Co rodzice powinni wiedzieć o bezpieczeństwie radiacyjnym w medycynie

Transkrypt

1 Co rodzice powinni wiedzieć o bezpieczeństwie radiacyjnym w medycynie Obrazowanie pomaga lekarzom w diagnozowaniu i leczeniu pacjentów. Niektóre metody obrazowania wykorzystują promieniowanie jonizujące. Poniższa informacja pomoże rodzicom i personelowi medycznemu zrozumieć niektóre zagadnienia i wyjaśnić wątpliwości dotyczące tego tematu. Czym jest promieniowanie jonizujące w medycynie? Istnieje kilka zastosowań promieniowania jonizującego, których celem jest udzielenie medycznej pomocy dzieciom. Promieniowanie może służyć diagnostyce lub terapii. Techniki obrazowania z wykorzystaniem promieniowania obejmują diagnostykę rentgenowską, tomografię komputerową (TK) oraz badania z wykorzystaniem radionuklidów (medycyna nuklearna). Techniki terapeutyczne obejmują napromienianie chorób nowotworowych lub nadmiernie aktywnej tarczycy. Czym jest prześwietlenie rtg? Promieniowanie rentgenowskie to niewidoczna wiązka promieniowania jonizującego przenikająca przez ciało i ulegająca zmianom po przejściu przez poszczególne tkanki, w wyniku czego powstaje obraz diagnostyczny. Jest to dwuwymiarowy obraz ukazujący kości, płuca i inne organy. Badanie nie jest bolesne, wymaga jednak aby dziecko nie ruszało się w trakcie ekspozycji. Czasami zaprasza się rodziców do pozostania z dzieckiem w gabinecie podczas wykonywania badania w celu zapewnienia dziecku komfortu. W zależności od badanego obszaru stosuje się ołowiane osłony ograniczające narażenie na promieniowanie organów, które nie są badane.

2 Czym jest badanie TK? Badanie TK uzyskiwane jest przy użyciu źródła promieniowania rentgenowskiego krążącego wokół ciała pacjenta tworząc trójwymiarowe obrazy. W ten sposób uzyskiwane są plastry, które następnie są komputerowo rekonstruowane w obrazy, które dostarczają więcej informacji na temat budowy anatomicznej niż pojedyncze zdjęcie rentgenowskie. Badanie TK może dostarczyć informacji mających krytyczne znaczenie w opiece nad twoim dzieckiem, ale uzyskanie tego typu obrazów wiąże się z większą ekspozycją na promieniowanie w porównaniu z pojedynczym prześwietleniem rtg. Tomograf komputerowy wygląda jak wielki pączek (donut). Twoje dziecko będzie musiało leżeć bez ruchu na stole, który przejedzie przez ten donut. Badanie jest względnie szybkie i bezbolesne. Żadna część urządzenie nie dotyka dziecka. Czasami jednak dzieci boją się wielkiej maszyny. Obecność rodzica przy dziecku w czasie badania działa uspokajająco dlatego zachęca się rodziców do pozostania w pomieszczeniu tomografu. U młodszych dzieci stosuje się czasami znieczulenie ogólne (sedację) tak, aby dziecko w trakcie badania nie poruszało się. W celu uzyskania lepszego obrazu narządów i naczyń krwionośnych podaje się dożylnie kontrast. Stosowane kontrasty są zazwyczaj bezpieczne. Dzieci cierpiące na poważne schorzenia nerek nie mogą otrzymywać kontrastu ponieważ substancja ta wydalana jest z organizmu przez nerki. Reakcje alergiczne spowodowane podaniem kontrastu występują rzadko. Przed podaniem kontrastu rodzic pytany jest czy dziecko nie ma problemów z nerkami oraz czy nie ma specyficznych uczuleń. Ważne jest, aby wszelkie wątpliwości rozwiać w trakcie rozmowy z lekarzem przed rozpoczęciem badania. Czym są badania z medycyny nuklearnej? Badania z medycyny nuklearnej wykonywane są poprzez podanie małych ilości radiofarmaceutyku (substancji radioaktywnej), który gromadzi się w różnych organach lub tkankach i emituje promenowanie gamma. Następnie to promieniowanie mierzone jest przez kamerę, w której promieniowanie konwertowane jest na sygnał elektroniczny tworzący obraz. Wielkość ekspozycji promieniowania zależy od rodzaju wykonywanego badania. Lek zazwyczaj podawany jest dożylnie. Badanie nie jest bolesne, jednak podczas uzyskiwania obrazów dziecko powinno leżeć bez ruchu. Zaleca się obecność rodzica przy dziecku podczas badania. U młodszych dzieci stosuje się czasami znieczulenie ogólne (sedację) tak, aby dziecko w trakcie badania nie poruszało się. Jak dużo promieniowania wykorzystują te badania? Wszyscy jesteśmy narażeni na niewielkie dawki promieniowania od ziemi, skał, materiałów budulcowych, powietrza, wody oraz promieniowania kosmicznego. Nazywamy to naturalnym tłem

3 promieniowania. Stopień narażenia na to promieniowanie zależy od miejsca naszego zamieszkania. Na przykład osoby zamieszkujące wysokie partie gór Kolorado narażeni są na promieniowanie naturalne w większym stopniu niż osoby mieszkające na poziomie morza. Promieniowanie mierzone jest na różne sposoby. Pomiar może służyć oszacowaniu dawki dla całego ciała bądź pojedynczego organu. Z uwagi na fakt, że każdy pacjent jest inny pod względem wielkości i kształtu, należy stosować inne wartości ustawień prześwietlenia dopasowane do rozmiarów pacjenta. Szacunkowe dawki dla badań tego samego typu mogą okazać się mylące, a porównywanie oszacowanych dawek dla różnych badań może prowadzić do błędnych wniosków. Jednym ze sposobów analizy dawek od badań rtg jest porównywanie szacunkowej skutecznej dawki promieniowania pochodzącej od różnych źródeł podawanej w milisiwertach (msv). Source Estimated effective dose (msv) Naturalne tło promieniowania... 3 msv/rok Pasażer samolotu (lotu krajowego) msv RTG klatki piersiowej (jedna płaszczyzna)... do 0.01 msv RTG klatki piersiowej (dwie płaszczyzny)... do 1 msv TK głowy... do 2 msv TK klatki piersiowej... do 3 msv TK jamy brzusznej... do 5 msv Promieniowanie stosowane w rentgenodiagnostyce I badaniach tomograficznych zostało porównane do promieniowania tła, na które jesteśmy narażeni w życiu codziennym. Jednak, takie porównanie wprowadza w błąd, gdyż dotyczy ekspozycji dla całego ciała podczas gdy badania diagnostyczne dotyczą obrazowania mniejszych obszarów. Mimo to powyższe porównanie pomaga zrozumieć wielkość relatywnej dawki promieniowania dla pacjenta. Tło... 1 dzień RTG klatki piersiowej (jedna płaszczyzna)... 1 dzień TK głowy... do 8 miesięcy TK jamy brzusznej... do 20 miesięcy Jakie ryzyko niesie ze sobą diagnostyka rentgenowska? Nie ma wiążących dowodów potwierdzających tezę, że promieniowanie wykorzystywane w badaniach rtg powoduje nowotwory. Jednak, niektóre badania dotyczące dużych populacji osób narażonych na promieniowanie wykazały niewielki wzrost ryzyka zachorowania na nowotwory nawet przy niskim poziomie ekspozycji, szczególnie u dzieci. Najważniejsze narodowe i międzynarodowe organizacje odpowiedzialne za ocenę ryzyka wynikającego z narażenia na promieniowanie zgadzają się, że prawdopodobnie nie istnieje wartość progowa niskiej dawki promieniowania po której przekroczeniu następuje indukcja nowotworów. Aby zachować bezpieczeństwo należy postępować tak, jak gdyby niskie dawki promieniowania mogły wyrządzić pacjentowi krzywdę. Ryzyko rozwinięcia się nowotworu wywołanego promieniowaniem powinno być szacowane w odniesieniu do statystycznego ryzyka

4 zachorowania na nowotwór w całej populacji. Całkowite ryzyko śmierci z powodu nowotworu złośliwego w okresie życia pojedynczej osoby oszacowano na 20 do 25%. Spośród każdego 1000 dzieci 200 do 250 ostatecznie umrze z powodu raka nie będąc nigdy narażonymi na promieniowanie z diagnostyki medycznej. Szacowanie wzrostu ryzyka zachorowania na nowotwór w ciągu życia w wyniku narażenia na pojedyncze badanie tomograficzne jest tematem kontrowersyjnym. Ocenia się taki wzrost jako ułamek tego ryzyka (0,03-0,05%). Ten typ szacowania dla całej populacji jako grupy nie opisuje bezpośredniego ryzyka dla danego dziecka. Innym sposobem oceny relatywnego ryzyka śmierci z powodu raka wynikającego z poddania się pojedynczemu badaniu TK jest porównanie teoretycznego ryzyka pojedynczej tomografii jamy brzusznej z ryzykiem wynikającym z innych zdarzeń. Porównano ryzyko powodowane jednym badanie tomograficznym jamy brzusznej z: przejechaniem 7500 mil ( km) (ryzyko wypadku samochodowego) jazdą na motorze przez 1000 mil (1600 km) (ryzyko wypadku) Pomimo ograniczeń w szacowaniu dawki promieniowania, widoczne jest, że ryzyko zachorowania na raka spowodowane wykonaniem pojedynczego badania tomograficznego jest małe. Jednak, dostępne metody badawcze pokazują, że takie ryzyko może istnieć i mieć charakter kumulacyjny. Jak możemy zminimalizować ryzyko dla dziecka wynikające z promieniowania? Istnieją sposoby zapewnienia, że twoje dziecko będzie narażone na możliwie najmniejszą ilość promieniowania podczas wykonywania badania obrazowego. Kampania Image Gently (Obrazuj z rozwagą) promuje optymalne schematy skanowania dla dzieci tj.: wykonuj badanie obrazowe gdy daje ono wyraźną korzyść medyczną; stosuj najmniejszą ilość promieniowania odpowiednią dla skutecznego obrazowania biorąc po uwagę wielkość dziecka; obrazuj tylko wskazany obszar ciała; unikaj wielokrotnych skanów; gdy to możliwe korzystaj z innych alternatywnych badań diagnostycznych (np. USG, rezonans magnetyczny) Jeśli lekarz mojego dziecka zleca wykonanie badania tomograficznego czy mam się zgodzić? Podobnie jak w przypadku każdego innej procedury medycznej, korzyści płynące z wykonania badania powinny być większe niż ryzyko z nim związane. Badanie tomograficzne jest niezwykle wartościową techniką obrazowania, która poprawia jakość opieki medycznej i pozwala na zdiagnozowanie niektórych schorzeń, których nie można wykryć w innych badaniach. Tomografia komputerowa pomaga wybrać najlepsze opcje terapeutyczne, uniknąć innych badań lub zabiegów chirurgicznych oraz wpływa na poprawę efektów leczenia. Ważne jest aby

5 pamiętać, że w sytuacji gdy twoje dziecko cierpi na poważne schorzenie wymagające badania TK nie powinieneś mieć żadnych obiekcji co do konieczności wykonania tomografii. Korzyści wynikające z badania wyraźnie przewyższają ryzyko związane z tomografią. Gdy badanie tomograficzne stanowi najlepszą opcję diagnostyczną, zapytaj czy skanowanie będzie wykonane w technice niskiej dawki zmniejszającej ekspozycję na promieniowanie. Skąd mogę wiedzieć czy w pracowni diagnostyki obrazowej stosowane są techniki zmniejszające dawkę? W niektórych pracowniach diagnostyki obrazowej wykonujących badania dorosłych nie stosuje się technik zmniejszających dawkę u dzieci. Nie będziesz wiedział czy tak jest dopóki nie zapytasz, a rozsądnie jest zapytać bo takie masz prawo. Osoba wykonująca badanie tomograficzne powinna podać ci informację w jaki sposób zmniejszana jest dawka w przypadku badania dziecka. Należy także zapytać czy pracownia diagnostyczna posiada akredytację American College of Radiology. Jakie badania są alternatywą dla TK? Badanie tomograficzne może być najlepszą metodą uzyskania informacji obrazowej niezbędnej do podjęcia decyzji klinicznych dotyczących opieki nad twoim dzieckiem. Czasami lekarz może zdecydować, że lepszym wyjściem jest po prostu obserwować twoje dziecko niż kierować je od razu na tomografię. Czekanie może okazać się trudne dla rodziców i rodziny, ale jego wynik będzie taki sam jak tomografii, ale bez niepotrzebnego narażania dziecka na promieniowanie. Ultradźwięki i rezonans magnetyczny (MRI) to dwie techniki obrazowania nie wykorzystujące promieniowania. Czasami te techniki obrazowania mogą dostarczyć informację diagnostyczną analogiczną dla TK i mogą wówczas stanowić alternatywę dla tomografii komputerowej. Rezonans magnetyczny jest długim badaniem i może wymagać znieczulenia ogólnego, które samo w sobie niesie pewne ryzyko. Badanie TK może stanowić jedyny sposób uzyskania informacji diagnostycznej niezbędnej do podjęcia decyzji klinicznych dotyczących opieki nad twoim dzieckiem. Należy zapytać lekarza oraz radiologa czy alternatywne badania są odpowiednie w sytuacji, w której znalazło się twoje dziecko. Jeśli badanie tomograficzne nie wykazało żadnych zmian, to czy decyzja o wykonaniu badania była błędem? Często prawidłowe badanie tomograficzne dostarcza użytecznej informacji o stanie zdrowia dziecka. Prawidłowy wynik badania pozwala na powrót dziecka do domu oraz uniknięcie dodatkowych testów lub niepotrzebnych procedur medycznych.

6 Jeśli nadal mam pytania dotyczące narażenia mojego dziecka na promieniowanie do kogo mogę się zwrócić? Pierwsza rozmowa powinna odbyć się pomiędzy rodzicami i lekarzem zlecającym badanie. Personel medyczny musi wyważyć ryzyko i korzyści płynące z wykonania badania. Lekarz i radiolog (który także jest lekarzem) mogą razem podjąć decyzję jakie badania należy wykonać u dziecka. Jeśli twój lekarz nie jest w stanie odpowiedzieć na twoje pytania, lekarz radiolog będzie w stanie dostarczyć ci dalszych informacji. Informacje zawarte w tej publikacji nie mogą zastępować opieki medycznej czy porady pediatry. Pediatra twojego dziecka w oparciu o indywidualne fakty i okoliczności może prowadzić leczenie według innych schematów. Image Gently to kapania edukacyjna i uświadamiająca utworzona przez Alliance for Radiation Safety in Pediatric Imaging w lipcu 2007 roku. Jest to koalicja organizacji ochrony zdrowia dedykowana bezpiecznemu obrazowaniu o wysokiej jakości w pediatrii. Koalicja obejmuje ponad specjalistów radiologii, pediatrii, fizyków medycznych i inspektorów ochrony radiologicznej stowarzyszonych w 33 organizacjach oraz Towarzystwie Radiologii Pediatrycznej. Literatura