RELIGIJNOŚĆ JAKO ELEMENT OSOBOWOŚCI JEJ PRZEWAŻAJĄCE CZYNNIKI INTRAPSYCHICZNE

Transkrypt

1 Spis treści Wprowadzenie: Religijność między idealizacją a patologizacją (Henryk Machoń).. 11 I. Religia współczesny megatrend? II. Droga ku interdyscyplinarności III. Wielowymiarowe wychowanie religijne IV. Ezoteryzm a chrześcijaństwo V. Psychologia religii w perspektywie teoretyczno-empirycznej Wstęp: Jaki cel stawia sobie psychologia religii? Psychologia religii psychologizm psychologia pastoralna Co jest religijne a co duchowe? Różnorodność religijności wyjaśnianej w koherentnym eklektyzmie Psychologia religii jako nauka o układzie nerwowym i jako neuroteologia? Część pierwsza RELIGIJNOŚĆ JAKO ELEMENT OSOBOWOŚCI JEJ PRZEWAŻAJĄCE CZYNNIKI INTRAPSYCHICZNE Różnorodność form religijności badania kwestionariuszami wielowymiarowymi Religijność: wewnętrzna czy zewnętrzna? Religijność ujęta wielowymiarowo jako zgodność z prawdami wiary, praktyka wiary, doświadczenie wiary, wiedza na temat wiary i konsekwencje płynące z wiary? ROZDZIAŁ 1 Religijność w różnorodności motywów wewnętrznych SEKCJA 1: Motywy ile i jakie? Dyskusja historyczno-systematyczna I. Religijność szukanie ochrony? Stanowisko teorii instynktów Iwana P. Pawłowa II. Religijność nadzieja na nieśmiertelność? Stanowisko Bronisława Malinowskiego oraz teorii opanowywania trwogi III. Religijność natręctwo i regresyjne pragnienie ochrony? Psychoanalityczna koncepcja Sigmunda Freuda Religijność jako natręctwo i wina Kompleks Edypa, poczucie winy, zwierzę totemiczne, idea Boga-Ojca Religijność jako regresyjne pragnienie ochrony ze strony wszechmocnego ojca?...56 Ocena hipotezy o nerwicy natręctw Ocena hipotezy o regresji i hipotezy o spełnieniu pragnień

2 6 SPIS TREŚCI IV. Religijność problem poczucia własnej wartości? Podejście teorii relacji z obiektem V. Religijność z potrzeby bliskości i bezpieczeństwa? Podejście teorii przywiązania Ocena podejścia teorii przywiązania VI. Religijność gotowość do interpretacji motywowanych ciekawością, kontrolą i wartością samego siebie? Podejście teorii atrybucji Ocena podejścia teorii atrybucji VII. Religijność zakorzeniona w pragnieniach, wartościach i w pytaniu o sens?...72 Podejście wyrosłe z koncepcji wielości motywów Gordona W. Allporta SEKCJA 2: Motywy decydujące o rozwinięciu się różnych przejawów religijności Koncepcja heurystyczna I. Między sumiennością a skrupulatnością Gotowość do samokontroli moralnej Sumienność przy jakim udziale lęku? Perfekcjonizm z komponentem religijnym Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne w formie religijnej czy też z komponentem religijnym? II. Optymizm magiczny czy religia okopu? Dążenie do kontroli zewnętrznej ważnych zdarzeń życiowych oraz do radzenia sobie z sytuacjami trudnymi Czym jest dążenie do kontroli? Magia kontrola za pomocą sił działających w dużym stopniu automatycznie Modlitwa prośby między pasywnym oczekiwaniem kontroli zewnętrznej i radzeniem sobie z sytuacjami trudnymi Religia okopu Co sprawia, że religijne strategie radzenia sobie z sytuacjami trudnymi działają korzystnie? Radzenie sobie z ciężką chorobą fizyczną Radzenie sobie z lękiem Siła Większa od nas samych w programie Anonimowych Alkoholików Ekstatyczne poczucie bezpieczeństwa Radzenie sobie ze stratą w procesie żałoby III. Pozaspołeczne źródło pozytywnej bliskości emocjonalnej? Dążenie do poczucia pozytywnej wartości własnej? Czym jest dążenie do poczucia pozytywnej wartości własnej? Kiedy religijność działa jako środek podtrzymania własnej wartości, a kiedy nie? Poczucie własnej wartości i obraz Boga oddziałują na siebie Jak problematyczne dążenie do doświadczenia własnej wartości może wpływać na religijność? Nadmiernie silne pragnienie bliskości ekstatyczna miłość Boga

3 SPIS TREŚCI 7 Potrzeba uznania jako narcystyczne przekonanie o byciu wybranym Potrzeba uznania jako duma wynikająca z dokonań i z cnoty Fanatyzm oraz przewartościowana idea jako potwierdzenie własnej wartości? IV. Wielbienie ponad obowiązkiem i wyrachowaniem? Gotowość do dziękowania i uwielbienia Wdzięczność Uwielbienie V. Czy wiara czyni współczującym a współczucie wierzącym? Gotowość do wrażliwości prospołecznej i zachowań prospołecznych Zachowania prospołeczne Czy religijność sprzyja wrażliwości prospołecznej i zachowaniom prospołecznym?.149 W jaki sposób religijność może sprzyjać zachowaniom prospołecznym? Co ogranicza lub uniemożliwia wpływ religijności? Uprzedzenia religijne a przemoc: czy religijność sprzyja zachowaniom antyspołecznym? Wrogość w stosunku do obcych uprzedzenia o charakterze etnicznym i rasistowskim? Przemoc religijna święta wojna? VI. Religijność określana jedynie przez emocje czy także przez poznanie? Zainteresowanie światopoglądem naukowym i logiczną koherencją Poznanie światopoglądowe jako ciekawość i myślenie problemowe Pragnienie koherencji logicznej: światopoglądowe badanie rzeczywistości Do jakiego stopnia przekonania religijne określane są przez poznanie? Autorytarne, emocjonalistyczne i intuicjonistyczne pojmowanie wiary Wyraźne stany pewności refleksyjnie czy bezrefleksyjnie? Dogmatyzm fundamentalizm Dogmatyzm Fundamentalizm BLOK ROZSZERZAJĄCY 1: Obrazy Boga pojęcia Boga Odbicia różnorodności myślenia religijnego i przeżyć religijnych Wpływy kultury religijnej i nauczania religijnego Wpływy rodzinne i intrapsychiczne BLOK ROZSZERZAJĄCY 2: Jak rozwija się religijność? Co wiemy na temat rozwoju religijnego? Stanowiska wyjaśniające ROZDZIAŁ 2 Religijność w wielości form zrównoważonych i zaburzonych emocji Z historii badań: W. James R. Otto R. Stark A. Greeley I. Co przesądza o religijnym charakterze uczuć religijnych? Przekonania religijne czyste over-beliefs?

4 8 SPIS TREŚCI II. Jakie techniki psychologiczne sprzyjają przeżyciom religijnym? Ze strony komponentu poznawczego: jak przekonania religijne i symbole mogą pobudzać przeżycie? Jak przeżycie religijne jest aktywowane przez swój komponent uczuciowy, komponent ekspresji i komponent neurofizjologiczny? Postawa ciała, gesty, muzyka: zakres komponentu ekspresji i komponentu motywacyjnego Kontrolowanie oddechu, post, halucynogeny: zakres komponentu neurofizjologicznego III. Ekstaza: stan wyjątkowy czy zaburzenie psychiczne? Ekstaza w kontekście psychoz Ekstaza w kontekście konfliktów emocjonalnych Ekstaza jako niepatologiczny stan wyjątkowy IV. Religijność w poważnych pod względem klinicznym stanach depresji V. Urojenia religijne chorujących na schizofrenię jako próba radzenia sobie z trudnościami ROZDZIAŁ 3 Religijność w różnorodności odmiennych stanów świadomości Dwie podstawowe zmiany świadomości ja I. Doświadczenia objawienia i doświadczenia opętania Doświadczenia objawienia, wizje i czynności przy udziale medium Wizje i głosy Grupa 1: wizje i głosy spontanicznie i emocjonalnie Grupa 2: wizje i głosy wywołane przez samego siebie i kompleksowe Pewna szczególna forma: doświadczenia z pogranicza śmierci Czynności automatyczne, czynności przy udziale medium (spirytyzm) Glosolalia rodzaj mówienia automatycznego? Doświadczenia opętania Wystąpienie opętania w ramach zaburzenia psychicznego Stygmatyzacja II. Mistyczne przeżycia zjednoczenia Wspólny rdzeń przeżyć mistycznych Różnorodność przeżyć mistycznych ROZDZIAŁ 4 Religijność a dobrostan subiektywny I. Czy religijność wpływa niekorzystnie na dobrostan subiektywny? II. Czy religijność wpływa korzystnie na dobrostan subiektywny? Czy religijność wzmacnia zadowolenie z życia i poczucie bycia szczęśliwym? III. Czy dobrostan subiektywny lub jego brak wpływa w określony sposób na religijność?

5 SPIS TREŚCI 9 Część druga RELIGIJNOŚĆ W OBSZARZE ODDZIAŁYWANIA WPŁYWÓW SPOŁECZNYCH WARUNKI PSYCHOSPOŁECZNE I WZAJEMNE ODDZIAŁYWANIA ROZDZIAŁ 5 Religijność w obszarze napięcia między socjalizacją a samowychowaniem I. Społeczne procesy uczenia się Uczenie się przez modelowanie (uczenie się przez obserwację) Uczenie się przez instruowanie Uczenie się przez wzmocnienie społeczne i przez potwierdzenie społeczne II. Indywidualne procesy uczenia się Uczenie się przez zrozumienie (wgląd) Uczenie się przez samowzmocnienie Uczenie się przez własną aktywność ROZDZIAŁ 6 Udział w życiu grupy religijnej: wzbogacenie czy ryzyko? I. Dyskusja na temat kultów destruktywnych Wzbogacenie czy ryzyko? Dlaczego ludzie wstępują do grup religijnych? II. Propagowanie informacji i rekrutacja Jakich potrzeb i motywów się dotyka? III. Grupa Klimat, który daje oparcie czy uzależnia? IV. Mistrz Relacja, która rozjaśnia czy ubezwłasnowolnia? V. Szkolenie (formacja) Wpływ pobudzający czy narzucający nową tożsamość? Pomocne towarzyszenie Suplement Czy przeżycia religijne są zakorzenione w archetypach nieświadomości zbiorowej? Wykaz literatury Spis tabel i rycin Spis opisu przypadków Indeks osobowy Indeks rzeczowy