Mój samorząd. Raport ilościowo jakościowy z badania na temat jakości życia w Olsztynie.

Transkrypt

1 Mój samorząd Raport ilościowo jakościowy z badania na temat jakości życia w Olsztynie.

2 Spis treści Spis treści... 2 Informacje o badaniu... 3 Wybrane dane statystyczne Mieszkaniec Jakość życia w Olsztynie Zauważane zmiany Obywatel Olsztyn jako miasto obywatelskie Aktywność polityczna mieszkańców Wiedza o organizacjach pozarządowych Władza i mieszkańcy Władza Mieszkańcy Konsultacje społeczne Wnioski...25 Spis tabel i wykresów...26 Aneks tabelaryczny

3 Informacje o badaniu Projekt badawczy: Mój samorząd Wykonawca: PBS DGA Spółka z o.o., Sopot, ul. Junaków 2 Metodologia: Badanie ilościowe metodą CATI (wywiady telefoniczne wspomagane komputerowo) na reprezentatywnej próbie 500 dorosłych mieszkańców Olsztyna. Badanie jakościowe prowadzone metodą indywidualnych wywiadów pogłębionych (IDI In-Depth Interviews). Termin realizacji prac: Badanie ilościowe: grudnia 2009 roku. Badanie jakościowe: czerwca 2010 roku. Miejsce realizacji prac: Olsztyn Próba: Badanie ilościowe: 500 wywiadów telefonicznych z mieszkańcami Olsztyna. Badanie jakościowe: 10 indywidualnych wywiadów pogłębionych, po 2 z przedstawicielami następujących grup: władza, opozycja, dziennikarze, organizacje pozarządowe, mieszkańcy. Długość wywiadu: Badanie ilościowe około 10 minut. Badanie jakościowe około 45 minut. 3

4 Wybrane dane statystyczne Liczba mieszkańców: osób w tym: kobiet w tym: mężczyzn Dochody budżetu miasta Wydatki budżetu miasta Dochód na 1-go mieszkańca Wydatki na 1-go mieszkańca Przeciętne wynagrodzenie brutto zł zł zł zł zł Ilość zarejestrowanych przedsiębiorstw 2009 r Nowo zarejestrowane przedsiębiorstwa w 2008 r Nowo zarejestrowane przedsiębiorstwa w 2009 r Frekwencja w wyborach samorządowych 2006 r. 44,08% Frekwencja w wyborach parlamentarnych 2007 r. 65,26% 4

5 1. Mieszkaniec 1.1 Jakość życia w Olsztynie Zdaniem mieszkańców ogólną jakość życia w mieście określa przede wszystkim możliwość pracy oraz dobra oferta rekreacyjna. Ponadto istotne są również inne elementy: infrastruktura społeczna: oferta kulturalna i edukacyjna; infrastruktura techniczna: sprawna komunikacja miejska; przestrzeń publiczna: estetyka, zadbane zabytki, tereny zielone, wykorzystanie walorów geograficznych miasta inne: łatwy dostęp do urzędów. Zarówno badania ilościowe, jak i jakościowe przeprowadzone w ramach projektu Mój samorząd potwierdzają opinię, że Olsztyn jest dobrym miejscem do życia. Przekonanych jest o tym 89,1% badanych 1, z czego 55,2% w sposób zdecydowany. Olsztyn jest miastem spokoju i ciszy, perspektywicznym i rozwijającym się. Spontanicznie wymienione elementy wymagające poprawy, to: komunikacja oraz dostęp do służby zdrowia. Ocena poszczególnych elementów życia w Olsztynie jest ambiwalentna, z całą pewnością nie jest tak pozytywna jak ogólna ocena jakości życia w tym mieście. Pozytywnie postrzegana jest oferta kulturalna miasta, jego estetyka i czystość, bezpieczeństwo. Słabo wypada rynek pracy i infrastruktura drogowa. Tabela 1. Ocena poszczególnych elementów życia w Olsztynie. Element Mocne strony Słabe strony Infrastruktura drogowa Budowa nowych dróg. Remonty drogowe. Olsztyn jest miastem tysiąca świateł bardzo źle się jeździ, świateł jest za dużo, bardzo długo trzeba czekać na zmianę świateł. 1 Częściej opinię taką prezentowały kobiety: 92%, badani w wieku lat: 92,5% oraz lat: 91,2%, respondenci z wykształceniem średnim: 92,7%. 5

6 Oferta kulturalna Estetyka, czystość miasta Bezpieczeństwo Rynek pracy Edukacja Polityka społeczna Świetna oferta kultury wysokiej. Prężnie działające jednostki propagujące kulturę: Miejski Ośrodek Kultury i Centrum Edukacji Kulturalnej. Budowa filharmonii. Dobra oferta letnia. Dobry teatr, kino studyjne ze świetnym repertuarem, rewelacyjny Teatr Wiejski Węgajty, teatr lalek. Miasto pięknieje. Powołanie miejskiego ogrodnika. Pieniądze na renowację osiedli. Edukacja mieszkańców w kwestii sprzątania po psach. Przestępczość spada. Monitoring na Starym Mieście. Współpraca uczelni i rynku pracy: na uniwersytecie ma zostać otwarty kierunek Turystyka i rekreacja, korespondujący z wizją rozwoju miasta. Ścisła współpraca władz miasta z Uniwersytetem Warmińsko-Mazurskim. Oferta UWM jest dostosowana do rynku pracy. Dobra kadra na UMW. Szkoły średnie na dość wysokim poziomie. Projekt Olsztyn aktywnie. Zła nawierzchnia. Zła organizacja ruchu. Kiepskie rozwiązania spraw związanych z sygnalizacją świetlną. Nieprzemyślane inwestycje. Brak parkingów przez ostatnie lata nie powstał żaden parking podziemny. Korki, uciążliwe dojazdy. Źle organizowane objazdy. Słabsza oferta kultury popularnej. Brakuje koncertów. Brak hali widowiskowej. Brak życia kulturalnego zimą. Słaba polityka informacyjna. Faworyzowana starówka. Brak koncepcji estetycznej miasta. Jest jeszcze wiele do zrobienia w blokowiskach. Brak pracy dla absolwentów. Niskie zarobki, Mało miejsc pracy: Michelin, urzędy, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, fabryka mebli. Władze nie ułatwiają przedsiębiorcom rozwoju. Duże bezrobocie w porównaniu z innymi miastami wojewódzkimi. Wiele osób wyjeżdża za granicę. Nieracjonalnie wydawane pieniądze: duże nakłady, brak efektów. Słaby poziom nauczania, brak inwestycji. Olsztyn wypada słabo w rankingach szkół i uczelni. Zbyt liczne klasy w szkołach. Brak pomysłu na zagospodarowanie terenów przy jeziorach niewykorzystany potencjał miasta. Źródło: Wywiady IDI z przedstawicielami władzy, opozycji, mediów, organizacji pozarządowych i mieszkańców, 2010, PBS DGA. 6

7 1.2 Zauważane zmiany 40,1% badanych uważa, że ogólna jakość życia w ich mieście w ciągu ostatnich 3 lat zdecydowanie lub raczej poprawiła się 2, natomiast zdaniem 16,2% respondentów uległa pogorszeniu. Nieco lepiej niż ogólną jakość życia w mieście olsztynianie ocenili poziom zadowolenia z życia w Olsztynie 42,4% zauważyło poprawę tego elementu, a 12,5% jego pogorszenie. Generalnie zdaniem większości badanych funkcjonowanie konkretnych elementów życia w Olsztynie nie zmienia się lub poprawia. Zaledwie jeden element, tj. estetyka i czystość miasta, uzyskał pozytywną ocenę ponad połowy respondentów (53,7%). Najgorzej oceniona została sytuacja na rynku pracy 49,2% badanych stwierdziło, że w ciągu ostatnich 3 lat nastąpiło na nim pogorszenie sytuacji 3, a zdaniem 28,7% nic się nie zmieniło. 2 Lepiej ogólną jakość życia w Olsztynie oceniły kobiety (41,6%), osoby w wieku lat (45,3%), badani z wykształceniem wyższym (50,7%). Zdecydowanie najsłabiej postrzegają ten element respondenci najstarsi, mający 60 i więcej lat (27,8%). 3 Zgodnie z danymi GUS za lata bezrobocie w Olsztynie w roku 2009 wzrosło o 2,8% (w roku 2008 wynosiło 4,3%, a w roku ,1%). 7

8 Wykres 1. Ocena poszczególnych elementów życia w Olsztynie na przestrzeni trzech ostatnich lat. N = 500 2,3% ogólna jakość życia 6,1% 34% 41,3% 11,3% 4,9% 3,2% poziom zadowolenia z życia w mieście 6,7% 35,7% 41,8% 8% 4,5% 2,6% infrastruktura drogowa 6,8% 36,4% 28,5% 14% 11,7% 1,1% rynek pracy 9,1% 28,7% 25,3% 23,9% 12% 3,7% edukacja 8,5% 31,6% 31,9% 6,2% 18,1% 4,4% oferta kulturalna i rozrywkowa 11,5% 32,9% 31% 10,4% 9,7% 2,9% 1,9% bezpieczeństwo mieszkańców 10,5% 35,9% 44,6% 4,2% 3,1% estetyka i czystość w mieście 14,8% 38,9% 37,5% 4,5% 1,3% 0% 20% 40% 60% 80% 100% zdecydowanie się poprawiło raczej się poprawiło pozostały bez zmian raczej się pogorszyło zdecydowanie się pogorszyło nie wiem, trudno powiedzieć Źródło: Badanie CATI na reprezentatywnej próbie 500 mieszkańców Olsztyna, 2009 r., PBS DGA. Najczęściej zauważane zmiany dotyczyły (na podstawie badania jakościowego): 8

9 zmian w myśleniu społecznym: większa świadomość obywatelska, dbanie o sprawy własne i społeczności, przekonanie, że można coś zmienić, pojawienie się dużej liczby organizacji pozarządowych; sfery inwestycji: wymiana miejskiej infrastruktury wodno-ściekowej, powstanie centrum handlowego, boom budowlany; sfery sportu, kultury fizycznej i rekreacji: powstanie pełnowymiarowego boiska ze sztuczną murawą i oświetleniem, boiska OSiR-u, kilku orlików i placów zabaw, basenu, infrastruktury wokół jeziora, ścieżek rowerowych; sfery kultury: powstanie Centrum Kultury, amfiteatru, budowana jest siedziba filharmonii; sfery estetyki miasta: rewitalizacja Starówki, dzielnic przemysłowych i koszarów, odnawianie elewacji; zmiany wizerunku miasta: władza jest w rękach osób nieskompromitowanych (Prezydent), zmiana w postrzeganiu miasta jako ostoi komunizmu, ogólna poprawa wizerunku miasta. Olsztyn jest miastem kieszonkowym, fajną prowincją (w dobrym znaczeniu tego słowa). Działania władz powinny pójść w kierunku podkreślania jego małego rozmiaru, przytulnych ulic. Zdaniem niektórych badanych władze na siłę próbują zmienić klimat miasta, czynią starania, by zrobić z niego metropolię (ważnym elementem jest Uniwersytet Warmińsko-Mazurski). Olsztyn jest dobrym miejscem do życia, m.in. pod względem kulturalnym i geograficznym oferuje wiele możliwości aktywnego spędzania czasu (rower, kajak, wędrówki piesze). Dobrą opinię o życiu w mieście zdecydowanie osłabia oferta rynku pracy i infrastruktura drogowa (zwłaszcza organizacja sygnalizacji świetlnej). 9

10 2. Obywatel 2.1 Olsztyn jako miasto obywatelskie Zdaniem badanych dobry obywatel to osoba, która: angażuje się w działania społeczności lokalnej; interesuje się sprawami miasta; partycypuje w decyzjach dotyczących społeczności; współuczestniczy w grupach artykułujących swoje potrzeby; nie zgadza się na zastaną rzeczywistość, stara się coś zmienić, przedstawiać propozycje, aktywizować; spełnia obowiązki obywatelskie zawarte w Konstytucji; jest wzorem do naśladowania, osobą życzliwą, pomocną. Z badań ilościowych wynika, że Olsztyn jest miastem obywatelskim, a jego mieszkańcy angażują się w działania prowadzące do rozwoju lokalnego. 83,7% respondentów deklaruje interesowanie się wydarzeniami w swoim mieście 4 (dla 15,3% wydarzenia te nie są interesujące). Ponadto 89,8% badanych czuje się współodpowiedzialnych za miejsce, w którym mieszka (9% nie czuje podobnej odpowiedzialności). Badanie jakościowe mocno zweryfikowało tę opinię. Zdaniem przedstawicieli mieszkańców, opozycji oraz organizacji pozarządowych mieszkańcy Olsztyna nie generują wspólnoty, będąc w większości ludnością napływową, nie identyfikują się do końca z miastem. Ponadto panuje opinia, że mieszkańcy nie wierzą w to, że mogą mieć jakiś wpływ na władzę (wg przedstawicieli opozycji jest im to na rękę). Zniechęcający jest również fakt, że nawet najłatwiejsze sprawy, wymagające niskich nakładów finansowych, ciągną się przez kilka lat (sprawy typu: ustawienie paru ławeczek, zadaszenie przystanków itp.) 4 Deklarację taką składali najczęściej mężczyźni: 88,8%, badani z wykształceniem wyższym: 89%. 10

11 Obywatelskość Olsztyna widać na osiedlach 5 (są 23 rady osiedli, mające plany pracy na dany rok i prowadzące sprawozdawczość z podejmowanych działań) i w sferze trzeciego sektora (powstaje coraz więcej organizacji pozarządowych, jest grupa silnych liderów). Wyrazicielem potrzeb mieszkańców są na ogół media. Biorąc pod uwagę fakt, że podstawą społeczeństwa obywatelskiego jest zaufanie, o Olsztynie obywatelskim świadczy również fakt, że ponad połowa badanych (54,6%) jest zdania, że raczej lub zdecydowanie można ufać większości ludzi (44,4% ma zdanie odmienne). Wykres 2. Przejawy aktywności obywatelskiej mieszkańców Olsztyna w ciągu roku N =500 bytność w Urzędzie Miasta 33,9% 66,1% branie udziału w spotkaniach, obradach dobrowolnych stowarzyszeń lub organizacji 14,3% 85,7% branie udziału w spotkaniach, obradach wspólnot lub spółdzielni mieszkaniowych 24% 76% zwracanie się z pisemnym wnioskiem do Urzędu Miasta bądź innych instytucji publicznych 36,2% 63,8% 0% 20% 40% 60% 80% 100% tak nie Źródło: Badanie CATI na reprezentatywnej próbie 500 mieszkańców Olsztyna, 2009 r., PBS DGA. 2.2 Aktywność polityczna mieszkańców Deklarowana przez badanych frekwencja wyborcza (wybory samorządowe, parlamentarne, do Parlamentu Europejskiego) w Olsztynie jest wysoka. 79,7% badanych deklarowało głosowanie w wyborach prezydenckich z roku 2005 (średnia krajowa: 5 Szczególnie aktywne rady osiedli: Zatorze, Gutkowo, Likusy, Jaroty. 11

12 49,74%), 68,3% w ostatnich wyborach parlamentarnych (średnia krajowa z roku 2007: 53,88%), a 70,8% twierdziło, że brało udział w ostatnich wyborach samorządowych (średnia krajowa z roku 2006: 45,99%). Deklarowana frekwencja wyraźnie kontrastuje z danymi podawanymi przez Państwową Komisję Wyborczą: według tych danych w wyborach prezydenckich z roku 2005 udział brało 56,69% olsztynian, w wyborach parlamentarnych z roku 2007: 65,26%, a w wyborach samorządowych w roku 2006 wzięło udział 44,40% mieszkańców Olsztyna. Niezależnie od wskazanych różnic w faktycznej i deklarowanej frekwencji wyborczej ponad połowa badanych deklaruje zaufanie do obecnego gospodarza miasta Piotra Grzymowicza (55,8%). Nieco tylko mniejszym zaufaniem badanych cieszy się Rada Miasta (47,1%). W przypadku organizacji pozarządowych, badani deklarują większe zaufanie do działających w mieście fundacji (69,5%) niż stowarzyszeń (60,3%). Generalnie, poziom zaufania do instytucji lokalnych jest dużo większy niż do instytucji szczebla państwowego. Do Rządu RP zaufanie deklaruje 37,4% respondentów, a do związków zawodowych 42,4%. Najmniej osób w Olsztynie ufa partiom politycznym 17,9%. Duża grupa badanych obdarza swoim zaufaniem kościół (65,1%). 12

13 Wykres 3. Deklarowany poziom zaufania do poszczególnych instytucji. N = 500 Rada Miasta 5,6% 41,5% 35,3% 11,3% 6,2% Prezydent Miasta 11% 44,8% 27,2% 10,9% 6,0% Rząd RP 8,5% 28,9% 35,4% 23,3% 3,9% 1,4% Partie Polityczne 16,5% 35,7% 37,9% 8,4% Związki Zawodowe 7,7% 34,7% 25% 23,3% 9,3% 3,3% Kościół 23,8% 41.3% 18,4% 13,2% Stowarzyszenia działające w mieście 7,4% 52,9% 14,7% 6,5% 18,5% 4,8% Fundacje działające w mieście 14,7% 54,8% 13,1% 12,5% 0% 20% 40% 60% 80% 100% zdecydowanie ufam raczej ufam raczej nie ufam zdecydowanie nie ufam trudno powiedzieć Źródło: Badanie CATI na reprezentatywnej próbie 500 mieszkańców Olsztyna, 2009 r., PBS DGA. 2.3 Wiedza o organizacjach pozarządowych W Olsztynie działa bardzo dużo organizacji pozarządowych (w Ogólnopolskiej Bazie Organizacji Pozarządowych Stowarzyszenia Klon/Jawor zarejestrowanych jest ich 1193). 14,8% badanych olsztynian deklaruje przynależność do jakichkolwiek dobrowolnych stowarzyszeń, organizacji pozarządowych, fundacji, partii politycznych itp. W mieście działa Olsztyńskie Centrum Organizacji Pozarządowych, które współpracuje z Radą Organizacji Pozarządowych Miasta Olsztyn oraz Radą Miasta. COP jest zapleczem 13

14 administracyjno-doradczym środowiska olsztyńskich organizacji pozarządowych. Organizacje współpracują z władzami miejskimi w Urzędzie Miejskim działa Biuro Pełnomocnika Prezydenta Miasta ds. Współpracy z Organizacjami Pozarządowymi (podobną komórkę ma również Urząd Marszałkowski). Dokumentem spinającym współdziałanie władz miasta z organizacjami pozarządowymi są roczne programy współpracy. Mieszkańcy zauważają w ostatnich latach wzrost aktywności i skuteczności działań organizacji pozarządowych. Trzeci sektor i media są często najbliższym mieszkańcom pośrednikiem w kontaktach z władzą samorządową. Działalność organizacji pozarządowych w Olsztynie jest bardzo zróżnicowana i obejmuje większość sfer życia społecznego. Zwracano szczególną uwagę na bardzo dużą liczbę organizacji sportowych. Zdaniem przedstawicieli mieszkańców, brakuje organizacji zajmujących się dialogiem między władzą a lokalną społecznością. Badani deklarowali większe zaufanie do działających w Olsztynie fundacji (69,5%) niż do stowarzyszeń (60,3%). Skuteczność działania organizacji pozarządowych przejawia się m.in. w: walce o prawa kobiet, aktywizacji zawodowej kobiet, powołaniu pełnomocnika ds. kobiet, nagłaśnianiu spraw kobiet (np. spotkania z K. Grocholą dla kobiet borykających się z przemocą domową); aktywizacji osób niepełnosprawnych; działaniach skierowanych do osób wykluczonych społecznie (np. zimowa pomoc dla bezdomnych); działaniach skierowanych do dzieci i młodzieży (np. prowadzenie świetlic); działaniach prozdrowotnych, profilaktycznych (np. edukacja w zakresie nowotworów piersi, raka szyjki macicy itp.); działaniach związanych z kulturą, np. pogłębianie kultury dialogu (Wspólnota Kulturowa Borussia); działaniach podejmowanych w zakresie architektury, estetyki i czystości miasta; 14

15 działaniach związanych z poprawą komunikacji, np. zmiana przebiegu dróg, poprowadzenie linii autobusowej, budowa chodników i poboczy, wytyczanie ścieżek rowerowych; pracach związanych ze sportem i rekreacją: np. odbudowa Stadionu Leśnego; wspieraniu przez COP innych organizacji pozarządowych: udostępnianie lokalu, porady, szkolenia, doradztwo. Problemy trzeciego sektora: istnienie dziedzin życia, w których udział NGO nie jest wystarczający, np. ekonomia, gospodarka, dialog między władzą a mieszkańcami; brakuje miejsca spotkań dla artystów; bardzo duże rozproszenie organizacji zajmujących się tematycznie tą samą dziedziną, osłabienie ich działalności; słaba rozpoznawalność organizacji, niewielka wiedza na ten temat ogólna świadomość istnienia i prężnej działalności. Obywatelskość w Olsztynie tworzą 23 rady osiedli oraz liczny sektor organizacji pozarządowych. Większość mieszkańców nie wierzy w to, że może mieć jakiś wpływ na władzę, że ich zdanie zostanie wzięte pod uwagę. Odpowiedzialność cedowana jest na władzę, tym bardziej, że ponad połowa badanych deklaruje zaufanie do Prezydenta Olsztyna. Jednak co bardzo istotne liderzy opinii (badanie jakościowe) zauważają pozytywne zmiany zachodzące w społeczności olsztyńskiej na przestrzeni ostatnich 3 lat zmiany związane ze wzrostem aktywności i świadomości obywatelskiej. Badani zwracali uwagę na pewne napięcia, które pojawiły się pomiędzy radnymi z Rady Miasta a radnymi z rad osiedli (działalność w jednostkach pomocniczych traktowana jest jak przedsionek Rady Miasta). 15

16 3. Władza i mieszkańcy 3.1 Władza Władze miasta raczej nie starają się, aby mieszkańcy Olsztyna byli stroną w procesie decyzyjnym, czuli się współodpowiedzialni za podejmowane decyzje. Nie tylko nie ma wspólnego mieszkańców i władzy podejmowania decyzji czy dyskutowania rozwiązań, szwankuje również komunikacja między nimi. Obie strony monologują na ogół przez pośredników (najczęściej media). Pojedyncze próby aktywności obywatelskiej sprowadzają się do sporadycznego uczestnictwa w obradach Rady Miasta oraz wymuszania na urzędnikach spotkań w sprawach dla mieszkańców ważnych. Tabela 2. Opinie badanych na temat aktywizacji mieszkańców Olsztyna przez władze. Mieszkańcy Władza Opozycja NGO Dziennikarze Mieszkańcy korzystają z systemu samorządowego: artykułują swoje problemy przez Radę Miasta i rady osiedli. Mieszkańcy korzystają również ze wsparcia organizacji pozarządowych i mediów działania władz w tym temacie nie są wystarczające. Jest grupa mieszkańców aktywnych, spotykających się z radnymi osiedlowymi, zabierającymi głos na sesjach Rady Miasta. Powstanie biura Urzędu Miasta na Jarotach. Władza nie ingeruje w wygląd osiedli pozostawia tu decyzje spółdzielniom i mieszkańcom. Brak wiary ze strony mieszkańców w możliwość jakiegokolwiek wpływu na władzę, podjęcie rozmowy. Mała aktywność mieszkańców Olsztyna, brak działań ze strony samorządu, by ten stan rzeczy zmienić. Rywalizacja pomiędzy Radą Miasta a radami osiedli. Brak dialogu obustronny monolog (mieszkańcy i władza). Większa elastyczność nowo wybranego Prezydenta, który stara się słuchać innych. Mieszkańcy wymuszają na urzędnikach spotkania, władza sama prawie nie wychodzi z inicjatywą. Źródło: Wywiady IDI z przedstawicielami władzy, opozycji, mediów, organizacji pozarządowych i mieszkańców, 2010, PBS DGA. Badanie ilościowe pokazało, że osoby sprawujące w Olsztynie władzę zostały dość dobrze ocenione przez badanych można o nich powiedzieć, że są: zainteresowani problemami mieszkańców (53,8% badanych) i kompetentni (50%). Dość wysokie odsetki badanych wskazały również na cechy pejoratywne władz miasta: nieudolność (41,4%) oraz skorumpowanie (30,2%). 16

17 Wykres 4. Ocena osób sprawujących władzę w Olsztynie. N = 500 uczciwi 40% 40,8% 19,2% kompetentni 50% 37,3% 12,7% skorumpowani 30,2% 43,4% 26,4% nieudolni 41,4% 48,7% 9,9% zainteresowani problemami mieszkańców 53,8% 37,9% 8,2% 0% 20% 40% 60% 80% 100% tak nie nie wiem, trudno powiedzieć Źródło: Badanie CATI na reprezentatywnej próbie 500 mieszkańców Olsztyna, 2009 r., PBS DGA. Na temat rozmowy władz miejskich z mieszkańcami każda grupa badanych liderów opinii społecznej ma odmienne zdanie: zdaniem przedstawicieli władzy: komunikacja pomiędzy stronami zachodzi, bo w Olsztynie jest duża świadomość społeczna, choć nie zawsze przekłada się ona na szacunek do władzy; zdaniem przedstawicieli opozycji: radni kontaktują się z mieszkańcami na początku i na końcu swoich kadencji, urzędnicy każdą próbę dialogu traktują bardzo personalnie, jak atak na siebie; zdaniem przedstawicieli dziennikarzy: jest w Olsztynie kilku radnych, którzy rozmawiają z mieszkańcami, tłumaczą i wyjaśniają decyzje (np. dotyczące parku jordanowskiego), organizowane są debaty (dokumentowane później w prasie) władz z mieszkańcami, w komunikacji z mieszkańcami poruszane są sprawy, które 17

18 nikogo nie interesują (np. gospodarka wodno-ściekowa), jest nie najlepsza polityka informacyjna; zdaniem przedstawicieli organizacji pozarządowych: władze się starają komunikować z mieszkańcami, ale im to nie wychodzi, popełniają błędy (np. przeprowadzanie konsultacji w godzinach pracy mieszkańców, portal do konsultacji, którym nikt nie wie itp.); zdaniem przedstawicieli mieszkańców: jest zły przepływ informacji pomiędzy stronami, marginalizowane jest znaczenie rad osiedli (Rada Miasta uważa rady osiedli za konkurencję, z nich rekrutują się kandydaci na radnych miejskich). Zauważane przez badanych kanały komunikacyjne między władzami miejskimi a mieszkańcami: konsultacje społeczne, dyżury radnych i Prezydenta, posiedzenia rad osiedli, spotkania z radnymi i Prezydentem, media (Gazeta Olsztyńska, telewizja regionalna), ogłoszenia w prasie, na stronach Urzędu Miasta, rozmowy uliczne z radnymi, spotkania z radnymi w szkołach, spotkania organizowane przez Centrum Organizacji Pozarządowych, akcje oddolne mieszkańców (petycje, zbieranie podpisów, happeningi), czaty internetowe, fora internetowe, konferencje prasowe, informacje, których udziela rzecznik prasowy Urzędu Miasta, cykle spotkań (np. Porozmawiajmy o Olsztynie). Władze miasta wsparły powstanie rad osiedli w Olsztynie, ale zdaniem respondentów z badania jakościowego niedostatecznie wspierają ich działalność. Niepokojące są również napięcia pomiędzy Radą Miasta a radami osiedli. W efekcie jednostki pośredniczące nie do końca wykorzystują swój potencjał bycia pośrednikiem pomiędzy 18

19 władzą miejską a mieszkańcami. Niewykorzystanym kanałem są również dyżury radnych, na których frekwencja jest bardzo niska. 3.2 Mieszkańcy Z badań wynika, że olsztynianie nie mają poczucia uczestnictwa w życiu społecznym (stanowisko przedstawicieli organizacji pozarządowych, mieszkańców, dziennikarzy, opozycji i częściowo władzy). Przyczyny takiej opinii: pomysły mieszkańców są odrzucane w bardzo istotnych dziedzinach gospodarki i infrastruktury miejskiej, ich głos jest natomiast znaczący w kwestiach kultury i sportu; mieszkańcy nie wiedzą, że mają możliwość wpływu na decyzje podejmowane przez władze miasta, brak świadomości obywatelskiej, niewiedza o prawach i możliwościach społecznych; bierność społeczna, brak czasu, niechęć do aktywizacji, roszczeniowość; zniechęcenie wynikające z lekceważenia opinii mieszkańców (np. Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego Olsztyna); brak odzewu na przedstawiane władzom propozycje i pomysły (o ile nie są zgodne z wizją władz); brak wspólnoty w mieście ludność napływowa; źle przeprowadzanie konsultacje społeczne, pozór dialogu przedstawianie jedynie słusznej koncepcji; zła polityka informacyjna ze strony władz miasta (zbyt późne informowanie, sterowanie informacją) oraz dziennikarzy (skupianie się na kwestiach negatywnych). 3.3 Konsultacje społeczne 24,9% badanych jest zdania, że lokalne władze Olsztyna chętnie konsultują trudne decyzje z mieszkańcami (66,3% jest zdania przeciwnego). Z badań jakościowych wynika, że w kwestii konsultacji społecznych władze Olsztyna mają jeszcze sporo do zrobienia. Najważniejszym elementem konsultacji jest możliwość uzyskania od mieszkańców informacji, wykorzystanie perspektywy widzenia przedstawicieli lokalnych społeczności. 19

20 Istotna jest również uzyskiwana dzięki konsultacjom społecznym akceptacja i identyfikowanie się mieszkańców z wspólnie wypracowanymi rozwiązaniami. Dominuje przekonanie, że konsultacje społeczne jako element społeczeństwa obywatelskiego nie mają wad. Zdecydowanie najwięcej krytycznych uwag dotyczyło nie samych konsultacji, ale ich przebiegu, sposobu realizacji. Do formy odbywania się konsultacji społecznych w Olsztynie przedstawiciele liderów opinii publicznej mają dużo uwag. Uchwała Rady Miasta z dnia r., która określa, jak powinny wyglądać prawidłowo przeprowadzone konsultacje społeczne, nie jest przestrzegana. Problemem w Olsztynie jest dystrybucja informacji na temat konsultacji społecznych, nawet osobom aktywnie interesującym się miastem trudno jest czasem dotrzeć do tej wiedzy. Zdarza się zdaniem przedstawicieli mieszkańców działanie celowe ze strony władz miasta, polegające na informowaniu opinii publicznej o planowanych konsultacjach społecznych w ostatniej chwili. Inna kwestia to przedstawianie gotowego pomysłu, finalnej koncepcji, na którą mieszkańcy już i tak nie mają wpływu. Zakres tematyczny działań konsultacyjnych w mieście jest niewystarczający. Dla osób chcących wziąć udział w konsultacjach, ale niemających na to czasu, stworzono forum internetowe. Dobry w zamyśle pomysł zamienił się w narzędzie niemerytorycznej i momentami przykrej dla radnych dyskusji. Wypowiedzi zaczęto zatem cenzurować, co znowu spotkało się z negatywną opinią lokalnej społeczności. Mieszkańcy krytykują forum, na forum (i nie tylko) krytykują władze i konsultacje, bardzo rzadko w konsultacjach uczestniczą. Tabela 3. Definicja, zalety i wady konsultacji społecznych. Władza Definicja Zalety Wady Forma dyskusji między pomysłodawcami jakiejś idei a ludźmi, którym ta idea będzie służyła. Poznanie pomysłów mieszkańców. Inne punkty widzenia mieszkańcy widzą sprawy im bliskie lepiej niż urzędnik zza biurka. Wielość opinii. Wykorzystywanie do rozgrywek politycznych. Pokusa formalizacji konsultacji. 20

21 Opozycja Najskuteczniejsza forma demokracji bezpośredniej, rozmowa o pomysłach, dyskusja, narzędzie znacznie lepsze niż referendum. Mieszkańcy biorą udział w życiu miasta, aktywizacja ludzi. Korzystanie z wiedzy mieszkańców, ich znajomości tematu od podszewki. Nie mają wad. Bywają wykorzystywane do walki politycznej. Są narzędziem jeszcze niedopracowanym. Opinia mieszkańców nie jest wiążąca. Mieszkańcy Dziennikarze NGO Zasięgnięcie opinii społeczeństwa na jakiś temat, który na być przedmiotem decyzji władzy. Narzędzie obowiązkowe dla władzy. Przedstawianie pomysłów, projektów, idei. Dialog dwóch stron. Przedstawienie pomysłów i dyskusja. Dyskusja zwoływana w celu rozwiązania problemu. Wspólne wypracowanie skutecznych narzędzi. Bardzo ważny element informacja zwrotna. Ludzie widzą problem z innej strony, ekspert też nie zobaczy. Szybka, dwukierunkowa wymiana informacji między władzą a mieszkańcami. Edukacja mieszkańców. Identyfikacja z rozwiązaniami, które powstały we wspólnej dyskusji. Eliminacja nieporozumień. Lepsza polityka informacyjna ze strony władz. Przejrzystość, brak tajemnic. Wolność słowa. Uczestnictwo w dyskusji na temat pomysłów sprawia, że później się z nimi utożsamia. Brak wad samych konsultacji. W Olsztynie sterowanie informacją dotyczącą konsultacji. Błędy realizacyjne, brak miejsca na dyskusję. Pracochłonność. Niedopracowana realizacja konsultacji. Źródło: Wywiady IDI z przedstawicielami władzy, opozycji, mediów, organizacji pozarządowych i mieszkańców, 2010, PBS DGA. W Olsztynie konsultacje społeczne dotyczą przede wszystkim: inwestycji (w tym sportowych i rekreacyjnych), planów drogowych i komunikacyjnych oraz strategicznych dla miasta dokumentów. Konsultacje odbywają się z konieczności ze względu na wymogi ustawowe lub unijne. 21,4% badanych olsztynian deklaruje, że wzięło udział w jakichkolwiek konsultacjach społecznych organizowanych przez władze miejskie (78,4% 21

22 nie wzięło udziału). Zdaniem dziennikarzy (badanie jakościowe) w przeciągu dwóch lat uczestnictwo w konsultacjach społecznych wzrosło o 100%. W Olsztynie miały miejsce kontrowersyjne decyzje podjęte przez władze miasta. Najczęściej pomysły te nie były poddane ocenie społecznej, a w przyszłości okazały się nietrafione: decyzja o dystrybucji odpadów komunalnych, likwidacja przejść dla pieszych, szczególnie przy sądzie i CH Alfa (decyzja Prezydenta), pomysł na promocję miasta stworzony przez krakowską Eskadrę. Wykres 5. Deklarowany udział mieszkańców w jakichkolwiek konsultacjach społecznych organizowanych przez władze miejskie. N = 500 0,2% 21,4% tak nie 78,4% nie wiem, trudno powiedzieć Źródło: Badanie CATI na reprezentatywnej próbie 500 mieszkańców Olsztyna, 2009 r., PBS DGA. Konsultacje społeczne w Olsztynie - case stady: 1. Inwestycje sportowe i rekreacyjne: budowa hali sportowej; budowa basenu olimpijskiego (były konsultacje, zrobiono to, co z góry założono) przebieg ścieżek rowerowych (chybiona godzina: 12.00); 22

23 budowa ogródka jordanowskiego (wysłuchane i uwzględnione głosy mieszkańców). 2. Plany drogowe i komunikacyjne: budowa obwodnicy (wzorowo przeprowadzone konsultacje, wiele spotkań, rozmowa o wariantach); konsultacje w sprawie przebiegu linii tramwajowych (zmiana trasy, opinie mieszkańców praktycznie w ogóle nie zostały wzięte pod uwagę) 3. Plany inwestycyjne: spalarnia śmieci; przebudowa Placu Konsulatu Polskiego; 4. Plany i dokumenty strategiczne: plany zagospodarowania przestrzennego; program promocji miasta (konsultacje eksperckie); plan rozwoju miasta (4-godzinna prelekcja, a nie konsultacje) 5. Inne: likwidacja placówek oświatowych (konsultacje wymuszone przez mieszkańców). Sfery życia, które mogłyby zostać poddane konsultacjom społecznym: wszystkie najważniejsze inwestycje; budowa przedszkoli, szkół; debaty nad kwestią przyjaznego urzędu; budżet miasta; kwestie rekreacji i wypoczynku; budowa ścieżek rowerowych; dostosowanie architektury dla osób niepełnosprawnych, jeżdżących na wózkach, niewidomych i dla rodziców z dziećmi w wózkach. W Olsztynie konieczne jest odbudowanie wiary w to, że głos mieszkańców ma znaczenie. Poczucie braku decyzyjności mieszkańców Olsztyna na sytuację w mieście wynika z wielu 23

24 elementów: niepytania olsztynian o zdanie, niekorzystania z wiedzy mieszkańców (niewykorzystanie potencjału rad osiedli), lekceważenia, zbywania przejawów aktywności społecznej (brak odzewu na pomysły, brak informacji zwrotnej), demonstrowania braku zainteresowania władzy dla opinii mieszkańców, nie najlepszej polityki informacyjnej ze strony władz miasta oraz niewiedzy, braków informacyjnych samych mieszkańców o możliwościach społeczeństwa obywatelskiego. Wszelka inicjatywa w Olsztynie postrzegana jest jako oddolna spotkania mieszkańców z władzami są wymuszone. Nie ma dialogu, jest dwustronny monolog. Konsultacje społeczne wykorzystywane są jako legitymizacja tego, co już zostało zrobione. Urzędnicy traktują je często jako obowiązkową część projektu finansowanego ze środków unijnych, ale mieszkańcy podchodzą do nich coraz poważniej. Jedną z ważniejszych zalet konsultacji społecznych jest szanowanie efektów podjętych przez siebie decyzji oraz wzajemny przekaz informacji. 24

25 4. Wnioski Olsztyn jest dobrym miejsce do życia jest cichy i perspektywiczny. Elementy określające ogólną jakość życia w mieście są w Olsztynie na średnim poziomie. Jak w całej Polsce najgorzej wypada rynek pracy. Funkcjonowanie poszczególnych elementów życia w Olsztynie nie zmienia się lub poprawia. Jest zauważany przez mieszkańców ruch w dobrą stronę. Widoczne ponadto są również zmiany zachodzące w społeczności olsztyńskiej na przestrzeni ostatnich 3 lat zmiany związane ze wzrostem aktywności i świadomości społecznej. Na poziomie deklaratywnym Olsztyn jest miastem obywatelskim mieszkańcy interesują się wydarzeniami w mieście i czują za miasto współodpowiedzialność. W praktyce Olsztyna jako miasta obywatelskim nazwać nie można, obywatelskie są natomiast niektóre jego dzielnice. Aktywny w Olsztynie jest również trzeci sektor, którego działania są istotne dla mieszkańców. Organizacje pozarządowe i media są pośrednikiem między władzą a mieszkańcami. Zdaniem liderów opinii publicznej, olsztynianie nie generują wspólnoty, są przekonani, że nie mają żadnego wpływu na władzę. Władze Olsztyna nie aktywizują mieszkańców, nie podejmują dyskusji, nie wypracowują wspólnych rozwiązań. Sposobem porozumiewania się jest dwustronny monolog. W sprawach dla olsztynian ważnych spotkania są na urzędnikach wymuszane przez połączone siły mieszkańców, mediów i organizacji pozarządowych. Efektem takiego postępowania władz jest brak poczucia uczestnictwa w życiu społecznym mieszkańców Olsztyna. Wiele do życzenia pozostawia również kwestia konsultacji społecznych. Szwankuje dystrybucja informacji na ich temat i niewystarczający zakres tematyczny. Jednak zdecydowanie największą wadą tych spotkań jest idea konsultowania z lokalnymi społecznościami podjętych już przez władze decyzji. 25

26 Spis tabel i wykresów Spis tabel Tabela 1. Ocena poszczególnych elementów życia w Olsztynie Tabela 2. Opinie badanych na temat aktywizacji mieszkańców Olsztyna przez władze...16 Tabela 3. Definicja, zalety i wady konsultacji społecznych Spis wykresów Wykres 1. Ocena poszczególnych elementów życia w Olsztynie na przestrzeni trzech ostatnich lat Wykres 2. Przejawy aktywności obywatelskiej mieszkańców Olsztyna w ciągu roku Wykres 3. Deklarowany poziom zaufania do poszczególnych instytucji Wykres 4. Ocena osób sprawujących władzę w Olsztynie Wykres 5. Deklarowany udział mieszkańców w jakichkolwiek konsultacjach społecznych organizowanych przez władze miejskie

27 Aneks tabelaryczny P1. Z którymi z poniższych stwierdzeń się Pan/i zgadza, a z którymi się nie zgadza? Zdecydowa nie się zgadzam się Raczej się zgadzam Raczej się nie zgadzam Zdecydowa nie się nie zgadzam Trudno powiedzieć Razem % wiersza % wiersza % wiersza % wiersza % wiersza % wiersza Można ufać większości ludzi Interesuję się wydarzeniami w moim mieście Czuję się współodpowiedzialny za miejsce, w którym mieszkam 6,1% 48,5% 31,7% 12,6% 1,0% 100,0% 37,1% 46,6% 12,7% 2,6% 1,0% 100,0% 51,5% 38,3% 7,8% 1,2% 1,2% 100,0% Miasto, w którym mieszkam, to dobre miejsce do życia 55,2% 33,9% 8,1% 1,6% 1,2% 100,0% P2. Przeczytam Panu/i teraz kilka instytucji. Proszę powiedzieć, którym z nich Pan/i ufa, a którym nie ufa: Zdecydowa nie ufam Raczej ufam Raczej nie ufam Zdecydowa nie nie ufam Trudno powiedzieć Razem % wiersza % wiersza % wiersza % wiersza % wiersza % wiersza Rada Miasta 5,6% 41,5% 35,3% 11,3% 6,2% 100,0% Prezydent Miasta 11,0% 44,8% 27,2% 10,9% 6,0% 100,0% Rząd RP 8,5% 28,9% 35,4% 23,3% 3,9% 100,0% Partie Polityczne 1,4% 16,5% 35,7% 37,9% 8,4% 100,0% Związki Zawodowe 7,7% 34,7% 25,0% 23,3% 9,3% 100,0% Kościół 23,8% 41,3% 18,4% 13,2% 3,3% 100,0% Stowarzyszenia działające w mieście Fundacje działające w mieście 7,4% 52,9% 14,7% 6,5% 18,5% 100,0% 14,7% 54,8% 13,1% 4,8% 12,5% 100,0% 27

28 P3. Czy należy Pan/i do jakichkolwiek dobrowolnych stowarzyszeń, organizacji pozarządowych, fundacji, partii politycznych, itp? Tak Nie Razem % wiersza % wiersza % wiersza Czy należy Pan/i do jakichkolwiek dobrowolnych stowarzyszeń, organizacji pozarządowych, fundacji, partii politycznych, itp.? 14,8% 85,2% 100,0% P4. Czy Pana/i zdaniem władze lokalne w Pan/ mieście chętnie konsultują trudne decyzje z mieszkańcami? Tak Nie Nie wiem/ trudno powiedzieć Razem % wiersza % wiersza % wiersza % wiersza Czy Pana/i zdaniem władze lokalne w Pan/ mieście chętnie konsultują trudne decyzje z mieszkańcami? 24,9% 66,3% 8,8% 100,0% P5. Czy brał/a Pan/i kiedykolwiek udział w jakichkolwiek konsultacjach społecznych organizowanych przez władze miejskie? Czy brał/a Pan/i kiedykolwiek udział w jakichkolwiek konsultacjach społecznych organizowanych przez władze miejskie? Tak Nie Nie wiem/ trudno powiedzieć Razem % wiersza % wiersza % wiersza % wiersza 21,4% 78,4% 0,2% 100,0% 28

29 P6. Które z poniższych określeń dobrze pasowałoby Pana/i zdaniem do osób sprawujących władzę w Pana/i mieście? Tak Nie Nie wiem/ trudno powiedzieć Razem % wiersza % wiersza % wiersza % wiersza Uczciwi 40,0% 40,8% 19,2% 100,0% Kompetentni 50,0% 37,3% 12,7% 100,0% Skorumpowani 30,2% 43,4% 26,4% 100,0% Nieudolni 41,4% 48,7% 9,9% 100,0% Zainteresowani problemami mieszkańców 53,8% 37,9% 8,2% 100,0% P7. Czy w ciągu tego roku: Tak Nie Razem % wiersza % wiersza % wiersza Był/a Pan/i w Urzędzie Miasta 66,1% 33,9% 100,0% Brał/a Pan/i udział w spotkaniach, obradach dobrowolnych stowarzyszeń bądź organizacji Brał/a Pan/i udział w pracach/obradach wspólnot bądź spółdzielni mieszkaniowych Zwracał/a się Pan/i z pisemnym wnioskiem do Urzędu Miasta bądź innych instytucji publicznych 14,3% 85,7% 100,0% 24,0% 76,0% 100,0% 36,2% 63,8% 100,0% 29

30 P8. Czy: Głosował/a Pan/i w ostatnich wyborach samorządowych (do Rady Miasta, na Prezydenta Miasta)? Tak Nie Razem % wiersza % wiersza % wiersza 70,8% 29,2% 100,0% Głosował/a Pan/i w ostatnich wyborach parlamentarnych (do Sejmu i Senatu RP)? 68,3% 31,7% 100,0% Głosował/a Pan/i w ostatnich wyborach prezydenckich? 79,7% 20,3% 100,0% P9. Proszę ocenić, czy następujące elementy życia w Pana/i mieście w ciągu ostatnich trzech lat pogorszyły się, czy poprawiły? Zdecydow anie się poprawiło Raczej się poprawiło Pozostały bez zmian Raczej się pogorszył o Zdecydow anie się pogorszył o Nie wiem, trudno powiedzie ć Razem % wiersza % wiersza % wiersza % wiersza % wiersza % wiersza % wiersza Ogólna jakość życia Poziom zadowolenia z życia w mieście Infrastruktura drogowa 6,1% 34,0% 41,3% 11,3% 4,9% 2,3% 100,0% 6,7% 35,7% 41,8% 8,0% 4,5% 3,2% 100,0% 6,8% 36,4% 28,5% 14,0% 11,7% 2,6% 100,0% Rynek pracy 1,1% 9,1% 28,7% 25,3% 23,9% 12,0% 100,0% Edukacja 8,5% 31,6% 31,9% 6,2% 3,7% 18,1% 100,0% Oferta kulturalna i rozrywkowa Bezpieczeństwo mieszkańców Estetyka i czystość w mieście 11,5% 32,9% 31,0% 10,4% 4,4% 9,7% 100,0% 10,5% 35,9% 44,6% 2,9% 1,9% 4,2% 100,0% 14,8% 38,9% 37,5% 4,5% 3,1% 1,3% 100,0% 30