Ilościowa i jakościowa diagnostyka występowania grzybów i drożdży w przewodzie pokarmowym. KyberMyk

Transkrypt

1 Ilościowa i jakościowa diagnostyka występowania grzybów i drożdży w przewodzie pokarmowym KyberMyk

2 2 INSTYTUT MIKROEKOLOGII, UL. SIELSKA 10, POZNAŃ

3 SPIS TREŚCI 5 WSTĘP 5 GRZYBICE 6 CANDIDA MOŻE WYWOŁYWAĆ REAKCJE ALERGICZNE 7 GRZYBY Z RODZAJU CANDIDA 8 CZYNNIKI PATOGENNE 9 OSIEDLANIE SIĘ GRZYBÓW Z RODZAJU CANDIDA A REAKCJE ALERGICZNE 11 LITERATURA tel.: , fax: , 3

4 4 INSTYTUT MIKROEKOLOGII, UL. SIELSKA 10, POZNAŃ

5 WSTĘP Grzyby stanowią specyficzną grupę żywych organizmów. W swojej budowie różnią się od roślin, zwierząt i bakterii. Ściany komórkowe grzybów zamiast celulozy zawierają chitynę. Grzyby są organizmami tlenowymi rosnącymi w temperaturze od 0o do 50o. W swoim cyklu pokarmowym grzyby wykorzystują nie skrobię, lecz glikogen. W klasyfikacji ogólnej, grzyby dzielą się na dermatofity, drożdże i pleśnie, przy czym każda z tych podgrup liczy od kilku- STRZĘPKI GRZYBNI nastu do kilkudziesięciu rodzajów grzybów [Kreger-van Rij, 1984; Gedek, 1980]. GRZYBICE Do grzybic wywoływanych przez grzyby z rodzaju Candida zalicza się przede wszystkim infekcje skóry i błony śluzowej. Głębokie grzybice (często z zajęciem organów) Złe odżywianie lub leki występują bardzo rzadko. Ich występowanie uzależnione jest od zaburzonej odporności mogą spowodować zanik pacjenta. pożytecznych bakterii. Grzybicom skóry towarzyszą typowe objawy kliniczne. Do stanów zapalnych dochodzi Mniej pożyteczne bakte- przede wszystkim w zawilgoconych obszarach skóry, a do typowych objawów zaliczyć można rie lub szkodliwe bakterie pieczenie lub swędzenie, o mniejszym lub większym stopniu natężenia. Wilgotne obszary skóry będą wtedy mogły się roz- ze zmiękczonym nabłonkiem znajdują się przede wszystkim pod pachami, pod piersiami lub fałdami mnażać. tłuszczu na brzuchu, w fałdzie pachwinowo-udowym i między pośladkowym oraz w okolicy genitaliów. Tam też znajdują się korzystne warunki dla grzybów, charakteryzujące się wilgotnym i ciepłym klimatem. U niemowląt i małych dzieci do najczęstszych objawów grzybic należą niestrawność, GRZYBICA DŁONI GRZYBICA ODBYTU RUMIEŃ PIELUSZKOWY zapalenie pieluszkowe i atopowe zapalenie skóry. [Knoke et al., 1991; Seebacher et al., 1990] tel.: , fax: , 5

6 Patogenne drożdże mogą poprzez alergizację organizmu żywiciela doprowadzić do stanów chorobowych. Objawy grzybicy błony śluzowej są bardzo charakterystyczne. Grzybica narządów płciowych u kobiet objawia się w postaci zapalenia pochwy i sromu i najczęściej wywoływana jest przez grzyby Candida. Objawy grzybicy narządów płciowych charakteryzują się białą wydzieliną o nieprzyjemnym zapachu wraz z towarzyszącym jej silnym swędzeniem w pochwie i na wargach sromowych. Oprócz zaczerwienienia, nabrzmienia, występują ponadto takie objawy jak pieczenie i ból podczas oddawania moczu (dysuria). U mężczyzn drożdżaki prowadzą do pojawienia się stanów zapalnych żołędzi i napletka. Do głównych objawów klinicznych zalicza się pojawienie bolesnych pęcherzyków na penisie. Pęcherzyki te mają tendencje do pękania i tworzenia na powierzchni skóry płaskich nadżerek. Nawroty grzybic w okolicach narządów płciowych świadczą o obecności grzybów w przewodzie pokarmowym. Objawy infekcji przewodu pokarmowego wywoływane przez drożdżaki Candida mogą przybierać różne formy. Dolegliwości, których przyczyną mogą być grzyby Candida to: zmieniająca się struktura kału, wodniste biegunki, często na przemian z zaparciami, wzdęcia, nadmierne tworzenie się gazów, uczucie pełności, swędzenie okołoodbytniczne, wyprysk okołoodbytniczy. Drożdże rozkładają węglowodany do alkoholu. Powstałe w wyniku procesu fermentacji produkty prowadzą do stałego obciążenia wątroby, co manifestuje się poprzez wzrost wartości transaminaz. Diagnoza kliniczna grzybicy skóry i śluzówek opiera się na wyglądzie zmienionych okolic chorobowych. Jedynie poprzez badanie mikroskopowe diagnoza może zostać potwierdzona, bądź zweryfikowana. Nie wystarczy tylko stwierdzić obecności Candida, konieczne jest również określenie gatunku. Tylko niektóre gatunki są w stanie łączyć się z nabłonkiem i w sprzyjających warunkach prowadzą do infekcji. CANDIDA MOŻE WYWOŁYWAĆ REAKCJE ALERGICZNE Dokładne metody diagnostyki laboratoryjnej zawsze oznaczają drobnoustroje. Objawy reakcji alergicznych wywoływanych przez grzyby Candida widoczne są przede wszystkim na skórze i są one bardzo zróżnicowane. Do najczęściej spotykanych należą: plackowate zaczerwienienia, guzki, pęcherze, pryszcze lub złuszczanie się naskórka. Objawy w dużej mierze uwarunkowane są przez procesy immunologiczne, na które wpływ ma GALT (gut-associated lymphoid tissue) tkanka limfatyczna związana z przewodem pokarmowym. W związku z tym, pełna identyfikacja drobnoustroju na podstawie wymazu ze skóry jest niewystarczająca. 6 INSTYTUT MIKROEKOLOGII, UL. SIELSKA 10, POZNAŃ

7 RODZAJE DROŻDŻY MAJĄCE WPŁYW NA ORGANIZM LUDZKI Candida albicans Candida stellatoidea Candida tropicalis Candida kefyr Candida krusei Candida guilliermondii Candida parapsilosis Candida lusitaniae Candida viswanthii Candida glabrata Candida dattila Candida famata Rhodotorula rubra Cryptococcus neoformans Trichosporon cutaneum Trichosporon capitatum Malassezia fufur GRZYBY Z RODZAJU CANDIDA Drożdżaki z rodzaju Candida, które występują w ponad 200 gatunkach mogą stać się przyczyną dolegliwości skórnych, bądź dolegliwości w przewodzie pokarmowym. Zależy to przede wszystkim od czynników jakościowych i ilościowych. Zarówno predyspozycja danej osoby jak i ilość bakterii oraz ich patogenne właściwości odgrywają znaczącą rolę w powstawaniu stanów chorobowych. Z medycznego punktu widzenia, najbardziej znaczącym grzybem jest Candida albicans (inaczej bielnik biały). Nazwa pochodzi od charakterystycznych białych kolonii, które tworzone są przez te grzyby na pożywce [McCullough et al., 1996]. Candida albicans należy do fakultatywnych czynników chorobotwórczych [Haynes, 2001] i wywołuje około 60 75% wszystkich kandydoz, podczas gdy C. tropicalis 15 20%, C. glabrata 10 15%, C. parapsilosis 5 15%, C. krusei 2 5% i C. stellatoidea tylko 1 2% [Kwon-Chung und Bennett, 1992]. Candida rozmnaża się przez pączkowanie. W niektórych warunkach komórki pączkujące mogą się wydłużać, wówczas powstałe w ten sposób komórki nazywamy grzybnią rzekomą. Masowemu rozmnażaniu się grzybów sprzyja przyjmowanie żeńskich hormonów (np. tabletki antykoncepcyjne), cukrzyca, ciąża, przyjmowanie sterydów i antybiotyków [Peterson, 1992; Ray, 1989; Reed, 1992; Samaranayake and Nair, 1995]. Diagnoza polega przede wszystkim na opisie klinicznym, badaniu mikroskopowym oraz posiewach. Mikroskopowo można jedynie stwierdzić występowanie drożdżaków. Do oceny zagrożenia i znaczenia klinicznego konieczne jest badanie diagnostyczne określające gatunek grzyba. Dodatkową pomocą w ocenie zakażenia drożdżakami jest określenie liczby drobnoustrojów. Ocena ilościowa jest bardzo ważna. Zakażeniu towarzyszą często czynniki, które sprzyjają zasiedlaniu i rozmnażaniu się grzybów. W tym przypadku ważne jest porównanie liczby grzybów z ogólną ilością występujących drobnoustrojów. tel.: , fax: , 7

8 CZYNNIKI PATOGENNE Duże znaczenie ma określenie możliwych czynników patogennych. Właściwości fizjologiczne drożdżaków z rodzaju Candida, zwłaszcza zdolności do asymilacji różnych substancji organicznych oraz fermentacji węglowodanów pozwalają na identyfikację biochemiczną szczepów. Przy ocenie patogennych właściwości danego gatunku Candida, ważne jest wykrycie zdolności wzrostu drożdżaków w 37oC. Drożdże, które nie są zdolne do rozmnażania w tempeniewielka INFEKCJA WYWOŁANA PRZEZ C. ALBICANS W PRZEłYKU raturze 37oC, nie są przyczyną grzybicy błony śluzowej. Ponadto, przy ocenie patogennych właściwości należy określić obecność integryny, enzymów litycznych oraz dymorfizmu. W przeciwieństwie do innych drożdżaków, C. albicans posiada tak zwaną integrynę [Bendel et al., 1995]. Integryna ułatwia adhezję do komórek. Wytworzenie się integryny, a co za tym idzie Ustalenie czynników pa- zdolności przylegania, pobudzone jest przez podwyższone stężenie glukozy w danym środo- togennych jest niezbędne wisku. Zdolność do uwalniania enzymów litycznych, do których zalicza się kwaśną proteazę do właściwej diagnozy. aspartylową (SAP), uważana jest jako czynnik patogenny [Ross et al., 1990]. Z jej pomocą Candida jest w stanie przeniknąć do komórki gospodarza i spowodować uszkodzenie błony śluzowej. Kwaśne proteazy dodatkowo rozczepiają slga, chroniąc w ten sposób Candida przed reakcją układu immunologicznego. Zdolność do dymorfizmu [Soll, 1992] umożliwia grzybom Candida zmianę struktur powierzchniowych, co chroni je przed odpowiedzią immunologiczną oraz zwiększa zdolność przylegania. Dzięki temu Candida może dopasować się zarówno do zmienionych warunków środowiska, jak i bronić się przed mechanizmami obron- C. ALBICANS KYBERMYK nymi układu odpornościowego. MATERIAŁ DO BADANIA KLINICZNIE NIEISTOTNE MOŻLIWE ZNACZENIE KLINICZNE KLINICZNIE ISTOTNE wymaz z jamy ustnej pojedyncze kolonie mały lub średni wzrost duży wzrost plwocina < 1x10 3 / ml > 1 x < 1 x 10 6 / ml > 1 x 10 6 / ml próbka kału < 1x 10 3 / g > 1 x < 1 x 10 6/ g > 1 x 10 6 / g wymaz z pochwy wynik badania pozytywny INSTYTUT MIKROEKOLOGII, UL. SIELSKA 10, POZNAŃ 8

9 OSIEDLANIE SIĘ GRZYBÓW Z RODZAJU CANDIDA A REKACJE ALERGICZNE Dość często obserwuje się zależność pomiędzy osiedlaniem się grzybów Candida w przewodzie pokarmowym a występującymi reakcjami alergicznymi [Palma-Carlos et al., 2002] lub dolegliwościami skórnymi. Przypuszcza się, że niektóre zmiany alergiczne na skórze wywoływane są przez antygeny Candida. Immunologia proponuje wiele możliwości wyjaśnienia tego zjawiska. Punktem wyjścia jest reakcja układu immunologicznego na występowanie Candida w jelicie. Komórki TH2 zyskują przewagę nad komórkami TH1. Proces ten ma bezpośredni wpływ na produkcje interleukiny 4, która występując w nadmiarze oddziaływuje na komórki TH1 pobudzając produkcję IFN γ. Tym samym aktywowane jest różnicowanie limfocytów B w komórki plazmatyczne, które produkują IgE. Dodatkowo pobudzane są komórki tuczne uwalniające histaminę. Skutki obu procesów sprzyjają powstawaniu reakcji alergicznej na antygeny Candida. Zachwianie proporcji limfocytów TH1/TH2 związane jest ze zmniejszeniem produkcji IFN γ, który jest ważnym czynnikiem hamującym tworzenie się nowych strzępek Candida. Na modelu immunologicznym widać, że niewielkie ilości antygenów Candida mogą wzmacniać reakcje alergiczne. CANDIDA ALBICANS MODEL PATOGENEZY *MALT tkanka limfatyczna związana z błonami śluzowymi (mucosa associated lymphatic tissue) według Heizmann et al., 1998 tel.: , fax: , 9

10 WYNIK BADANIA KYBERSTATUS I KYBERMYK 10 INSTYTUT MIKROEKOLOGII, UL. SIELSKA 10, POZNAŃ

11 LITERATURA Bendel, C. M., St Sauver,J., Carlson,S., & Hostetter,M.K. Epithelial adhesion in yeast species: correlation with surface expression of the integrin analog. J. Infect. Dis. 171: (1995). Gedek, B. Kompendium der medizinischen Mykologie. Verlag Paul Parvey, Berlin (1980) Haynes, K. Virulence in Candida species. Trends Microbiol. 9: (2001). Knoke, M., Bernhard,M.&Messe, R. Mykosen 24: (1981). Heizmann, W. et al. Candida albicans. Hohenheimer Konsensus zum Stellenwert der Schleimhautbesiedelung im Gastrointestinaltrakt. z. Allg. Med. 74: (1998). Kreger-van Rij,N.J.W. In The Yeasts (Elsevier Science Publishers, Amsterdam; 1984). Kwon-Chung,K. & Bennett,J.E. In Medical Morphology. ed. Cann,C. Lea & Febiger, Philadelphia, PA (1992). McCullough, M. J., Ross,B.C., & Reade,P.C. Candida albicans: a review of its history, taxonomy, epidemiology, virulence attributes, and methods of strain differentiation. Int. J Oral Maxillofac. Surg. 25: (1996). Palma-Carlos, A. G., Palma-Carlos,M.L., & Costa,A.C. Candida and allergy. Allerg. Immunol. (Paris) 34: (2002). Peterson, D. E. Oral candidiasis. Clin. Geriatr. Med. 8: (1992). Ray, T. L. Systemic candidiasis. Dermatol. Clin. 7: (1989). Reed, B. D. Risk factors for Candida vulvovaginitis. Obstet. Gynecol. Surv. 47: (1992). Ross, I. K., De Bernardis,F., Emerson,G.W., Cassone,A., & Sullivan,P.A. The secreted aspartate proteinase of Candida albicans: physiology of secretion and virulence of a proteinase-deficient mutant. J. Gen. Microbiol. 136: (1990). Samaranayake, L. P. & Nair,R.G. Oral Candida infections-a review. Indian J. Dent. Res. 6: (1995). Seebacher, C., Blaschke-Hellmessen, R. Mykosen. Jena: Gustav-Fischer Verlag (1990). Soll, D. R. High-frequency switching in Candida albicans. Clin. Microbiol. Rev. 5: (1992). tel.: , fax: , 11

12 Wskazania do przeprowadzenia badania KyberMyk: atopowe zapalenie skóry katar sienny astma oskrzelowa nietolerancje na pokarm nawracające infekcje zespół jelita drażliwego nietolerancja węglowodanów przewlekłe stany zapalne jelit przewlekłe biegunki przewlekłe zaparcia zapalenia grzybicze profilaktyczne badanie jelita przewlekłe stany zapalne pochwy ul. Sielska 10, Poznań tel.: fax: Materiał do pobrania próbek oraz opakowanie do przesłania można zamówić pod adresem lub pod numerem telefonu: