji I t. ) 5 6 Hipotezy rynku efektywnego (Efficient Market Hypothesis, EMH): informacje niepubliczne informacje dostępne publicznie przeszłe ceny akcji efektywność mocna efektywność średnia efektywność słaba Hipotezy rynku efektywnego Rynek jest efektywny w formie słabej, gdy wszystkie informacje o przeszłych cenach akcji są odzwierciedlone w obecnej cenie. Rynek jest efektywny w formie średniej, gdy wszystkie publicznie dostępne informacje, tj. przeszłe ceny, sprawozdania finansowe, informacje publikowane w prasie dotyczące spółki są odzwierciedlone w obecnej cenie akcji. Rynek jest efektywny w formie silnej (mocnej), gdy wszystkie dostępne informacje, tj. informacje publiczne i niepubliczne dotyczące spółki są odzwierciedlone w obecnej cenie akcji. 7 8

3 Testy hipotez Dla słabej EMH 1) Statystyczne testy niezależności test autokorelacji, w którym mierzy się dodatnią lub ujemną korelację stóp zwrotu między okresami test liczby serii, w którym porównuje się liczbę serii z liczbą w tablicy wartości oczekiwanych dla liczby serii, która powinna się pojawić w przypadkowej grupie 2) Reguły rynku (odnosi się wyniki ryzyko-dochód otrzymane z symulacji do wyników prostej strategii kupuj i trzymaj ) Testy hipotez Dla półsilnej EMH analiza serii czasowych stóp zwrotu lub przekroju rozkładów stóp zwrotu (lub wskaźników, np. P/E czy P/BV) analiza znaczących wydarzeń ekonomicznych (np. split akcji, zmiana rynku notowań, komunikaty o zyskach) anomalie kalendarzowe (efekt stycznia, efekt poniedziałku) 9 10 Testy hipotez Dla silnej EMH analizowanie wyników grup inwestorów: osób z wnętrza firmy, specjalistów giełdowych, analityków rynku akcji, menedżerów zarządzających aktywami Teoria rynku efektywnego znając stopień efektywności, rynku wiemy, z jakiego typu informacji możemy skorzystać w celu stworzenia strategii inwestycyjnej, osiągającej wyższą przeciętną stopę zwrotu w długim okresie, i czy to w ogóle jest możliwe wiedza ta pozwala także menedżerom ocenić reakcję rynku na ich politykę dotyczącą spółki, a także opóźnienie, z jakim ceny dostosowują się do napływających na rynek informacji znajomość stopnia efektywności rynku jest nieocenioną informacją dla zarządzających funduszami na rynkach kapitałowych, stanowiącą jedną z kluczowych decyzji w procesie alokacji aktywów 11 12

4 Uregulowania prawne Dyrektywa 2005/68/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16 listopada 2005 r. w sprawie reasekuracji oraz zmieniająca dyrektywy Rady 73/239/EWG, 92/49/EWG, a także dyrektywy 98/78/WE i 2002/83/WE Tekst mający znaczenie dla EOG. Dyrektywa 2002/83/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 listopada 2002 r. dotycząca ubezpieczeń na życie Ustawa o działalności ubezpieczeniowej z dnia 22 maja 2003 r. (zm. w 2010 r.) Ustawa z 20 kwietnia 2004 r. o pracowniczych programach emerytalnych (zm. w 2010 r.) Ustawa z 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (zm. w 2010 r.) Ustawa z 15 kwietnia 2005 r. o nadzorze uzupełniającym nad instytucjami kredytowymi, zakładami ubezpieczeń i firmami inwestycyjnymi wchodzącymi w skład konglomeratu finansowego (zm. w 2009 r.) 13 Instytucje ubezpieczeniowe i fundusze emerytalne Rola zbieranie składek w celu przyniesienia określonych korzyści w przyszłości Podstawowy cel finansowe zabezpieczenie na przyszłość Zebrane fundusze są inwestowane długoterminowo (20, 30 lat) 14 Instytucje ubezpieczeniowe Zakład ubezpieczeń jako instytucja zaufania publicznego, podobnie jak bank, podlega pewnym formalnym wymogom mającym zabezpieczyć interesy jego klientów. Przyczyny, dla których działalność zakładów ubezpieczeń jest uregulowana ustawowo są następujące: utrzymanie wypłacalności zakładu ubezpieczeń, skompensowanie niewystarczającej wiedzy klientów, zapewnienie rzetelnych składek, uczynienie ubezpieczenia dostępnym. Składka ubezpieczeniowa stanowi udział ubezpieczającego w tworzeniu funduszu na pokrycie należnych odszkodowań i świadczeń związanych z prowadzeniem działalności ubezpieczeniowej należność, którą ubezpieczający lub ubezpieczony jest zobowiązany zapłacić zakładowi ubezpieczeń za świadczenie ochrony ubezpieczeniowej w ciągu określonego okresu ubezpieczenia 15 16

5 Rezerwy Odwrócony proces produkcyjny ubezpieczeń (najpierw pieniądze - potem usługa) stwarza konieczność tworzenia rezerw na pokrycie wypłat przyszłych świadczeń (rezerw technicznoubezpieczeniowych) Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe Rezerwa składek Rezerwa na pokrycie ryzyka niewygasłego Rezerwy na nie wypłacone odszkodowania i świadczenia, w tym rezerwę na skapitalizowaną wartość rent Rezerwy na wyrównanie szkodowości (ryzyka) Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe Rezerwa ubezpieczeń na życie Rezerwy ubezpieczeń na życie, jeżeli ryzyko lokaty ponosi ubezpieczający Rezerwy na premie i rabaty dla ubezpieczonych Pozostałe rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe przewidziane w statucie ubezpieczyciela Metody liczenia rezerw indywidualna - dla każdej umowy ubezpieczenia osobno ryczałtowa, o ile wyniki zbliżone do metody indywidualnej aktuarialna Co 5 lat należy obliczać rezerwy ubezpieczeń na życie metodą indywidualną 19 20

6 Rezerwa składek Rezerwę składek tworzy się jako składkę przypisaną - pomniejszoną o koszty akwizycji ubezpieczyciela - przypadającą na przyszłe okresy sprawozdawcze, proporcjonalnie do okresu, na jaki składka jest przypisana, lub w relacji do stopnia ryzyka przewidywanego w następnych okresach sprawozdawczych Składka zarobiona Rezerwa składek Składka za cały okres ubezpieczenia Rezerwa na ryzyka niewygasłe tworzy się oddzielnie, jako uzupełnienie rezerwy składek, na pokrycie odszkodowań, świadczeń i kosztów, jakie mogą wyniknąć z przyszłych szkód i wypadków w odniesieniu do umów ubezpieczenia, które nie wygasają z ostatnim dniem okresu sprawozdawczego jeżeli ryzyko nie jest stałe w okresie ubezpieczenia, to należy dopasować rezerwę składek do zmiany ryzyka (np. ryzyko uszkodzenia samochodu w wyniku wypadku samochodowego jest większe zimą niż latem) Rezerwa na nie wypłacone odszkodowania i świadczenia Rezerwy tworzy się w wysokości odpowiadającej ustalonej lub przewidywanej wielkości przyszłych wypłat odszkodowań i świadczeń związanych z zaszłymi szkodami, powiększonej o koszty likwidacji. Rezerwa na nie wypłacone odszkodowania i świadczenia Dotyczy szkód, które: zostały zgłoszone i posiadane informacje pozwalają na ocenę wysokości odszkodowań i świadczeń zostały zgłoszone a posiadane informacje nie pozwalają na ocenę wysokości odszkodowań i świadczeń zaszły w okresie sprawozdawczym, lecz nie zostały jeszcze zgłoszone ubezpieczycielowi - IBNR (incurred but not reported - zaistniałe i niezgłoszone) 23 24

7 Czynniki mające wpływ na działalność zakładu ubezpieczeń wewnętrzne strategia organizacja ogólna rodzaj przyjmowanego portfela ryzyk sieć dystrybucji zewnętrzne konkurencja gospodarka ustawodawstwo stosowanie prawa Tabele śmiertelności Pierwsze tabele śmiertelności opracowane zostały na podstawie populacji Wrocławia (!) Opublikowane przez Edmunda Halleya w roku 1693 w pracy: An Estimate of the Degrees of the Mortality of Mankind, Drawn from Various Tables of Births and Funerals at the City of Breslau Nadzór nad rynkiem Komisja Nadzoru Finansowego Cele nadzoru: ochrona interesów osób ubezpieczonych (wydawanie zezwoleń dla zakładów ubezpieczeń, nadzór sprawozdań finansowych) nadzór nad pośrednikami ubezpieczeniowymi Rzecznik ubezpieczonych reprezentowanie i ochrona konsumenckich interesów ubezpieczonych i uprawnionych z umów ubezpieczenia reprezentowanie i ochrona interesów członków OFE oraz uczestników PPE opiniowanie projektów aktów prawnych dotyczących ubezpieczeń, funduszy emerytalnych i PPE informowanie organu nadzoru o dostrzeżonych nieprawidłowościach w działalności zakładów ubezpieczeń, funduszy emerytalnych i PPE inicjowanie i prowadzenie działalności edukacyjno- informacyjnej w zakresie ubezpieczeń, działalności funduszy emerytalnych oraz funkcjonowania PPE 27 28

8 Polskie Biuro Ubezpieczycieli Komunikacyjnych wystawianie dokumentów ubezpieczeniowych ważnych w innych krajach zawieranie umów z zagranicznymi biurami ubezpieczeń komunikacyjnych o wzajemnym uznawaniu dokumentów ubezpieczeniowych organizowanie likwidacji lub bezpośrednia likwidacja szkód spowodowanych na terytorium RP przez pojazdy z rejestracją zagraniczną, posiadające ważne dokumenty ubezpieczeniowe wystawione przez zagraniczne biura ubezpieczeń komunikacyjnych Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny Cel: wypłacanie odszkodowań i świadczeń z tytułu obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych oraz obowiązkowego ubezpieczenia OC rolników z tytułu prowadzenia gospodarstwa rolnego Polska Izba Ubezpieczeń reprezentowanie zakładów ubezpieczeń wobec organów władzy i administracji państwowej oraz podejmowanie działań w celu ochrony ich interesów wyrażanie opinii o projektach aktów prawnych dotyczących działalności ubezpieczeniowej oraz współdziałanie na wniosek właściwych podmiotów przy ich opracowywaniu współdziałanie z organizacjami i stowarzyszeniami krajowymi i zagranicznymi w zakresie ubezpieczeń stwarzanie możliwości polubownego i pojednawczego rozstrzygania sporów między członkami Izby Działalność agencyjna polega na wykonywaniu, za wynagrodzeniem, czynności faktycznych lub czynności prawnych związanych z zawieraniem lub wykonywaniem umów ubezpieczenia Pośrednictwo ubezpieczeniowe: agent ubezpieczeniowy broker ubezpieczeniowy 31 32

9 Działalność agencyjna Agent ubezpieczeniowy: osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą i spółka prawa handlowego, która podpisała umowę agencyjną z zakładem ubezpieczeń i została wpisana do Rejestru agentów ubezpieczeniowych nie zalicza się spółek cywilnych za szkodę odpowiada zakład ubezpieczeń, na rzecz którego agent ubezpieczeniowy prowadzi działalność pośrednictwa ubezpieczeniowego który wykonuje czynności agencyjne na rzecz więcej niż jednego zakładu ubezpieczeń w zakresie tego samego działu ubezpieczeń to tzw. multiagent Działalność brokerska Broker ubezpieczeniowy: osoba fizyczna albo prawna posiadająca wydane przez organ nadzoru zezwolenie na wykonywanie działalności brokerskiej i wpisana do rejestru brokerów ubezpieczeniowych. podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu odpowiedzialności cywilnej obejmującemu szkody wyrządzone osobie poszukującej ochrony ubezpieczeniowej, ubezpieczającemu, ubezpieczonemu lub osobie uprawnionej z umowy ubezpieczenia Multiagent obowiązany jest zawrzeć umowę agencyjną w zakresie ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej Działalność brokerska Czynności brokerskie są wykonywane w imieniu lub na rzecz podmiotu poszukującego ochrony ubezpieczeniowej i polegają na: zawieraniu lub doprowadzaniu do zawarcia umów ubezpieczenia wykonywaniu czynności przygotowawczych do zawarcia umów ubezpieczenia uczestniczeniu w zarządzaniu i wykonywaniu umów ubezpieczenia, także w sprawach o odszkodowanie organizowaniu i nadzorowaniu czynności brokerskich Instytucje ubezpieczeniowe 1) Ubezpieczenia majątkowe i niektóre ubezpieczenia osobowe 2) Ubezpieczenia na życie Ubezpieczenie na życie z funduszem inwestycyjnym polega na tym, że składkę dzieli się na część przeznaczoną na: - ochronę ubezpieczeniową - inwestycje (w jednostki uczestnictwa w funduszu prowadzonym przez to towarzystwo) 35 36

10 Działy, grupy i rodzaje ubezpieczeń DZIAŁ I - Ubezpieczenia na życie (spółka akcyjna, TUW oraz zagraniczne) DZIAŁ II - Pozostałe ubezpieczenia osobowe oraz ubezpieczenia majątkowe (spółka akcyjna, TUW, zakłady ubezpieczeń pośrednich reasekuracji oraz zagraniczne) Ubezpieczenia na życie Podział ryzyka według grup ubezpieczeń : Grupa 1. Ubezpieczenia na życie. Grupa 2. Ubezpieczenia posagowe, zaopatrzenia dzieci. Grupa 3. Ubezpieczenia na życie, jeżeli są związane z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym. Grupa 4. Ubezpieczenia rentowe. Grupa 5. Ubezpieczenia wypadkowe i chorobowe, jeśli są uzupełnieniem ubezpieczeń wymienionych w grupach Pozostałe ubezpieczenia osobowe oraz ubezpieczenia majątkowe Podział ryzyka według grup i rodzajów ubezpieczeń: Grupa 1. Ubezpieczenia wypadku, w tym wypadku przy pracy i choroby zawodowej: 1) świadczenia jednorazowe; 2) świadczenia powtarzające się; 3) połączone świadczenia, o których mowa w pkt 1 i 2; 4) przewóz osób. Grupa 2. Ubezpieczenia choroby: 1) świadczenia jednorazowe; 2) świadczenia powtarzające się; 3) świadczenia kombinowane. 39 Pozostałe ubezpieczenia osobowe oraz ubezpieczenia majątkowe Grupa 3. Ubezpieczenia casco pojazdów lądowych, z wyjątkiem pojazdów szynowych, obejmujące szkody w: 1) pojazdach samochodowych; 2) pojazdach lądowych bez własnego napędu. Grupa 4. Ubezpieczenia casco pojazdów szynowych, obejmujące szkody w pojazdach szynowych. Grupa 5. Ubezpieczenia casco statków powietrznych, obejmujące szkody w statkach powietrznych. Grupa 6. Ubezpieczenia żeglugi morskiej i śródlądowej casco statków żeglugi morskiej i statków żeglugi śródlądowej, obejmujące szkody w: 1) statkach żeglugi morskiej; 2) statkach żeglugi śródlądowej. 40

11 Pozostałe ubezpieczenia osobowe oraz ubezpieczenia majątkowe Grupa 7. Ubezpieczenia przedmiotów w transporcie, obejmujące szkody na transportowanych przedmiotach, niezależnie od każdorazowo stosowanych środków transportu. Grupa 8. Ubezpieczenia szkód spowodowanych żywiołami, obejmujące szkody rzeczowe nieujęte w grupach 3-7, spowodowane przez: 1) ogień; 2) eksplozję; 3) burzę; 4) inne żywioły; 5) energię jądrową; 6) obsunięcia ziemi lub tąpnięcia. 41 Pozostałe ubezpieczenia osobowe oraz ubezpieczenia majątkowe Grupa 9.Ubezpieczenia pozostałych szkód rzeczowych (jeżeli nie zostały ujęte w grupie 3, 4, 5, 6 lub 7), wywołanych przez grad lub mróz oraz inne przyczyny (jak np. kradzież), jeżeli przyczyny te nie są ujęte w grupie 8. Grupa 10. Ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej wszelkiego rodzaju, wynikającej z posiadania i użytkowania pojazdów lądowych z napędem własnym, łącznie z ubezpieczeniem odpowiedzialności przewoźnika. Grupa 11. Ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej wszelkiego rodzaju, wynikającej z posiadania i użytkowania statków powietrznych, łącznie z ubezpieczeniem odpowiedzialności przewoźnika. 42 Pozostałe ubezpieczenia osobowe oraz ubezpieczenia majątkowe Grupa 12. Ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej za żeglugę morską i śródlądową, wynikającej z posiadania i użytkowania statków żeglugi śródlądowej i statków morskich, łącznie z ubezpieczeniem odpowiedzialności przewoźnika. Grupa 13. Ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej (ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej ogólnej) nieujętej w grupach Grupa 14. Ubezpieczenia kredytu, w tym: 1) ogólnej niewypłacalności; 2) kredytu eksportowego, spłaty rat, kredytu hipotecznego, kredytu rolniczego. 43 Pozostałe ubezpieczenia osobowe oraz ubezpieczenia majątkowe Grupa 15. Gwarancja ubezpieczeniowa: 1) bezpośrednia; 2) pośrednia. Grupa 16. Ubezpieczenia różnych ryzyk finansowych, w tym: 1) ryzyka utraty zatrudnienia; 2) niewystarczającego dochodu; 3) złych warunków atmosferycznych; 4) utraty zysków; 5) stałych wydatków ogólnych; 6) nieprzewidzianych wydatków handlowych; 7) utraty wartości rynkowej; 8) utraty stałego źródła dochodu; 44

12 Pozostałe ubezpieczenia osobowe oraz ubezpieczenia majątkowe 9) pośrednich strat handlowych poza wyżej wymienionymi; 10) innych strat finansowych. Grupa 17. Ubezpieczenia ochrony prawnej. Grupa 18. Ubezpieczenia świadczenia pomocy na korzyść osób, które popadły w trudności w czasie podróży lub podczas nieobecności w miejscu zamieszkania. Fundusze emerytalne Na ogół związane są z polityką socjalną państwa Należą do największych uczestników rynku kapitałowego (wpływając na jego rozwój i stabilizację oraz wywołując wzrost inwestycji w gospodarce) Tworzy się je w celu dodatkowego zabezpieczenia osób indywidualnych na starość niezależnie od państwowego systemu ubezpieczeń społecznych Są niezależnymi podmiotami na rynku kapitałowym w sensie finansowym, organizacyjnym i prawnym Fundusze emerytalne Uczestnik funduszu dokonuje okresowych wpłat (lub jednorazowo wymaganą kwotę) by uzyskać określone okresowe świadczenie (lub należną kwotę) w uzgodnionym terminie po przejściu na emeryturę W przeciwieństwie do polisy ubezpieczeniowej na ogół konto uczestnika funduszu jest zasilane również przez pracodawcę Motywacja podatkowa (możliwość odpisów podatkowych) 47 Fundusze emerytalne Rodzaje funduszy emerytalnych: Świadczeniowy (benfit pension plan) Zapewnia wypłacanie członkowi określonego strumienia dochodów po przejściu na emeryturę; wielkość świadczenia zależy od wielkości wynagrodzenia pracownika oraz jego stażu pracy; spółka wnosi kwotę pieniędzy do tworzonego funduszu 48

13 Fundusze emerytalne Udziałowy (contribution pension plan) Nie zapewnia systemu stałych dochodów po przejściu na emeryturę; wielkość świadczenia zależy od wielkości udziałów w funduszu oraz dochodów z inwestycji w ramach funduszu; pracownik sam wnosi kwotę pieniędzy do funduszu Fundusze emerytalne Przedmiotem działalności funduszu jest gromadzenie środków i ich lokowanie, z przeznaczeniem na wypłatę członkom funduszu po osiągnięciu przez nich wieku emerytalnego Fundusz jest tworzony przez towarzystwo emerytalne mające postać powszechnego towarzystwa lub pracowniczego towarzystwa zorganizowane w formie spółki akcyjnej Powszechne towarzystwo tworzy fundusz otwarty, natomiast pracownicze towarzystwo fundusz pracowniczy Reforma systemu emerytalnego 1999 r. zmiana systemu opartego na tzw. umowie pokoleniowej (repartycyjnej) na system kapitałowy Filary: I (ZUS) obowiązkowy, powszechny, repartycyjny, administrowany przez państwo II (OFE) obowiązkowy, powszechny, kapitałowy, zarządzany przez prywatne podmioty III (PPE) Reforma systemu emerytalnego Założenie reformy: zwiększenie bezpieczeństwa systemu emerytalnego poprzez zapewnienie wypłaty świadczeń emerytalnych z różnych źródeł 51 52

14 Otwarte Fundusze Emerytalne Gromadzą i inwestują środki pieniężne członków z przeznaczeniem na wypłatę po osiągnięciu przez nich wieku emerytalnego Otwarty charakter Posiadają osobowość prawną Tworzone, zarządzane i reprezentowane w stosunkach z osobami trzecimi przez powszechne towarzystwa emerytalne (PTE) Brak zdolności upadłościowej OFE informacje sprawozdania finansowe OFE prospekty informacyjne OFE (statut funduszu, informacje na temat działalności inwestycyjnej funduszu oraz zatwierdzone roczne sprawozdanie finansowe funduszu) informacje szczegółowe: Nazwa OFE / Nazwa PTE a) akcjonariusze PTE b) kapitał zakładowy PTE c) opłata od składek d) opłata od aktywów e) depozytariusz OFE f) agent transferowy OFE Pracownicze Programy Emerytalne (PPE) PPE nie jest instytucją finansową - środki w ramach programu trafiają do już istniejących instytucji finansowych. PPE są formą zorganizowanego, grupowego, systematycznego oszczędzania na przyszłą emeryturę. Składki uczestników programu są naliczane i odprowadzane przez pracodawcę do wybranej instytucji finansowej. Pracowniczy program emerytalny jest tylko umową (zespołem umów) określającą wzajemne zobowiązania pracodawcy i pracowników w związku z prowadzeniem przez pracodawcę programu. Pracownicze Programy Emerytalne (PPE) Podstawą funkcjonowania pracowniczego programu jest: umowa zakładowa umowa z wybraną z instytucją finansową każdy PPE podlega wpisowi do rejestru prowadzonego przez organ nadzoru 55 56

15 Tworzenie PPE Decyzja o utworzeniu należy wyłącznie do pracodawcy i jest jego dobrowolnym wyborem W celu utworzenia programu pracodawca zawiera umowę z reprezentacją pracowników Rejestracja PPE pracodawca składa wniosek o wpis PPE do rejestru: umowa zakładowa umowa z instytucją finansową lub statut funduszu emerytalnego wzór deklaracji o przystąpieniu do programu, którą składają pracownicy informacja o umocowaniu reprezentacji pracowników do zawarcia umowy zakładowej zaświadczenie ZUS o braku zaległości w opłacaniu składek zaświadczenie urzędu skarbowego o braku zaległości podatkowych Prawa uczestnika PPE Osoba zatrudniona u kilku pracodawców prowadzących pracownicze programy może, w tym samym czasie, uczestniczyć w więcej niż jednym programie Poprzez złożenie pracodawcy pisemnego oświadczenia woli uczestnik może dokonać w każdej chwili wypowiedzenia uczestnictwa w programie Obowiązki pracodawcy PPE pracodawca jest zobowiązany do terminowego i prawidłowego naliczania i odprowadzania składek podstawowych oraz naliczania, potrącania i odprowadzania składek dodatkowych na rachunki uczestników PPE przekazywanie uczestnikom PPE informacji o zasadach funkcjonowania 59 60

16 PPE PPE mogą mieć formę: kapitałową Pracowniczego funduszu emerytalnego Umowy o wnoszenie przez pracodawcę składek pracowników do funduszu inwestycyjnego ubezpieczeniową Umowy z zakładem ubezpieczeń o grupowe inwestycyjne ubezpieczenie pracowników na życie Umowy z towarzystwem ubezpieczeniowym o grupowe inwestycyjne ubezpieczenie pracowników na życie, na podstawie której pracownicy staną się członkami tego towarzystwa ubezpieczeń (towarzystwo ubezpieczeń wzajemnych) PPE PPE w Polsce mogą mieć formę: umowy z funduszem inwestycyjnym (umowy o wnoszenie przez pracodawców składek pracowników do funduszu inwestycyjnego) umowy grupowego ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym (umowy grupowego ubezpieczenia na życie pracowników z zakładem ubezpieczeń w formie grupowego ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym) pracowniczego funduszu emerytalnego (PFE), który jest zarządzany przez PTE zarządzania zagranicznego PPE Pracowniczy program emerytalny może być tworzony jako program: samodzielny jednego pracodawcy (zakładowy) wspólny kilku pracodawców (międzyzakładowy) PPE Podstawa: umowa zakładowa, zawierana przez pracodawcę z reprezentacją pracowników (dotycząca zasad na jakich pracodawca prowadzi program) umowa z wybraną z instytucją finansową (dotycząca inwestowania gromadzonych środków; w przypadku programu prowadzonego w formie pracowniczego funduszu emerytalnego kwestie objęte umową z instytucją finansową reguluje statut pracowniczego funduszu emerytalnego) 63 64

17 PPE - dwa rodzaje składek PPE/PFE Składka podstawowa Składka dodatkowa finansowana przez uczestnika z jego finansowana przez pracodawcę wynagrodzenia kwota składki nie może być wyższa uczestnik może zmienić wysokość składki lub niż 7 proc. wynagrodzenia pracownika zrezygnować z jej wnoszenia wysokość składki jest ustalana: - procentowo od wynagrodzenia suma składek dodatkowych wnoszonych przez uczestnika uczestnika do 1 PPE w ciągu roku nie może - w jednakowej kwocie dla wszystkich przekroczyć trzykrotności sumy odpowiadającej uczestników maksymalnej wysokości kwoty wpłaty na IKE - procentowo od wynagrodzenia, z (która wynosi 150 proc. średniego określeniem maksymalnej, kwotowej wynagrodzenia w gospodarce narodowej) wysokości wartość składki nie jest wliczana do wynagrodzenia stanowiącego potrącana z wynagrodzenia po jego podstawę ustalania obowiązkowych opodatkowaniu składek na ubezpieczenie społeczne wysokość składki określa umowa zakładowa o ile zakładowa umowa nie zakazuje deklarowania składki - uczestnik sam deklaruje i określa wysokość składki ze swojego wynagrodzenia; zakładowa umowa określa minimalną wysokość możliwej do zadeklarowania składki PPE nie jest instytucją finansową (środki w ramach programu trafiają do już istniejących instytucji - zakładu ubezpieczeń, funduszu inwestycyjnego lub są zarządzane przez zarządzającego zagranicznego). Pracowniczy fundusz emerytalny (PFE) jest podmiotem tworzonym dla gromadzenia środków z w ramach PPE (zwykle wspólnie dla kilku programów). PFE jest zarządzany przez wyłącznie w tym celu tworzone Pracownicze Towarzystwo Emerytalne (analogicznie jak w przypadku OFE i zarządzających nimi PTE) Indywidualne Konta Emerytalne Indywidualne Konta Emerytalne: plan oszczędzania na emeryturę zyski z lokowanych w nie oszczędności są wolne od podatku dochodowego na IKE może gromadzić oszczędności wyłącznie jeden oszczędzający Fundusze typu venture capital Venture capital jest kapitałem średnio- i długoterminowym, który jest inwestowany w papiery wartościowe o charakterze udziałowym przedsiębiorstw nie notowanych na giełdzie Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o indywidualnych kontach emerytalnych oraz akty wykonawcze 67 68

18 Fundusze typu venture capital Venture capital jest to finansowanie tworzenia, startu i wzrostu młodych przedsiębiorstw w branżach o wysokim stopniu zaawansowania technicznego, z kapitałem własnym inwestora, wraz z doradztwem w zakresie zarządzania, by osiągnąć maksymalną wartość przedsiębiorstwa i sprzedać posiadane w nim udziały kapitałowe. Fundusze typu venture capital Venture capital to dostarczanie środków w formie kapitału własnego lub obcego długoterminowego małym u średnim przedsiębiorstwom o wysokim potencjale wzrostu ale nie posiadającym dostatecznego zabezpieczenia pod uzyskanie kredytu bankowego Fundusze typu venture capital Charakter kapitału angażowanego w przedsiębiorstwo: jest to kapitał udziałowy wnoszony z zewnątrz przez nabycie udziałów lub akcji z zamiarem zwiększenia kapitalizacji firmy i nabycia określonych praw majątkowych Charakter nabywanych papierów wartościowych: nie są notowane na rynku regulowanym Celem inwestycji jest osiągnięcie zysku z tytułu wzrostu wartości spółki w wyniku jej dokapitalizowania, a nie bieżące wpływy gotówkowe 71