Terapia genowa. Autor: dr Artur Cieślewicz. Zakład Farmakologii Klinicznej.

Transkrypt

1 Terapia genowa Autor: dr Artur Cieślewicz Zakład Farmakologii Klinicznej

2 Definicja Terapia genowa: Procedura medyczna, podczas której dzika wersja genu jest wprowadzana do komórek pacjenta w celu wyleczenia choroby wywołanej przez zmutowany gen, kodującego niefunkcjonalny produkt Rodzaje terapii genowej 1. Terapia in vivo a. Działanie bezpośrednio w organizmie pacjenta b. Niezbędne metody precyzyjnego transportu terapeutycznych genów do określonych komórek 2. Terapia ex vivo a. Pobieramy populację komórek z organizmu pacjenta b. Transformacja w warunkach laboratoryjnych c. Zmodyfikowane komórki powracają do organizmu pacjenta Wektory Niewielkie cząsteczki DNA, umożliwiające wprowadzenie obcego DNA do komórki Plazmidy, genomy wirusowe, sztuczne chromosomy Wektory adenowirusowe Oparte na ludzkim adenowirusie Terapeutyczny gen wstawiany na miejsce genów wirusowych (zwykle E1-E3) Tak przygotowany DNA pakowany do kapsydu Rodzaje wektorów adenowirusowych Zalety Wady 1 generacja: delecje genów E1 i E3 (ograniczona replikacja) 2 generacja: delecja genu E4 (zredukowana odpowiedź immunologiczna) 3 generacja: usunięte geny wirusowe; silnie zredukowana odpowiedź immunologiczna Wysoka efektywność transdukcji Pojemność do 8 kbp Infekuje komórki dzielące się i zróżnicowane Wektor wyboru w terapii genowej niektórych nowotworów Ekspresja ograniczona w czasie Wczesne generacje: mogło dojść do ekspresji wirusowych białek Skuteczność in vivo utrudniona przez odpowiedź immunologiczną Pierwszy rekombinowany adenowirus dopuszczony do terapeutycznego stosowania: Onyx-15 (Oncorine): Niemożność unieczynnienia białka p53 => namnażanie tylko w komórkach nowotworowych Oncorine + 5FU + cisplatyna => lepsza odpowiedź na leczenie, mniejsze prawdopodobieństwo progresji w porównaniu do samej chemioterapii

3 Wektory retrowirusowe Bazują na genomie retrowirusa (RNA jako materiał genetyczny) Terapeutyczny gen wstawiany na miejsce genów gag, pol, env Zalety Wady Wysoka efektywność transdukcji Pojemność do 8 kbp Integracja z genomem gospodarza => stała ekspresja genu Brak ekspresji białek wirusowych Infekowanie tylko komórek dzielących się Losowa integracja z genomem Skuteczność in vivo utrudniona przez odpowiedź immunologiczną Wektory AAV Wirusy towarzyszące adenowirusom, wirusy zależne od adenowirusów Adeno-associated virus Replikacja: wymaga obecności wirusa pomocniczego (adenowirus, wirus opryszczki) ITR: inverted terminal repeats rep: 4 białka niestrukturalne, niezbędne do replikacji genomu wirusowego cap: strukturalne białka kapsydu różne serotypy wykazują tkankowo specyficzny tropizm Skutecznie infekują różne typy komórek, w tym zróżnicowane niedzielące się (np. neurony) Brak patogenności, defektywna replikacja bezpieczeństwo Niska immunogenność Długotrwała ekspresja genu Niewielka pojemność (4 4,5kb) Integracja z genomem przy braku białka Rep: mało efektywna, niespecyficzna większość w postaci episomalnej Wektory niewirusowe Liposomy Fosfolipidowe pęcherzyki transportujące DNA Sztuczne ludzkie chromosomy (HAC) Tworzone na bazie chromosomów Zawierają: centromer, miejsca inicjacji replikacji, telomery

4 Wiążą się z histonami; replikują, segregują poprawnie podczas kariokinezy Brak ograniczeń co do długości genu jaki można umieścić w chromosomie Kontrola ekspresji: elementy regulatorowe Przykłady terapii genowej Zespół SCID Pierwszy sukces terapii genowej (1990r.) Przyczyna genetyczna: mutacja w genie ADA, prowadząca do niedoboru deaminazy adenozyny terapia ex vivo: pobrane limfocyty modyfikowano dzikim genem ADA udoskonalona metoda: terapia ex vivo z wykorzystaniem komórek krwiotwórczych + kondycjonowanie niemieloablacyjne terapia dostępna komercyjnie od 2016r. (Strimvelis) o Koszt terapii: Zespół SCID sprzężony z chromosomem X Najczęstsza postać (30-40% przypadków) Przyczyna: mutacje łańcucha γc (gen zlokalizowany na chromosomie X) pierwsze badania kliniczne: 20 dzieci (wiek ~1 rok), wektor retrowirusowi, terapia ex vivo (komórki hematopoetyczne CD34+) o odtworzenie prawidłowych limfocytów T o efektywna ochrona przed infekcjami o słabe wyniki w odtwarzaniu komórek NK o brak poprawy odpowiedzi humoralnej o 5 pacjentów: białaczka w wyniku onkogenezy insercyjnej (1 pacjent zmarł) usprawnienie wektora (usunięcie LTR) 2017r.: 5 pacjentów w wieku 7-23 lat o terapia ex vivo o wektor lentiwirusowy o kondycjonowanie (busulfan) o prawidłowo funkcjonujące limfocyty T o przywrócenie odpowiedzi humoralnej Niedobór lipazy lipoproteinowej (LPL) Mutacja w genie kodującym lipazę lipoproteinową (choroba autosomalna recesywna) o Brak funkcjonalnego enzymu = zaburzony metabolizm triglicerydów Akumulacja w osoczu dużej ilości chylomikronów, ostra hipertriglicerydemia Napadowe ostre bóle brzucha, ostre zapalenie trzustki Częstość występowania: 1/ Wektor AAV1: Niereplikujący, nieintegrujący (postać episomoalna) Gen LPL wariant S447X (gain of function) Wektor podawany w znieczuleniu podpajęczynówkowym do mięśni kończyn dolnych Gen terapeutyczny ulega ekspresji w miocytach Produkt ekspresji genu (LPL) wydzielany do naczyń włosowatych, gdzie wiąże się ze śródbłonkiem

5 Badania przedkliniczne o myszy, koty efektywne obniżenie stężenia triglicerydów w surowicy o biologiczne aktywna LPL była produkowana w tkance mięśniowej Badania kliniczne o obserwacyjne i interwencyjne o wektor AAV o zmniejszenie mediany stężenia triglicerydów (ograniczone w czasie; stężenie wraca do wartości wejściowych po 4-6miesiącach) o zwiększenie udziału frakcji mniejszych chylomikronów pozytywny efekt obserwowany nawet 2 lata po terapii o długotrwała ekspresja w tkance mięśniowej o Stężenie wolnego glicerolu znacząco wyższe 6 miesięcy po terapii o 2 lata po terapii zgłaszana poprawa stanu pacjentów (możliwość spożycia większej ilości pokarmu, lub pokarmu, którego spożycie wcześniej nie było możliwe) o 1 z uczestniczek badania zaszła w ciążę rok po terapii Urodziła zdrowe dziecko Ciąża nie spowodowała zapalenia trzustki o Obserwowana niższa zapadalność na zapalenie trzustki, łagodniejszy przebieg epizodów bólu brzucha 2012 r.: pierwsza komercyjnie dostępna terapia genowa o Glybera (alipogene tiparvovec) o Koszt: o Tylko jedna osoba wykupiła leczenie (2016 r.) o od listopada 2017r. terapia nie jest już dostępna (nie przedłużono zezwolenia) Ostra białaczka limfoblastyczna ALL (Acute Lymphoblastic Leukemia) Niekontrolowany rozrost niedojrzałych morfologicznie i czynnościowo prekursorów limfocytów B i T Najczęstszy typ białaczki u dzieci (~25% przypadków nowotworu u dzieci poniżej 15 r.ż.) CAR: Chimeric Antigen Receptor o Skierowany przeciwko antygenowi CD19, obecnemu na powierzchni limfocytów B o terapia ex vivo: limfocyty T modyfikowane wektorem niosącym gen CAR Skuteczność terapii genowej potwierdzona w badaniach klinicznych o 30 dzieci i dorosłych (2 z chorobą oporną na blinatomumab; 15 po przeszczepie szpiku); całkowita remisja u 27 pacjentów (90%) o 16 dorosłych z nawrotem choroby; całkowita remisja u 88% o 20 dzieci i dorosłych: całkowita remisja u 70% Działania niepożądane o Zespół uwalniania cytokin (Cytokin release syndrom): duszność, skurcz oskrzeli, gorączka, dreszcze, obrzęk naczynioruchowy o Aplazja limfocytów B, hipogammaglobulinemia o Neurotoksyczność: encefalopatia (krótka, bez długotrwałych następstw), napady padaczkowe terapia genowa dostępna komercyjnie w USA (od r.) o kymriah (tisagenlecleucel) o koszt: $

6 Choroba wieńcowa Plazmidy z genem VEGF (Vascular Endothelial Growth Factor czynnik wzrostu śródbłonka naczyniowego) wstrzyknięto bezpośrednio do mięśnia sercowego Ekspresja VEGF stymulacja tworzenia nowych naczyń krwionośnych Mukowiscydoza Przyczyna: mutacje w genie CFTR (Cystic Fibrosis Conductance Transmembrane Regulator) brak funkcjonalnych kanałów jonowych w przypadku homozygot recesywnych Lek dla części pacjentów: iwakaftor o 2012r.: zaakceptowany przez FDA o specyficzne mutacje CFTR (zmniejszone światło kanału) o poszerza kanał CFTR Badania na kulturach tkankowych, wyprowadzonych z komórek płuc i trzustki pacjentów chorych na mukowiscydozę: znaczące obniżenie zawartości Cl - po wprowadzeniu dzikiego allela CFTR Badanie kliniczne: terapia in vivo o 140 pacjentów przyjmowało inhalację (1/miesiąc) placebo lub wektora liposomowego z genem CFTR o Znacząco wyższa nasilona pierwszosekundowa objętość wydechowa (FEV 1) u pacjentów poddanych terapii genowej Lepszy wektor dla mukowsicydozy: F-HN SIV o lentiwirus + białka kapsydu F i HN wirusa Sendai Wrodzona ślepota Lebera Stopniowa utrata wzroku (fotoreceptory przestają reagować na światło) powodowana mutacją w genie RPE65 (enzym pełniący kluczową rolę w cyklu przemian retinolu) Terapia genowa: psy, które odziedziczyły zmutowane allele RPE65 o Wstrzyknięcie wektora z dzikim genem RPE65 bezpośrednio do siatkówki psów ślepych od urodzenia o Zmiana zachowania psów: Testy behawioralne wskazały na normalny wzrok w świetle dziennym Półmrok: omijanie przeszkód przez psy poddane terapii Brak zmian w grupie kontrolnej o odzyskanie wzroku potwierdzone rezonansem magnetycznym mózgu Badania kliniczne terapii genowej o 2009 r.: 3 pacjentów; Znacząca poprawa wrażliwości na światło 3 miesiące po terapii o 2012r.: 15 pacjentów; Poprawa wrażliwości na światło; Poprawa poruszania się w półmroku (omijanie przeszkód) o 2016r.: 11 pacjentów, 3-letnia obserwacja; Polepszenie poruszania się (omijanie przeszkód); Zwiększenie wrażliwości na światło Dystrofia mięśniowa Przyczyna: mutacja w genie dystrofiny o nonsense, przesunięcie ramki odczytu dystrofia mięśniowa Duchenne a o mutacje zmiany sensu dystrofia mięśniowa Beckera Ataluren o lek dla ~15% pacjentów (DMD powodowana mutacją typu nonsense)

7 o wiąże się z rybosomem i umożliwia kontynuację translacji pomimo nieprawidłowego kodonu stop Terapia genowa o problem: b. duży gen ((>2.6 Mbp; sekwencja kodująca: ~11kbp) o rozwiązanie: mini/mikrodystrofina o Badania na zwierzętach wykorzystujące mikrodystrofinę wektor AAV myszy: poprawna ekspresja w miocytach i kardiomiocytach; zwiększenie siły mięśni psy: b. dobry profil bezpieczeństwa; obniżenie zwłóknienia mięśni; zwiększenie siły mięśni Cukrzyca typu 1 Autoimmunologiczna: niszczenie komórek trzustki przez układ odpornościowy (przeciwciała) => brak insuliny Badanie na myszach z cukrzycą streptozotocynową: wektory adenowirusowe z genami o Ngn3 (neurogenina 3): czynnik transkrypcyjny niezbędny w rozwoju komórek wydzielniczych trzustki o Btc (betacellulina): czynnik wzrostu wysepek Langerhansa Efekt terapii: o Przywrócenie wydzielania insuliny stymulowanego glukozą oraz odwrócenie hiperglikemii o Normalizacja wydzielania glukozy przez wątrobę o Odwrócenie ketonemii o Przywrócenie normalnego poziomu glikogenu w wątrobie o Przywrócenie normalnego poziomu transkryptów genów związanych z lipogenezą Choroba Parkinsona Choroba neurodegeneracyjna; przyczyna spadek ilości dopaminy Leczenie: uzupełnianie dopaminy (L-DOPA); z czasem traci skuteczność Nadaktywne jądro niskowzgórzowe => obniżanie poziomu dopaminy Pacjentom wstrzyknięto wektor z genem GAD (dekarboksylaza kwasu glutaminowego) bezpośrednio do jądra niskowzgózowego o Ekspresja GAD => produkcja neuroprzekaźnika GABA o Inhibicja nadaktywnych nerwów w jądrze niskowzgórzowym o Złagodzenie objawów choroby Anemia sierpowata I choroba genetyczna o scharakteryzowanym podłożu molekularnym (mutacja w genie β- globiny) Terapia genowa korygująca chorobę u myszy o wektor lentiwirusowy przeniósł dziki gen β-globiny do komórek krwiotwórczych o Długotrwała ekspresja została osiągnięta u wszystkich zwierząt o Niezmutowane białko stanowiło >50% całkowitej hemoglobiny i było obecne w 99% krwinek

8 Regeneracja kości i przyzębia BMP7 Odbudowa kości wokół implantów badanie na szczurach: Do dużych ubytków kostnych w szczęce dostarczono wektory adenowirusowe z BMP7 przy użyciu macierzy kolagenowej BMP7 bierze udział w regulacji wzrostu i różnicowania komórek kości, rozwojy zębów, procesach naprawczych przyzębia Zwierzęta, które poddano terapii genowej produkowały 50% więcej kości wokół implantów od zwierząt poddanych standardowemu leczeniu RUNX-2 Czynnik transkrypcyjny niezbędny do różnicowania osteoblastów Implanty: rusztowanie + adenowirus z RUNX2 lub β-galaktozydazą (kontrola) RUNX2 = komórki zrębowe uformowały więcej kości w porównaniu do kontroli; również lepsza mineralizacja PDGF płytkopochodny czynnik wzrostu terapia genowa lepszy efekt niż podawanie samego białka PDGF (krótki czas półtrwania) Fibroblasty tkanki dziąsła namnożone in vitro i umieszczone na kolagenowym szkielecie zranień podawano kolagenowy żel z adenowirusami niosącymi GFP (kontrola), PDGF-A, lub PDGF-B Obserwacja, zliczenie nowych komórek po 10 dniach Wynik: PDGF-B: 4x więcej nowych komórek w porównaniu do kontroli i PDGF-A Bóle twarzy Konwencjonalne leczenie: środki przeciwbólowe, uspokajające Terapia genowa: aby ograniczyć stosowanie leków wykazujących działania niepożądane (zatrucie organizmu, hepoatotksyczność, uzależnienie od opioidów itp.) Cel: ciągła produkcja i wydzielanie antynocyceptywnych białek w pobliżu rogów grzbietowych (dorsal horn) rdzenia kręgowego o Wprowadzenie zmodyfikowanego wirusa opryszczki do zwoju korzenia Wirus opryszczki infekuje nerwy => poprzez zakończenia nerwowe w skórze przedostanie się do korzenia grzbietowego Na miejscu: synteza neuroprzekaźnika inhibującego przekaźnictwo nerwowe, białek przeciwzapalnych lub obniżanie syntezy substancji nocyceptywnych Metodę przetestowano na zwierzęcym modelu nerwobólu powodowanego zapaleniem nerwu trójdzielnego o Miejscowe podawanie wirusa opryszczki niosącego gen kodujący preproenkefalinę o Ekspresja utrzymana przez 3 tygodnie o Wysoki poziom ekspresji w nerwie trójdzielnym, b. niski w innych tkankach głowy o 4-krotna redukcja nadwrażliwości Nowotwory Terapia korygująca o Skorygowanie genetycznego defektu, odpowiedzialnego za niekontrolowane podziały komórek o Wyciszenie ekspresji onkogenów

9 o Wprowadzanie funkcjonalnych kopii genów supresorowych (np. p53 => indukowanie apoptozy) o Przykład: Gendicine Rekombinowany adenowirus, niosący gen p53 Całkowita remisja: 64% pacjentów otrzymujących RTH+Gendicine vs 19% RTH Cytoredukcja o Zniszczenie komórek nowotworowych: wirusy onkolityczne, wprowadzanie genów samobójczych o Geny kodujące enzymy konwertujące chemioterapeutyk do aktywnej postaci o Geny indukujące apoptozę o Onyx15, H101: onkolityczne wirusy Pacjenci z zaawansowanym rakiem: 79% odpowiedź CTH+H101 vs 40% CTH Immunomodulacja o Wstrzyknięcie genetycznie modyfikowanych komórek krwiotwórczych, limfocytów (np. limfocyty penetrujące guza, wyposażone w gen TNF) o Modyfikacja komórek nowotworowych: synteza antygenów => zwiększenie reakcji immunologicznej o Wprowadzenie genów kodujących cytokiny Terapia genowa i alkoholizm Dehydrogenaza aldehydowa: kluczowy enzym w metabolizowaniu etanolu Mutacje obniżające aktywność enzymu: mniejsze o 2/3 ryzyko zapadnięcia na alkoholizm Disulfiram: inhibitor dehydrogenazy aldehydowej; stosowany w leczeniu alkoholizmu Terapia genowa: Antysensowny ssdna komplementarny do mrna ADH o blokada translacji o test na uzależnionych od alkoholu szczurach => 50% mniejsze spożycie alkoholu przez > miesiąc po terapii Wyciszanie genów Interferencja RNA: naturalny proces polegający na degradacji lub zahamowaniu ekspresji docelowego transkryptu przez specyficzne krótkie cząsteczki RNA (sirna lub mirna) projektowanie sirna w celu wyciszenia ekspresji szkodliwych genów Projektowanie sirna długość zwykle nt transport do komórek o nagie cząsteczki niestabilne o kompleksowanie z nośnikami o wektory wirusowe RNAi w leczeniu nowotworów Wyciszenie ekspresji VEGF Zablokowanie angiogenezy w tkance nowotworowej Odcięcie dopływu krwi Zagłodzenie nowotworu

10 Wyciszenie ekspresji PKN3 (kinaza białkowa N3) Atu027 Inhibicja PKN3 zmniejsza przerzuty do węzłów chłonnych w raku prostaty Zwierzęce modele raka płuc: zmniejszenie przerzutów w grupie zwierząt, której podano lek Zwierzęce modele raka piersi: zapobiega przerzutom do płuc Wyciszenie ekspresji tenascyny C (TN-C) nadekspresja przyczynia się do adhezji, migracji, inwazyjności i proliferacji glejaka nagie cząsteczki dsrna, 160 pz wstrzyknięto bezpośrednio do naciekającej tkanki nowotworowej podczas zabiegu chirurgicznego Znaczące wydłużenie mediany czasu przeżycia pacjentów poddanych terapii w porównaniu do grupy kontrolnej (48,2 tygodnie vs 106,6 tygodni) Zwyrodnienie plamki żółtej związane z wiekiem Uszkodzenie siatkówki (zwłaszcza plamki żółtej), prowadzące do pogorszenia wzroku o przyczyna: neowaskularyzacja za siatkówką RNAi w celu wyciszenia ekspresji VEGF o Lek wstrzyknięty bezpośrednio do oka o I faza badań klinicznych: 25% pacjentów poprawa wzroku; stabilizacja u pozostałych Poprawa nie związana z wyciszeniem VEGF!!! o Synteza interferonu γ i interleukiny 12 => Negatywna regulacja VEGF => Zahamowanie angiogenezy Infekcje wirusowe Wirus Ebola sirna przeciwku L-polimerazie, oraz wirusowym białkom VP24 i VP35 Zastosowanie leku uchroniło zwierzęta przed śmiercią Wirus HIV niezwykle wysokie tempo mutacji; zwiększenie skuteczności terapii => łączenie wielu metod wyciszania wirusowych genów o Lentiwirusy niosące shrna przeciwko transkryptom genów tat (trans-aktywator transkrypcji) i rev (regulator ekspresji białek wirusowych o wabik TAR RNA o rybozym typu hammerhead przeciwko receptorowi CCR5 Badanie kliniczne I faza o Zmodyfikowane komórki przyjęły się u wszystkich pacjentów w ciągu 11 dni o Nie zaobserwowano związanych z leczeniem toksyczności o Ekspresja shrna, wabika i rybozymu udokumentowana przez 24 miesiące obserwacji Mukowiscydoza VCP/p397: nadekspresja skutkuje niszczeniem kanałów CFTR Badania na liniach komórkowych: wyciszenie VCP/p397 przywraca komórkom zdolność transportowania jonów chlorkowych Choroby metaboliczne Obniżenie poziomu LDL: sirna przeciwko APOB, PCSK9

11 o o Badanie eksperymentalne na gryzoniach => znaczące obniżenie LDL Badania kliniczne: sirna przeciwko APOB jest dobrze tolerowany PCSK9: zastosowanie sirna skutkuje obniżeniem poziomu PCSK9 o 70%, LDL o 40% CRISPR Odpowiednik RNAi u prokariontów o Ochrona przed wirusowym DNA Infekcja fagowym DNA ekspresja sekwencji CRISPR: powstają krótkie fragmenty RNA (crrna, tracrrna), wykorzystywane przez nukleazę Cas9 do rozpoznania komplementarnej wirusowej nici DNA; taka nić jest przecinana modyfikacja nukleazy Cas9 o crrna i tracrrna połączone w jedną cząsteczkę grna o Zmiana sekwencji grna = zaprogramowanie docelowej sekwencji DNA Modyfikując grna można przeciąć niemal każdy fragment ludzkiego genomu Łatwość w zastosowaniu in vitro Wysoka specyficzność o Cięcie wykonywane w konkretnym miejscu w genomie. Wskazanym przez grna Duża wydajność transformacji (~70%) W pojedynczym eksperymencie można przeciąć wiele różnych celów Zastosowania o Wyciszanie genów (knock-out): Naprawa przez scalanie niehomologicznych końców DNA wprowadza mutacje o Aktywacja/inaktywacja ekspresji dcas9 + aktywatory / represory transkrypcji o Zastąpienie wadliwego fragmentu DNA prawidłową sekwencją Naprawa rekombinacyjna CRISPR - DMD 60% mutacji odpowiedzialnych z DMD w obrębie egzonów dystrofiny Wycięcie tych egzonów: powstaje częściowo funkcjonalne białko, powodujące łagodną postać BMD (brak objawów nawet do 60 r.ż.) Wykorzystanie CRISPR-Cas9 aby usunąć problematyczne egzony CRISPR - retinopatia pigmentowa Odkładanie barwnika w siatkówce Przyczyna: mutacja dominująca w genie rodopsyny o zmutowany dominujący allel: posiada sekwencję PAM rozpoznawaną przez Cas-9 o wykorzystanie CRISPR do wprowadzenia mutacji zmiana nieprawidłowego dominującego allela na recesywny Badanie immunohistologiczne wykazało znaczącą poprawę stanu fotoreceptorów w siatkówce szczurów poddanych terapii genowej o Do 8 warstw odnowionych fotoreceptorów o Nieleczona kontrola: pojedyncza warstwa fotoreceptorów

12 CRISPR pląsawica Huntingtona Choroba autosomalna dominująca Mutacje w genie huntingtyny, zlokalizowanym na 4 chromosomie o ekspansja tripletów CAG => łańcuchy poly-gln o 40+ powtórzeń: wystąpią objawy choroby CRISPR/Cas9 wycięcie fragmentu kodującego łańcuch poli-gln Badanie eksperymentalne na myszach o 140 powtórzeń Gln w genie HTT o Odkładanie się agregatów huntingtyny u zwierząt w wieku 9-10 miesięcy o Dwa wektory AAV (wstrzyknięte do prążkowia) 2 cząsteczki grna (T1, T3) pod promotorem U6 Cas9 pod promotorem CMV Wyniki o Znacząca redukcja zawartości HTT w komórkach o Znacząca poprawa funkcji motorycznych 3 miesiące po terapii Enzymatyczna terapia zastępcza Jeżeli przyczyną choroby genetycznej jest brak określonego enzymu: podawanie pacjentom oczyszczonego enzymu o Nie leczy bezpośredniej przyczyny (mutacja w genie) => enzym musi być przyjmowany przez całe życie ETZ dla SCID PEG-ADA (pegylowana deaminaza adenozyny): ADA powiązana z glikolem polietylenowym Mniejsza śmiertelność i zachorowalność w porównaniu do pacjentów poddanych przeszczepowi szpiku Roczny koszt ~ $ ETZ dla choroby Gauchera mutacja w genie GBA (beta-glukocerebrozydaza) => Glukocerebrozydy nie są degradowane w lizosomach => gromadzenie w komórkach 12 pacjentów otrzymywało oczyszczony enzym pozyskany z tkanek łożyska => znacząca poprawa w objawach choroby Produkcja dużych ilości enzymu: klonowanie ludzkiego genu do komórek bakteryjnych