Spis treści. 13. Przygotowanie obiektu budowlanego do prowadzenia działań ratowniczo-gaśniczych.

Transkrypt

1 Rozdział VI, str. Spis treści Rozdział VI. 1. Przeznaczenie obiektu budowlanego, rodzaj prowadzonej działalności. 2. Kategoria zagrożenia ludzi. 3. Procesy technologiczne. 4. Materiały stosowane w produkcji i magazynowaniu. 5. Warunki budowlane ze względu na bezpieczeństwo pożarowe. 6. Powierzchnia strefy pożarowej. 7. Podział budynku na strefy pożarowe oraz występowanie pomieszczeń, których elementy budowlane wymagają zachowania odpowiedniej klasy odporności ogniowej. 8. Usytuowanie obiektu budowlanego z uwagi na bezpieczeństwo pożarowe. 9. Charakterystyka zagrożenia wybuchem. 10. Instalacje użytkowe: elektryczna, odgromowa. 11. Uzgodnienie pod względem ochrony przeciwpożarowej. 12. Warunki ewakuacji i elementy wykończenia wnętrz i wyposażenia stałego. 13. Przygotowanie obiektu budowlanego do prowadzenia działań ratowniczo-gaśniczych. 14. Gaśnice przenośne. 15. Urządzenia przeciwpożarowe.

2 Rozdział VI, str. 2

3 Rozdział VI, str. 3 Rozdział VI 1. Przeznaczenie obiektu budowlanego, rodzaj prowadzonej działalności. Hotele, podobnie motele i pensjonaty to budynki przeznaczone do okresowego pobytu ludzi. 2. Kategoria zagrożenia ludzi Kategoria zagrożenia ludzi Hotele pod względem bezpieczeństwa pożarowego są kwalifikowane do obiektów zamieszkania zbiorowego ZLV. W tej klasyfikacji mieszczą się ponadto motele, pensjonaty, domy wypoczynkowe, domy wycieczkowe, schroniska młodzieżowe, schroniska, internaty, domy studenckie, budynki koszarowe, budynki zakwaterowania na terenie zakładu karnego, aresztu śledczego, zakładu poprawczego, schroniska dla nieletnich, a także budynki do stałego pobytu ludzi, w szczególności domy dziecka, domy rencistów i domy zakonne Części budynku kwalifikowane do innych kategorii ZL. Jeżeli w budynku hotelu zlokalizowane zostaną pomieszczenia zaliczone, z uwagi na przeznaczenie i sposób użytkowania, do innej kategorii zagrożenia ludzi, powinny spełniać wymagania określone dla każdej z tych kategorii. Z taką sytuacją mamy do czynienia na przykład wówczas, gdy w budynku jedno z pomieszczeń będzie przeznaczone dla ponad 50 osób niebędących jego stałymi użytkownikami. Takie pomieszczenie, lub zespół pomieszczeń, np. jadalnia, sala bankietowa, itd., należy zaliczyć do kategorii zagrożenia ludzi ZLI oraz zapewnić dla niego wymagania bezpieczeństwa pożarowego wymagane dla tej kategorii zagrożenia ludzi. 3. Procesy technologiczne. Nie występują. 4. Materiały stosowane w produkcji i magazynowaniu. W hotelach nie prowadzi się produkcji i magazynowania żadnych materiałów mogących znacząco wpływać na bezpieczeństwo pożarowe.

4 Rozdział VI, str Warunki budowlane ze względu na bezpieczeństwo pożarowe Klasa odporności pożarowej oraz zachowanie wymaganej w związku z nią klasy odporności ogniowej poszczególnych elementów budynku (strefy pożarowej). Hotele ze względu na klasyfikację do ZLV, jeżeli znajdują się w budynku zaliczonym do jednej kategorii ZL cały obiekt pełniący jedną funkcję, bądź strefa pożarowa hotelu zlokalizowana w budynku, w którym wydzielono strefy pożarowe zaliczane do różnych kategorii zagrożenia ludzi, powinny być wykonane w następujących klasach odporności pożarowej budynków. Tabela 1 Klasa odporności pożarowej hoteli i odporność ogniowa elementów budynku. Wysokość budynku Kategoria zagrożenia ludzi Klasa odporności pożarowej 5) *) Klasa odporności ogniowej elementów budynku główna konstrukcja nośna konstrukcja dachu strop 1) ściana zewnętrzna 1),2) ściana wewnętrzna 1) przekrycie dachu 3) niski C R60 R10 REI60 średniowysoki ZLV B R120 R30 REI60 wysoki wysokościowy A R240 R30 REI120 EI30 (o i) EI60 (o i) EI120 (o i) EI15 4) EI30 4) EI60 RE15 RE30 RE30 Oznaczenia indeksów 1 5 i oznaczeń w tabeli, jak dla tabeli 7 w rozdziale Podstawowe pojęcia bezpieczeństwa pożarowego budynków. Uwaga! Obiekt hotelu, zaliczany do kategorii zagrożenia ludzi ZLV, jeżeli zostanie wyposażony w stałe samoczynne urządzenia gaśnicze wodne, za wyjątkiem hotelu w budynku wysokim i wysokościowym, można zaprojektować stosując obniżenie wymaganej klasy odporności pożarowej budynku o jedną w stosunku do wynikającej z tabeli 1; można zaprojektować przyjmując klasę E odporności pożarowej dla jednokondygnacyjnego budynku hotelu.

5 Rozdział VI, str. 5 Klasa odporności pożarowej części budynku nie powinna być niższa od klasy odporności pożarowej części budynku położonej nad nią, przy czym dla części podziemnej nie powinna być ona niższa niż C. Wszystkie elementy budynku powinny być nierozprzestrzeniające ognia. W budynku, na wysokości powyżej 25 m od poziomu terenu, okładzina elewacyjna i jej zamocowanie mechaniczne, a także izolacja cieplna ściany zewnętrznej, powinny być wykonane z materiałów niepalnych. Dopuszcza się stosowanie klap dymowych z materiałów łatwo zapalnych w dachach i stropodachach. W budynkach hoteli (ZLV) klasa odporności ogniowej przegród wewnętrznych oddzielających samodzielne pomieszczenia mieszkalne od dróg komunikacji ogólnej oraz od innych mieszkań i samodzielnych pomieszczeń mieszkalnych, z zastrzeżeniem wymagań, które określa Tabela 1, powinna wynosić co najmniej dla ścian w budynku niskim i średniowysokim EI30; wysokim i wysokościowym EI60. W samodzielnych pomieszczeniach mieszkalnych dopuszcza się wykonywanie ścian wewnętrznych nierozprzestrzeniających ognia, bez wymaganej w kolumnie 9 tabeli 1 klasy odporności ogniowej Elementy oddzielenia przeciwpożarowego. Ściany oddzielenia przeciwpożarowego budynków hoteli oraz zamknięcia otworów w tych ścianach powinny, odpowiednio do wymaganej klasy odporności pożarowej budynku, posiadać klasę odporności ogniowej, określoną w tabeli 2. Tabela 2 Klasa odporności ogniowej elementów oddzielenia przeciwpożarowego w hotelach oraz zamknięć znajdujących się w nich otworów. Klasa odporności pożarowej budynku wg tabeli Tabela 1 elementów oddzielenia przeciwpożarowego ścian i stropów, z wyjątkiem stropów w ZL stropów w ZL Klasa odporności ogniowej drzwi przeciwpożarowych lub innych zamknięć przeciwpożarowych drzwi z przedsionka przeciwpożarowego na korytarz i do pomieszczenia na klatkę schodową *) A REI240 REI120 EI120 EI60 E60 B i C REI120 REI60 EI60 EI30 E30 *) Dopuszcza się osadzenie tych drzwi w ścianie o klasie odporności ogniowej, określonej dla drzwi w kol. 6, znajdującej się między przedsionkiem a klatką schodową.

6 Rozdział VI, str. 6 Uwaga! W ścianach oddzielenia przeciwpożarowego dopuszcza się wypełnienie otworów materiałem przepuszczającym światło luksfery, cegła szklana lub inne przeszklenie, jeżeli powierzchnia wypełnionych otworów nie przekracza 10% powierzchni ściany, jednak klasa odporności ogniowej wypełnień nie powinna być niższa niż określa Tabela 3. Tabela 3 Wymagana klasa odporności ogniowej przepuszczających światło wypełnień otworów w ścianach oddzielenia przeciwpożarowego w hotelach. Wymagana klasa odporności ogniowej ściany oddzielenia przeciwpożarowego Klasa odporności ogniowej wypełnienia otworu w ścianie będącej obudową drogi ewakuacyjnej innej REI240 EI120 E120 REI120 EI60 E60 Uwaga! Wypełnienie ściany oddzielenia przeciwpożarowego materiałem przepuszczającym światło nie jest oknem. W ścianach oddzielenia przeciwpożarowego nie dopuszcza się stosowania okien. 6. Powierzchnia strefy pożarowej. Projektując strefy pożarowe hoteli należy zachować ich dopuszczalne powierzchnie w granicach, które określa Tabela 4. Tabela 4 Dopuszczalne powierzchnie stref pożarowych hoteli. Kategoria zagrożenia ludzi w budynku o jednej kondygnacji nadziemnej (bez ograniczenia wysokości) Dopuszczalna powierzchnia strefy pożarowej w m 2 niskim (N) w budynku wielokondygnacyjnym średniowysokim (SW) wysokim i wysokościowym (W) i (WW) ZLV

7 Rozdział VI, str. 7 Uwaga! Dopuszcza się powiększenie powierzchni stref pożarowych hoteli, z wyłączeniem stref pożarowych zamieszkania zbiorowego w wielokondygnacyjnych budynkach wysokich i wysokościowych, o 100% pod warunkiem zastosowania stałych urządzeń gaśniczych tryskaczowych lub samoczynnych urządzeń oddymiających uruchamianych za pomocą systemu wykrywania dymu. Przy jednoczesnym zastosowaniu ww. urządzeń dopuszcza się powiększenie powierzchni stref pożarowych o 200%. 7. Podział budynku na strefy pożarowe oraz występowanie pomieszczeń, których elementy budowlane wymagają zachowania odpowiedniej klasy odporności ogniowej Podział na strefy pożarowe. Hotele, z uwagi na przeznaczenie i sposób użytkowania, obiekty przeznaczone do zamieszkania zbiorowego, w większości przypadków są wznoszone w jednej strefie pożarowej ZLV. Strefy pożarowe hoteli zaliczone, z uwagi na przeznaczenie i sposób użytkowania, do więcej niż jednej kategorii zagrożenia ludzi, powinny spełniać wymagania określone dla każdej z tych kategorii. Jeżeli w budynku hotelu wydzielone są pomieszczenia, które ze względu na przeznaczenie i sposób użytkowania zaliczane są do innej kategorii zagrożenia ludzi, na przykład ZLI lub ZLIII, elementy wydzielające te pomieszczenia należy projektować w klasie odporności ogniowej wymaganej dla klasy odporności pożarowej dla danej kategorii zagrożenia ludzi Kotłownie, składy opału. Kotłownia i skład opału zlokalizowane w hotelu powinny zostać wykonane z zachowaniem klasy odporności ogniowej wydzielających te pomieszczenia ścian wewnętrznych, stropów, a także zamknięć otworów w tych elementach, którą opisuje Tabela 5.

8 Rozdział VI, str. 8 Tabela 5 Klasa odporności ogniowej obudowy i zamknięć otworów w ścianach kotłowni, składach paliwa stałego, żużlowniach i magazynach oleju opałowego. Rodzaj pomieszczenia ścian wewnętrznych Klasa odporności ogniowej stropów drzwi lub innych zamknięć Kotłownia z kotłami na paliwo stałe, o łącznej mocy cieplnej powyżej 25 KW Kotłownia z kotłami na olej opałowy, o łącznej mocy cieplnej powyżej 30 KW Kotłownia z kotłami na paliwo gazowe, o łącznej mocy cieplnej powyżej 30 kw: w budynku niskim (N) i średniowysokim (SW) w budynku wysokim (W) i wysokościowym (WW) EI60 REI60 EI30 EI60 REI60 EI30 EI60 EI120 REI60 REI120 EI30 EI60 Skład paliwa stałego i żużlownia EI120 REI120 EI60 Magazyn oleju opałowego El120 REI120 EI60 Uwaga! Dla pomieszczeń, których klasę odporności ogniowej obudowy i zamknięć otworów w ścianach określa Tabela 5, klasę odporności ogniowej ścian zewnętrznych należy przyjmować zgodnie z zasadami, które określają Tabela 1, Tabela 2, Tabela 3. Nie stawia się wymagań w zakresie klasy odporności ogniowej dla przegród zewnętrznych kotłowni z kotłami na paliwo gazowe, zlokalizowanej ponad dachem budynku, przy zachowaniu warunku, iż przegrody te powinny być wykonane z materiałów niepalnych. Pozostałe podstawowe wymagania dla magazynów oleju opałowego opisano w p rozdziału Podstawowe pojęcia bezpieczeństwa pożarowego budynków Piwnice. Piwnice należy oddzielić od pozostałej części budynku stropami i ścianami o klasie odporności ogniowej co najmniej REI60 i zamknąć drzwiami o klasie odporności ogniowej co najmniej EI30. Jeżeli drzwi do piwnic znajdują się poniżej poziomu terenu, schody prowadzące z tego pozio-

9 Rozdział VI, str. 9 mu powinny być zabezpieczone w sposób uniemożliwiający omyłkowe zejście ludzi do piwnic w przypadku ewakuacji (np. ruchomą barierą). W budynku wysokim i wysokościowym piwnice powinny być oddzielone od klatki schodowej przedsionkiem przeciwpożarowym Poddasza. Wyjście z klatki schodowej na strych lub poddasze powinno być zamykane drzwiami lub klapą wyjściową o klasie odporności ogniowej co najmniej EI15 w budynkach niskich, EI30 w budynkach średniowysokich i wyższych. 8. Usytuowanie obiektu budowlanego z uwagi na bezpieczeństwo pożarowe. Usytuowanie hotelu, którego ściany zewnętrzne nie są ścianami oddzielenia przeciwpożarowego, które opisują Tabela 2 i Tabela 3 należy projektować zgodnie z wymogami, które określa Tabela 6. Tabela 6 Minimalne odległości pomiędzy budynkami nieoddzielonymi ścianami oddzielenia przeciwpożarowego. Rodzaj budynku oraz dla budynku PM maksymalna gęstość obciążenia ogniowego strefy pożarowej PM Q d w MJ/m 2 Rodzaj budynku oraz dla budynku PM maksymalna gęstość obciążenia ogniowego strefy pożarowej PM Q d w MJ/m 2 ZL IN PM Q d < Q d 4000 Q d > ZL IN PM Q d PM 1000 < Q d PM Q d > Charakterystyka zagrożenia wybuchem. W hotelach nie występuje zagrożenie wybuchem.

10 Rozdział VI, str Instalacje użytkowe: elektryczna, odgromowa Instalacja elektryczna Zasilanie. Budynki, w których zlokalizowane są hotele, ze względu na możliwe wystąpienie zagrożenia życia lub zdrowia ludzi w wyniku zaniku napięcia w elektroenergetycznej sieci zasilającej, należy zasilać co najmniej z dwóch niezależnych, samoczynnie załą-czających się źródeł energii elektrycznej oraz wyposażać w samoczynnie załączające się oświetlenie awaryjne (zapasowe lub ewakuacyjne). W budynku wysokościowym jednym ze źródeł zasilania powinien być zespół prądotwórczy Przeciwpożarowy wyłącznik prądu. Przeciwpożarowy wyłącznik prądu, odcinający dopływ prądu do wszystkich obwodów, z wyjątkiem obwodów zasilających instalacje i urządzenia, których funkcjonowanie jest niezbędne podczas pożaru, należy stosować w strefach pożarowych hoteli o kubaturze przekraczającej m 3. Należy go umieszczać w pobliżu głównego wejścia do obiektu lub złącza i odpowiednio oznakować. Odcięcie dopływu prądu przeciwpożarowym wyłącznikiem nie może powodować samoczynnego załączenia drugiego źródła energii elektrycznej, w tym zespołu prądotwórczego, z wyjątkiem źródła zasilającego oświetlenie awaryjne, jeżeli występuje ono w budynku Instalacja odgromowa. Obowiązek wyposażenia obiektu budowlanego w urządzenia piorunochronne odnosi się do obiektów wymienionych w normach PN-EN :2008 Ochrona odgromowa Część 1: Zasady ogólne.; PN-EN :2009 Ochrona odgromowa Część 3: Uszkodzenia fizyczne obiektów i zagrożenie życia. 11. Uzgodnienie pod względem ochrony przeciwpożarowej. Projekt hotelu wymaga uzgodnienia przez rzeczoznawcę do spraw zabezpieczeń przeciwpożarowych w celu potwierdzenia zgodności zawartych w nim rozwiązań z wymaganiami ochrony przeciwpożarowej.

11 Rozdział VI, str. 11 Szczegółowe zasady uzgadniania projektów przez rzeczoznawców ds. zabezpieczeń przeciwpożarowych zostały omówione w rozdziale Uzgadnianie projektu budowlanego pod względem ochrony przeciwpożarowej niniejszego poradnika Weryfikacja odstępstw w stosunku do wymagań obowiązujących przepisów techniczno-budowlanych. Szczegółowe zasady weryfikacji odstępstw w stosunku do wymagań obowiązujących przepisów techniczno-budowlanych opisano w rozdziale Uzgadnianie projektu budowlanego pod względem ochrony przeciwpożarowej niniejszego poradnika. 12. Warunki ewakuacji i elementy wykończenia wnętrz i wyposażenia stałego Wyjścia ewakuacyjne Ilość wyjść ewakuacyjnych z pomieszczeń. Z pomieszczenia w hotelu przeznaczonego do jednoczesnego przebywania ponad 50 osób należy zapewnić co najmniej dwa wyjścia ewakuacyjne oddalone od siebie o co najmniej 5 m. Pozostałe pomieszczenia powinny posiadać co najmniej jedno wyście ewakuacyjne na drogi ewakuacyjne Szerokość i wysokość wyjść ewakuacyjnych. Najmniejsza szerokość w świetle ościeżnicy drzwi stanowiących wyjście ewakuacyjne z pomieszczeń w hotelach powinna wynosić 0,9 m, a w przypadku drzwi służących do ewakuacji do 3 osób 0,8 m. Wysokość drzwi ewakuacyjnych w świetle ościeżnicy powinna wynosić co najmniej 2 m. Łączną szerokość drzwi w świetle, stanowiących wyjścia ewakuacyjne z pomieszczeń hoteli, należy obliczać proporcjonalnie do liczby osób mogących przebywać w nich jednocześnie, przyjmując co najmniej 0,6 m na 100 osób, z zachowaniem wymiarów minimalnych, o których mowa w akapicie poprzedzającym. Drzwi wieloskrzydłowe, stanowiące wyjście ewakuacyjne z pomieszczenia oraz na drodze ewakuacyjnej, powinny mieć co najmniej jedno, nieblokowane skrzydło drzwiowe o szerokości w świetle nie mniejszej niż 0,9 m. Szerokość skrzydła

12 Rozdział VI, str. 12 drzwi wahadłowych, stanowiących wyjście ewakuacyjne z pomieszczenia oraz na drodze ewakuacyjnej, powinna wynosić co najmniej dla drzwi jednoskrzydłowych 0,9 m, a dla drzwi dwuskrzydłowych 0,6 m, przy czym oba skrzydła drzwi dwuskrzydłowych muszą mieć tę samą szerokość. Szerokość drzwi w świetle na drodze ewakuacyjnej, innych niż wyjścia ewakuacyjne z pomieszczeń lub z budynku, należy obliczać proporcjonalnie do liczby osób, do których ewakuacji są one przeznaczone, przyjmując co najmniej 0,6 m szerokości na 100 osób, przy czym najmniejsza szerokość drzwi powinna wynosić 0,9 m w świetle ościeżnicy. Szerokość drzwi stanowiących wyjście ewakuacyjne z budynku, ustalona proporcjonalnie do liczby osób mogących przebywać w nim jednocześnie, przyjmując co najmniej 0,6 m na 100 osób, a także szerokość drzwi na drodze ewakuacyjnej z klatki schodowej, prowadzących na zewnątrz budynku lub do innej strefy pożarowej, powinna być nie mniejsza niż szerokość biegu klatki schodowej. Szerokość biegu klatki schodowej w budynku hotelu, stanowiącej drogę ewakuacyjną, należy obliczać proporcjonalnie do liczby osób mogących przebywać równocześnie na kondygnacji, na której przewiduje się obecność największej ich liczby, przyjmując co najmniej 0,6 m szerokości na 100 osób, lecz nie mniej niż 1,2 m Kierunki i sposoby otwierania drzwi. W pomieszczeniach stref pożarowych hoteli, które są przeznaczone do jednoczesnego przebywania w nich ponad 50 osób, drzwi ewakuacyjne powinny otwierać się na zewnątrz. Zabrania się stosowania do celów ewakuacji drzwi obrotowych i podnoszonych. Drzwi rozsuwane mogą stanowić wyjścia na drogi ewakuacyjne, a także być stosowane na drogach ewakuacyjnych, jeżeli są przeznaczone nie tylko do celów ewaku-acji, a ich konstrukcja zapewnia: 1) otwieranie automatyczne i ręczne bez możliwości ich blokowania,

13 Rozdział VI, str. 13 2) samoczynne ich rozsunięcie i pozostanie w pozycji otwartej w wyniku zasygna-lizowania pożaru przez system wykrywania dymu chroniący strefę pożarową, do ewakuacji z której te drzwi są przeznaczone, a także w przypadku awarii drzwi. Jeżeli drzwi rozsuwane nie spełniają opisanych warunków, obok tych drzwi wykonuje się drzwi otwierane ręcznie, odpowiadające warunkom dla drzwi ewakuacyjnych z pomieszczeń ZLV Przejścia ewakuacyjne Długość. Dopuszczalna długość przejść ewakuacyjnych w pomieszczeniach hoteli nie powinna przekraczać 40 m. Możliwe jest powiększenie długości przejścia ewakuacyjnego o 25% w pomieszczeniach o wysokości przekraczającej 5 m. Ponadto długości przejść można powiększyć pod warunkiem zastosowania: 1) stałych samoczynnych urządzeń gaśniczych wodnych o 50%; 2) samoczynnych urządzeń oddymiających uruchamianych za pomocą systemu wykrywania dymu o 50%. Powiększenia długości przejść ewakuacyjnych, o których mowa wyżej, podlegają sumowaniu. Uwaga! Przejście ewakuacyjne nie powinno prowadzić łącznie przez więcej niż trzy pomieszczenia. Ścianek działowych oddzielających od siebie pomieszczenia, dla których określa się łącznie długość przejścia ewakuacyjnego, nie dotyczą wymagania w zakresie odporności ogniowej elementów budynku ZLV. Zagrożenie życia ludzi! Niezapewnienie przez występujące w budynku warunki techniczne możliwości ewakuacji ludzi, w szczególności w wyniku długości przejścia ewakuacyjnego większej o ponad 100% od określonej w przepisach techniczno-budowlanych, stanowi pod-stawę do

14 Rozdział VI, str. 14 uznania użytkowanego budynku istniejącego za zagrażający życiu ludzi. Taka sytuacja jest niedopuszczalna przy projektowaniu jakichkolwiek budynków Szerokość. Szerokość przejścia ewakuacyjnego w pomieszczeniu hotelu, należy obliczać proporcjonalnie do liczby osób, do których ewakuacji ono służy, przyjmując co najmniej 0,6 m na 100 osób, lecz nie mniej niż 0,9 m, a w przypadku przejścia służącego do ewakuacji do 3 osób nie mniej niż 0,8 m. Zagrożenie życia ludzi! Niezapewnienie przez występujące w budynku warunki techniczne możliwości ewakuacji ludzi, w szczególności w wyniku szerokości przejścia ewakuacyjnego mniejszej o ponad jedną trzecią od określonej w przepisach techniczno-budowlanych, stanowi podstawę do uznania użytkowanego budynku istniejącego za zagrażający życiu ludzi. Taka sytuacja jest niedopuszczalna przy projektowaniu jakichkolwiek budynków Wysokość. Wysokość przejść ewakuacyjnych jest uzależniona od wysokości pomieszczeń, w których prowadzą do wyjścia ewakuacyjnego. Minimalna wysokość pomieszczeń przeznaczonych na stały lub czasowy pobyt ludzi pomieszczeń mieszkalnych oraz 1 4 osobowych, wynosi 2,5 m w świetle Dojścia ewakuacyjne Długość. Długości dojść ewakuacyjnych w hotelach (ZLV) przy jednym dojściu wynosi 10 m, natomiast przy co najmniej dwóch dojściach wynosi 40 m. Długość dojścia ewakuacyjnego przy co najmniej dwóch dojściach (40 m) została ustalona dla dojścia najkrótszego, przy czym dopuszcza się dla drugiego dojścia długość większą o 100% od najkrótszego max 80 m dla drugiego dojścia. Dojścia te nie mogą się pokrywać ani krzyżować.

15 Rozdział VI, str. 15 Długości dojść ewakuacyjnych mogą być powiększone pod warunkiem ochrony: 1) strefy pożarowej stałymi samoczynnymi urządzeniami gaśniczymi wodnymi o 50%, 2) drogi ewakuacyjnej samoczynnymi urządzeniami oddymiającymi uruchamianymi za pomocą systemu wykrywania dymu o 50%. Przy jednoczesnym stosowaniu tych urządzeń długość dojścia może być powiększona o 100%. Zagrożenie życia ludzi! Niezapewnienie przez występujące w budynku warunki techniczne możliwości ewakuacji ludzi, w szczególności w wyniku długości dojścia ewakuacyjnego większej o ponad 100% od określonej w przepisach techniczno-budowlanych, stanowi podstawę do uznania użytkowanego budynku istniejącego za zagrażający życiu ludzi. Taka sytuacja jest niedopuszczalna przy projektowaniu jakichkolwiek budynków. Z elementem zagrożenia życia ludzi będziemy mieli do czynienia, gdy długość dojścia ewakuacyjnego przy jednym dojściu ewakuacyjnym będzie wynosić ponad 20 m. Przy dwóch dojściach ewakuacyjnych zagrożenie życia ludzi powoduje długość dojścia najkrótszego dłuższa niż 80 m lub długość dojścia najdłuższego większa niż 160 m. Są to skrajne przypadki, które mogą wystąpić w użytkowanych budynkach istniejących, a zadaniem projektanta jest wyeliminowanie ich przy projektowaniu przebudowy, modernizacji lub zmiany sposobu użytkowania istniejących budynków Szerokość. Szerokość poziomych dróg ewakuacyjnych dojść ewakuacyjnych należy obliczać proporcjonalnie do liczby osób mogących przebywać jednocześnie na danej kondygnacji budynku, przyjmując co najmniej 0,6 m na 100 osób, lecz nie mniej niż 1,4 m. Jeżeli dojście ewakuacyjne jest przeznaczone do ewakuacji nie więcej niż 20 osób, dopuszcza się zmniejszenie jego szerokości do 1,2 m. Skrzydła drzwi, stanowiących wyjście na drogę ewakuacyjną, nie mogą, po ich całkowitym otwarciu, zmniejszać wymaganej szerokości tej drogi.

16 Rozdział VI, str. 16 Zagrożenie życia ludzi! Niezapewnienie przez występujące w budynku warunki techniczne możliwości ewakuacji ludzi, w szczególności w wyniku szerokości dojścia ewakuacyjnego mniejszej o ponad jedną trzecią od określonej w przepisach techniczno-budowlanych, stanowi podstawę do uznania użytkowanego budynku istniejącego za zagrażający życiu ludzi. Taka sytuacja jest niedopuszczalna przy projektowaniu jakichkolwiek budynków Wysokość. Dojścia ewakuacyjne powinny mieć wysokość co najmniej 2,2 m. Dopuszcza się lokalne obniżenie wysokości dojścia ewakuacyjnego do wysokości 2 m na odcinku nie większym niż 1,5 m Klasa odporności ogniowej obudowy. Obudowa poziomych dróg ewakuacyjnych powinna mieć klasę odporności ogniowej jak dla ścian wewnętrznych, nie mniejszą jednak niż EI15. Szczegółowe wymagania określa Tabela 1 w kolumnie Podział. Korytarze stanowiące drogę ewakuacyjną w strefach pożarowych ZL powinny być podzielone na odcinki nie dłuższe niż 50 m przy zastosowaniu przegród z drzwiami dymoszczelnymi lub innych urządzeń technicznych, zapobiegających rozprzestrzenianiu się dymu. Uwaga! Opisane wyżej dopuszczenie długości drugiego dojścia o 100% większej od najkrótszego daje możliwość wydłużenia długości drugiego dojścia do 80 m, z koniecznością podziału dojścia ewakuacyjnego na odcinki nie dłuższe niż 50 m przy zastosowaniu przegród z drzwiami dymoszczelnymi lub innych urządzeń technicznych, zapobiegających rozprzestrzenianiu się dymu Na drogach ewakuacyjnych jest zabronione stosowanie: 1) spoczników ze stopniami, 2) schodów ze stopniami zabiegowymi, jeżeli schody te są jedyną drogą ewakuacyjną.

17 Rozdział VI, str Klatki schodowe. Dopuszcza się stosowanie na drogach ewakuacyjnych schodów wachlarzowych, pod warunkiem zachowania najmniejszej szerokości stopni 0,25 m. Jeżeli na drodze ewakuacyjnej zastosowano pochylnie lub stopnie umożliwiające pokonanie różnicy poziomów, miejsca te powinny być wyraźnie oznakowane Klasa odporności ogniowej obudowy, biegów i spoczników. Klatki schodowe powinny zostać zaprojektowane tak, aby ściany wewnętrzne i stropy stanowiące ich obudowę, miały klasę odporności ogniowej jak dla stropów budynku, w którym są wykonane (patrz Tabela 1). Wymaganie to nie dotyczy klatki schodowej komunikacji ogólnej przebiegającej w obrębie jednej strefy pożarowej z wyłączeniem przypadku, kiedy klatka schodowa jest obudowana, zamykana drzwiami o klasie odporności ogniowej co najmniej EI 30, wyposażona w urządzenia zapobiegające zadymieniu lub służące do usuwania dymu. Takie warunki spełnia klatka schodowa, do której wyjście jest równorzędne wyjściu do innej strefy pożarowej. Odporność ogniowa biegów i spoczników schodów oraz pochylni służących do ewakuacji, które powinny być wykonane z materiałów niepalnych, powinna wynosić co najmniej: - w budynkach o klasie odporności pożarowej A, B i C R60, - w budynkach o klasie odporności pożarowej D R30. Uwaga! W budynku wysokim (W) i wysokościowym (WW) powinny być co najmniej dwie klatki schodowe obudowane i oddzielone od poziomych dróg komunikacji ogólnej oraz pomieszczeń przedsionkiem przeciwpożarowym. W budynku średniowysokim (SW) i wyższym, w strefie pożarowej ZLV, drzwi z pomieszczeń, z wyjątkiem higienicznosanitarnych, prowadzące na drogi komunikacji ogólnej, powinny mieć klasę odporności ogniowej co najmniej EI30 i być wyposażone w samozamykacze.

18 Rozdział VI, str Wyposażenie w urządzenia oddymiające lub służące do usuwania dymu. W budynkach średniowysokich, zawierających strefy pożarowe hoteli, klatki schodowe powinny być obudowane i zamykane drzwiami oraz wyposażone w urządzenia zapobiegające zadymieniu lub służące do usuwania dymu. W budynku wysokościowym, który zawiera strefę pożarową ZLV hotelu, klatki schodowe i przedsionki przeciwpożarowe, stanowiące drogę ewakuacyjną, powinny być wyposażone w urządzenia zapobiegające ich zadymieniu. Zagrożenie życia ludzi! Niezapewnienie przez występujące w budynku warunki techniczne możliwości ewakuacji ludzi, w szczególności w wyniku niezabezpieczenia przed zadymieniem dróg ewakuacyjnych wymienionych w przepisach techniczno-budowlanych, w określony w nich sposób, stanowi podstawę do uznania użytkowanego budynku istniejącego za zagrażający życiu ludzi. Taka sytuacja jest niedopuszczalna przy projektowaniu jakichkolwiek budynków Szerokość biegów, spoczników, wysokość i ilość stopni. Klatki schodowe stosowane w hotelach do celów komunikacji ogólnej, ale przede wszystkim jako drogi ewakuacyjne, powinny posiadać: 1) minimalną szerokość użytkową biegów 1,2 m; 2) minimalną szerokość użytkową spoczników 1,5 m; 3) maksymalną wysokość stopni 0,175 m; 4) liczba stopni w jednym biegu schodów stałych nie powinna być większa niż 17 stopni. Uwaga! Szerokość użytkową schodów stałych mierzy się między wewnętrznymi krawędziami poręczy, a w przypadku balustrady jednostronnej między wykończoną powierzchnią ściany a wewnętrzną krawędzią poręczy tej balustrady. Szerokości te nie mogą być ograniczane przez zainstalowane urządzenia oraz elementy budynku. W budynkach hoteli łączną szerokość użytkową biegów oraz łączną szerokość użytkową spoczników w klatkach scho-

19 Rozdział VI, str. 19 dowych, stanowiących drogę ewakuacyjną, należy obliczać proporcjonalnie do liczby osób mogących przebywać równocześnie na kondygnacji, na której przewiduje się obecność największej ich liczby, przyjmując co najmniej 0,6 m szerokości na 100 osób, lecz nie mniej niż określono wyżej w pp. 1 i Dźwigi dla ekip ratowniczych. W budynku ZLV mającym kondygnację z posadzką na wysokości powyżej 25 m ponad poziomem terenu przy najniżej położonym wejściu do budynku, przynajmniej jeden dźwig w każdej strefie pożarowej powinien być przystosowany do potrzeb ekip ratowniczych, spełniając wymagania PN-EN 81-72:2005 Przepisy bezpieczeństwa dotyczące budowy i instalowania dźwigów Szczególne zastosowania dźwigów osobowych i towarowych Część 72: Dźwigi dla straży pożarnej. Dojście do dźwigu dla ekip ratowniczych powinno prowadzić przez przedsionek przeciwpożarowy spełniający wymagania dla oddzieleń przeciwpożarowych. Ściany i stropy szybu dźwigu dla ekip ratowniczych powinny mieć klasę odporności ogniowej wymaganą jak dla stropów budynku, w którym są wykonane, zgodnie z wymaganą dla tego budynku klasą odporności pożarowej Tabela 1 kol Elementy wykończenia wnętrz i wyposażenia stałego. W strefach pożarowych ZLV stosowanie do wykończenia wnętrz materiałów i wyrobów łatwo zapalnych, których produkty rozkładu termicznego są bardzo toksyczne lub intensywnie dymiące, jest zabronione. Okładziny sufitów oraz sufity podwieszone należy wykonywać z materiałów niepalnych lub niezapalnych, niekapiących i nieodpadających pod wpływem ognia. Przestrzeń między sufitem podwieszonym i stropem powinna być podzielona na sektory o powierzchni nie większej niż 1000 m 2, a w korytarzach przegrodami co 50 m, wykonanymi z materiałów niepalnych. W łazienkach i saunach z piecykami gazowymi oraz termami gazowymi i elektrycznymi dopuszcza się stosowanie okładzin ściennych z materiałów palnych, z tym że odległość tych urządzeń od okładzin powinna wynosić co najmniej 0,3 m. Stosowanie okładzin ściennych z materiałów łatwo zapalnych w łazienkach i saunach z piecem na paliwo stałe jest zabronione.

20 Rozdział VI, str. 20 Palne elementy wystroju wnętrz budynku, przez które lub obok których są prowadzone przewody ogrzewcze, wentylacyjne, dymowe lub spalinowe, powinny być zabezpieczone przed możliwością zapalenia lub zwęglenia. 13. Przygotowanie obiektu budowlanego do prowadzenia działań ratowniczo-gaśniczych Drogi pożarowe Parametry dróg pożarowych. Średniowysokie i wyższe budynki zawierające strefy pożarowe ZLV hoteli wymagają drogi pożarowej. Droga pożarowa powinna przebiegać wzdłuż dłuższego boku budynku, na całej jego długości, a gdy krótszy bok budynku ma więcej niż 60 m długości z jego dwóch stron, przy czym bliższa krawędź drogi pożarowej musi być oddalona od ściany budynku hotelu o 5 15 m. Pomiędzy drogą pożarową a ścianą budynku nie mogą występować stałe elementy zagospodarowania terenu lub drzewa i krzewy o wysokości przekraczającej 3 m, uniemożliwiające dostęp do elewacji budynku za pomocą podnośników i drabin mechanicznych Możliwość dojazdu i dostępu do budynku Hotele powinny mieć połączenie z drogą pożarową, utwardzonym dojściem o szerokości minimalnej 1,5 m i długości nie większej niż 50 m, tych wyjść ewakuacyjnych z obiektu budowlanego, poprzez które jest możliwy dostęp, bezpośrednio lub drogami ewakuacyjnymi, do każdej strefy pożarowej Przeciwpożarowe zaopatrzenie wodne Hydranty wewnętrzne.

21 Rozdział VI, str. 21 Tabela 7 Hydranty wewnętrzne i zawory hydrantowe wymagane w hotelach. 1. Zakres stosowania hydrantów 25, hydrantów 52 i zaworów 52. Hydranty 25 Hydranty 52 Zawór 52 na każdej kondygnacji budynku wysokiego i wysokościowego, z wyjątkiem kondygnacji obejmującej wyłącznie strefę pożarową zakwalifikowaną do kategorii zagrożenia ludzi ZLIV; na każdej kondygnacji budynku innego niż tymczasowy, niskiego i średniowysokiego w strefie pożarowej ZLV o powierzchni przekraczającej 200 m 2 ; przy wejściu do pomieszczeń magazynowych lub technicznych o powierzchni przekraczającej 200 m 2 i gęstości obciążenia ogniowego przekraczającej 500 MJ/m 2, usytuowanych w strefie pożarowej ZLV, znajdującej się w budynku niskim albo średniowysokim; umieszczony na pionie nawodnionym w budynkach wysokich i wysokościowych, bez wyposażenia w wąż pożarniczy, powinien być stosowany na wszystkich kondygnacjach budynków wysokich i wysokościowych. 2. Hydranty 25 i 52 oraz zawory 52 powinny być umieszczane przy drogach komunikacji ogólnej, a w szczególności: 1) 2) przy wejściach do budynku i klatek schodowych na każdej kondygnacji budynku, przy czym w budynkach wysokich i wysokościowych zaleca się lokalizację zaworów hydrantowych w przedsionkach przeciwpożarowych, a dopuszcza na klatkach schodowych; w przejściach i na korytarzach, w tym w holach i na korytarzach poszczególnych kondygnacji budynków wysokich i wysokościowych; 3) przy wejściach na poddasza; 4) 5) przy wyjściach na przestrzeń otwartą lub przy wyjściach ewakuacyjnych z pomieszczeń produkcyjnych i magazynowych, w szczególności zagrożonych wybuchem; powinny znajdować się na każdej kondygnacji, przy czym w budynkach wysokich i wysokościowych należy stosować po dwa zawory 52 na każdym pionie na kondygnacji podziemnej i na kondygnacji położonej na wysokości powyżej 25 m oraz po jednym zaworze 52 na każdym pionie na pozostałych kondygnacjach. 3. Zasięg hydrantów 25 i 52 w poziomie powinien obejmować całą powierzchnię chronionego budynku, strefy pożarowej lub pomieszczenia, z uwzględnieniem: 1) 2) 3) długości odcinka węża hydrantu wewnętrznego, która dla hydrantu 25 nie powinna przekraczać 30 m, dla hydrantu m; efektywnego zasięgu rzutu prądów gaśniczych, czyli odległości, na którą hydrant może podać wodę, licząc od pyszczka prądownicy w budynkach ZL minimum 3 m, w pozostałych budynkach minimum 10 m; w strefach pożarowych zakwalifikowanych do kategorii zagrożenia ludzi ZL, znajdujących się w budynkach o więcej niż jednej kondygnacji nadziemnej przyjmowanego dla prądów rozproszonych stożkowych 3 m.

22 Rozdział VI, str Zaopatrzenie w wodę do celów przeciwpożarowych do zewnętrznego gaszenia pożaru. Hotele wymagają zaopatrzenia w wodę do celów przeciwpożarowych do zewnętrznego gaszenia pożaru. Wymaganą ilość wody niezbędną do celów przeciwpożarowych, do zewnętrznego gaszenia pożaru dla hoteli należy ustalić zgodnie z wymogami rozporządzenia w sprawie przeciwpożarowego zaopatrzenia w wodę oraz dróg pożarowych. Budynki zamieszkania zbiorowego, w których zlokalizowano strefy pożarowe hoteli o kubaturze brutto do m 3 i o powierzchni wewnętrznej do m 2, położone na terenie jednostki osadniczej wymagają zaopatrzenia w wodę do celów przeciwpożarowych w ilości 10 dm 3 /s z co najmniej jednego hydrantu o średnicy 80 mm lub zapas wody 100 m 3 w przeciwpożarowym zbiorniku wodnym. Dla budynków o kubaturze brutto ponad m 3 i o powierzchni wewnętrznej ponad m 2 należy zapewnić wodę do celów przeciwpożarowych w ilości 20 dm 3 /s łącznie z co najmniej dwóch hydrantów o średnicy 80 mm lub zapas wody 200 m 3 w przeciwpożarowym zbiorniku wodnym Przeciwpożarowe zbiorniki wodne. Przeciwpożarowe zbiorniki wodne są alternatywnym źródłem zaopatrzenia w wodę do celów przeciwpożarowych. Jak opisano w p hotele wymagają zaopatrzenia wodnego do celów przeciwpożarowych w ilościach, odpowiednio 10 dm 3 /s z jednego hydrantu o średnicy 80 mm lub 20 dm 3 /s łącznie z co najmniej dwóch hydrantów o średnicy 80 mm, albo zapasu wody 100 m 3 lub odpowiednio 200 m 3 w przeciwpożarowym zbiorniku wodnym Uzupełniające źródła wody. Jeżeli w jednostce osadniczej dla projektowanej hotelu nie można zapewnić wody do celów przeciwpożarowych w ilościach, o których mowa w p , dopuszczalne jest uzupełnienie brakującej ilości wody z następujących uzupełniających źródeł wody do celów przeciwpożarowych: studni o wydajności nie mniejszej niż 10 dm 3 /s; punktu czerpania wody przy naturalnym lub sztucznym zbiorniku wodnym o pojemności zapewniającej odpo-

23 Rozdział VI, str. 23 wiedni zapas wody albo na cieku wodnym o stałym przepływie wody nie mniejszym niż 20 dm 3 /s przy najniższym stanie wód; przeciwpożarowy zbiornik wodny spełniający wymagania Polskiej Normy. Uzupełniające źródła wody wykonuje się w odległości nie większej niż 250 m od skrajnej zabudowy jednostki osadniczej lub chronionego obiektu budowlanego. Uwaga! Przy projektowaniu hoteli należy uwzględnić, że sieć wodociągowa w danej jednostce osadniczej z reguły nie zapewni wymaganej wydajności wody do celów przeciwpożarowych dla nowo projektowanego obiektu. Należy dokładnie rozpoznać możliwość zapewnienia wymaganej dla obiektu ilości wody do celów przeciwpożarowych. 14. Gaśnice przenośne Ilość. Projektując hotel, projektant wskazuje w dziale Ochrona przeciwpożarowa projektu budowlanego wymaganą w obiekcie, ze względu na powierzchnię strefy pożarowej i rodzaj materiałów palnych, mogących w nim wystąpić, ilość gaśnic, którą inwestor zobowiązany jest umieścić w budynku. Hotele wymagają wyposażenia w gaśnice przenośne zgodnie ze wskaźnikiem jedna jednostka masy środka gaśniczego 2 kg (lub 3 l) zawartego w gaśnicach przypadająca na każde 100 m 2 powierzchni strefy pożarowej w budynku, niechronionej stałym urządzeniem gaśniczym. Rodzaj gaśnic dostosowuje się do gaszenia tych grup pożarów, które mogą wystąpić w obiekcie.

24 Rozdział VI, str. 24 Tabela 8 Grupy pożarów materiałów mogących wystąpić w obiekcie. Grupa pożarów A B F Opis Pożar materiałów stałych, zwykle pochodzenia organicznego, których normalne spalanie zachodzi z tworzeniem żarzących się węgli. Pożar cieczy i materiałów stałych topiących się ciecze łatwopalne, tworzywa sztuczne topiące się pod wpływem działania ognia. Pożar tłuszczów i olejów w urządzeniach kuchennych Rozmieszczenie. Gaśnice przenośne powinny zostać rozmieszczone: 1) w miejscach łatwo dostępnych i widocznych, w szczególności: a. przy wejściach do budynków; b. na klatkach schodowych; c. na korytarzach; d. przy wyjściach z pomieszczeń na zewnątrz; 2) w miejscach nienarażonych na uszkodzenia mechaniczne oraz działanie źródeł ciepła (piece, grzejniki); 3) w obiektach wielokondygnacyjnych w tych samych miejscach na każdej kondygnacji, jeżeli pozwalają na to istniejące warunki. Projektując rozmieszczenie gaśnic należy pamiętać, aby odległość z każdego miejsca w obiekcie, w którym może przebywać człowiek, do najbliższej gaśnicy nie powinna być większa niż 30 m. Do gaśnic należy zapewnić dostęp o szerokości co najmniej 1 m. 15. Urządzenia przeciwpożarowe System sygnalizacji pożarowej. Hotele, których strefa pożarowa znajduje się w budynku wysokim lub wysokościowym, należy wyposażyć w system sygnalizacji pożarowej, który należy połączyć z obiektem komendy Państwowej Straży Pożarnej lub obiektem wskazanym przez właściwego komendanta powiatowego (miejskiego) Państwowej Straży Pożarnej. Inwestor jest obowiązany uzgodnić z tym komendantem sposób połączenia systemu sygnalizacji pożarowej z obiektami, o których mowa wyżej. Jeżeli hotel zlokalizowano w budynku niskim lub średniowysokim, należy go wyposażyć w system sygnalizacji pożarowej połączony jak to

25 Rozdział VI, str. 25 opisano w poprzednim akapicie, wtedy gdy liczba miejsc noclegowych przekracza Dźwiękowy system ostrzegawczy. Dźwiękowy system ostrzegawczy, umożliwiający rozgłaszanie sygnałów ostrzegawczych i komunikatów głosowych dla potrzeb bezpieczeństwa osób przebywających w budynku, nadawanych automatycznie po otrzymaniu sygnału z systemu sygnalizacji pożarowej, a także przez operatora, jest wymagane w hotelach w budynkach wysokich i wysokościowych lub o liczbie miejsc noclegowych powyżej 200. Dźwiękowy system ostrzegawczy należy projektować zgodnie z wymogami PN-EN 60849:2001 Dźwiękowe systemy ostrzegawcze Oświetlenie awaryjne. Wyposażenia w samoczynnie załączające się oświetlenie awaryjne wymagają budynki, w których zanik napięcia w elektroenergetycznej sieci zasilającej może spowodować zagrożenie życia lub zdrowia ludzi, poważne zagrożenie środowiska, a także znaczne straty materialne. Budynki takie należy zasilać co najmniej z dwóch niezależnych, samoczynnie załączających się źródeł energii elektrycznej oraz wyposażyć w oświetlenie awaryjne. Oświetlenie awaryjne należy projektować zgodnie z PN-EN 1838:2005 Zastosowania oświetlenia Oświetlenie awaryjne Awaryjne oświetlenie zapasowe. Hotele nie wymagają zastosowania awaryjnego oświetlenia zapasowego. Awaryjne oświetlenie zapasowe stosuje się w pomieszczeniach, w których po zaniku oświetlenia podstawowego istnieje konieczność kontynuowania czynności w niezmieniony sposób lub ich bezpiecznego zakończenia, przy czym czas działania tego oświetlenia powinien być dostosowany do uwarunkowań wynikających z wykonywanych czynności oraz warunków występujących w pomieszczeniu Awaryjne oświetlenie ewakuacyjne. Na drogach ewakuacyjnych w hotelach należy stosować awaryjne oświetlenie ewakuacyjne, które powinno działać przez co najmniej 1 godzinę od zaniku oświetlenia podstawowego.

26 Rozdział VI, str. 26 Uwaga! Awaryjne oświetlenie ewakuacyjne jest urządzeniem przeciwpożarowym i powinno zostać wykonane zgodnie z projektem uzgodnionym pod względem ochrony przeciwpożarowej przez rzeczoznawcę do spraw zabezpieczeń przeciwpożarowych, a warunkiem dopuszczenia do jego użytkowania jest przeprowadzenie odpowiednich dla danego urządzenia prób i badań, potwierdzających prawidłowość jego działania. Awaryjne oświetlenie ewakuacyjne należy projektować na podstawie PN-EN 50172:2005 Systemy awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego Oświetlenie dodatkowe. Jeżeli pomieszczenie przeznaczone na pobyt ludzi w hotelu jest użytkowane przy wyłączonym oświetleniu podstawowym, należy stosować oświetlenie dodatkowe, zasilane napięciem nieprzekraczającym napięcia dotykowego dopuszczalnego długotrwale, służące uwidocznieniu przeszkód wynikających z układu budynku, dróg komunikacji ogólnej lub sposobu jego użytkowania, a także podświetlane znaki wskazujące kierunki ewakuacji. Wymóg ten dotyczy przede wszystkim sal bankietowych, restauracyjnych i konferencyjnych i dróg komunikacyjnych.